Onyedinci yüzyılda yaşamış olan büyük Türk bilgilerinden olan Yazman Çelebi’nin yaşamı ve eserleri hakkında bilgi. Yazman Çelebi Kimdir? T...
Onyedinci yüzyılda yaşamış olan büyük Türk bilgilerinden olan Yazman Çelebi’nin yaşamı ve eserleri hakkında bilgi. Yazman Çelebi Kimdir?
Türk ilim ve düşünce adamlarından biridir. Avrupa’da «Hacı Halife» (Hacı Kalfa) diye tanınır. Aslolan ismi Mustafa’ dır. 1609’da İstanbul’da hayata merhaba dedi. Medrese öğrenimini tamamlamadı. Onun için, tüm bilgisine, en büyük devlet adamlarının dostluğunu kazanmasına karşın kendisine öğretmenlik, kadılık verilmedi. Genç yaşından başlayarak orduda geri hizmetlerle seferlere katıldı. Yüksek rütbeli bir hassa subayı olan babası 1626’da Musul’da ölmüştü. Çelebi, birden fazla kere mühim mirasa kondu. Bu paraları kitap alabilmek için harcadı.
Fatih’te babasından kalan evde oturan Çelebi, 1638’de evliliğe ilk adımını atmıştı. Bundan sonra seferlere çıkmadı; tamamen bilimle uğraşmaya, devlet büyüklerinin çocuklarına hususi dersler vererek yaşamını kazanmaya başladı. Şeyhülislâm Abdurrahim Efendi, bu genç bilginin bilgisine fanatik oldu, ona geçim sıkıntısı çektirmemek için her türlü yardımı yapmış oldu. Kâtip Çelebi 6 Ekim 1657’de kahve içerken aniden fenalaşarak öldü. 49 yaşını doldurmamıştı. Zeyrek civarlarındaki mezarı 1953’te tekrardan yaptırıldı.
Kâtip Çelebi Arapça, Farsça, Latince bilirdi. Tarih, coğrafya, maliye, askerlik, denizcilik, bibliyografya benzer biçimde, birbirleriyle az ilgisi olan bilimleri çok derinden, yenilik getirecek derecede kavramıştı. Bu bakımlardan, onunla herhangi bir Türk yazarını ölçebilmek hakikaten zor olsa gerek. Türlü alanlarda kaleme almış olduğu eserleri o aşama değerlidir. Eserleri daha zamanından başlayarak Latinceye, İngilizceye, Fransızcaya, Almancaya, İtalyancaya, daha başka dillere çevrilmiştir; hâlâ çevrilmektedir. Ayrıca 1961’de «Mîzânu’l Hakk» ın bir çevirisi ABD’da gösterildi.
Kâtip Çelebi 30 kadar yaratı yazmıştır; birkaçı latinceden yapmış olduğu coğrafya ve felsefe çevirileridir. Bunların en mühimleri —ehemmiyet sırasına nazaran— şunlardır:
Keşfu’z-Zunûn. — Arapça yazılmıştır. 20 yılda meydana konan bu çok büyük eserde 100.000 İslâm yazarının 14.500 eseri teker teker sayılır, içindekiler, eleştirmelerle açıklanır. Eserin geniş gidişinde yazar bilimlerin felsefesini, tasnifini yapar. Bu eseri Alman bilgini Flügel 7 büyük ten halinde latinceye çevirmiştir. Arapça metin birden fazla kere basılmıştır. Şark, Garp ilim adamlarının elleri altında daima bulundurdukları en mühim başvurma kitaplarından biridir.
Cihân-Nümâ. — Türkçe yazılan tüm coğrafya eserlerinin en önemlisidir. Zamanından başlayarak pek çok kereler pek çok Garp diline çevrilmiştir. İbrahim Müteferrika tarafınca çok büyük bir ten halinde basılmıştır.
YORUMLAR