Doğada karşılaşılan en ilginç olaylardan birisi olarak kabul edilen ortak yaşam (simbiyoz) ile ilgili olarak genel bilgilerin yer aldığı yaz...
Doğada karşılaşılan en ilginç olaylardan birisi olarak kabul edilen ortak yaşam (simbiyoz) ile ilgili olarak genel bilgilerin yer aldığı yazımız.
Ortak yaşam, iki canlının birbirlerine karşılıklı faydalar sağlayarak bir arada yaşamalarına «ortak yaşama» (simbiyoz) denir. Bu olaya hayvanlar arasında da, bitkiler arasında da rastlanır. Ayrıca, bir bitkiyle bir hayvan arasında da ortak yaşama olabilir.
İki hayvan arasında ortak yaşama olayının en güzel örneğini «pagurus» denilen bir yengeç çeşidiyle denizşakayıkları verir. Bu yengeç çeşidi uzun ve çok yumuşak olduğundan, korunmak iç güdüsüyle, karın kısmını boş bir salyangoz kavkısının içine sokar. Denizşakayıkı da bu boş kavkının üzerine tutunur. Bu birleşmeden ikisi de faydalanırlar: Denizşakayıkı yengeci korumuş olur; şakayık da, yengeç sayesinde, hem yer değiştirir, hem de onun besininin artıklarından faydalanır. Bazen bu birleşme o kadar içli dışlı olur ki, ikisinin ayrı ayrı yaşaması imkansız hale gelir.
Öte yandan, divikler (beyaz karıncalar) kendi aralarında da besin değiştirirler, birbirleriyle ortak yaşarlar. Birbirlerinin karın kısmını duyargaları ile okşayarak uyartır, bunun sonunda da çıkan bir hücreli hayvancıklarla dolu sıvıyı emerler. Divikler ölü odunla beslenirler. Fakat oduna tesir edecek diyastazları yoktur; bu bakımdan, odunu sindiremezler. Diviklerin sindirim borusunda rektum genişlemiştir, burun içi kamçılı bir hücreli hayvanlarla doludur. Divik odunun sağlanmasına, bir hücreliler de bu odunun sindirilmesine yardım ederler.
Bitkiler arasında da ortak yaşama olayına rastlanır. Klorofilli bitiklerle bakteriler arasındaki ortak yaşamada bakteriler yumurta akı maddelerini yapabilmek için muhtaç oldukları şekeri klorofilli bitkilerden alırlar. «Rizobiyum» denilen bu bakteriler daha çok baklagiller familyasındaki bitkilerin köklerinde yerleşir, küçük yumrular meydana getirirler. Klorofili bitki de bakterilerle savaşır, onların yaşlı, zayıf olanlarını öldürerek içlerindeki azotlu bileşiklerden faydalanır.
Likenler de bir su yosunu ile bir mantarın birleşmesinden meydana gelmiş basit organizmalardır. Mantar, yosunları dış etkilerden korur, onlara ham besin suyu sağlar, solunumda çıkardığı karbon dioksîdi verir. Yosun da klorofili sayesinde bu ham besin suyunu, karbon dioksidi organik besin, haline çevirerek hem mantarı, hem de kendini besler.
Bir bitkiyle bir hayvan arasında da ortakyaşama olayı, bu çeşit yaşamanın en yaygın şeklidir. Tatlı sularda yaşayan bir hücrelilerle, bazı omurgasız hayvanlar, hücreleri içinde bir hücreli klorofilli yosunları barındırırlar.
Amiplerde, haşlamlılarda, süngerlerde, hidralarda bu yosunlardan çok vardır; hatta bazıları yumurtalarına bile girer. Hayvan yosunun çıkardığı oksijenden ve meydana gelen karbon hidrat, yağ gibi organik ürünlerden faydalanır; bitki de hayvandan karbon dioksit ve üratları alır.
Öte yandan, bitki bitlerinin yağ dokuları içinde bir hücreli mantarlar, ya da bakteriler bulunur. Bunların böceklere zararı dokunmaz; tersine, çıkardıkları diyastazla, şekerlerle sindirimi kolaylaştırmış olurlar.
YORUMLAR