Enerji nedir? Enerji tanımı ve enerji ile ilgili olarak genel bilgilerin verildiği sayfamız. Enerji kaynakları ve çeşitleri nelerdir? Bir ci...
Enerji nedir? Enerji tanımı ve enerji ile ilgili olarak genel bilgilerin verildiği sayfamız. Enerji kaynakları ve çeşitleri nelerdir?
Bir cisimde bulunan ve ortaya bir iş çıkarmaya yarayan güce «enerji» (erke) denir. Bir insanda, bir makinede, dökülen bir su da, hareket eden bir cisimde her an bir iş yapabilme gücü olduğuna göre, bunlarda belli bir miktar enerji vardır. Bir cisimdeki enerji miktarı, onun yapabileceği iş miktarına eşittir.
Dünyamızdaki hayat, evrende bulunan enerji sayesinde meydana gelmiştir. Dünya üzerindeki enerjinin çoğu ğüneşten gelir. Bunu, güneşten dünyaya gelen güneş ışınları sağlar. Bitkiler güneş ışınları sayesinde besin haline gelirler. Hayvanlar, bitkilerin yaptığı besin maddesini yiyerek yaşarlar. İnsanlar, vücutları için gerekli olan enerjiyi yiyeceklerinden elde ederler. Güneşin enerjisi toplu olarak kömürde, tahtada, benzinde birikmiş bulunur. İnsanlar bu maddeleri yakarak dolayısiyle güneşin enerjisinden yararlanırlar. Bundan başka, güneş, yeryüzündeki suların buharlaşıp yağmur olarak yağmasını, böylece birer enerji kaynağı olan akarsuların, ırmakların oluşumunu da sağlar.
İnsanlığın ilerlemesi, yeni enerji kaynaklarının keşfiyle orantılı olarak gelişmiştir. İlkel insanlar yalnız kendi köllarının gücünden faydalanmasını biliyorlardı. Sonradan ateşin enerjisini keşfettiler. Zamanla, yelkenli gemileri yürütebilmek için rüzgârın enerjisinden yararlanmayı öğrendi. Böylece, suyun enerjisi sayesinde değirmenlerini işlettiler, evcilleştirdikleri hayvanların sayesinde arabalarını yürüttüler, çiftçilik yaptılar, buhar enerjisi sayesinde çeşitli makineler kullandılar, elektrik enerjisi sayesinde önemli işler gördüler, bugünkü medenî seviyelerine eriştiler. Çağımızın insanı en son olarak atom enerjisini keşfetti, bu yoldan büyük başarılar elde etmeye yöneldi.
Enerji, fizik biliminin iki önemli unsurundan biridir. Birincisi «kütle» olan bu iki unsuru birbirinden tam olarak ayırmak, ayrı olarak düşünmek mümkün değildir. Birçok fizik bilginleri, enerjiyle kütlenin, aynı fikrin iki ayrı durumu olduğunu ileri sürerler. Onlara göre, suyun, su buharının, buzun aynı maddenin değişik şekilleri olması gibi, enerjiyle kütle de aynı esasın iki ayrı şeklidir (Bk. Kütle).
Enerji Kaynakları ve Çeşitleri
Enerjinin birçok şekillerini kimyasal değişmeler yolundan elde etmek mümkündür. Bazı maddeler yanarken, oksijenle birleşerek, ısı ve ışık verirler. Bu maddelerin yanması, kimyasal bir değişmedir; meydana gelen ısı ile ışık ise birer enerji kaynağıdır. Bundan başka, fiziksel değişmelerle de enerji elde edilebilir. Ses de bir çeşit enerji kaynağıdır. Su değirmenlerinin, elektrik gene-ratorlarının çalıştırılmasında kuHanılan akarsu gücü ise bir mekanik enerji şeklidir.
Enerjinin en önemli kaynaklarından birî atom çekirdeğinde bulunur. Bazı atomların çekirdeğinden, kimyasal yollarla elde edilen enerjinin milyonlarca misli enerji elde etmek mümkündür (Bk. Atom).
Bütün enerji şekilleri, 1) Potansiyel (gizil) enerji, 2) Kinetik (devimsel) enerji olmak üzere iki bölüme ayrılır.
1. — Potansiyel Enerji: Bir cismin, bulunduğu yer veya durumdan dolayı edindiği enerji miktarıdır. Meselâ yüksekten dökülen suda, bir oku fırlatmak üzere gerilen yayda, kurulan bir saat zembereğinde, kurşunla doldurulmuş bir silâhta potansiyel enerji vardır. Buna göre, bir cismin yerini, durumunu değiştirmekle o cismin ilk durumunda yapacağından daha çok iş yapabilmesi sağlanmışsa, cisme bir potansiyel verilmiş demektir.
2 — Kinetik Enerji: Cisimlerde, harekat halinde olmalarından dolayı bulunan enerjidir. Yüksekten dökülen su bir değirmen tekerleğine çarptığı, gerilen yay serbest bırakılarak oku fırlattığı, kurulu saat zembereği saat dişlerini hareket ettirmeye başladığı, kurşunla dolu olan silâh kullanıldığı zaman, bu cisimlerdeki potansiyel enerji, (gizil güc), kinetik enerjiye (devimsel güce) dönüşebilir.
Enerjinin Dönüşümleri ve Korunumu
Enerji daima bir şekilden ötekine dönüşebilir. Yerden fırlatılan bir taşın kinetik enerjisi gittikçe azalır, sonunda potansiyel enerjiye dönüşür. Kömürdeki kimyasal enerji, yanma ile, ısı enerjisine dönüşür. Su bu-harındaki ısı enerjisi bir buhar makinesinde pistonu iterek mekanik enerji olur. Elektrik enerjisi ise çeşitli şekillere çevrilebilir. Enerji değişimlerine tabiatta da çok sık ras-lanır. Güneşten ışınlar yolu ile gelen enerji yeryüzünü ısıtır, suları buharlaştırır; böylece, bulutlar potansiyel enerji kazanır.
Enerjinin dönüşümü konusunda verilen misallerden anlaşıldığına göre, evrendeki enerji miktarı hiçbir zaman kaybolmuyor, başka şekillere dönüşüyor. Bu dönüşümlerin incelenmesi bilginleri tabiat bilimlerinin temel ilkelerinden biri olan «Enerjinin Korunumu Kanunu» na ulaştırmıştır. Bu ilkeye göre, «enerji kendiliğinden var olmaz, kendiliğinden kaybolmaz»; yani, «evrendeki toplam enerji miktarı değişmez!».
YORUMLAR