Dinozorlar Nedir

dinozorlar onlarla ilgili çok şey okuduk, binlerce film çekildi, belgeseller yapılmış oldu. bir takım örnekleri 12- 15 kattan oluşan bir ...

dinozorlar

onlarla ilgili çok şey okuduk, binlerce film çekildi, belgeseller yapılmış oldu. bir takım örnekleri 12- 15 kattan oluşan bir apartman büyüklüğünde olan dinozorlardan bahsediyoruz.

tarih öncesinin efsaneleşmiş canlıları dinozorlar, günümüzden 65 milyon yıl ilkin yok olmuşlardır. bugüne dek 700 değişik türü sınıflandırılmış olmasına rağmen, bu gizemli hayvanların dünyasını tanıma mevzusunda hemen hemen yolun çok başlangıcında bulunmaktayız.

ilim dünyası dinozorlarla gerçek mealde 19. yüzyılın ortalarında yaşayan ingiliz tabiat bilimci sir richard owen’ın emekleri ile ilgilenmeye başladı. owen bu hayvanları, 1841 senesinde, yunanca “deinos” (korkulu), “saurus” (kertenkele) anlamına gelen iki sözcüğün birleşiminden oluşmuş dinosauria (dinozor) adıyla adlandırdı.

dinozorlar omurgalı hayvanlardan sürüngenler (reptilia) sınıfına girerler. yumurtlayarak nesillerini devam ettirirler. dinozorların tür isimleri, genellikle özelliklerinden hareketle belirlenir. çatal omur, üç boynuzlu yüz şeklinde. bir takım durumlarda da onları bulan şahıs, bulundukları yer ya da üzerlerinde çalışan fosil bilimcinin ismini alırlar.

hayvanlar vücutları çok ısınır ya da çok soğursa yaşamlarını sürdüremezler. dinozorların vücut sıcaklıkları hava sıcaklığına bağlı olarak değişiyordu. soğuk havalarda vücutları da soğuyordu. bir takım dinozorlar o denli büyüktü ki, vücutlarının soğuması çok uzun süre alıyordu.kısaca gövdelerinin büyüklüğü sıcak kalmalarına destek oluyordu.


dinozor türleri:

dinozorlar, kalça yapılarına nazaran iki grup altında incelenirler: birinci gruptakilerin kalça yapısı kuşlarınkine (ornithischia), ikinci gruptakilerin kalça yapısı kertenkelelerinkine (saurischia) benzemektedir.

saurischia’lar ise theropoda ve sauropoda diye iki alt takıma ayrılır.

therapoda’lar etçil olup ilk dinozor grubudur. iki ayak üstünde yürürler. bunların boyları 25santimetre. ile 10m. içinde değişiyor. en fazlaca tanınanları allosaurus olup, 140 milyon yıl ilkin şimal amerika’da yaşamıştır.

allosaurus; reptilia (sürüngenler) sınıfı, saurischia takımının, therapoda alttakımına ait allosauridae ailesinin bir cinsidir. bu alt ekip üyeleri iki ayak üstünde yürüyüp, etle beslenmişlerdir.

allosaurus 12 metre uzunluğunda ortalama 3 ton ağırlığında bir hayvan olup, ot yiyici dev boyutlu sauropodlara saldıracak kadar da güçlüdür. kafası vücuduna oranla büyüktür. çenesi, uzun ve derin, 5-10 santimetre. uzunluğundaki dişleriyse geniş ve keskindir. allosaurus kuş benzeri üç tane ayak parmağına haizdir ve kafa parmak geriye dönerek bir sürü kuşta olduğu şeklinde yardım görevini üstlenmiştir. ön üyeler kısa ve sağlamdır, pençe biçimli üç parmak ayrılmıştır ve beslenme fonksiyonunda kullanılmak için uygundur. fakat vücudu desteklemek için elverişli bir yapıya haiz değildir.

başka alt ekip da sauropoda’lardır. bu tür şeyler theropoda’lardan bir süre sonra ortaya çıkmışlardır. dört ayak üstünde yürürler, otçul ve etçil formları vardır. 30 metre uzunluğa ulaşanları bulunmuştur. bu tür şeyler dinozorların en iri temsilcileridir. bu alt takıma ait örneklerden diplodocus, şimal amerika’da 140 milyon yıl ilkin yaşamıştır. bu tür şeyler 24 metre uzunluğunda olup 10 ton ağırlığa haizdir. otçul bir kertenkeledir.

dinozorlara ait bir başka ekip ise ornitischia’lardır. bu tür şeyler da, ornithopoda, stegosauria ve ceratopsia alt takımlarına ayrılmaktadır.

ornithopoda alt ekibi üyeleri otçul olup iki ve dört ayağa sahiptirler.

stegosauria üyeleri de karasal yaşama uyum elde etmiştir. bu tür şeyler 150 milyon yıl ilkin şimal amerika, afrika ve avrupa’da yaşamışlardır. boyları 4.5 metre, yükseklikleri ise 2.5 metredir.

ceratopsia’lar da kara hayatına uymuştur. dört ayaklıdırlar. en mühim örnek triceratops’tur. bu cinsin temsilcileri 110 milyon yıl ilkin şimal amerika’da yaşamıştır. boyları 6 metre kadardı. otçul idiler.


iyi mi besleniyorlardı?

dinozorların beslenme şekilleri genellikle etçil ya da otçuldur. ama az rastlansa da bir takım dinozorlar hem et, hem otla beslenebiliyor kısaca hepçillerdir. dinozorların neyle beslendikleri çene ve diş yapıları incelenerek belirlenmektedir. etçil dinozorlar, yumurtalarla, o dönemde yaşayan kertenkele, kaplumbağa ve ilkel memelilerle beslenerek yaşamlarını sürdürüyorlardı. başka dinozorları avlayanlar ve leş yiyenler de vardı. otçul dinozorlar ise, iğne yapraklı ağaçların yapraklarını, eğrelti, yosun ve atkuyruğu otlarıyla ginko yapraklarını yerlerdi.


ne süre yaşadılar?

bundan 230-250 milyon yıl ilkin triyas devri’nde yeryüzü hemen hemen tek bir dev kıta görünümündedir. “pangea” ismi verilen bu kıtayı, gene tek ve devasa bir okyanus olan panthalassa çevrelemektedir. ana kıta hemen hemen devasa bir çöl yapısındadır. bir tek okyanus kıyılarında tropikal ormanlar yer almıştır. iklim sıcak ve kuraktır. kutup bölgelerinde buzullar hemen hemen oluşmamıştır. o zamanlarda, bir süre sonra devrin tüm kıtalarını salgın edecek olan dinozorlar evrimlerinin hemen hemen başlangıç aşamasında mevcuttur. ortalama 230 milyon yıl ilkin, ilk dinozorlar hemen hemen ne çok iri ne de çok türlü idiler. fakat kısa zamanda yeni yaşam şekillerine uyabilmek için farklılaşmaya başladılar. bazıları ataları şeklinde etobur kalırken ötekileri otobur hale geldiler. trias devri sonunda kısaca 215 milyon yıl ilkin amerika’dan çin’e; afrika’dan avrupa’ya kadar nerede ise her yerde dinozor fosillerine rastlanmaktadır. günümüzden 150 milyon yıl ilkin dinozorlar yerküre üstündeki en geniş hayvan topluluğuydu.

ne süre yaşadılar?

milyonlarca yıl dünyaya hükmeden bu yaratıkların da bir sonu vardı. günümüzden 80 ila 65 milyon yıl ilkin çok kısa bir sürede soyları tükendi. bu zamanda beklenmedik bir vaka canlıların tüm tarihini alt üst etti. dinozorlar ve onlarla beraber başka bir sürü diri varlık, deniz ve kara hayvanları, mikroskobik ya da devasa yaratıklar sonsuza kadar yok oldular. dinozorların niçin yok olduğu sorusunun yanıtı senelerce araştırıldı. büyük bir olasılıkla, bu probleminin yanıtı hiçbir süre tam olarak verilemeyecek.

bununla birlikte bir takım ilim adamlarına nazaran, salgın hastalıklar, bazılarına nazaran dinozor yumurtaları ile beslenen ilkel memeliler ya da bir astroid’in dünyaya çarpması da öne sürülen kuramlardan bazılarıdır.

dinozorlar ile alakalı yeni buluntular hayal gücümüzü zorlamaya devam ediyor. yok olmuş bir yaşam hepimizin ilgisini çekiyor. dinozorların gizemli dünyasında keşfedilmeyi bekleyen çok sual var. araştırmalar büyük bir hızla sürmektedir.