Cumhuriyet Halk Fırkası Nedir

Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF): 9 Eylül 1923`te Mustafa Kemal (Mustafa kemal atatürk) tarafınca kurulmuş olan, Türkiye Cumhuriyeti'nin ...

Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF): 9 Eylül 1923`te Mustafa Kemal (Mustafa kemal atatürk) tarafınca kurulmuş olan, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk siyasî partisidir. 1927-1946 yılları arasındaki TBMM seçimlerine tek parti (Devlet Partisi) olarak iştirak etmiştir.

Ilk başlarda "Halk Fırkası" olan parti ismi 10 Kasım 1924'te "Cumhuriyet Halk Fırkası" olarak değiştirildi. Mayıs 1935'de 4. Kurultayda Cumhuriyet Halk Partisi ismi benimsendi.

CHF'nin Kökleri

Cumhuriyet Halk Fırkası'nın kökleri Sivas Kongresi'ne dayanır. 4-11 Eylül 1919'da toplanan Sivas Kongresi'nde, Türkiye'nin türlü bölgelerinde işgale direnmek amacıyla kurulan müdafaa-yı hukuk cemiyetleri Anadolu ve Rumeli Savunma-i Hukuk Cemiyeti (ARMHC) ismi altında birleştirilmiştir. 23 Nisan 1920'de toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi ARMHC delegelerinden oluşmuş, ama 1922'de meclis Birinci Grup ve İkinci Grup adıyla iki gruba ayrılmıştır.

Millî Mücâdelenin zaferinden sonrasında Mustafa Kemal önderliğindeki Birinci Grup ülke çapında siyasal örgütlenmeye girişmiş ve 8 Nisan 1923'te meydana getirilen seçimlere tek sıralama ile girerek birisi haricinde tüm milletvekilliklerini elde etmiştir. Grup ileri gelenleri 11 Eylül 1923'te Mustafa Kemal başkanlığında Halk Fırkası'nı oluşturmuştur.

Cumhurbaşkanı ve Fırka Başkanı Mustafa Kemal Paşa TIME Dergisi 24 Mart 1923Mecliste 1922 yazından itibaren yoğunlaşan "particilik-hizipçilik" suçlamalarına karşı Mustafa Kemal şu görüşü savunmuştur:

'Bu milletin siyasî fırkalardan çok canı yanmıştır. Halk Fırkası dediğimiz vakit bunun içinde bir kısım değildir, tüm millet dâhildir.

Tek Parti Rejimi’nin ilk ifâdesi olan bu görüş, 1940'lara dek CHF/CHP haricinde başka partilerin örgütlenmesini yasaklamak amacıyla kullanılacaktır. Türkiye Cumhuriyetinin ilk partisi olarak 1923 te kurulan CHF 1935 yılına kadar tek parti olarak seçimlerde yer almış iktidar sahibi olmuştur.Mustafa kemal atatürk'ün kurduğu partinin şimdiki uzantısı CHP (Cumhuriyet Halk Partisi) dir. Son seçimlerde mecliste AKP'nin peşinden 2. en fazlaca milletvekili bulundurmayı başaran CHP'nin başlangıcında son 8 yıldan bu zamana kadar Deniz Baykal vazife almaktadır.Son CHP genel kurulundaki seçimlerde Baykal tek aday olarak kalmayı başarıp CHP için görevine devam etmektedir.Mustafa kemal atatürk'ün kurduğu bu köklü parti Mustafa kemal atatürk ilke ve inkılaplarını esas ile birlikte yoluna devam etmekle beraber tüm ilke ve inkılap karşıtı parti ve kuruluşlara karşı mücadelesiyle 1923'teki tutumunu sergilemektedir.

Halk Fırkası Doğuyor

Lozan Antlaşmasının kabulü sebebiyle Mecliste başgösteren yoğun tartışmalar üstüne 9 Eylül 1923'te 9 Umde ismi verilen siyasal programı duyuru etti ve iki gün sonrasında İçişleri Bakanlığı'na verilen bir dilekçeyle kendisine bağlı milletvekillerinden oluşan Halk Fırkası'nı kurdu. Parti kurucuları Refik Saydam, Celâl Bayar, Durağan Sağıroğlu, Münir Hüsrev Göle, Cemil Uybadın, Kazım Hüsnü, Saffet Arıkan, Zülfü Bey'di. Genel Yazman Recep Peker'di.

29 Ekim 1923'te, HF üyesi olan 158 milletvekili Cumhuriyet'i duyuru ederek Mustafa Kemal Paşa'yı cumhurbaşkanı seçti. Bu vaka üstüne, Ulusal Savaşım'nin önder ve aydın kadrosunu oluşturan milletvekillerinin bazıları (Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Ali Fuat Cebesoy, Hüseyin Avni, Cafer Tayyar Eğilmez, Refet Bele, Bekir Sami, Hüseyin Cahit Yalçın), ülkenin "diktatörlüğe" yöneldiğini iddia ederek mecliste ayrı bir grup oluşdular. 17 Kasım 1924'de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kurdular. Bu vakadan 1 hafta ilkin Halk Fırkası'nın ismi Cumhuriyet Halk Fırkası olarak değiştirildi. TCF'nin 5 Haziran 1925'te kapatılıp önde gelen üyelerinin idamından sonrasında, 1946 yılına kadar CHF/CHP TBMM seçimlerine tek parti olarak katıldı.

LİDER KADRO

Partinin ilk üyeleri ve kurucularının mühim bir kısımı Mustafa Kemal’in ısrarıyla bu siyasal akıma katılmışlardı. Kurucular ve önder ekibi içinde sayılabilecek kişilerin Mustafa Kemal’in yakın arkadaşları ve itimat duyduğu kişiler olması dikkati çekmektedir.

Tek Parti Yılları

Cumhurbaşkanı ve CHP Genel Başkanı Mustafa kemal atatürk, cumhuriyetin 10.yılı kutlamalarındaCumhuriyet idaresini kuran mühim reformların büyük bir bölümü 15 Ekim 1927'deki İkinci Parti Kurultayı'ndan ilkin gerçekleştirildi. İkinci Kurultay'da Gazi Mustafa Kemal Büyük Söylev'unu okudu. Kurultayda kabul edilen Tüzükte CHF'nin cumhuriyetçi, halkçı, milliyetçi siyasal bir toplum olduğu, fırkanın değişmez Umumi Reisinin Gazi Mustafa Kemal olduğu yazıldı. Başvekil İsmet İnönü Umumi Reis yardımcılığına atandı.

1929 Dünya ekonomik krizinin peşinden Türkiye devletçi ekonomik kalkınma politikasına başvurdu. Mühim yatırımların devlet eliyle yapılması kararlaştırıldı.

1930 senesinde ekonomik krizin derinleşerek sürmesi ve toplumda ağırbaşlı huzursuzlukların başgöstermesi üstüne Mustafa Kemal, yakın dostu olan Kurtarılışı Bey'i bir karşıcılık partisi kurmakla görevlendirdi. 1930 yılı Ağustos ayı başlangıcında Özgür Cumhuriyet Fırkası kuruldu. İlk etapta CHF'den 15 milletvekili SCF'ye geçti. Yeni parti ülke çapında büyük heyecanla karşılandı. 5 Eylül'de meydana getirilen İzmir Mitingi, Ege Bölgesinde rejime karşı genel bir ayaklanmaya dönüşme eğilimi gösterdi. Ekim ayında meydana getirilen belediye seçimlerinde SCF'nin oy çoğunluğunu elde etmiş olduğu, ama sandıklarda tahrifat yapılarak CHF'nin kazandırıldığı söylentisi yayıldı. Aralık ayındaki Menemen Hadisesi neticesinde SCF kendisini feshetti.

SCF deneyinin başarısızlıkla sonuçlanmasından sonrasında CHF'nin Tek Parti yönetimi kökleşti. 1931 yılından toplanan Üçüncü Kurultay'da tüzük yenilendi ve partinin programı belirlendi. Bu kurultayda, Cumhuriyetçilik, Laiklik, Milliyetçilik, Devletçilik, Halkçılık ve İnkılapçılıktan oluşan "Altı ok" partinin ana programı olarak belirlendi. Halkevleri ismi altında CHF'ye bağlı bir taban örgütünün oluşturulmasına karar verildi.

Mustafa kemal atatürk Dördüncü CHP Kurultayında1934 senesinde Birinci Beş Senelik Plan devreye sokuldu. Devlet eliyle ağır sanayiin kurulmasını öngören plan, büyük seviyede Sovyet kredileriyle finanse edildi. Demiryolları yapımına ehemmiyet verildi.

1935 yılı Mayıs ayında toplanan Dördüncü Kurultay'da partinin ismi Dil Devriminin getirmiş olduğu yeni anlayış uyarınca Cumhuriyet Halk Partisi olarak değiştirildi. 1936 Haziranında gösterilen bir genelgeyle tüm illerde parti il başkanlığı valilikle birleştirildi ve içişleri bakanı resen parti genel sekreterliği sıfatını üstlendi. 1937 Şžubatında meydana getirilen anayasa değişikliğiyle, CHP'nin "altı oku" TC anayasasına resmen dahil edildi. Bu şekilde Tek Partinin devletle özdeşleşmesi süreci tamamlanmış oldu.