Sanat ve Sosyoloji Sanat eserleri sosyo-kültürel bir yapı içinde meydana geldiklerine bakılırsa sosyoloji ile yakından ilgili olma...
Sanat ve Sosyoloji
Sanat eserleri sosyo-kültürel bir yapı içinde meydana geldiklerine bakılırsa sosyoloji ile yakından ilgili olmalıdır. Çünkü “her sanat eseri, mahiyeti icabı, imzasını taşımış olduğu sanatkarların şahsiyetinin de üstünde, bir harsın bir kültür çevresinin damgasını taşır. Şu demek oluyor ki sanat bir cemiyetin ortaklaşa his ve düşüncelerinin, ortaklaşa zevkinin ifadesidir. Bu husus aynı kültür çevresindeki eserlerin bir karakter benzerliği göstermelerini izah etmiş olduğu benzer biçimde, sanata kültür çevresini aksettiren bir vesika mahiyeti ve kıymeti de kazanmaktadırâ€. Bu sebeple bir sanat eseri meydana geldiği sosyo-kültürel çevreden ayrı düşünülemez. Bu şekilde kabul edilecek olursa, sanat eserleri arasındaki benzerlikler, aynilikler ve farklılıkları iyi mi açıklayabiliriz? Bundan dolayı her sanatçı, içinde yaşamış olduğu sosyo-kültürel yapıya bağlıdır ve onunla olan ilişkisi inkar edilemez. Öyleyse bir sanat eseri ele alınırken ilkin onun hangi sosyo-kültürel yapı içinde oluştuğuna kim ya da kimler tarafınca nerede ve ne vakit meydana getirildiğine bakmak gerekir. Çünkü sanatçının zihniyeti, etkileşim içinde olduğu sosyo - kültürel çevre ile o çevreyi oluşturan şartlar içinde oluşup-gelişir. Sanatçı bir bakıma çocuğun dil öğrenmesi benzer biçimde sanatıyla ilgili bir takım detayları öğrenerek onları zihninde kodlar. Iyi mi bir çocuk gereksinim hasıl olduğunda bazı sesleri çıkarır ya da yeni kelimeler öğrenirse sanatçı da işini yaparken zihnindeki bazı detayları kullanır ya da gereksinim duyduğunda o bilgeleri öğrenmeğe çalışır. Bundan dolayı “dil, seslerin öykünülmesi, sanat ise dış nesnelerin öykülenmesidirâ€. Ama bu öykünme aniden bire ortaya çıkmaz örneğin “...bir ressam kağıdı kalemi eline almış olduğu anda derhal fotoğraf yapması imkansız; bu iş daha öncesinden, birikimlerle zihinde oluşmuştur. İnsan zihni, yaşamış olduğu süre içinde görsel deneylerin çevresinde vaka ve eşyaların fotoğraflarını kaydeden bir arşiv gibidirâ€. Bu sebeple sanat malzemeleri ve eserleri ilim ya da felsefe dünyasındaki bilgiler kadar önemlidirler. Öyleyse sanat ve sanatçılarla bilgi ve bilimsel bilgi içinde yakın ilişkiler vardır. Bu sebeple bir toplumsal yapının zihniyet dünyasının ilk örneklerini, geleneksel sanatlar ile halk edebiyatında sağlamak mümkündür. Çünkü bu bilgiler diğeri sosyo-kültürel çevrelerin bilgileriyle minimum etkileşim halinde olanlardır. Bununla birlikte kültürlerin en tutucu cephesini geleneksel tarafı teşkil eder. Burada iddia edilen fikrin doğruluğunu kontrol edebilmek için sanırız bu çalışmadaki fotoğrafları çok basitçe karşılaştırmanız, kafi bilgiler verecek seviyededir. Örneğin Kazakistan'daki koç başlı gömüt taşlarıyla Kars, Doğubeyazıt, Iğdır, Van, Ahlat, Bitlis ve Tunceli'deki ya da Altay dağlarında dokunan kilimler ile Hakkari, Adana, Ayvacık, Bergama, Sındırgı ve Şavaştepe'de dokunun halı ve kilimlerdeki aynilikler birer rastlantı eseri olamazlar. Özetlemek gerekirse sanatçı ile sanat eseri içinde iyi mi bir ilişki var ise, sanat eseri ile sosyo-kültürel yapı içinde da o kadar bir ilişki vardır. Fakat bu ilişki çoğu zaman sanat tarihçilerimiz tarafınca dikkatsizlik edildiği için, Anadolu'da bulunan eski ve yeni bağzı sanat eserleri ile üzerlerindeki damgalar maalesef, genel anlamda çok yakın ilgisi olmayan toplumsal gruplara mal edilerek anlatılmaktadır.Örneğin hususi bir tv kanalında zamanı gezinsel yerlerimiz hakkında meydana getirilen bir programda mevzunun uzmanı olarak sunulan bir tarihçi şunları söylüyordu: “Selçuklular Anadolu'ya geldiklerinde mimarları ve ustaları olmadığı için Ermeni asıllı mimar ve ustaları kullandılar. Onlar da kendi üsluplarıyla kümbetler ve camiler yaptılar. Bu ilişkiyi Akdamar kilisesi ile Ahlat'taki kümbet mezarlarda açıkça görürüzâ€. İlk bakışta bu ifadeler doğrudur. Çünkü Akdamar kilisesi, Ahlat'taki Selçuklu kümbet mezarlarına nazaran zamanı önceliğe haizdir. Ama o tarihçi Issık Köl'den Aral'a ordan da Mangışlak'a (Hazar Denizi'nin ortasına düşen şark kıyısınkaki İskit ve Teke Türkmenlerinin mezarları da olan zamanı bir yerleşim yeri) kadar olan bir alanı görseydi bu coğrafyadaki hakim gömüt üslubunun kümbet seçimi, kısaca Ahlat kümbetleri benzer biçimde bulunduğunu görürdü. Bu bakımdan mevzu hakkında sıhhatli bilgilere yetişebilmek için, karşılaştırmalı tekniğine kafa vurarak, Anadolu'ya olan göçlerin zamanı seyrini ve yanlarını iyi bilmek gerekir. Örneğin Anadolu'dan Altaylar'a göç olmuş mu dur? Olmamışsa iki bölge arasındaki fiziki mesafeye karşın iyi mi oluyor da bu insanoğlu aynı damgaları halılarına, kilimlerine, mezarlarına vb. etnografik eserlerine nakşedilebiliyorlar? Ya da Anadolu'dan Altaylar'a göçler olmuşsa bu tür şeyler ne vakit ve hangi yoğunlukta olmuştur sorularının cevaplandırılması gerekmez mi?
Gezim ve Sosyoloji
Cemiyet Bilimi (Sosyoloji)
Sosyoloji nedir?
Sosyoloji bakımından sanat nedir?
Sanatın her toplumda varlığı,onu sosyolojik bir gerçek olarak görme zorunluluğu ortaya çıkarmıştır. Ve sanat sosyolojisi,sanatı,'bireysel duygululuk içinde tarihsel ve toplumsal gerçeğin anlatıldığı bir yol' olarak ele almaktadır. Şu demek oluyor ki sanat,toplumsal bir olgudur,fakat bireysel bir duygululuk içinde,sanatçının duygululuğu içinde gerçekleşir. Bu bakımdan, gerçeği kavramanın bilimsel koşullarının başka,sanat içerikli koşulların başka olduğu derhal anlaşılmaktadır. Mesela,bilimdeki nesnelliğin ilk kurallarından birisi,ilim adamının tüm duygulardan mümkün olmasıyla birlikte kurtulması,başka bir deyişle,mevzusuyla eklemlenmeme -siyken,sanatçının duygusu,sanatın ilk koşullarından birisi olmaktadır.
Fotoğraf,heykel,mimarlık olarak sayabileceğimiz plastik sanatlar,netice olarak maddede fikirlerin-duyguların cisimleşmesidir.
Sanat sosyolojisi,sanatla sanatı yaratan toplumlar arasındaki ilişkileri incelemektedir;kısaca toplumsal yapıların değişmesinin,gelişmesinin,sanatta da -biçim ve tür olarak -nasıl benzer değişme ve gelişmeler yarattığını incelemektedir. Sanat sosyolojisi,bununla birlikte,hem grup olarak toplumda sanatçıların rolünü,hem de toplumdaki başka grupların sanat anlayışının emrindeki hizmetliler olarak sanatçıların rolünü açıklamaya çalışır. Sanatçılar,toplumdaki toplumsal dengelerin kimi vakit düzenleyicisi,kimi vakit değiştiricisi olarak görünmek -tedirler.
Çok genel bir tarif olarak sanatla sanatı yaratan toplumlar arasındaki ilişkileri incelediğini söylediğimiz sanat sosyolojisinde şu gözlem,pek çok sosyologun kanısı olmuştur:
“Toplumsal yaşantıyla sanat içerikli yaratma içinde ilişki olduğu bir gerçektir;fakat bu ilişki,toplumsal yaşantıyla dinsel yaşantı arasındaki ya da toplumsal yaşantıyla ahlak arasındaki ilişkiden daha azdır,daha az güçlüdür.â€
Son zamanlarda,daha çok sanat sosyolojisindeki çalışmalarıyla dikkati çekmeye ve tanınmaya başlamış olan sosyolog Jean Duvignaud,gerek tarihsel evrim içinde,gerekse şimdi sanat üstüne yapılacak araştırmalarda sanatın,alt tarafta sayılan biçimleriyle ele alınmasını önermektedir:
“-Kapalı bir grubun ruhsal ve sosyolojik yaşantısına katılım olarak sanat.
-Ayrıcalıklı kimselerin ya da din adamlarının hoşnutluğu ve eğlencesi olarak sanat.
-Bir din olarak sanat.
-Yaşantının süslenmesi ve güzelleşmesi olarak sanat.
-Grubun ya da toplumun geleneksel yaşantısına bir törel karşıtlık girişimi olarak sanat.
-Yitirilmiş bir his birliğinin özlemi olarak sanat.
-Bir törel,siyasal ve toplumsal isyan olarak sanat.
-Sanat sanat içindir tutumu.
-Yığın kültürünü amaçlayan sanat.
-Sanat ifade uğruna yığın kültürünün belirleyiciliklerini belirleyicilikleri' ni egemenliği altına alabilmek ve onlardan yararlanmak isteyen sanattır.â€
Kimi sosyologlar,müziğin,sanat sosyolojisi içine girmesini kabul etmemekte ve onun bir müzik sosyolojisi mevzusu olarak bununla birlikte incelenmesini önermektedirler.
: 100 soruda sosyoloji
Sanatın her toplumda varlığı,onu sosyolojik bir gerçek olarak görme zorunluluğu ortaya çıkarmıştır. Ve sanat sosyolojisi,sanatı,'bireysel duygululuk içinde tarihsel ve toplumsal gerçeğin anlatıldığı bir yol' olarak ele almaktadır. Şu demek oluyor ki sanat,toplumsal bir olgudur,fakat bireysel bir duygululuk içinde,sanatçının duygululuğu içinde gerçekleşir. Bu bakımdan, gerçeği kavramanın bilimsel koşullarının başka,sanat içerikli koşulların başka olduğu derhal anlaşılmaktadır. Mesela,bilimdeki nesnelliğin ilk kurallarından birisi,ilim adamının tüm duygulardan mümkün olmasıyla birlikte kurtulması,başka bir deyişle,mevzusuyla eklemlenmeme -siyken,sanatçının duygusu,sanatın ilk koşullarından birisi olmaktadır.
Fotoğraf,heykel,mimarlık olarak sayabileceğimiz plastik sanatlar,netice olarak maddede fikirlerin-duyguların cisimleşmesidir.
Sanat sosyolojisi,sanatla sanatı yaratan toplumlar arasındaki ilişkileri incelemektedir;kısaca toplumsal yapıların değişmesinin,gelişmesinin,sanatta da -biçim ve tür olarak -nasıl benzer değişme ve gelişmeler yarattığını incelemektedir. Sanat sosyolojisi,bununla birlikte,hem grup olarak toplumda sanatçıların rolünü,hem de toplumdaki başka grupların sanat anlayışının emrindeki hizmetliler olarak sanatçıların rolünü açıklamaya çalışır. Sanatçılar,toplumdaki toplumsal dengelerin kimi vakit düzenleyicisi,kimi vakit değiştiricisi olarak görünmek -tedirler.
Çok genel bir tarif olarak sanatla sanatı yaratan toplumlar arasındaki ilişkileri incelediğini söylediğimiz sanat sosyolojisinde şu gözlem,pek çok sosyologun kanısı olmuştur:
“Toplumsal yaşantıyla sanat içerikli yaratma içinde ilişki olduğu bir gerçektir;fakat bu ilişki,toplumsal yaşantıyla dinsel yaşantı arasındaki ya da toplumsal yaşantıyla ahlak arasındaki ilişkiden daha azdır,daha az güçlüdür.â€
Son zamanlarda,daha çok sanat sosyolojisindeki çalışmalarıyla dikkati çekmeye ve tanınmaya başlamış olan sosyolog Jean Duvignaud,gerek tarihsel evrim içinde,gerekse şimdi sanat üstüne yapılacak araştırmalarda sanatın,alt tarafta sayılan biçimleriyle ele alınmasını önermektedir:
“-Kapalı bir grubun ruhsal ve sosyolojik yaşantısına katılım olarak sanat.
-Ayrıcalıklı kimselerin ya da din adamlarının hoşnutluğu ve eğlencesi olarak sanat.
-Bir din olarak sanat.
-Yaşantının süslenmesi ve güzelleşmesi olarak sanat.
-Grubun ya da toplumun geleneksel yaşantısına bir törel karşıtlık girişimi olarak sanat.
-Yitirilmiş bir his birliğinin özlemi olarak sanat.
-Bir törel,siyasal ve toplumsal isyan olarak sanat.
-Sanat sanat içindir tutumu.
-Yığın kültürünü amaçlayan sanat.
-Sanat ifade uğruna yığın kültürünün belirleyiciliklerini belirleyicilikleri' ni egemenliği altına alabilmek ve onlardan yararlanmak isteyen sanattır.â€
Kimi sosyologlar,müziğin,sanat sosyolojisi içine girmesini kabul etmemekte ve onun bir müzik sosyolojisi mevzusu olarak bununla birlikte incelenmesini önermektedirler.
: 100 soruda sosyoloji
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR