Merkezkaç kuvveti nedir? Merkezkaç kuvveti nedir tanımı, ve nasıl oluştuğu ile ilgili bilgilerin yer almış olduğu mevzu sunumu. Daire şekli...
Merkezkaç kuvveti nedir? Merkezkaç kuvveti nedir tanımı, ve nasıl oluştuğu ile ilgili bilgilerin yer almış olduğu mevzu sunumu.
Bu iki karşıt kuvveti günlük hayatımızda, hareket halindeki bir sürü şeylerde görürüz. Mesela, kahveciler, ellerindeki tepsiyi savura savura götürürler de tepsinin içindeki dolu çay, kahve fincanları devrilmez. Bunun daha geniş bir denemesini kendimiz de yapabiliriz:
Su dolu minik bir kovayı sapından iple bağlayarak hızla, daire şeklinde çevirelim. Kova, çevrilme esnasında kafa aşağı erişince dahi içindeki su dökülmez. Çünkü bu durumda merkezkaç kuvvet yer çekiminden daha kuvvetlidir, suyu dışarıya, kovanın dibine doğru itmektedir. Merkezkaç kuvvetin bir başka örneği de otomobillerin dönemeçlerdeki durumudur. Otomobil hızla dönerken, merkezkaç kuvvetin etkisiyle, otomobil de, içindekiler de dışa doğru savrulur. Bundan ötürü, karayollarının dönemeçleri içe doğru eğik yapılır. Bu şekilde otomobilin savrulup devrilmesi önlenmiş olur. Dönemeçlerdeki demiryolu raylarının da dışta olanı içtekinden daha yüksektir.
Merkezkaç Kuvvet Niçin İleri Gelir
Merkezkaç kuvvet, cisimlerin «süredurum» kanunundan ileri gelir. Hareket kanunlarına gore, özgür hareket halinde bulunan cisimler, üstlerine dışarıdan her hangi bir tesir yapılamazsa, harekete başladıkları yönde gitmeye devam ederler. Buna «süredurum» denir. Mesela rastgele bir taş atalım. Hava, yerçekimi şeklinde etkisinde bırakır olmasa bu taş sonsuza kadar aynı yönde gitmekte devam eder. Şimdi aynı taşı bir iple bağlayarak hızla çevirelim. Taşın daire şeklinde dönmesini elde eden iptir; yoksa, taş daima ileri doğru gitmek isteyecektir. Burada taşı ileri doğru hareket etmeye zorlayan kuvvet süredurumdur, bundan da «merkezkaç» kuvvet doğar.
Dönüş hızının artması merkezkaç kuvveti de artırır. Aynı şekilde çevrilen maddenin hacminin artması, çevirme çemberinin büyümesi de merkezkaç kuvveti artırır. Çevirme hızını iki katına çıkarırsak merkezkaç kuvveti dört kat artar. Aynı şekilde, hızı 10 katına çıkarırsak, merkezkaç kuvvet 100 kat, şu demek oluyor ki çevirmedeki hız artışının karesiyle orantılı olarak artar. Bu şeklinde özellikler bilinince merkezkaç kuvvet hesaplanabilir.
Merkezkaç kuvvetten sanayide, makinelerde büyük faydalar sağlanır. Bunlardan biride birisi «merkezkaç (santrifüj) makinası»dır. Bu iki sıvıyı, ya da bir katı cisimle bir sıvıyı birbirlerinden ayırmada kullanılan bir makinadır Makinanın dönüşü daha ağır olan sıvının, ya da katı zerreciklerin dibe çökmesini sağlar. Makinanın hareketiyle meydana gelen merkezkaç kuvvet ağır cisimlere daha çok tesir yapacağından bu tür şeyler ayrışarak dipte toplanır. Makina bir elektrik motoru ile çalışır çarkı dakikada 600-6.000 devir yapabilir. Virüslerin incelenmesinde kullanılan makinaların devri saniyede 20.000’i bulur.
Merkezkaç makinaları tıpta, kimya ve biyoloji laboratuvarlarında kullanılır. Kan tahlillerinde serumla plâzma birbirlerinden bu makinalarla ayrılır. İdrar tahlillerinde de bu makinadan faydalanılır. Bakteriyolojide ağır bak terilen daha hafifçe olanlardan öldürmeden ayırmak işi de merkezkaç makinasiyle yapı lir. Yağı sütten ayırmada gene bu şekilde bir ma kina kullanılır. Süt, yağdan ağır olduğundan makina bu iki maddeyi kolayca ayırır.
Merkezcil Kuvvet
Merkezcil kuvvet, merkezkaç kuvvete karşıttır. Bir ipin ucuna bağlı taşı çevirirken merkezkaç kuvvet taşı hareket yönüne doğru merkezden dışarı çekerken, merkezcil kuvvet de onu daire biçimindeki yolunda hareket et meşini sağlar. Yerçekimi yeryüzündeki tüm cisimler için bir merkezcil kuvvet işi görür Bu merkezcil kuvvet olmasa, yeryüzündeki tüm cisimler uzaya doğru uçar giderdi Aynı şekilde, gezeğenlerin yörüngelerinde kalmasını sağlıyan merkezcil kuvvet de Güneş’in çekimidir.
YORUMLAR