Seydi Ali Reis Nedir

Seydi Ali Reis (1498 - 1562), Kaptan-ı Deryalık da yapmış olan Osmanlı denizcisi. Osmanlı Devleti'nin Büyük Okyanus rüyasını gerçekleşti...

Seydi Ali Reis (1498 - 1562), Kaptan-ı Deryalık da yapmış olan Osmanlı denizcisi. Osmanlı Devleti'nin Büyük Okyanus rüyasını gerçekleştirmek için görevlendirilen denizci. Türk amirali, coğrafya ve matematik bilgini.

Yaşamı

İstanbul, Galata'da hayata merhaba dedi. Sinoplu bir aileden gelmedir. Büyükbabası, II. Mehmet zamanında tersane kethüdalığında, babası Hüseyin Ağa da Darüssınaa kethüdalığında bulunmuşlardı. Kendisi de tersanede reis olarak çalıştı. Barbaros Hayreddin Paşa'nın yanında yetişti.
Seydi Ali Reis, tersane kethüdası olduğundan, bir deniz harekatında bağımsız olarak kumandanlık yapmadı. Rodos'un fethine (1522) ve hemen sonra Akdeniz'de cereyan eden tüm deniz savaşlarına Barbaros Hayrettin Paşa yanında katıldı ve Batı Akdeniz bölgesini çok iyi öğrendi. Preveze Deniz Muharebesi’nde (1538) Osmanlı donanmasının sol tarafına komuta ederek büyük yararlıklar gösterdi ve bu savaştan sonrasında adı daha çok duyulmaya başlandı. Trablusgarp'ın fethiyle biten harekatta Kaptan-ı Derya Sinan Paşa ve Turgut Reis emrinde çalıştı(1551).
Kanuni Sultan Süleyman tarafınca, Portekiz donanmasıyla girmiş olduğu deniz savaşını kaybeden Murat Reis'in yerine Hint Kaptanlığına atandı ve Basra'daki donanmayı Süveyş'e getirmekle göreve getirildi.
Bu vaka onun yaşamının da dönüm noktası oldu. 15 gemiyi derhal onarım ettirerek uygun deniz mevsimi için beş ay bekledi ve birliği ile Basra'dan ayrıldı (1554). Basra'dan almış olduğu 15 kadırga ile Süveyş'e doğru yol alırken Horfakan şehri açılarında 25 parçalık Portekiz donanmasıyla karşılaştı. Meydana getirilen çarpışmada Portekizliler bir vapur kaybedip geri çekilince yoluna devam etti. Maskat civarlarında 34 parçalık bir Portekiz Donanmasının saldırısına uğradı. Cenup Arabistan sahillerinde dağların denize dik inmesinden faydalanarak, gemilerini Portekiz donanmasıyla kıyı arasına soktu, cenk başladığı vakit dağların kestiği rüzgar sebebiyle Portekiz donanmasının yelkenli gemileri hareketsiz kaldı, kürekli gemileriyle süratli hareket ederek düşmanın sayı üstünlüğünü yok etmeye çalıştı. Meydana getirilen harpte Portekizlilerin altı gemisi batırıldı, Osmanlı donanmasının da beş gemisi battı, biri de yandı (1554).
Umman sahilindeki Zufar limanı geçilerek Şžihr şehri hizasına gelinince, günbatısı yönünden fil tufanı (Tufan-ı Fil) ya da Tsunami denilen bir fırtına çıktı. Çıkan fırtına yüzünden Seydi Ali Reis kalan dokuz kadırgalık donanmasıyla beraber kıyıdan uzaklaşmak mecburiyetinde bırakıldı. Fırtınaya kapılan, günlerce denizde çalkalanan gemiler doğuya doğru sürüklenerek Hindistan kıyılarına, Gücerat sultanlığının Demen Kalesi önüne gelebildi, burada üç vapur karaya vurdu; geri kalan gemilerdeki top ve levazımı bırakarak Seydi Ali Reis elindeki altı gemiyle Çehre limanına girdi; bundan dolayı Portekiz birliği onu yakalamak için dolaşıyordu
Seydi Ali Reis buradan Gucerat'ın başkenti Ahmedabad'a gitti. Harap gemilerle Süveyş'e ulaşmak imkânsız olduğundan, kalan gemiler satılıp karadan İstanbul'a dönülmesine karar verildi. Seydi Ali Reis Gucerat sultanı Ahmet Han tarafınca iyi karşılandı. Ondan sonra adamlarından bir kısmı Gucerat Sultalığı'nın emrine girdi. Seydi Ali Reis, Ahmedabad'tan Sind memleketinin başkenti Multan'a, oradan Lahor'a, bu şehirden de Delhi'ye gelmiş olarak Timuroğullarından Hümayun Şžah'ın huzuruna çıktı (1555).
Hümayun şahın ölmesi üstüne Afganistan - İran yöntemiyle Anadolu'ya hareket etti (1556). Bundan sonrasında Kabil, Semerkant, Buhara, Meşhet şehirlerinde hükümdarları görmüş oldu.
Buhara civarında Özbeklerin saldırısına uğradı ve yaralandı. İran da Meşhet valisi tarafınca tutuklandı, hemen sonra özgür bırakılarak Şžah I.Tahmasp'a gönderildi. Bir süre göz hapsinde kaldıktan sonrasında Anadolu'ya geçmesine izin verildi ve Şžah'ın Kanuni'ye yazdığı bir mektubu da alarak Kazvin'den ayrıldı (1557). Aynı yıl Bağdat'a ulaştı. Böylece Basra'dan çıkışından 3 yıl 7 ay sonrasında yine Osmanlı ülkesine dönüyordu.
Seydi Ali Reis 1557 mayıs ayı başlarında İstanbul'a vardı ve Edirne'de bulunan hükümdarın yanına gitti. Süveyş donanmasının uğramış olduğu kayıptan dolayı padişahtan af diledi. Gezdiği yerlerde görüştüğü hükümdarların verdiği 18 nameyi sundu; Ali Reis mahvolmuş bir donanmanın sorumlusu olmakla birlikte, başına gelen muhteşem vakalar kabul edilerek suçlu görülmedi, ilkin Müteferrika yapılmış oldu, sonrasında Diyarbakır tımar defterine belirleme edildi. Bir süre şehzade Selim'in hizmetinde çalıştı, Galata Hassa vapur reislerinden biri oldu (1560). Son görevi bilinmemektedir. 1562 senesinde İstanbul'da vefat etti.

Eserleri

1-Mirat’ı Evren:

Güneşin hareketinden, yıldızların uzaklığından; kıblenin ve öğle vaktinin tayininden, nehirlerin genişliğinin tespitinden ve rub'u meceyyibden bahseden bir eserdir.

2-Hulast'el- Hay'a :

Halep'te bulunurken hey'et ve matematik dersleri alan Seydi Ali Reis, Ali Kuşçu'nun Fethiye isminde eserini çeviri etmiş sadece bununla yetinmeyerek Mahmud b. Omar al Çağmini'den ve Kadızade-i Rûmî Musa Paşa'nın eserlerinden de faydalanarak tercümesine bir çok ilaveler yapmıştır.

3-Kitab Al-Çevre Fi İlm'al-Eflak Va'l Abhur :

Seydi Ali Reis özetlemek gerekirse Çevre adı ile tanınmış olan meşhur eserini 1554'te Haydarabad'da bulunurken kaleme almıştır. Geçirdiği tecrübelerden sonrasında kaptanlara ve gemicilere kılavuz olmadan Hint denizlerinde kolaylıkla dolaşım imkânını verecek bir kitap hazırlamak isteyen Seydi Ali Reis bu eserinde; yer tayini, vakit hesabı, takvimler, pusula taksimatı, denizcilikte mühim bazı yıldızlar ve yıldız grupları; meşhur limanlar, Hindistan'ın rüzgar- altı ve rüzgar-üstü sahilleri ile Hint denizindeki adalar, rüzgarlar, tayfunlar, sefer yolları hakkında önemli bilgi ihtiva etmekte; kitabın dördüncü bölümünde Yeni Dünya ( ABD) ya ilişkin bir bölüm de bulunmaktadır. Kâtip Çelebi, Cihannüma'sında Seylan, Cava, Sumatra ve öteki adalar hakkında verdiği bilgiyi aynen Çevre'ten nakletmiştir. Eserin 1834, 1836, 1837, 1838 yıllarında Hammer tarafınca 4 kısmı İngilizceye çevrilmiştir. Ek olarak M. Bittner ve Bonelli eserin bazı bölümleri üstünde çalışmıştır. Prof. Dr. Fuat Sezgin eseri Almanca bir önsözle beraber yayınlamıştır. Ne Avrupa'da ne de Türkiye'de tam metin olarak yayınlanmayan yaratı 2009-2010 yıllarında Pamukkale Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Kısmı Yeni Türk Dili Anabilimdalı yüksek lisans talebesi Himmet BÜKE tarafınca, Doç.Dr. Turgut TOK danışmanlığında ilk kere Osmanlı alfabesiden Türk transkripsiyon alfabesine çevrilmiş ve eserde bulunan yer adları bir dizin halinde verilmiştir.

4-Mir'at Ül' Memalik:

Seydi Ali Reis'in Hindistan'dan Bağdad'a dönüşünde yol arkadaşlarının, görülen şehirleri, karşılaşılan değişik ve garip vakaları, ziyaret edilen türbeleri ve çekilen zorlukları özetleyen bir kitap yazmasını istemeleri üstüne kaleme almaya başladığı bu eseri 1557' de İstanbul'da tamamlamıştır. Süveyş kaptanlığına tayininden sonrasında yaşadıklarının bir hikâyesi olan bu eserde Seydi Ali Reis, geçmiş olduğu memleketler, tanıştığı hükümdarlar ve tanık olduğu vakalar hakkında bilgi vermektedir. Hem de ozan olan Seydi Ali Reis' in Mir'at ül-Memalik'te şiirlerinden örnekler mevcuttur.