MERDİVEN a. (fara nerd-ban'dan). 1. insanların iki ya daha çok kat içinde inip çıkmasını sağlayacak halde düzenlenmiş durağan(du...
MERDİVEN a. (fara nerd-ban'dan).
1. insanların iki ya daha çok kat içinde inip çıkmasını sağlayacak halde düzenlenmiş durağan(durgun) ya da hareketli düzlemsel basamaklardan oluşan tüm. (Merdiven bir ya da birçok sahanlık ile birbirinden ayrılan birçok kol'dan oluşabilir.) [Bk. ansikl. böl. İnş.]
2. Bir yaşa merdiven dayamak, o yaşa basmak ya da basmak suretiyle olmak: Neresi genç, altmışına merdiven dayadı.
Aktar, ve Ulaş. Yürüyen merdiven, basamakları iki sahanlık içinde hareket eden ve insanların yürümelerine gerek kalmadan kolayca inip çıkmalarını elde eden merdiven. (MEKANİK MERDİVEN de denir.) [Bk. ansikl böl.)
—Al. tak. Eşit aralıklarla tespit edilen ve bir yere inmek ya da çıkmak için basamak görevi icra eden eşit aralıklı enine çubuklarla birleştirilmiş iki dikmeden oluşan düzenek. || Tekayakh merdiven, üstünde enine çubuklar bulunan merkezi bir dikmeden oluşmuş merdiven.
—Balıkç. Balık merdiveni, azca yüksek bir ırmak barajına ya da yakınına yerleştirilen, göçmen balıkların (alabalıklar, sombalıkları vh) engeli aşmasını elde eden eğik düzlem.
—Denize. Gemilerde, bir güverteden diğerine geçişi elde eden iskele. || Halat merdiven, gemilerde yer kaplamaması ve kolayca taşınabilmesi için, kenarları halattan, basamakları ise tahta, demir ya da ipten yapılmış çeşitli uzunluklarda merdiven.
—İnş. Merdiven plağı, beton bir merdivenin eğimli döşemesi. || Dış merdiven, basamak sayısı azca olan ve giriş kapısının açıldığı bir platformla sonlanmış olan merdiven. || Gemici merdiveni, iki limon kirişine gömülmüş tabletlerden oluşan, rıhtsız, dik merdiven. || Ispanyol merdiveni, kimi vakit öne doğru eğimli çok geniş basamakları olan, rıht yüksekliği azca olan merdiven. || Ortak merdiven, bir binanın birbirinden bağımsız çeşitli mekânlarına gidiş gelişi elde eden merdiven. || Servis merdiveni, büyük yapılarda (mağaza, otel, hastane, işyeri) yalnız görevlilerin kullandığı merdiven. || Onur merdiveni, bir binanın ana merdiveni.
—iş huk. Oynak merdiven,ücretlerin genel fiyat yükselişlerine nazaran'ayarlanması esasına dayanan sistent(Bu sistem ücretlerin satın alma gücünün korunmasına olanak verir.) [Eşanl. EŞELMOBİL ]
—itfaiye Yangın merdiveni, itfaiyecilerin yangında ve kurtarma emek harcamaları esnasında kullandıkları merdiven. (Bk. ansikl. böl.)
—Oy. Poker seansının bölümlerinden biri. (Bu bölümde ortaya konan miktar, evvelinde saptanan seviyede, her elde bir evvelkinden belli bir oranda fazla olarak artırılır, hemen sonra aynı oranda eksiltilerek başladığı düzeye getirilir.)
—Spor. Sporcunun motorik özelliklerini (kuvvet, dayanıklılık, hareketlilik vb.) geliştirmekte kullanılan, duvara dikine sadia bileştirilmiş jimnastik aleti.
—Tic. Oynak merdiven, bir değerin bazı öğelerinde yer edinen değişikliklere bağlı olarak, o değerde art arda ortaya çıkan dalgalanmaları gösteren tablo. (Eşanl. EŞELMOBİL ] || Oynak merdiven koşulu, bir sözleşmede yer edinen ve taraflarca ortaklaşa seçilmiş bir göstergeye nazaran fiyatların değişeceğini bildiren yargı.
—ANSİKL. Aktar, ve Ulaş. Yürüyen merdiven. Yürüyen merdivenler % 30 ile 35'lik bir ortalama eğimle ve doğrusal olarak yapılır. Hareket mekanizması, sahanlıklar altında yer edinen eğimli bir beden içinde bulunur. Basamaklar sonsuz bir zincir düzeneğine tespit edilmiştir. Basamak aynaları kararlılığı elde eden raylar üstüne oturur; raylar ise merdiven yolunun yatay konumda kalmasına olanak verecek halde çıkış ve varış noktalarında alçalır. Sahanlık düzeyinde yabancı bir cisim tarafınca tıkanmamaları için basamaklar girintili çıkıntılı (Reno sistemi) yapılmıştır. Yürüyen merdivenler, merdivenle eşanlı olarak çalışan hareketli tutamaklarla donatılmıştır; bunlar, çoğu zaman merdiveni kullananların sayısı tertipli olmadığında, bir zamanlama devresine bağlı olan ışılelektronik bir fotoselle devreye girerler.
1892'de ABD'de G.H. Wheeler tarafınca tasarlanan, 1898'de Ch. D. Seeberger tarafınca geliştirilen, 1900'de Exposition de Paris'de sergilenen ve 1920'li yıllardan sonrasında büyük mağazalarda, metro istasyonlarında vb. yaygın olarak kullanılmaya başlanan yürüyen merdiven süratli ve rahat ulaşım sağlar.
—Al. tak. Merdivenlerin durağan(durgun) ve hareketli (elle ya da bir araçla taşınabilen) türleri vardır. Çok yükseklere (kule, baca vb.) çıkmayı elde eden durağan(durgun) merdivenler yarım daire biçiminde bir korkulukla donatılır. Portatif merdivenler içinde yer edinen düz ya da dayama merdiven birbirine koşut (ya da aralarında ufak bir dar açı bulunan) basamaklarla (yuvarlak, kare, yassı) birleştirilmiş iki dikmeden oluşur; alt bölümdeki basamaklar çoğu zaman üst bölümdekilerden daha geniştir. Çifte merdiven, her biri yere ayrı bir ayakla dayanan ve üst bölümde yatay bir çubukla birleştirilen karşılıklı iki merdivenden meydana gelir. Sürme merdiven, birbiri üstünde kayarak istenen yüksekliğe ayarlanabilen üst üste yerleştirilmiş 2 ya da 3 merdivenden oluşur. Son zamanlarda iki yeni merdiven türü daha ortaya çıkmıştır: 2 ve bilhassa de 3 merdivenli dönüşebilir merdivenler ile ihtiyaca nazaran değişik konumlarda bir düz merdiven, bir çifte merdiven, bir iş sehpası ya da bir iskele oluşturacak halde kilitlenebilen, 3, 4 ya da 5 eklemli katlanır (eklemli) merdivenler. Merdiven yapımında dört tip araç-gereç (ağaç, çelik, hafifçe alaşım, cam elyafıyla pekiştirilmiş po- liester) ya tek başına ya da birleştirilerek (ağaç, çelik ya da poliester dikmeler ve hafifçe alaşımdan basamaklar) kullanılır. Poliester dikmeli merdivenler “yalıtkan†olarak nitelendirilir; bunlardan kimya sanayisinde ve bilhassa de elektrik işlerinde yararlanılır.
—inş.
*Genel bilgiler ve evrim. Hareket halindeki insan vücudunun dengesi, inişte olduğu şeklinde çıkışta da, adımların tertipli ve rahat atılmasını sağlayacak halde, sağlam ve hareketsiz yatay basamaklar yapılmasını gerektirir. Bu da, iyi oranlanmış basamak ve sahanlıklarla, yanlarda tutunma öğeleriyle (tırabzan, küpeşte), uygun bir aydınlatmayla, kullananların karşıt yönlerde gidip gelmesine ve büyük eşyaların taşınmasına olanak verecek kafi gabariyle sağlanan, ani doğrultu değişimleri bulunmayan esnek bir hat yapılmasını mecburi kılar.
Daha III. binyıl'da, Mezopotamya'da, konutların haricinde ya da içinde, çoğu zaman düz kollardan oluşan, dar ve dik merdivenler yapılmıştır. Girit, Eski Yunan ve Roma'da da benzer merdivenler düzenlenmiştir. Ortaçağ'da, çoğunlukla dış bir kafes içine yerleştirilen döner merdiven yeğlenmiştir. Klasik şehir konutlarında kovali merdivenler çok uygulanmıştır; bu tür merdivenlerin kamu yapılarında, XIX. yy.'da metal, XX. yy.'da da betonarme örnekleri vardır.
Ortadoğu'nun mukaddes yapılarında terasa çıkışı, ahemeni saraylarında olduğu şeklinde rampalar ya da merdivenler sağlar. Kalelerde cenk otomobilleri, hemen sonra da silahlar eğimli düzlemlen mecburi kılmıştır. Bir yapının bünyesi içinde değil, açık havada yer edinen merdiven, bir tiyatro alanıyla bütünleşebilir (Knossos), yunan tapınağında basamaklı yapı eteğini, roma tapınağında peronu oluşturabilir, anıtsal bir kıymet taşıyabilir; oysa, büyük antikçağ ya da ortaçağ yapılarının üst bölümlerine hizmet veren iç merdivenler, ister düz, ister döner (roma hamamları, katedraller) olsun, yalnızca işlevseldir. Merdiveni vurgulama kaygısı oldukça geç bir dönemde, saray ve konaklarda ortaya çıkmış, Rönesans ile beraber, İtalya'da olduğu şeklinde Fransa'da da bu kaygı giderek ağır basmıştır. XVII. ve XVIII. yy.'larda merdiven, düzenlenişi ve dekoruyla sayısız girişime mevzu olmuş (Vatikan'ın sçala regia'sı, Versailles'ın Elçiler merdiveni [yıkılmıştır], barok örnekler), hususi konaklarda bile temel öğelerden biri durumuna gelmiştir Merdivenin ilk olarak kamu yapıları için taşımış olduğu ehemmiyet, tiyatrolar (Bordeaux, Paris operası) ve XIX. yy.'da büyükmağazalar için de sözkonusu olmuştur. Bununla beraber, bir yüzyıldan beri nüfusun kentlerde yoğunlaşması, çok kattan oluşan binalar, merdivenin mekanik çözümler lehine önemini yitirmesine yol açtı. Güvenlik nedenleriyle, kimi vakit tecim merkezlerinde ve metro istasyonlarında yürüyen merdivenler yeğlenir; merdiven yapının dışına doldurularak (Paris'te Beaubourg merkezi), tıpkı ortaçağ kulelerinde olduğu şeklinde mimari görünüme bir katkıda bulunabilir.
*Teknoloji. Bir merdivenin taş ya da ahşap basamakları masif olabileceği şeklinde, profilli ya da profilsiz tabletlerden de oluşabilir, rıht bağımsız düzenlenebilir. Basamağın boyu merdiven genişliğini verir; yararlı genişlik basamak düzlüğüdür. Rıht yüksekliği h ile basamak genişliği i arasındaki oran, merdivenin eğimine bağlı olarak değişmiş olur (°/o 32 hafifçe bir eğimi, % 46 yüksek bir eğimi gösterir) ve eski bir formüle nazaran belirlenir: 2h + f=63 santimetre. Basamak genişliği arttıkça yükseklik azalır.
Masif olduklarında basamaklar birbirleri üstüne yaslanır ve iki taraftan (asma merdivende tek taraftan) duvarlara gömülür Taban ahşabı (ya da tablet) iki limon kirişi arasına ankastre edilebileceği şeklinde, dişli kirişler üstüne de oturabilir (çoğu zaman duvar tarafındaki kirişin yerini bir kremayer ya da yalancı limon kirişi alır). Düz kollu ya da eğrisel bir merdiven için geçerli olan bu düzenlemeler, ışınsal basamakları merkezi bir çekirdek (seren) çevresinde dönen döner merdivenin devamlı eğrisine de uygundur Bu seren tek parçalı taş ya da ahşap olabilir; basamaklara bağlanan, taş ya da kâgir, dolu ya da halka biçiminde disklerden oluşabilir Boşluklu serene, kimi durumlarda delikler, kemerler açılır, helis biçimindeki saçaklığı limon kirişini oluşturan düzenlemeler yapılır (Roma'da Barberini sarayı). Hatta asma döner merdivende bu saçaklık, basamaklara bağlı olarak tek başına ortaya çıkabilir. Yuvarlak, çokgen ya da elips biçiminde bir kafes içinde yükselen döner merdiven yer kaybını önler; çıkış ve varış sahanlıkları çoğu zaman üst üste getirilir. Ara sahanlıklarla birleştirilmiş düz kollardan oluşan ve dikdörtgen bir kafes içinde yer edinen merdivenlerle de aynı sonuca ulaşılabilir. Kollar sağır ya da üstünde açıtlar bulunan ortak bir duvara, boşluklu dikdörtgen bir serene ankastre edilebilir. Ahşap ve taş yapım şekilleri bir arada kullanılarak seren ortadan kaldırılabilir ve limon kirişli ya da kirişsiz kovalı merdiven yapılabilir. Karma şekilleri benimsenmiş olan "İngiliz usulü†düzenleme (ahşap ve metal, tuğla ve taş) XIX. yy. yapılarında genelleşmiş, sonrasında geleneksel merdivenlerin karmaşık birleştirmeleri, yerini betonarmenin sunmuş olduğu daha ucuz ve standartlaştırılmış çözümlere bırakmıştır. Benimsenen düzenleme ne olursa olsun, masif basamaklar alttan görünebilir; alt yüzey kademeli ya da düz olabilir. Bileşik basamaklar devamlı bir taşıyıcı gerektirir; bu taşıyıcı ya dolu bir duvar ya da abanık bir tonozdur.
Değişik merdiven türleri içinde, rıhtları ortadan kaldırılarak eğimi 45° - 75° içinde ayarlanan gemici merdiveni, basamakları orta bölümünden eksenel bir kirişe dayanan merdivenler sayılabilir. üçgen basamaklar da, köşe merdivenlerinin dik eğimi için uygundur.
Dayanma yüksekliğinde bir küpeşte çıkışta ve inişte gereklidir. Küpeşte, duvara ya da demir korkuluk üstüne kenetlenir; taş, ahşap, metal çubuklarla bir tırabzan oluşturulabilir. Tirabzanın doğrultu değişikliğine karşın kesintisiz sürmesini sağlamak için basamakları dengelemek ve bu tarz şeyleri sahanlıklar düzeyinde yumuşatmak gerekir.
—İtfaiye. Yangın merdiveni. Çeşitli türleri vardır: taşınabilen merdivenler (iki ya da üç düzlemli, sürgülü [kayar] merdivenler, binanın dışından kattan kata tırmanmaya olanak veren çengelli merdivenler) ve tekerlek ya da özdevinimli şasi üstüne oturtulan büyük merdivenler. Bunların, yönlendirilebilen ve kayabilen çeşitli düzlemleri, mekanik ya da hidrolik aktarma düzeniyle harekete geçer. Lüzumlu enerji, insan gücüyle (römork halinde bulunan, kimi vakit da taşıyıcı üstüne monte edilen merdivenler), itfaiye aracının motoruyla (kendi ekseni çevresinde dönen otomatik merdivenler) ya da her ikisiyle sağlanır (kendi ekseni çevresinde dönen yarı otomatik merdivenler). Erişilen yükseklikler 18 ile 30 m arasındadır. Seyrek olarak bu yükseklik 55, hatta 60 m'yi bulabilir.
1. insanların iki ya daha çok kat içinde inip çıkmasını sağlayacak halde düzenlenmiş durağan(durgun) ya da hareketli düzlemsel basamaklardan oluşan tüm. (Merdiven bir ya da birçok sahanlık ile birbirinden ayrılan birçok kol'dan oluşabilir.) [Bk. ansikl. böl. İnş.]
2. Bir yaşa merdiven dayamak, o yaşa basmak ya da basmak suretiyle olmak: Neresi genç, altmışına merdiven dayadı.
Aktar, ve Ulaş. Yürüyen merdiven, basamakları iki sahanlık içinde hareket eden ve insanların yürümelerine gerek kalmadan kolayca inip çıkmalarını elde eden merdiven. (MEKANİK MERDİVEN de denir.) [Bk. ansikl böl.)
—Al. tak. Eşit aralıklarla tespit edilen ve bir yere inmek ya da çıkmak için basamak görevi icra eden eşit aralıklı enine çubuklarla birleştirilmiş iki dikmeden oluşan düzenek. || Tekayakh merdiven, üstünde enine çubuklar bulunan merkezi bir dikmeden oluşmuş merdiven.
—Balıkç. Balık merdiveni, azca yüksek bir ırmak barajına ya da yakınına yerleştirilen, göçmen balıkların (alabalıklar, sombalıkları vh) engeli aşmasını elde eden eğik düzlem.
—Denize. Gemilerde, bir güverteden diğerine geçişi elde eden iskele. || Halat merdiven, gemilerde yer kaplamaması ve kolayca taşınabilmesi için, kenarları halattan, basamakları ise tahta, demir ya da ipten yapılmış çeşitli uzunluklarda merdiven.
—İnş. Merdiven plağı, beton bir merdivenin eğimli döşemesi. || Dış merdiven, basamak sayısı azca olan ve giriş kapısının açıldığı bir platformla sonlanmış olan merdiven. || Gemici merdiveni, iki limon kirişine gömülmüş tabletlerden oluşan, rıhtsız, dik merdiven. || Ispanyol merdiveni, kimi vakit öne doğru eğimli çok geniş basamakları olan, rıht yüksekliği azca olan merdiven. || Ortak merdiven, bir binanın birbirinden bağımsız çeşitli mekânlarına gidiş gelişi elde eden merdiven. || Servis merdiveni, büyük yapılarda (mağaza, otel, hastane, işyeri) yalnız görevlilerin kullandığı merdiven. || Onur merdiveni, bir binanın ana merdiveni.
—iş huk. Oynak merdiven,ücretlerin genel fiyat yükselişlerine nazaran'ayarlanması esasına dayanan sistent(Bu sistem ücretlerin satın alma gücünün korunmasına olanak verir.) [Eşanl. EŞELMOBİL ]
—itfaiye Yangın merdiveni, itfaiyecilerin yangında ve kurtarma emek harcamaları esnasında kullandıkları merdiven. (Bk. ansikl. böl.)
—Oy. Poker seansının bölümlerinden biri. (Bu bölümde ortaya konan miktar, evvelinde saptanan seviyede, her elde bir evvelkinden belli bir oranda fazla olarak artırılır, hemen sonra aynı oranda eksiltilerek başladığı düzeye getirilir.)
—Spor. Sporcunun motorik özelliklerini (kuvvet, dayanıklılık, hareketlilik vb.) geliştirmekte kullanılan, duvara dikine sadia bileştirilmiş jimnastik aleti.
—Tic. Oynak merdiven, bir değerin bazı öğelerinde yer edinen değişikliklere bağlı olarak, o değerde art arda ortaya çıkan dalgalanmaları gösteren tablo. (Eşanl. EŞELMOBİL ] || Oynak merdiven koşulu, bir sözleşmede yer edinen ve taraflarca ortaklaşa seçilmiş bir göstergeye nazaran fiyatların değişeceğini bildiren yargı.
—ANSİKL. Aktar, ve Ulaş. Yürüyen merdiven. Yürüyen merdivenler % 30 ile 35'lik bir ortalama eğimle ve doğrusal olarak yapılır. Hareket mekanizması, sahanlıklar altında yer edinen eğimli bir beden içinde bulunur. Basamaklar sonsuz bir zincir düzeneğine tespit edilmiştir. Basamak aynaları kararlılığı elde eden raylar üstüne oturur; raylar ise merdiven yolunun yatay konumda kalmasına olanak verecek halde çıkış ve varış noktalarında alçalır. Sahanlık düzeyinde yabancı bir cisim tarafınca tıkanmamaları için basamaklar girintili çıkıntılı (Reno sistemi) yapılmıştır. Yürüyen merdivenler, merdivenle eşanlı olarak çalışan hareketli tutamaklarla donatılmıştır; bunlar, çoğu zaman merdiveni kullananların sayısı tertipli olmadığında, bir zamanlama devresine bağlı olan ışılelektronik bir fotoselle devreye girerler.
1892'de ABD'de G.H. Wheeler tarafınca tasarlanan, 1898'de Ch. D. Seeberger tarafınca geliştirilen, 1900'de Exposition de Paris'de sergilenen ve 1920'li yıllardan sonrasında büyük mağazalarda, metro istasyonlarında vb. yaygın olarak kullanılmaya başlanan yürüyen merdiven süratli ve rahat ulaşım sağlar.
—Al. tak. Merdivenlerin durağan(durgun) ve hareketli (elle ya da bir araçla taşınabilen) türleri vardır. Çok yükseklere (kule, baca vb.) çıkmayı elde eden durağan(durgun) merdivenler yarım daire biçiminde bir korkulukla donatılır. Portatif merdivenler içinde yer edinen düz ya da dayama merdiven birbirine koşut (ya da aralarında ufak bir dar açı bulunan) basamaklarla (yuvarlak, kare, yassı) birleştirilmiş iki dikmeden oluşur; alt bölümdeki basamaklar çoğu zaman üst bölümdekilerden daha geniştir. Çifte merdiven, her biri yere ayrı bir ayakla dayanan ve üst bölümde yatay bir çubukla birleştirilen karşılıklı iki merdivenden meydana gelir. Sürme merdiven, birbiri üstünde kayarak istenen yüksekliğe ayarlanabilen üst üste yerleştirilmiş 2 ya da 3 merdivenden oluşur. Son zamanlarda iki yeni merdiven türü daha ortaya çıkmıştır: 2 ve bilhassa de 3 merdivenli dönüşebilir merdivenler ile ihtiyaca nazaran değişik konumlarda bir düz merdiven, bir çifte merdiven, bir iş sehpası ya da bir iskele oluşturacak halde kilitlenebilen, 3, 4 ya da 5 eklemli katlanır (eklemli) merdivenler. Merdiven yapımında dört tip araç-gereç (ağaç, çelik, hafifçe alaşım, cam elyafıyla pekiştirilmiş po- liester) ya tek başına ya da birleştirilerek (ağaç, çelik ya da poliester dikmeler ve hafifçe alaşımdan basamaklar) kullanılır. Poliester dikmeli merdivenler “yalıtkan†olarak nitelendirilir; bunlardan kimya sanayisinde ve bilhassa de elektrik işlerinde yararlanılır.
—inş.
*Genel bilgiler ve evrim. Hareket halindeki insan vücudunun dengesi, inişte olduğu şeklinde çıkışta da, adımların tertipli ve rahat atılmasını sağlayacak halde, sağlam ve hareketsiz yatay basamaklar yapılmasını gerektirir. Bu da, iyi oranlanmış basamak ve sahanlıklarla, yanlarda tutunma öğeleriyle (tırabzan, küpeşte), uygun bir aydınlatmayla, kullananların karşıt yönlerde gidip gelmesine ve büyük eşyaların taşınmasına olanak verecek kafi gabariyle sağlanan, ani doğrultu değişimleri bulunmayan esnek bir hat yapılmasını mecburi kılar.
Daha III. binyıl'da, Mezopotamya'da, konutların haricinde ya da içinde, çoğu zaman düz kollardan oluşan, dar ve dik merdivenler yapılmıştır. Girit, Eski Yunan ve Roma'da da benzer merdivenler düzenlenmiştir. Ortaçağ'da, çoğunlukla dış bir kafes içine yerleştirilen döner merdiven yeğlenmiştir. Klasik şehir konutlarında kovali merdivenler çok uygulanmıştır; bu tür merdivenlerin kamu yapılarında, XIX. yy.'da metal, XX. yy.'da da betonarme örnekleri vardır.
Ortadoğu'nun mukaddes yapılarında terasa çıkışı, ahemeni saraylarında olduğu şeklinde rampalar ya da merdivenler sağlar. Kalelerde cenk otomobilleri, hemen sonra da silahlar eğimli düzlemlen mecburi kılmıştır. Bir yapının bünyesi içinde değil, açık havada yer edinen merdiven, bir tiyatro alanıyla bütünleşebilir (Knossos), yunan tapınağında basamaklı yapı eteğini, roma tapınağında peronu oluşturabilir, anıtsal bir kıymet taşıyabilir; oysa, büyük antikçağ ya da ortaçağ yapılarının üst bölümlerine hizmet veren iç merdivenler, ister düz, ister döner (roma hamamları, katedraller) olsun, yalnızca işlevseldir. Merdiveni vurgulama kaygısı oldukça geç bir dönemde, saray ve konaklarda ortaya çıkmış, Rönesans ile beraber, İtalya'da olduğu şeklinde Fransa'da da bu kaygı giderek ağır basmıştır. XVII. ve XVIII. yy.'larda merdiven, düzenlenişi ve dekoruyla sayısız girişime mevzu olmuş (Vatikan'ın sçala regia'sı, Versailles'ın Elçiler merdiveni [yıkılmıştır], barok örnekler), hususi konaklarda bile temel öğelerden biri durumuna gelmiştir Merdivenin ilk olarak kamu yapıları için taşımış olduğu ehemmiyet, tiyatrolar (Bordeaux, Paris operası) ve XIX. yy.'da büyükmağazalar için de sözkonusu olmuştur. Bununla beraber, bir yüzyıldan beri nüfusun kentlerde yoğunlaşması, çok kattan oluşan binalar, merdivenin mekanik çözümler lehine önemini yitirmesine yol açtı. Güvenlik nedenleriyle, kimi vakit tecim merkezlerinde ve metro istasyonlarında yürüyen merdivenler yeğlenir; merdiven yapının dışına doldurularak (Paris'te Beaubourg merkezi), tıpkı ortaçağ kulelerinde olduğu şeklinde mimari görünüme bir katkıda bulunabilir.
*Teknoloji. Bir merdivenin taş ya da ahşap basamakları masif olabileceği şeklinde, profilli ya da profilsiz tabletlerden de oluşabilir, rıht bağımsız düzenlenebilir. Basamağın boyu merdiven genişliğini verir; yararlı genişlik basamak düzlüğüdür. Rıht yüksekliği h ile basamak genişliği i arasındaki oran, merdivenin eğimine bağlı olarak değişmiş olur (°/o 32 hafifçe bir eğimi, % 46 yüksek bir eğimi gösterir) ve eski bir formüle nazaran belirlenir: 2h + f=63 santimetre. Basamak genişliği arttıkça yükseklik azalır.
Masif olduklarında basamaklar birbirleri üstüne yaslanır ve iki taraftan (asma merdivende tek taraftan) duvarlara gömülür Taban ahşabı (ya da tablet) iki limon kirişi arasına ankastre edilebileceği şeklinde, dişli kirişler üstüne de oturabilir (çoğu zaman duvar tarafındaki kirişin yerini bir kremayer ya da yalancı limon kirişi alır). Düz kollu ya da eğrisel bir merdiven için geçerli olan bu düzenlemeler, ışınsal basamakları merkezi bir çekirdek (seren) çevresinde dönen döner merdivenin devamlı eğrisine de uygundur Bu seren tek parçalı taş ya da ahşap olabilir; basamaklara bağlanan, taş ya da kâgir, dolu ya da halka biçiminde disklerden oluşabilir Boşluklu serene, kimi durumlarda delikler, kemerler açılır, helis biçimindeki saçaklığı limon kirişini oluşturan düzenlemeler yapılır (Roma'da Barberini sarayı). Hatta asma döner merdivende bu saçaklık, basamaklara bağlı olarak tek başına ortaya çıkabilir. Yuvarlak, çokgen ya da elips biçiminde bir kafes içinde yükselen döner merdiven yer kaybını önler; çıkış ve varış sahanlıkları çoğu zaman üst üste getirilir. Ara sahanlıklarla birleştirilmiş düz kollardan oluşan ve dikdörtgen bir kafes içinde yer edinen merdivenlerle de aynı sonuca ulaşılabilir. Kollar sağır ya da üstünde açıtlar bulunan ortak bir duvara, boşluklu dikdörtgen bir serene ankastre edilebilir. Ahşap ve taş yapım şekilleri bir arada kullanılarak seren ortadan kaldırılabilir ve limon kirişli ya da kirişsiz kovalı merdiven yapılabilir. Karma şekilleri benimsenmiş olan "İngiliz usulü†düzenleme (ahşap ve metal, tuğla ve taş) XIX. yy. yapılarında genelleşmiş, sonrasında geleneksel merdivenlerin karmaşık birleştirmeleri, yerini betonarmenin sunmuş olduğu daha ucuz ve standartlaştırılmış çözümlere bırakmıştır. Benimsenen düzenleme ne olursa olsun, masif basamaklar alttan görünebilir; alt yüzey kademeli ya da düz olabilir. Bileşik basamaklar devamlı bir taşıyıcı gerektirir; bu taşıyıcı ya dolu bir duvar ya da abanık bir tonozdur.
Değişik merdiven türleri içinde, rıhtları ortadan kaldırılarak eğimi 45° - 75° içinde ayarlanan gemici merdiveni, basamakları orta bölümünden eksenel bir kirişe dayanan merdivenler sayılabilir. üçgen basamaklar da, köşe merdivenlerinin dik eğimi için uygundur.
Dayanma yüksekliğinde bir küpeşte çıkışta ve inişte gereklidir. Küpeşte, duvara ya da demir korkuluk üstüne kenetlenir; taş, ahşap, metal çubuklarla bir tırabzan oluşturulabilir. Tirabzanın doğrultu değişikliğine karşın kesintisiz sürmesini sağlamak için basamakları dengelemek ve bu tarz şeyleri sahanlıklar düzeyinde yumuşatmak gerekir.
—İtfaiye. Yangın merdiveni. Çeşitli türleri vardır: taşınabilen merdivenler (iki ya da üç düzlemli, sürgülü [kayar] merdivenler, binanın dışından kattan kata tırmanmaya olanak veren çengelli merdivenler) ve tekerlek ya da özdevinimli şasi üstüne oturtulan büyük merdivenler. Bunların, yönlendirilebilen ve kayabilen çeşitli düzlemleri, mekanik ya da hidrolik aktarma düzeniyle harekete geçer. Lüzumlu enerji, insan gücüyle (römork halinde bulunan, kimi vakit da taşıyıcı üstüne monte edilen merdivenler), itfaiye aracının motoruyla (kendi ekseni çevresinde dönen otomatik merdivenler) ya da her ikisiyle sağlanır (kendi ekseni çevresinde dönen yarı otomatik merdivenler). Erişilen yükseklikler 18 ile 30 m arasındadır. Seyrek olarak bu yükseklik 55, hatta 60 m'yi bulabilir.
Kaynak: Büyük Larousse
Merdiven ve yokuş çıkmak basen yapar mı?
Yapı Elemanları - Merdiven
Mühim İcatlar - Yürüyen Merdiven
merdiven
isim Farsça nerdubĞn
1. Bir yere çıkmaya ya da bir yerden inmeye yarayan basamaklar dizisi
Örnek: Bu merdivenleri yapıldığı günden beri bu kadar telaşla çıkmamışımdır. Y. Z. Ortaç
2. Türk cambazının bir becerisi :
- merdiveni sırtına alıp ip üstünde yürürken başka birininmerdivene çıkıp inmesi ve çeşitli taklitli numaralar yapması.
Atasözü, deyim ve birleşik fiiller
merdiven basamak basamak çıkılır
merdiven dayamak
Birleşik Sözler
merdiven altı
merdiven boşluğu
merdivenevi
merdiven korkuluğu
merdivenkovası
merdiven sahanlığı
asma merdiven
ip merdiven
kırkmerdiven
yürüyen merdiven
aşkmerdiveni
mutfak merdiveni
servis merdiveni
yangın merdiveni
yer altı merdiveni
isim Farsça nerdubĞn
1. Bir yere çıkmaya ya da bir yerden inmeye yarayan basamaklar dizisi
Örnek: Bu merdivenleri yapıldığı günden beri bu kadar telaşla çıkmamışımdır. Y. Z. Ortaç
2. Türk cambazının bir becerisi :
- merdiveni sırtına alıp ip üstünde yürürken başka birininmerdivene çıkıp inmesi ve çeşitli taklitli numaralar yapması.
Atasözü, deyim ve birleşik fiiller
merdiven basamak basamak çıkılır
merdiven dayamak
Birleşik Sözler
merdiven altı
merdiven boşluğu
merdivenevi
merdiven korkuluğu
merdivenkovası
merdiven sahanlığı
asma merdiven
ip merdiven
kırkmerdiven
yürüyen merdiven
aşkmerdiveni
mutfak merdiveni
servis merdiveni
yangın merdiveni
yer altı merdiveni
Merdiven İngilizcesi
- stairs, steps, stairway, staircase, ladder
1. (a flight of) steps; stairs, staircase.
2. ladder.
merdiven dayamak /a/ (for someone) to be nearing (a certain age or stage in life).
merdiven kovası stairwell.
merdiven sahanlığı landing (on a staircase).
- stairs, steps, stairway, staircase, ladder
1. (a flight of) steps; stairs, staircase.
2. ladder.
merdiven dayamak /a/ (for someone) to be nearing (a certain age or stage in life).
merdiven kovası stairwell.
merdiven sahanlığı landing (on a staircase).
Merdiven ve yokuş çıkmak basen yapar mı?
Yapı Elemanları - Merdiven
Mühim İcatlar - Yürüyen Merdiven
YORUMLAR