Türk Psikolojisi İçin Yeni Bir Çabalama Alanı:Trafik Psikolojisi Trafik psikologları Avrupa'da psikoteknik çalışmalarıyla,...
Türk Psikolojisi İçin Yeni Bir Çabalama Alanı:Trafik Psikolojisi
Trafik psikologları Avrupa'da psikoteknik çalışmalarıyla, 1900'lerin başından günümüze dek ulaşımın ve trafik sistemlerinin daha güvenli ve daha ekonomik olmasına katkıda bulunmaktadırlar. Trafik psikologlarının başka çalışmalarının yanı sıra en fazla vazife aldıkları alan, devlete bağlı ya da hususi araştırma merkezleri / enstitülerde sürücülere beceri testleri uygulamak, bu testlerin geliştirilmesi, geçerliği ve güvenirliği üstünde çalışmaktır. Günümüzde bu faaliyetleri, sürücü rahabilitasyonu ve sürücülüğün geliştirilmesi programlarının düzenlenmesi boyutunu kazanmıştır.
Avrupa'da trafik psikologları disiplinlerarası araştırma ekipleriyle çalışmaktadırlar. Bu ekipte mühendisler, avukatlar, hekimler, öğretmenler ve ekonomistler yer almıştır. Bu disiplinlerarası ekipte toplumsal psikologlar, sanayi psikologları, klinik psikologlar, deneysel psikologlar kendi alanlarının bulgularını, araştırma yöntemlerini ve kuramlarını trafik mevzusunun türlü ruhsal boyutlarını incelemek ve izah etmek için kullanmaktadırlar.
Fakat bilhassa son yıllarda bu konudaki bilgi birikiminin de artması, yalnızca trafik mevzusunda araştırma meydana getiren enstitülerin çoğalması, bir takım üniversitelerde trafik psikolojisi bölümlerinin kurulmasıyla, trafik psikolojisinin psikoloji bilimi içindeki konumu değişmeye adım atmıştır. 22-25 Mayıs 1996 tarihlerinde İspanya'da düzenlenen Birinci Internasyonal Trafik Psikolojisi Kongresi'nde, Avrupa Ulaşım Psikologları Derneği düzenlemiş olduğu görüşmede, günümüzde trafik psikolojisinin, psikolojinin başka anabilim dalları içinde yer almasının zamanının geldiğini belirtmiştir. Görüşmede, üniversitelerde lisans üstü programlar içinde trafik psikolojisinin de yer alması için emek vermeye başlanması kararlaştırılmıştır.
Bugün tüm Avrupa'da sürücülerin seçilmesi, eğitimi ve rehabilitasyonu şeklinde işlevlere haiz ortalama 5000 işyerinin var olduğu, 5000 kadar da potansiyel iş yeri olduğu belirlenmiştir. Bu işyerlerinde psikologların vazife aldıkları alanlar:
*Sürücü yeteneklerinin psikoteknik değerlendirmesi
*Sürücü eğitimi ve rehabilitasyonu
*Ergonomi (Ergonomik açıdan yol sistemlerinin ve ulaşım araçlarının dizaynına ilişkin tavsiyeler üretmek)
*Karayolları projelerinde mühendislere danışmanlık
*Trafik güvenliği mevzusunda şuur oluşturma programları
*Trafik kanunlarının uygulanması / kanun yapıcılara danışmanlık
*Eğitim programlarının eğiticilerinin yetiştirilmesi
*Trafik bilirkişilerinin ve politikacıların danışmanlığı
*üniversitelerde trafik psikolojisi eğitimi vermek.
*Kaza sonrası bilirkişi raporlarının hazırlanması.
*Trafikle ilgili davranış, tutum, beceri vb. alanlarda kullanılacak ölçüm araçlarının geliştirilmesi.
*Araştırmalar
*Yaşam kalitesi, çevresel koşullar ve kriterlerin tanımlanması olarak sıralanabilir.
Vazife aldıkları tüm bu alanlarda psikologlar genel olarak “insan faktörünün kazalarda oynadığı görevi belirlemeyi†ve “bulgulardan yola çıkarak kazaları engelleyebilecek önlemler üretmeyi†amaçlamaktadırlar. Bu maksatla trafik psikologlarının etken olarak vazife aldıkları bu alanlardaki araştırma mevzuları da oldukça geniş bir yelpazeye yayılmış durumdadır: Sürücü eğitimi, sürücülük tarzları, trafikte risk alma davranışı, sürücülerin tertipli aralıklarla yeteneklerinin değerlendirilmesi bunlardan biride bazılarıdır.
Trafik psikologları için kazaları azaltmada sürücü davranışlarının tüm yönleri önemlidir. Kaza yapma eğiliminde kişilik özelliklerinin görevi, sürücülerin kaza yapmalarına yol açan psikomotor etmenler, kaza yapma eğilimi bu mevzuda üstünde çalışılan mühim konulardır. Bununla birlikte para cezasına ilişkin tutumlar, karar verme, bireysel farklılıklar, cinsiyet farklılıkları, kuralları isteyerek ihlal etme ile kuralları uygulamada hata yapma arasındaki farkın incelenmesi şeklinde mevzularda da araştırmalar yapılmaktadır. 1990'lardaki son çabalama mevzuları içinde trafik kazalarında en mühim risk grubunu oluşturan gençlerin trafik kazalarına ve kurallarına ilişkin tutumları, yaşam stilleri, toplumsal roller, toplumsal değerler ve kaza yapma eğilimi, problemleri farketme şeklinde bireysel nitelikleri de kapsayan mevzular yer almıştır.
Yukarıda trafik psikolojisinin bu geniş araştırma yelpazesinde psikolojinin bir çok alt alanının kendi kuramını, yaklaşımını, çabalama yöntemini kullanarak trafik konusunu incelemiş olduğu belirtilmişti. Yazının bundan sonraki kısmında genel olarak bu mevzunun psikolojinin hangi alt alanlarında hangi başlıklarda ele alındığı üstünde durulacaktır.
Trafik psikolojisi ile ilgilenen sanayi psikologları, çevre psikologları ve deneysel psikologlar çoğu zaman mühendislerle işbirliğine giderek, araçların güvenliği, çevrenin ve yolların daha elverişli hale getirilmesi, taşımacılık sisteminin yol açmış olduğu ses ve hava kirliliği, bir takım araçların hastalık veren fizyolojik özelliklerinin ruhsal tesirleri, aracın elektronik aksamının sürücünün rahatlıkla algılayabileceği şekilde düzenlenmesi, araç kullanırken otomatikleşme, video simulasyon testi kullanarak süratli araç kullanma davranışının incelenmesi, kazalara yol açan hataların bilişsel analizi, hız algısına ilişkin risk alma eğilimi, algısal ve motor kabiliyetleri ile ilişkisi şeklinde mevzularda çalışmaktadırlar.
Toplumsal psikologlar, sürücülük tutumları üstünde çalışmaktadırlar ve sürücü ve yaya davranışlarını değiştirmeye yönelik eğitim programları üstünde durmaktadırlar. Tutum kuramlarını, bilhassa de son yıllarda üstünde durulan “Planlanmış Davranış Kuramı'nı†içkili ya da süratli araç kullanarak trafik kurallarını ihlal etme şeklinde davranışların temelini izah etmek için kullanmaktadırlar, mevzuyla ilgili uygulamaya dönük araştırmalar yapmaktadırlar.
Klinik psikologların trafik psikolojisinde en yoğun olarak ilgilendikleri mevzular ise alkollü araç kullanan sürücülere yönelik alkol tedavileri, kaza sonrası yaşanmış olan post travmatik stres bozukluğu şeklinde yaşam vakalarına yönelik terapilerdir. Bununla birlikte kaza yapmayı alışkanlık haline getiren, çok sık çok fazla hız meydana getiren sürücülerin rehabilitasyonları ile de ilgilenmektedirler.
Toplumsal psikologların ve klinik psikologlarının beraber çalışmış oldukları mevzular içinde; sürücülerin stres ve kaygı his durumlarının ölçülmesi, sürücülükte kaygı tepkileri, saldırganlık, kızgınlık, kazaya yol açan sürücünün yaşamış olduğu suçluluk duyguları, kazalara niçin olabilecek sertlik davranışlarının belirlenmesi, sürücü davranışlarını gelişterme ve rehabilitasyonu şeklinde mevzuları sıralayabiliriz.
Son yıllarda ise trafik psikologlarının mühim bir münakaşa alanı psikolojinin tüm bu alt alanlarından bağımsız olarak yalnızca trafik psikolojisi için geçerli olan kuramlar, modeller geliştirmektir.
Özetle, trafik psikolojisi "trafik" terimini oluşturan üç öge olan, "araçlar", "insanoğlu" ve "çevre" ile ilgilenen bir alandır. Birbirini bütünleyen koşulların bir araya gelmesinden oluşan trafik olgusu, bu koşullardan herhangi birinde meydana gelecek değişiklikten etkilenmektedir. Trafik sistemini oluşturan ögelerden herhangi birinde ortaya çıkacak ufak bir aksaklık tüm sisteme negatif etkide bulunarak, sistemin aksamasına niçin olmaktadır. Trafik psikolojisi bu üç ögeyi tek tek ele almış olduğu şeklinde üçünün birbiriyle etkileşimini, başka bir deyişle sistemi de incelemektedir.
Netice olarak bugün geriye kalan Avrupa'da mühendisler ya da kanun yapıcılar, uygulayıcılar, trafik bilirkişileri değildir, onlarla çalışan, onlara danışmanlık meydana getiren psikologlar trafik kazalarını azaltabildiklerini rapor etmekte ve kazaları azaltmaya yönelik yeni hedefler belirlemektedirler. Her geçen gün büyüyen devasa bir trafik sorununa haiz olan devletimizde de Türk psikologları aynı görevi üstüne almak ve ülkemizdeki eski sürücü kimliğinin yerine uygar, öz denetime haiz, çevresine ve başka sürücülere karşı hassas yeni sürücü kimliğinin geliştirilmesi için hazırdırlar.
Kaynak: Psychology(Doç. Dr. Yeşim Yasak)
Trafik psikologları Avrupa'da psikoteknik çalışmalarıyla, 1900'lerin başından günümüze dek ulaşımın ve trafik sistemlerinin daha güvenli ve daha ekonomik olmasına katkıda bulunmaktadırlar. Trafik psikologlarının başka çalışmalarının yanı sıra en fazla vazife aldıkları alan, devlete bağlı ya da hususi araştırma merkezleri / enstitülerde sürücülere beceri testleri uygulamak, bu testlerin geliştirilmesi, geçerliği ve güvenirliği üstünde çalışmaktır. Günümüzde bu faaliyetleri, sürücü rahabilitasyonu ve sürücülüğün geliştirilmesi programlarının düzenlenmesi boyutunu kazanmıştır.
Avrupa'da trafik psikologları disiplinlerarası araştırma ekipleriyle çalışmaktadırlar. Bu ekipte mühendisler, avukatlar, hekimler, öğretmenler ve ekonomistler yer almıştır. Bu disiplinlerarası ekipte toplumsal psikologlar, sanayi psikologları, klinik psikologlar, deneysel psikologlar kendi alanlarının bulgularını, araştırma yöntemlerini ve kuramlarını trafik mevzusunun türlü ruhsal boyutlarını incelemek ve izah etmek için kullanmaktadırlar.
Fakat bilhassa son yıllarda bu konudaki bilgi birikiminin de artması, yalnızca trafik mevzusunda araştırma meydana getiren enstitülerin çoğalması, bir takım üniversitelerde trafik psikolojisi bölümlerinin kurulmasıyla, trafik psikolojisinin psikoloji bilimi içindeki konumu değişmeye adım atmıştır. 22-25 Mayıs 1996 tarihlerinde İspanya'da düzenlenen Birinci Internasyonal Trafik Psikolojisi Kongresi'nde, Avrupa Ulaşım Psikologları Derneği düzenlemiş olduğu görüşmede, günümüzde trafik psikolojisinin, psikolojinin başka anabilim dalları içinde yer almasının zamanının geldiğini belirtmiştir. Görüşmede, üniversitelerde lisans üstü programlar içinde trafik psikolojisinin de yer alması için emek vermeye başlanması kararlaştırılmıştır.
Bugün tüm Avrupa'da sürücülerin seçilmesi, eğitimi ve rehabilitasyonu şeklinde işlevlere haiz ortalama 5000 işyerinin var olduğu, 5000 kadar da potansiyel iş yeri olduğu belirlenmiştir. Bu işyerlerinde psikologların vazife aldıkları alanlar:
*Sürücü yeteneklerinin psikoteknik değerlendirmesi
*Sürücü eğitimi ve rehabilitasyonu
*Ergonomi (Ergonomik açıdan yol sistemlerinin ve ulaşım araçlarının dizaynına ilişkin tavsiyeler üretmek)
*Karayolları projelerinde mühendislere danışmanlık
*Trafik güvenliği mevzusunda şuur oluşturma programları
*Trafik kanunlarının uygulanması / kanun yapıcılara danışmanlık
*Eğitim programlarının eğiticilerinin yetiştirilmesi
*Trafik bilirkişilerinin ve politikacıların danışmanlığı
*üniversitelerde trafik psikolojisi eğitimi vermek.
*Kaza sonrası bilirkişi raporlarının hazırlanması.
*Trafikle ilgili davranış, tutum, beceri vb. alanlarda kullanılacak ölçüm araçlarının geliştirilmesi.
*Araştırmalar
*Yaşam kalitesi, çevresel koşullar ve kriterlerin tanımlanması olarak sıralanabilir.
Vazife aldıkları tüm bu alanlarda psikologlar genel olarak “insan faktörünün kazalarda oynadığı görevi belirlemeyi†ve “bulgulardan yola çıkarak kazaları engelleyebilecek önlemler üretmeyi†amaçlamaktadırlar. Bu maksatla trafik psikologlarının etken olarak vazife aldıkları bu alanlardaki araştırma mevzuları da oldukça geniş bir yelpazeye yayılmış durumdadır: Sürücü eğitimi, sürücülük tarzları, trafikte risk alma davranışı, sürücülerin tertipli aralıklarla yeteneklerinin değerlendirilmesi bunlardan biride bazılarıdır.
Trafik psikologları için kazaları azaltmada sürücü davranışlarının tüm yönleri önemlidir. Kaza yapma eğiliminde kişilik özelliklerinin görevi, sürücülerin kaza yapmalarına yol açan psikomotor etmenler, kaza yapma eğilimi bu mevzuda üstünde çalışılan mühim konulardır. Bununla birlikte para cezasına ilişkin tutumlar, karar verme, bireysel farklılıklar, cinsiyet farklılıkları, kuralları isteyerek ihlal etme ile kuralları uygulamada hata yapma arasındaki farkın incelenmesi şeklinde mevzularda da araştırmalar yapılmaktadır. 1990'lardaki son çabalama mevzuları içinde trafik kazalarında en mühim risk grubunu oluşturan gençlerin trafik kazalarına ve kurallarına ilişkin tutumları, yaşam stilleri, toplumsal roller, toplumsal değerler ve kaza yapma eğilimi, problemleri farketme şeklinde bireysel nitelikleri de kapsayan mevzular yer almıştır.
Yukarıda trafik psikolojisinin bu geniş araştırma yelpazesinde psikolojinin bir çok alt alanının kendi kuramını, yaklaşımını, çabalama yöntemini kullanarak trafik konusunu incelemiş olduğu belirtilmişti. Yazının bundan sonraki kısmında genel olarak bu mevzunun psikolojinin hangi alt alanlarında hangi başlıklarda ele alındığı üstünde durulacaktır.
Trafik psikolojisi ile ilgilenen sanayi psikologları, çevre psikologları ve deneysel psikologlar çoğu zaman mühendislerle işbirliğine giderek, araçların güvenliği, çevrenin ve yolların daha elverişli hale getirilmesi, taşımacılık sisteminin yol açmış olduğu ses ve hava kirliliği, bir takım araçların hastalık veren fizyolojik özelliklerinin ruhsal tesirleri, aracın elektronik aksamının sürücünün rahatlıkla algılayabileceği şekilde düzenlenmesi, araç kullanırken otomatikleşme, video simulasyon testi kullanarak süratli araç kullanma davranışının incelenmesi, kazalara yol açan hataların bilişsel analizi, hız algısına ilişkin risk alma eğilimi, algısal ve motor kabiliyetleri ile ilişkisi şeklinde mevzularda çalışmaktadırlar.
Toplumsal psikologlar, sürücülük tutumları üstünde çalışmaktadırlar ve sürücü ve yaya davranışlarını değiştirmeye yönelik eğitim programları üstünde durmaktadırlar. Tutum kuramlarını, bilhassa de son yıllarda üstünde durulan “Planlanmış Davranış Kuramı'nı†içkili ya da süratli araç kullanarak trafik kurallarını ihlal etme şeklinde davranışların temelini izah etmek için kullanmaktadırlar, mevzuyla ilgili uygulamaya dönük araştırmalar yapmaktadırlar.
Klinik psikologların trafik psikolojisinde en yoğun olarak ilgilendikleri mevzular ise alkollü araç kullanan sürücülere yönelik alkol tedavileri, kaza sonrası yaşanmış olan post travmatik stres bozukluğu şeklinde yaşam vakalarına yönelik terapilerdir. Bununla birlikte kaza yapmayı alışkanlık haline getiren, çok sık çok fazla hız meydana getiren sürücülerin rehabilitasyonları ile de ilgilenmektedirler.
Toplumsal psikologların ve klinik psikologlarının beraber çalışmış oldukları mevzular içinde; sürücülerin stres ve kaygı his durumlarının ölçülmesi, sürücülükte kaygı tepkileri, saldırganlık, kızgınlık, kazaya yol açan sürücünün yaşamış olduğu suçluluk duyguları, kazalara niçin olabilecek sertlik davranışlarının belirlenmesi, sürücü davranışlarını gelişterme ve rehabilitasyonu şeklinde mevzuları sıralayabiliriz.
Son yıllarda ise trafik psikologlarının mühim bir münakaşa alanı psikolojinin tüm bu alt alanlarından bağımsız olarak yalnızca trafik psikolojisi için geçerli olan kuramlar, modeller geliştirmektir.
Özetle, trafik psikolojisi "trafik" terimini oluşturan üç öge olan, "araçlar", "insanoğlu" ve "çevre" ile ilgilenen bir alandır. Birbirini bütünleyen koşulların bir araya gelmesinden oluşan trafik olgusu, bu koşullardan herhangi birinde meydana gelecek değişiklikten etkilenmektedir. Trafik sistemini oluşturan ögelerden herhangi birinde ortaya çıkacak ufak bir aksaklık tüm sisteme negatif etkide bulunarak, sistemin aksamasına niçin olmaktadır. Trafik psikolojisi bu üç ögeyi tek tek ele almış olduğu şeklinde üçünün birbiriyle etkileşimini, başka bir deyişle sistemi de incelemektedir.
Netice olarak bugün geriye kalan Avrupa'da mühendisler ya da kanun yapıcılar, uygulayıcılar, trafik bilirkişileri değildir, onlarla çalışan, onlara danışmanlık meydana getiren psikologlar trafik kazalarını azaltabildiklerini rapor etmekte ve kazaları azaltmaya yönelik yeni hedefler belirlemektedirler. Her geçen gün büyüyen devasa bir trafik sorununa haiz olan devletimizde de Türk psikologları aynı görevi üstüne almak ve ülkemizdeki eski sürücü kimliğinin yerine uygar, öz denetime haiz, çevresine ve başka sürücülere karşı hassas yeni sürücü kimliğinin geliştirilmesi için hazırdırlar.
Kaynak: Psychology(Doç. Dr. Yeşim Yasak)
Trafik İşaretleri (Trafik Levhaları)
Din Psikolojisi
Çocuk Psikolojisi
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR