dostu ve çabalama dostu friedrich engels ´in de işaret etmiş olduğu şeklinde, marx düşüncesini üç entelektüel etkiden yararlanarak biçimlen...
dostu ve çabalama dostu friedrich engels ´in de işaret etmiş olduğu şeklinde, marx düşüncesini üç entelektüel etkiden yararlanarak biçimlendirmiştir: hegel ´in alman felsefesi, lngiliz klasik okulunun iktisat politiği ve fransız toplumcu fikirleri. gene de marx, bu etkilerin hepsini eleştirmekten geri kalmamıştır.
marx, felsefede ustası olan hegel ´den tarihin akışını belirleyen diyalektik ilkeyi alır: herhangi bir dönemde çelişkiler bir bunalıma dönüşerek çözüme ulaşıncaya kadar ağırlaşır. tarih bu şekilde ilerlediği şeklinde yaşam da bu şekilde ilerler.
ama marx, hegel ´in idealist düşüncesini, soyutluğu ve siyasal statükoyu haklı gösterişi sebebiyle ta baştan eleştirmiştir. bunun üstüne, dini bir yabancılaşma olarak açıklayan ludwig feuerbach´ın hümanist ve maddeci analizine yönelmiştir. ona bakılırsa, insan, tanrı´ya vermek suretiyle özünden ve niteliklerinden vazgeçmektedir. marx , yabancılaşma düşüncesini genişletip kültür alanının tümüne yayacaktır. bu alan, yaşamın gerçeklerini, toplumdaki baskı güçlerini, hatta insanların fiil kabiliyetlerini görmesin diye insanoğlunun gözlerini kör eden yanılsamalarla dolup taşımaktadır. toplumun üstyapısı (din, sanat, fikir, hatta insan ve yurttaş hakları), marx´a bakılırsa, onun altyapısını -ekonomi, gerçek yaşam- haklı göstermeye yöneliktir. ama maddecilik kaba saba değildir: her ne kadar üstyapının evrimi, altyapının evrimine bağlıysa da, bu birinin öbürüne indirgenebileceği ya da karşılıklı ilişkilerinin yalın ve devamlı tek yanlı bir determinizme bağlı olduğu anlamına gelmez. marx, tarihin karmaşıklığını hiç- bir süre göz ardı etmemiştir.
yazılarının çoğunda marx , büyük tarihsel evrelerin birbirini izlemesinde kati bir sıra sunmuştur. bu evrelerin her birisi, egemen bir «üretim tarzı» ile belirlenmektedir: ilkel komünizm, kölecilik, feodalizm, kapitalizm. bu evrimin son aşaması olan komünizm, insanoğlunun insanı sömürmesinin son bulacağı yepyeni bir çağa karşılık gelir. bu durumu kanıtlamak için, marx şu düşünceye dayanır: proleterler, paracı toplumda öylesine zor bir durumla karşılaşırlar ki, her türlü milliyetçi, ahlakî ya da dinî duyguyu kaybederler. o süre, eylemle ve gerçeği birleştiren bir «derslik bilinci»ne ulaşırlar. marx ´ın bu mesihçesine görüşü devrimci hareket için kuvvetli bir etken olacaktır. marx´ın kuramsal araştırmalarıysa bir süre sonra kapitalizmin ekonomik incelemesine yönelecektir.
polemikler periyodu
kuram, uygulama içinde bir bağın mecburi olduğu yolundaki felsefî inancına bağlılığını sürdüren marx , hiçbir süre siyasal eylemin haricinde kalmamıştır. bu yüzden de gerek eleştirdiği, gerekse yanında yer almış olduğu kişiler hiçbir süre salt aydınlar olmamıştır. gözleri önünde akıp giden tarihin uyanık bir gözlemcisi olan marx, bu tarihten devamlı dersler çıkartmıştır. avrupa´da xıx. yy´daki derslik mücadeleleri, devrimler ve savaşlar, marx´ın düşüncesini, kati şekilde yönlendirmiştir.
internasyonal bir devrimci hareket
marx, komünist görüşlerinden esinlenmiş olmakla beraber, fransız sosyalistlerinin (saint-simon, charles fourier, etienne cabet ve bilhassa proudhon) ütopik fikirlerini ve siyasî etkiden yoksun oluşlarını eleştirmiştir. ilk internasyonal işçi örgütü olan komünistler birliği için komünistmanifesıo´yu (1847) kaleme almıştır. bu örgütün, ilk başlarda benimsediği «tüm insanoğlu kardeştir!» sloganını marx ve engels´in etkisiyle terkedip «tüm ülkelerin proleterleri birleşin!» sloganım benimsemiş olması anlamlıdır. devrimci bir girişimden yana olan marx, paracı sistemin yaygınlığı derecesinde işçi sınıfının da internasyonal kalite kazanması icap ettiğini vurgulamıştır. nitekim, işçi hareketi bir süre, çok değişik siyasî görüşleri (fransız proudhoncular, anarşistler, lngiliz liberaller ve sendikalistler [trade-unionistler]), bünyesinde toplayan internasyonal emekçiler birliği´ni (ueb), kısaca, ı. enternasyonal´i örgütlemiştir. marx, bu teşkilat içinde başlangıçtan itibaren mühim rol oynamış, örgütün yönetimine katılmış ve «bilimsel sosyalizm» düşüncesine uygun olarak proleterlerin derslik bilincine kavuşmasına yönelik eğitim metinleri hazırlamıştır.
bilimsel sosyalizmin siyasal olarak radikalleşmesi
marx, 1848 devrimi´nin yenilgisinden etkilenerek proletarya diktatörlüğü düşüncesi, kısaca iktidarın proletarya tarafınca zorla ele geçirilmesini benimsemiştir. nitekim, bonapartçılıkta (louis bonapart´ın 18 broumaire´i, 1852) somutlaştığını görmüş olduğu demokratik burjuva cumhuriyeti ve onun bürokratik ve askerî devlet çarkına yönelttiği eleştiriyi sertleştirmiştir. marx , 1871 paris komünü´nü ilk proletarya diktatörlüğü deneyimi olarak selamlamıştır.
aynı anlayışla marx, 1875´te, kendi yandaşlarıyla ferdinand lasalle yandaşlarının birleşmesiyle oluşan alman toplumsal demokrat partisi´nin programına karşı çıkmıştır. nitekim, lassale yandaşları prusya devleti´nin toplumcu bir müdahalede bulunacağı ve böylelikle barışçı yoldan komünizme geçileceği umuduna inatla bağlı kalmışlardır. marx, bu vesileyle, proletarya diktatörlüğü terimini, iki mecburi evreye tasnif ederek kesinleştirmiştir. birinci evrede, kısaca toplumcu düzende, proletarya diktatörlüğü yargı sürecek ve üretici güçler «hepimiz alın terine göre» ilkesi uyarınca geliştirilecektir. bu büyümenin yaratacağı bolluk, ikinci evrenin, kısaca komünizmin ortaya çıkışını mümkün kılacaktır; bu evrede ücretlilik ve devlet ortadan kalkacak ve «hepimiz ihtiyacına göre» ilkesi yürürlüğe girecektir. marx ´ın paris komünü hareketini yorumlayışı ingiliz sendikalistlerinin karşı çıkmalarına yol açtı ve onlar ı. enternasyonel´den ayrıldılar. marx ve engels , bu zamanda, sosyalistlerin tertipli ve birleşik bir teşkilat karmalarının yararlarını belirtmişlerdir. nitekim bakunin yönetimindeki anarşistlere karşı çıkmışlar ve onları 1872´de enternasyonal´den çıkarmışlardır. bundan sonrasında marksizm egemen ideoloji durumuna gelmiş, ama onun içinde de polemikler süregitmiştir.
reformcu marksizm
sanayileşmenin gelişmesiyle beraber, sendika atılımının güç verdiği toplumcu hareket, xıx. yy´ın son çeyreğinde, bilhassa almanya´da büyük bir yaygınlık kazanmıştır. 1889´da, jules guesde ´in fransız ışçi partisi´nin yönlendiriciliğinde ıı. enternasyonal kuruldu. kendisi de bir marksist olan jules guesde, parlamenter eylemin önceliğini vurguluyordu. demokrasideki ilerlemeler ve işçilerin yaşam koşullarındaki iyileşmeler, kuvvetli bir kitle partisinin yasal zaferiyle sosyalizme barışçı bir geçiş olanağını öngörmeye izin veriyordu. bu sırada alman toplumsal demokrat hareketi içinde, başını edouard bernstein ´in çekmiş olduğu ve reformculuğu korumak için çaba sarfeden marksistlerle başını karl kautsky ´nin çekmiş olduğu ortodoks marksistler içinde yoğun bir münakaşa yaşanıyordu. bu münakaşa da, daha öncekiler şeklinde, klasik siyasî polemikten doğuyordu.
YORUMLAR