Bileşik Cümle Nedir Tek bir yüklemi olan ve içinde yan cümlecik bulunan cümlelerdir. Yan cümlenin özelliğine ve yükleme bağlanışına göre de...
Bileşik Cümle Nedir
Tek bir yüklemi olan ve içinde yan cümlecik bulunan cümlelerdir. Yan cümlenin özelliğine ve yükleme bağlanışına göre değişik gruplara ayrılır.a. Girişik Cümle
Yan cümleciğin fiilimsi olduğu cümlelerdir.
Örnek: “Çocukların sağlıklı büyümesi için gayret gösterilmeli.†cümlesinde “gayret gösterilmeli†yüklemdir. Diğer söz öbeği zarf tümlecidir. Bu tümleç içindeki “büyümesi†isim-fiili yan cümle yapmıştır. Fiilimsi hangi öğe içindeyse, görevi o öğeyle özdeştir. Bu cümlede zarf tümleci içinde olduğundan kendisi de zarf tümlecidir.
Örnek: “Çiçekleri koparan çocukları sonunda yakaladım.†cümlesinde “yakaladım†yüklemdir. “Çiçekleri koparan çocukları†nesnedir. Nesne içindeki “koparan†sıfat-fiili yan cümlecik yapmış, yan cümleciğin görevi de nesnedir.
Örnek: “Kimsenin kalbini kırmadan görevini yaptı.†cümlesinde “yaptı†yüklem, “kimsenin kalbini kırmadan†zarf tümlecidir. “Kırmadan†fiilimsi olduğundan yan cümleciktir.
Örnek: Bazen yan cümlecik yüklemin içinde de olabilir.
Örnek: “Kimsenin bilmediği, ıssız güzel bir yerdi.†cümlesi bir sıfat tamlaması olduğundan, olduğu gibi yüklemdir. Yüklem içindeki “bilmediği†sıfat-fiili sıfat görevindedir. Yani yüklemin temel unsuru olan “yer†isminin tamamlayıcı öğesi olduğundan yan cümleciktir.
Bazı cümlelerde ise fiilimsi yüklem görevindedir.
Örnek: “Romancının görevi okuyucuyu aydınlatmaktır.†cümlesinde “aydınlatmaktır†fiilimsisi, temel cümleyi oluşturduğundan cümlede yan cümlecik yoktur. Cümle basit bir cümledir.b. Şžart Cümlesi
Temel cümleye şart koşan bir yan cümlecikten oluşan cümlelerdir. Yan cümle daima -se, -sa şart kipiyle çekimlenir.
Örnek: “Bir kişi daha olursa kadroyu tamamlıyoruz.†cümlesinde “tamamlıyoruz†yüklemdir. “Bir kişi daha olursa †öğesi ise şart bildiren yan cümleciktir.
Örnek: “Sınava iyi hazırlanmışsa, onu mutlaka kazanır.â€cümlesinde “kazanır†yüklemdir, “sınava iyi hazırlanmışsa†öğesi ise temel cümleye şart koşan bir yan cümleciktir.
Şžart anlamı veren her cümle yapıca şart cümlesi değildir.
Örnek: “Yarın gelmek üzere şimdi dağılabilirsiniz.†cümlesinde şart anlamı olmasına rağmen cümle yapısına göre şart cümlesi değildir. “Gelmek†sözü fiilimsi olduğundan cümle girişik bileşik cümledir.c. İlgi Cümlesi
Çekimlenmiş bir fiilden oluşan yan cümleciğin, temel cümleye “ki†bağlacıyla bağlandığı cümlelerdir. Temel cümle çoğu zaman “ki†den önceki öğedir.
Örnek: “Anladım ki o da beni seviyormuş.†cümlesinde “anladım†yüklemdir. “Neyi anladım?†diye sorarsak “o da beni seviyormuşâ€ sözü gelir; bu nesnedir. Aslında bir cümle olabilen söz öbeği nesne görevinde kullanıldığı için yan cümlecik oluşturmuştur. Yükleme “ki†bağlacıyla bağlandığı için cümle ilgi bileşik cümlesidir.d. İç İçe Bileşik Cümle
Cümle içinde bulunan başka bir cümlenin yüklemin bir öğesi durumunda bulunduğu ya da bir öğenin tamamlayıcısı olduğu cümlelerdir.
Örnek: “İçeriye girerken duyduğum, dışarıda bekle, sözü beni korkuttu.†cümlesinde “korkuttu†yüklemdir. “Korkutan ne?†sorusuna “dışarıda bekle, sözü†cevap veriyor. Özne olan bu öğenin içinde bulunan “dışarıda bekle†söz öbeği aslında bir cümle olabilir; çünkü “bekleâ€, çekimlenmiş bir fiildir. Cümle olabilecekken temel cümlenin öğesi durumunda bulunan bu öğe, bir yan cümleciktir.
Cümlenin yüklemine göre gösterdiği durum da çoğu zaman yapıyla birlikte adlandırılır.
Örnek: “Bu konuyu iyi bilmek çok önemlidir.†cümlesi yüklem isim soylu olduğu için isim cümlesi, “bilmek†yan cümleciğinden dolayı bileşik cümledir. İkisini birden ifade edecek olursak, cümle bileşik isim cümlesidir.
YORUMLAR