Türkçede hangi sesler bulunmaz? Türkçede kelimelerin başlangıcında bulunmayan sesler, minik ses uyumu bakımından kurallar, mevzu anlatımı. ...
Türkçede hangi sesler bulunmaz? Türkçede kelimelerin başlangıcında bulunmayan sesler, minik ses uyumu bakımından kurallar, mevzu anlatımı.
A — TÜRKÇEDE BULUNMAYAN SESLER :
1 — [i – f – h]sesleri Türkçe kelimelerde bulunmaz:
a — (j) ile yazılan birkaç kelime dilimize sonradan girmiştir:
(Jale – Japon). Eski metinlerde bir de (ajun) kelimesine rastlanır. Sadece onu da (acun) diye söylemekteyiz.
b — (f) sesi, Türkçe kelimelerde esas itibariyle yer almaz. Sadece ses taklitlerinde bulunur: Fısıltı, fosur fosur, üfür üfür…
Sadece birkaç kelimede (v),* yerini (f)’ye terketmiştir: Övke (hiddet), uvuk (ufuk), yuvka (yufka).
(h) sesi, aslında yoktur, (h) İle yazılan kelimeler eski Türk dilinden Batı Türkçesina geçerken (k), (h)’ye dönüşmüştür. Bugün kullandığımız han, hanım, hatundaki (h)’ler, Batı Türkçesinden ilkin (k) idi. Bugün ünlem ve ses taklidi bildiren kelimelerde (h) vardır: hırıltı, harıltı, hışırtı, hay, hay.
B — TÜRKÇE KELİMELERİN BAŞINDA BULUNMAYAN SESLER :
1 — [c – ğ – I – m – n – v – z].
(C) sesi, ses taklidi meydana getiren birkaç kelimenin başlangıcında bulunur: Cız, cayır cayır, cırtlak, cıvıl cıvıl, civ civ, cızırtı.
(Ğ) sesi, hiçbir kelimenin başlangıcında bulunmaz.
(L) sesi, Türkçede kelime başlangıcında hiçbir vakit bulunmaz. Sadece ses taklidiyle ilgili birkaç kelimede bulunur: Lokur lokur, lık lık, lopur lopur, löp löp.
Bunun içindir ki, halkımız (L)’li yabancı kelimelerin başına bir vokal (sesli) getirerek söylerler: Limon (ilimon), lâzım (ilâzım).
(M) sesi, Türkçede çoğu zaman kelime başlangıcında bulunmaz. Eski Anadolu Türkçesinde (m)’li birkaç kelime vardı. Bunlar, (b)’den türemiş (m)’lerdir. Men (ben), min (bin), minmek (binmek). Bu kelimelerden ayrı olarak yalnızca ses taklidi meydana getiren kelimelerin başlangıcında bulunur: Mışıl mışıl, mırıl mırıl, mırıldanmak, miyavlamak. Bir de (m)’li tekrarlarda görülür: Ev mev, yol mol, sepet mepet, kitap mltap, detter mefter…
(N) sesi, taklidi sözlerle çocuk dilinden gelen sözlerin başlangıcında bulunur. Ek olarak (ne ve ne) ile meydana getirilen birkaç kelimenin başlangıcında bulunur: Ne, niçin, iyi mi — Nene, nine, ninni.
(R) sesi, Türkçe kelimelerin başlangıcında asla bulunmaz. Bu sesle meydana getirilen taklidi sözler de azdır. Rap rap şeklinde. Halkımız, (L) sesinde olduğu şeklinde (R) sesinde de kelimelerin başına bir vokal getirmiştir: Rumeli (Urumeli), raf (iraf), Recep (İrecep), rahat (irahat), Rus (Urus), Ramazan (iramazan).
İRECEP İLİMON AL DA, İRAFA KOY. İRAMAZANDA İLÂZIM OLUR.
(V) sesi kelime başlangıcında asla bulunmaz. Batı Türkçede başlangıcında (V) bulunan bazı kelimeler eskiden (b) idi:
Var (bar), varmak (barmak), (vermek), virmek (birmek). Vurmaktaki (v) sonradan ortaya çıkmıştır. Aslında «URMAK»tır.
(Z) sesi, Türkçede sadece doğa taklidi meydana getiren bir iki kelimenin başlangıcında bulunur: Zır, zırıltı, zınk, zonklamak.
C — KÜÇÜK SES UYUMU BAKIMINDAN :
Türkçede minik ses uyumu, kelimelerle seslilerin düzlük ve yuvarlaklık bakımından uyuşmasıdır:
1 — Türkçede düz seslilerden (a, e, ı, i)’den sonrasında gene düz sesliler gelir. Kısaca düz seslilerden sonrasında yuvarlak sesliler olan (o, ö, u, ü) seslileri gelmez. Sadece (a)’dan sonrasında (u) gelmiş bir kaç kelimemiz vardır: Armut, karpuz, balçık…
2 — Yuvarlak seslilerden (o, ö, u, ü) sonrasında, ya geniş düz sesliler (a, e) veyahut yuvarlak dar sesliler gelir: (u, ü). Başka bir deyimle, yuvarlak seslilerden sonrasında dar düz sesliler: (ı, i) ve geniş yuvarlak sesliler (o, ö) gelmez. Bundan dolayı gövdesinde düz seslilerden sonrasında yuvarlak ya da yuvarlak sesliden sonrasında dar düz (ı, i) ve geniş yuvarlak (o, ö) bulunan bir kelime Türkçe değildir: Umut, rektör, birim, banko, balkon…
YORUMLAR