Mıknatıs ve mıknatıslanma ile ilgili olarak mevzu anlatımlarının yer almış olduğu yazımız. Pusula niçin hep kuzeyi gösterir? Mıknatısların b...
Mıknatıs ve mıknatıslanma ile ilgili olarak mevzu anlatımlarının yer almış olduğu yazımız. Pusula niçin hep kuzeyi gösterir? Mıknatısların birbirine tesiri nasıldır?
Tamamımız biliriz, pusula yön gösteren bir araçtır. Gemilerde, uçaklarda kullanılır; kara yolculuklarında dahi işe yarar. Gideceğimiz yönü kestirmek için pusulaya bakarız. Pusulanın hareketli iğnesi hep kuzey-güney doğrultusunu gösterir. Ikimiz de kuzeyi pusuladan öğrendikten sonrasında gideceğimiz yönü kolayca buluruz. Çünkü yola ayrılmadan ilkin ne kadar kuzeye, kaç aşama batıya… gideceğimizi harita üstünden hesaplamışızdır. Şimdi aklımıza bir sual geliyor:
• Pusulanın iğnesi niçin hep kuzey-güney doğrultusunu gösterir?
Bu suali açıklayabilmek için mıknatıslık nedir, mıknatısların özellikleri nedir, bilmemiz gerekir.
Çelik bir makasın toplu iğneleri çektiğini tamamımız biliriz. Bu deneyi istediğimiz vakit kolayca yapabiliriz de. Buna karşılık iğnelere bir demir parçasını yaklaştırsak, demir iğneleri çekmez. Demek ki çelikle demir içinde iğneleri çekip çekmeme bakımından bir fark vardır. îşte:
• Demir parçalarını, tozlarını kendine çekme özelliği olan cisimlere, mıknatıs denir. Çelik parçası tam bir mıknatıs örneğidir.
MIKNATISIN KUTUPLARI
Çelik bir çubuk alıp incelersek mıknatıslığın özelliklerini de incelemiş oluruz. Yalnız, daha iyisi, hususi olarak yapılmış bir mıknatısı incelemektir. Mıknatıs çubuğunun iki ucu olacaktır normal olarak. Bu uçlara mıknatıs kutupları denir. Kutuplar çekme özelliği en fazlaca olan noktalardır. Mıknatısın ortasına yaklaştıkça çekme gücü azalır.
İnce, minik bir mıknatıs alırsak, bu konuyu tam orta noktasından bir iplikle asıp özgür bırakırsak, mıknatıs iğnesi kuzey-güney doğrultusunu alır. Bu yaptığımız ilkel bir pusuladır. İşte, mıknatısın yeryüzündeki Şimal Kutbu’na dönen kutbuna (ucuna) şimal kutbu denir. N harfiyle gösterilir. Mıknatısın yeryüzündeki Cenup Kutbu’nu gösteren kutbu ise cenup kutbu ismini alır, S harfiyle gösterilir.
MIKNATIS MADENİ MANİSA’DA BULUNDU
Kimi cisim, çelik şeklinde, kendiliğinden mıknatıstır. Magnetit ismi verilen, bir demir bileşiği mıknatıs özelliği taşır. Bu taş ilk olarak yurdumuzdaki Manisa yöresinde bulunmuş olduğu için bu ismi almıştır.
MIKNATISLANMA NEDİR?
Kimi cisimler ise mıknatıs haline getirilebilir. Bir örnek:
§ Güçlü bir mıknatısın yanma bir demir çubuk koyalım. Evvelde mıknatıs olmayan demir çubuk, mıknatısın yanında kalınca, mıknatıs olur. Bu vakaya etkiyle mıknatıslanma denir.
§ Her mıknatısın çevresinde bir tesir alanı vardır. Bu alana da magnetik alan ismi verilir.
Demek ki:
§ Demir şeklinde bazı cisimleri bir mıknatısın magnetik alanına sokarsak onlar da mıknatıs haline gelirler. Alandan çıkarırsak, demirin mıknatıslığı gene kaybolur.
Başka bir mıknatıslama yolu da şudur:
§ Demirin üstüne bir elektrik teli sarıp telden bir elektrik akımı geçirilir. Akım geçmiş olduğu sürece demir mıknatıs olur; akım kesilince, mıknatıs hususi durumunu yitirir. Buna da elektrikle mıknatıslanma denir.
Bu deneyi demir yerine çelikle yaparsak akım kesildikten sonrasında da çeliğin mıknatıs özelliklerini koruduğunu görürüz.
• Mıknatısların Birbirine Tesiri
Bir mıknatısın magnetik alanı içine
demir tozlarını koyarsak, mıknatısın tozları çektiğini, ya da çekmeye çalıştığını öğrenmiştik. Peki, büyük bir mıknatısa, ortasından asılmış minik bir mıknatısı yaklaştırsak ne olur acaba?
îki mıknatıs içinde gene bir çekme, ya da itme kuvveti doğar. Burada şöyleki bir durumla karşılaşırız:
YORUMLAR