Anlamı güçlendirmek için aynı sözcüğün, anlamları birbiÂrine yakın, karşıt olan ya da sesleri birbirini çağrıştıran sözcüklerin tekrarlanma...
Anlamı güçlendirmek için aynı sözcüğün, anlamları birbiÂrine yakın, karşıt olan ya da sesleri birbirini çağrıştıran sözcüklerin tekrarlanmasıdır. İkilemeler söz tekrarlarıdır.
"tek tek, ara sıra, azca buz, zor bela, ağrı sızı, boş boş, bet beniz, buram buram, eş dost, iyi fena, ağır aksak, eciş bücüş, yarım yamalak, apar topar, yırtık pırtık, küçücük, azca çok, şöyleki bu şekilde, çıtır çıtır..."
Konuşma ve yazıda ikilemeler, anlamı güçlendirmek, anlatıma çekicilik kazandırmak için kullanılır. İkilemeler anlatımı da kolaylaştırır. Türkçe, ikilemeler yönüyle oldukça zengindir.
** İkilemeler yazıda ayrı yazılır, yazılırken sözcüklerin arasıÂna virgül ya da kısa çizgi şeklinde bir işaret konulmaz. "iyi fena, ayrı gayrı, ıvır zıvır, eş dost..."
** İkilemelerden oluştuğu halde ikileme hususi durumunu yitirerek bileşik sözcük olanlar bitişik yazılır: "altüst, çatapat, iriyarı, çıtçıt, şakşak, hırgür, dedikoÂdu, birebir (çözüm), alışveriş, gitgide, öteberi, birbiÂrini, birdirbir, çarçur, içlidışlı, vurdumduymaz..."
İkilemeler, ikilemeyi oluşturan sözcüklerin anlam özellikleÂrine gore gruplandırılabilir:
* Aynı sözcüğün tekrarı ile ikilemeler oluşturulabilir: "azca azca, yer yer, gün gün, ayrı ayrı, sıra sıra, kucak dolusu, açık açık, Allah'a emanet ol..."
* Azca sayıda ikileme, anlamdaş sözcüklerin tekrarı ile oluşÂturulmuştur: "akıllı uslu, ayrı gayrı, hısım akraba, kuvvetli güçlü, ses seda..."
* Karşıt anlamlı sözcüklerle oluşturulan çok sayıda ikileme vardır: "er geç, irili ufaklı, azca çok, ileri geri, iyi fena, aşağı yukarı, düşe kalka, büyük minik, dost düşman..."
* Bazı ikilemeler, yakın anlamlı sözcüklerin bir araya getirilÂmesiyle oluşturulmuştur: "yalan yanlış, akça pakça, eş dost, kol kanat, delik deşik, doğru dürüst, ak temiz, adı sanı, akıl düşünce, mal mülk, ayan beyan, şöyleki bu şekilde, ağır aksak..."
* Kimi ikilemelerin bir sözcüğü anlamlı, biri anlamsızdır: "tek tük, sıkı fıkı, pılı pırtı, ev bark, eğri büğrü, çok eski, zor bela, azca buz, saçma sapan, küçücük, değiş tokuş, incik boncuk, yarım yamalak, yamru yumru, yırtık pırtık..."
* Tek başına anlamı olmayan sözcüklerin bir araya getirilÂmesiyle de ikileme oluşturulur: "abur cubur, kem küm, eften püften, eciş bücüş, ıvır zıvır, yalap şalap, abuk sabuk..."
* Yansıma sözcüklerin tekrarı ile de ikilemeler oluşturulÂmaktadır: "fıkır fıkır, tıkır tıkır, şakır şakır, horul horul, katır kutur, şıngır mıngır, çatır çutur, gürül gürül..."
Örnek Sual: (1995-ÖSS)
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki ikilemeyi oluşturan sözcükler tek başlarına kullanılamaz?
A) Yalan yanlış bilgilerle doğru bir karar veremezsin.
B) Karşıdan, kuvvetli güçlü görünüyordu.
C) Mırın kırın etme de olanları anlat.
D) Aradan aşağı yukarı on yıl geçti.
E) İngilizceyi şöyleki bu şekilde bilir.
Çözüm: C
YORUMLAR