Ağıt Nedir?

Ağıt, Bir ölünün ya da ıstırap bir olayın arkasından söylenen ezgili şiirlere ağıt denir. Anadolu'da çok yaygın olan ağıt gelene...

Ağıt, Bir ölünün ya da ıstırap bir olayın arkasından söylenen ezgili şiirlere ağıt denir. Anadolu'da çok yaygın olan ağıt geleneğinin kökleri Orta Asya'ya kadar uzanır. Türkler ölülerinin arkasından yuğ ismini verdikleri tören­ler düzenler ve şimdiki ağıtların ilk örnekleri sayılan sagu'laı söylerlerdi. Malum en eski sagu, İÖ 7. yüzyılda yaşamış Türk Hakanı Alp Er Tunga'nın ölümü üzerinedir.

Anadolu'da, ölünün arkasından düzenlenen yas törenlerinde çoğu zaman hanımlar ağıt söy­ler. Ağıt söylemenin ya da yaygın terimiyle ağıt yakmanın mıntıkadan mıntıkaya farklılık gösteren belirgin anane ve görenekleri vardır. Mesela Çukurova'daki ağıt törenlerinde hanımlar sı­rayla ağıt yakarlar. Ağıt söyleyecek olan kadının önüne ölünün çamaşır bohçası konur. Ağıtçı bohçadan çıkardığı bir çamaşırı ağıt süresince elinde meblağ ve ağıtı sonlandıktan sonrasında bohçayı yandaki ağıtçının önüne bırakır.

Belirgin bir şiir düzenine uygun olan ağıtlar dilden dile dolaşarak yaygınlaşır. Yüzyıllar boyu söylenerek, varlıklı bir sözlü edebiyat geleneği yaratacak kadar çok sayıda ağıt örneği günümüze ulaşmıştır. Ağıtta ölen kişi­nin yaşamından, anılarından, yiğitliğinden ve cömertliğinden söz edilir:

Odasında terzi işler Küheylanı yeri dişler ünü büyük Kozanoğlum Kürk giydirip at bağışlar. (Kozanoğlu Ağıtı)

Gelinin baba evinden ayrılmasını, deprem, kıtlık, sel baskını benzer biçimde tabiat felaketlerini ya da savaşın acılarını ve yıkımlarını mevzu alan ağıtlar da vardır. Bu ağıtlarda ölenlerin kişiliğinden çok geride kalanların acılan ve felaketler karşısındaki çaresiz başkaldırıları dile gelir. I. Dünya Cenginde Sarıkamış'ta binlerce askerin donarak ölmesini gösteren "Sarıkamış Ağıtı" bu türe örnektir:

Çadırlar dağa kuruldu Saldırı borusu çalındı Bir Sarıkamış uğruna Doksan bin fidan kırıldı.

Türk halk edebiyatında ağıtlar, çoğu zaman evvel hazırlanrnaksızın (doğaçlama) söyle­nen ve ozanı bilinmeyen (anonim) sözlü şiirlerdir. Bununla beraber edebiyatımızda ozanı belirgin olan ve bir ezgi eşliğinde doğaçla­ma söylenmeyen yazılı ağıtlar da vardır. Recaizade Mahmud Ekrem'in, oğlu Nijad'ın ölümü üstüne yazdığı şiir bu şekilde bir ağıttır:

Bu ayrılık bana yaman geldi pek Ruhum hasta, kırık kolum kanadım Ya gel bana, ya oraya beni çek Gözüm nuru oğulcuğum, Nijad'ım.

Ağıtlar çoğu zaman dörder dizelik, sekizli ya da on birli hece düzeniyle söylenir. Engel, türkü, koşma, semai benzer biçimde şiir türlerinin şekil ve söyleyiş özelliklerini yansıtan ağıtların Divan edebiyatındaki karşılığı mersiye denen şiir türüdür.

Garp edebiyatında ağıt yazılı edebiyat ürünleri arasındadır. Eski Yunan ve Roma çağlarında belli başlı nazım kalıplarıyla, ama he­men her mevzuda ağıt yazılabiliyordu. Avrupada ağıtın, ölenin arkasından söylenen bir yas şiirine dönüşmesi 15. ve 16. yüzyıllardaki Rönesans Çağı'na rastlar.

Kaynak: Temel Britannica

• 
  Azap Hg - Bir Rüya İçin Ağıt

ağıt -dı
isim

• 1 . Ölenin iyi niteliklerini, ölümünden duyulan acıyı dile getiren söz ya da ezgi.
• 2 . Gelinin arkasından niteliklerini gösteren söz ya da ezgi.
• 
  3 . edebiyat Ölen bir kimsenin gençliğini, güzelliğini, iyiliklerini, değerlerini, arkada bıraktıklarının acılarını, büyük felaketlerin acılı etkilerini dile getiren söz ya da okunan ezgi, yazılan yazı, sagu, mersiye: "Rahman'ın sazı susmuş, okumuş olduğu ağıt bitmiştir."- Y. K. Karaosmanoğlu.
  

Atasözü, deyim ve birleşik fiiller

• ağıt yakmak (ya da düzmek ya da tutturmak)

Ağıt


Bir ölünün arkasından, duyulan acıları, ölenin niteliklerini gösteren, onu yüceltmek suretiyle söylenen söz, yazılan yazı ya da okunan ezgi.


Ağıtın toplumun uğramış olduğu büyük felâket ve kayıplar üstüne söylenen şiir, ezgi benzer biçimde; ağlama, sızlama, feryat benzer biçimde ya da toplu hâlde (gurbete gidenlere, gelin gidenlere) ağlaşma benzer biçimde anlamları da vardır.


Mevzuları göz önünde tutulursa eski ozanların söylediği sagular ve divan şiirindeki mersiyelerle ağıt arasındaki benzerlik açıktır. Mısır'da (Mısır ağlayıcıları), eski Yunan'da ve Korsika'da da ağıt töresi vardır. Ağıt yakma yasla ilgili bir gelenektir. Bilhassa Anadolu'da, ölenin yakınlarının belirgin bir ezgiye uyarak duygularını dile getirdikleri görülür. Bu anane hanımlar içinde yaygındır. Ağıt söylenerek üç günden kırk güne kadar yas tutulur.


Çoğu zaman 6+5 ölçüsüyle yazılan ağıtlar dörtlük şeklinde söylenir. Ama üçlü ve beşli ağıtlara da rastlamak mümkündür. Ağıtlar, ezgi ve mevzu açısından ayırt edilebilirler. Ağıt yakanlara ise ağıtçı denir.

Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi

Büyük L.

AĞIT a. (ağmak, yükselmek'ten). 1. Birinin ölümünden ya da büyük bir yıkımdan sonrasında geride kalanların ölen ya da ölenlerle ilgili acılarını, fikirlerini, duygularını dile getiren ezgili söz, şiir; Bir kimsenin arkasından ağıtlar yakmak, söylemek. (Bk. ansikl. böl.) —2. Ağlama, sızlama: Kes geriye kalan şu ağıdı da olanları anlat —Halk ed. Bir ölünün ya da acıklı bir olayın arkasından, sekiz heceli dörtlükler halinde söylenen ve hususi bir ezgiyle okunan şiir. (Bk. ansikl. böl.)

—ANSİKL. Folk. Anadolu'da çok yaygın olan ağıt söyleme geleneğinin geçmişi, şamanlığa değin uzanır. Kimi yörelerde ölenin başucunda toplanan hanımlar, sırayla ağıt söyler, ölü gömüldükten sonrasında ağıtlar da sonlanmış olur. Kimi yörelerdeyse cenaze evden çıktıktan sonrasında ağıtlar başlar. Ağıt söylemeyi meslek edinmiş ağıtçı, ağlayıcı, matemci ya da yasçı denen hanımlar vardır. Ağıtçılar ölü evinde toplanır, ölenin eşyalarını teker teker odada- kilere gösterip dövünerek ağıtlar söylerler. Ölenin kişiliği, yaşı, konumu ve ölüm şekline nazaran, kimi süre ağıtların 1 hafta ya da daha uzun sürdüğü olur. —Halk. ed. Ağıt, diğeri halk şiiri türlerine nazaran birazcık daha özgürce uyaklanır ve çoğunun ilk söyleyeni bir süre geçtikten sonrasında unutulur. Daha çok Orta ve Cenup Anadolu'da Atşar ve Türkmen kökenli toplumlarda, belirgin geleneksel eylemlere uyularak, ölünün başlangıcında ya da gömüldükten sonrasında, çoğu zaman hanımlar tarafınca söylenir. Ağıt'a islamiyetten ilkin "saguâ€, Azerbaycan'da "ağı", Kerkük Türkleri'nde "sazlamağ", türkmencede "ağı", "tavs†yada "tavşa†denirdi. Âşıkların da ağıt olarak adlandırılan sekiz ve on bir heceli ya da aruzla söylenmiş şiirleri vardır. Ağıt söyleme geleneği, eski Türkler'de ölenin arkasından düzenlenen yuğ törenlerindeki sagu söyleme geleneğinin günümüze gelmiş şekli sayılmaktadır. Anadolu ağıtlarında ölenin kişiliği, toplumdaki önemi ve bu kişinin ölümü bundan dolayı duyulan üzüntü, yer ve süre göz önünde tutularak dile getirilir.


Ağıt, Yıimaz Cenup in oynayıp yönettiği türk filmi (1971). Cenup-Şark'da bir kaçakçı çetesinin dünyasını, kıyısında yaşamış olduğu toplumla çelişkilerini ve ağlatısal yazgısını işleyen film, Arif Erkin'in müzik, Gani Turanlı'nın renkli görüntü çalışmalarıyla insan dramı üstüne kurulu bir destan niteliği kazanır. 1971 Adana "altın koza" ulusal film şenliği "en iyi film" ödülü.

• 
  Azap Hg - Bir Rüya İçin Ağıt