Abak Nedir? Büyük L a.(lat.abacus; yun. abaks,-a- kos, hesap yapmaya yarayan levha'dan fr. abaque). Aritmetik hesap yapmakta k...
Abak Nedir?
Büyük L
a.(lat.abacus; yun. abaks,-a- kos, hesap yapmaya yarayan levha'dan fr. abaque). Aritmetik hesap yapmakta kullanılan ve birçok devingen parça dizisiyle donatılmış düzenek. (Bk. ansikl. böl.)
* Antik, içine ince kum konan tahta ya da madeni çerçeveli levha. Kum, tesviye edilir ve bu araç kumun üzerine şekiller çizmek için kullanılır. || Eski Yunan'da tapınaklarda yer alan ve üzerine sungular konan masa; Romalılarda büfe.
* Mim. Bir ayak üzerindeki üzengitaşı gibi, sütun başlığı çanağının üstünde yer alan ve yükleri karşılayan tabla. (Bk. an- sikl. böl.)
* Says. çözlm. Descartes abağı, grafik yolla cebirsel hesaplar yapmakta kullanılan ve dikgen bir konaca çizilmiş düzlemsel eğrilerden oluşan sistem.(Bk. ansikl. böl.)
* ANSİKL. Romalıların abağı, üstünde iki koşut oluk bulunan bir tabladır; bu olukların içine yerleştirilmiş taşların konumu, uzlaşmalı işaretler yardımıyla birlikleri ve onlukları gösterir. Bilinmeyen bir zamandan beri Çinliler ve Tatarlar su- vanpan denilen benzer bir alet kullanmaktadırlar. Bu alet ortaçağın sonuna doğru Moğollar tarafından Rusya' ya sokulmuştu; 1812'den sonra da Avrupa'ya yayıldı.
Çin-japon abağı, yatay bir kolla iki parçaya bölünmüş, üzerinde belirli sayıda demir çubuk bulunan uzunca bir çerçevedir; bu çubuklar üstünde kolun bir yanında birleri gösteren beş tane, öbür yanında da 5 birlik değerinde bir ya da iki yuvarlak topçuk dizilmiştir. Her çubuğun topçukları hemen bir alttaki çubuktakinin on katı büyük birimleri gösterir. Çinliler ve Japonlar abakla, basit işlemlerin yanı sıra, kök alma işlemini de yapmaktadırlar; bu yöntemin tek sakıncası sağlamanın olanaksızlığıdır.
* Mim. Dor üslubunda yalın ve çıplak olan abak, ion ve Korinthos üsluplarında yontulmuş, yani başlık tablası biçiminde silmelerle donatılmıştır. Klasik sütun başlıklarının bütünleyici bir bölümü olan bu tabla, ayrı bir öğe olarak da ele alınabilir (örneğin Ortaçağ'da).
* Says. çözlm. Descartes abağı, bir düzlemsel eğriler sistemidir. Bu sistem üç dikaçılı bir üçdüzlemliye aktarılmış üç boyutlu uzayın (1) F(x, y,z) = 0 denklemiyle belirtilen bir yüzeyinin, denklemleri z=k olan düzlemlerle yaptığı arakesitlerin xOy düzlemi üstündeki izdüşümünü gösterir; bunların tümü xOy düzleminin kod damasında bir araya getirilmiştir, iki değişkenin özel değerleri bilindiğinde, üçüncüyü karşılayan değer grafik yoldan belirlenebilir. Doğrudaş noktalı abak, her- hangıüçC^.C,, C3eğrisindeki üç M,, M2, M3 noktasının bir doğru üstünde bulunmasını zorunlu kılar; sözkonusu eğriler ise x, y, z değişkenlerinin değerlerini gösteren herhangi f,, t2, f3 fonksiyonel ölçeklerini taşır; bu koşul gerçekleştiğinde üç x, y, z kodu arasında belli bir bağıntı elde edilir.
C,, C2, C3 koşut eksenler olursa, bu bağıntı /,(x) + l2iy) = fs(z) biçimini alır. Bir yüzeyin (1) denklemi yukarıda belirtilen biçimde yazılabilirse, bunu karşılayan Descartes abağı bozunabilir. Eğrilerden yalnızca ikisi birbirine koşut eksenler, üçün- cüsü bunlara göre eğik bir eksense, f,(x) g3(z) + f2(y). h3(z) =0 bağıntısıyla belirlenen N biçiminde bir abak elde edilir; bu bağıntıda f3 ve h3 keyfi' fonksiyonlardır.
Büyük L
* Antik, içine ince kum konan tahta ya da madeni çerçeveli levha. Kum, tesviye edilir ve bu araç kumun üzerine şekiller çizmek için kullanılır. || Eski Yunan'da tapınaklarda yer alan ve üzerine sungular konan masa; Romalılarda büfe.
* Mim. Bir ayak üzerindeki üzengitaşı gibi, sütun başlığı çanağının üstünde yer alan ve yükleri karşılayan tabla. (Bk. an- sikl. böl.)
* Says. çözlm. Descartes abağı, grafik yolla cebirsel hesaplar yapmakta kullanılan ve dikgen bir konaca çizilmiş düzlemsel eğrilerden oluşan sistem.(Bk. ansikl. böl.)
* ANSİKL. Romalıların abağı, üstünde iki koşut oluk bulunan bir tabladır; bu olukların içine yerleştirilmiş taşların konumu, uzlaşmalı işaretler yardımıyla birlikleri ve onlukları gösterir. Bilinmeyen bir zamandan beri Çinliler ve Tatarlar su- vanpan denilen benzer bir alet kullanmaktadırlar. Bu alet ortaçağın sonuna doğru Moğollar tarafından Rusya' ya sokulmuştu; 1812'den sonra da Avrupa'ya yayıldı.
Çin-japon abağı, yatay bir kolla iki parçaya bölünmüş, üzerinde belirli sayıda demir çubuk bulunan uzunca bir çerçevedir; bu çubuklar üstünde kolun bir yanında birleri gösteren beş tane, öbür yanında da 5 birlik değerinde bir ya da iki yuvarlak topçuk dizilmiştir. Her çubuğun topçukları hemen bir alttaki çubuktakinin on katı büyük birimleri gösterir. Çinliler ve Japonlar abakla, basit işlemlerin yanı sıra, kök alma işlemini de yapmaktadırlar; bu yöntemin tek sakıncası sağlamanın olanaksızlığıdır.
* Mim. Dor üslubunda yalın ve çıplak olan abak, ion ve Korinthos üsluplarında yontulmuş, yani başlık tablası biçiminde silmelerle donatılmıştır. Klasik sütun başlıklarının bütünleyici bir bölümü olan bu tabla, ayrı bir öğe olarak da ele alınabilir (örneğin Ortaçağ'da).
* Says. çözlm. Descartes abağı, bir düzlemsel eğriler sistemidir. Bu sistem üç dikaçılı bir üçdüzlemliye aktarılmış üç boyutlu uzayın (1) F(x, y,z) = 0 denklemiyle belirtilen bir yüzeyinin, denklemleri z=k olan düzlemlerle yaptığı arakesitlerin xOy düzlemi üstündeki izdüşümünü gösterir; bunların tümü xOy düzleminin kod damasında bir araya getirilmiştir, iki değişkenin özel değerleri bilindiğinde, üçüncüyü karşılayan değer grafik yoldan belirlenebilir. Doğrudaş noktalı abak, her- hangıüçC^.C,, C3eğrisindeki üç M,, M2, M3 noktasının bir doğru üstünde bulunmasını zorunlu kılar; sözkonusu eğriler ise x, y, z değişkenlerinin değerlerini gösteren herhangi f,, t2, f3 fonksiyonel ölçeklerini taşır; bu koşul gerçekleştiğinde üç x, y, z kodu arasında belli bir bağıntı elde edilir.
C,, C2, C3 koşut eksenler olursa, bu bağıntı /,(x) + l2iy) = fs(z) biçimini alır. Bir yüzeyin (1) denklemi yukarıda belirtilen biçimde yazılabilirse, bunu karşılayan Descartes abağı bozunabilir. Eğrilerden yalnızca ikisi birbirine koşut eksenler, üçün- cüsü bunlara göre eğik bir eksense, f,(x) g3(z) + f2(y). h3(z) =0 bağıntısıyla belirlenen N biçiminde bir abak elde edilir; bu bağıntıda f3 ve h3 keyfi' fonksiyonlardır.
YORUMLAR