YANILTMACA a. Bir tartışmada, karşı tarafı yanıltma amacıyla söz söyleme; bu amaçla söylenen söz; mugalata. —Fels. Gerçek, ya da ...
YANILTMACA a. Bir tartışmada, karşı tarafı yanıltma amacıyla söz söyleme; bu amaçla söylenen söz; mugalata.
—Fels. Gerçek, ya da gerçek olduğuna inanılan öncüllere dayandığı halde, saçma ve yadsınması güç bir sonuca varan akılyürütme. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Felsefe tarihinde yanıltmacanın iki meşhur örneği, Elealı Zenon'un ok yanılt- ınacası ile kaplumbağa yanıltmacasıdır. Kaplumbağa yanıltmacası aşırıya vardırılan bir akılyürütme ilkesine dayanır. Pythagorasçıların hasmı olan Elealı Zenon, sayılar sistemi üstünde akılyürüterek her türlü çokluğun olabilirliğini ve her türlü hareketin olabilirliğini yadsır. Akhilleus kaplumbağaya hiçbir vakit yetişemeyecektir. Kaplumbağayla arasındaki mesafeyi kapadığında, kaplumbağa bir miktar daha arayı açacak ve bu süreç sonsuza kadar devam edebileceğinden sonunda Akhilleus da kaplumbağa da yok olacaktır.
Aynı şekilde, bir okun, hedefine ulaşmadan ilkin, alacağı yolun yarısına varması, dolayısıyla ilkin bu yarının yarısına erişmesi gerekir ve bu bu şekilde sürüp gider. Bu sonsuz bölünebilirlik durumunda, okun düşünülebilecek en kısa mesafeyi katetmesi için sonsuz bir süre gerekeceğinden, ok hareket etmeksizin yaya yapışıp kalacaktır. Ya da katedilecek yol dilimlerinin bölünebilirliğinin artık bölünemeyecek olan dilimlerde son bulması gerekir. Fakat bu bölünemez dilimlerin büyüklüğü de olmayacağından ve olmayan bir şeyden gene sadece olmayan bir şey elde edilebileceğinden, okun yaydan ayrılması olanaksızdır.
Aristoteles, Organon'un Peri sophistikon elenkhon (Yanıltmacaların reddi) adlı kitabında yanıltmacaları mantık yanlışları (ikizanlam, çatışkı, yanlış akılyürütme, rahat anlamdan bileşik anlama geçme vb.) sayarak, bu tarz şeyleri mantık kanalıyla çözmek için bir yöntem önerir. Bentham ise yanılt- macaların hukuksal ve siyasal kullanımlarını eleştirir. Mesela, hukukta hak sorunları sözkonusu olduğunda, gerçeği mantık kanalıyla aramanın gerçeği hukuk kanalıyla aramaya iyi mi katkıda bulunduğunu gösterir. Aynı şekilde "örf ve âdetlere karşı kanıt öne sürerken aşırıya gitmemek gerekir" ilkesi, aslında bir kurumun fena yanlarını göz önüne almamak için kullanılan bir “yanıltmaca yoluâ€dur (A Book of Fallades [Yanıltmacalar kitabı]).
—Fels. Gerçek, ya da gerçek olduğuna inanılan öncüllere dayandığı halde, saçma ve yadsınması güç bir sonuca varan akılyürütme. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Felsefe tarihinde yanıltmacanın iki meşhur örneği, Elealı Zenon'un ok yanılt- ınacası ile kaplumbağa yanıltmacasıdır. Kaplumbağa yanıltmacası aşırıya vardırılan bir akılyürütme ilkesine dayanır. Pythagorasçıların hasmı olan Elealı Zenon, sayılar sistemi üstünde akılyürüterek her türlü çokluğun olabilirliğini ve her türlü hareketin olabilirliğini yadsır. Akhilleus kaplumbağaya hiçbir vakit yetişemeyecektir. Kaplumbağayla arasındaki mesafeyi kapadığında, kaplumbağa bir miktar daha arayı açacak ve bu süreç sonsuza kadar devam edebileceğinden sonunda Akhilleus da kaplumbağa da yok olacaktır.
Aynı şekilde, bir okun, hedefine ulaşmadan ilkin, alacağı yolun yarısına varması, dolayısıyla ilkin bu yarının yarısına erişmesi gerekir ve bu bu şekilde sürüp gider. Bu sonsuz bölünebilirlik durumunda, okun düşünülebilecek en kısa mesafeyi katetmesi için sonsuz bir süre gerekeceğinden, ok hareket etmeksizin yaya yapışıp kalacaktır. Ya da katedilecek yol dilimlerinin bölünebilirliğinin artık bölünemeyecek olan dilimlerde son bulması gerekir. Fakat bu bölünemez dilimlerin büyüklüğü de olmayacağından ve olmayan bir şeyden gene sadece olmayan bir şey elde edilebileceğinden, okun yaydan ayrılması olanaksızdır.
Aristoteles, Organon'un Peri sophistikon elenkhon (Yanıltmacaların reddi) adlı kitabında yanıltmacaları mantık yanlışları (ikizanlam, çatışkı, yanlış akılyürütme, rahat anlamdan bileşik anlama geçme vb.) sayarak, bu tarz şeyleri mantık kanalıyla çözmek için bir yöntem önerir. Bentham ise yanılt- macaların hukuksal ve siyasal kullanımlarını eleştirir. Mesela, hukukta hak sorunları sözkonusu olduğunda, gerçeği mantık kanalıyla aramanın gerçeği hukuk kanalıyla aramaya iyi mi katkıda bulunduğunu gösterir. Aynı şekilde "örf ve âdetlere karşı kanıt öne sürerken aşırıya gitmemek gerekir" ilkesi, aslında bir kurumun fena yanlarını göz önüne almamak için kullanılan bir “yanıltmaca yoluâ€dur (A Book of Fallades [Yanıltmacalar kitabı]).
Kaynak: Büyük Larousse
yanıltmaca
isim
1 . Yanıltmak için, yanıltacak yolda söz söyleme, mugalâta.
2 . mantık Başkasını yanıltmak için doğru olmadığı bilinerek meydana getirilen uslamlama ve çıkarsama, mugalâta.
3 . edebiyat Acele acele söylenmesi esnasında karışıklığa, dil dolaşmasına ve anlam değişmesine uğrayan söz grubu.
4 . Yanıltmaya dayanan davranış, yanıltıcı iş:
"Bu çekilmenin bir yanıltmaca olabileceğini söyleyen komutanlarına katılmadı."- N. Araz.
isim
1 . Yanıltmak için, yanıltacak yolda söz söyleme, mugalâta.
2 . mantık Başkasını yanıltmak için doğru olmadığı bilinerek meydana getirilen uslamlama ve çıkarsama, mugalâta.
3 . edebiyat Acele acele söylenmesi esnasında karışıklığa, dil dolaşmasına ve anlam değişmesine uğrayan söz grubu.
4 . Yanıltmaya dayanan davranış, yanıltıcı iş:
"Bu çekilmenin bir yanıltmaca olabileceğini söyleyen komutanlarına katılmadı."- N. Araz.
yanıltmaca ingilizcesi
- sophism, fallacy
YORUMLAR