Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmî etnik grubu , Çin Halk Cumhuriyeti hükûmeti "Ulusal Bölge Özerkliği" (æ°‘æ—区域è‡...
Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmî etnik grubu, Çin Halk Cumhuriyeti hükûmeti "Ulusal Bölge Özerkliği" (æ°‘æ—区域自治/æ°‘æ—å€åŸŸè‡ªæ²») adlı siyasetini takip ederek vatandaşlarını etnik gruplarına bölerek belirgin bölgelerde imtiyaz haklarını tanımaktadır. Gruplarının hangi etnik grubuna bağlı olacağına kabul eden yönetim işlemlerine "Millet Tanımlama İşlemleri" (æ°‘æ—识别工作/æ°‘æ—è˜åˆ¥å·¥ä½œ) denilmektedir.
Qing Hanedanı döneminden Çin Cumhuriyeti'nin başlarına kadar "Beş Millet" (五æ—) tabiri kullanılmıştır.
1935'de meydana getirilen araştırmalarına bakılırsa Çin'de 400 civarında etnik grupların mevcut oldukları "tespit" edilmiştir. Fakat "Millet Tanımlama İşlemleri"'yle birleştirilerek Hanlar ve 55 azınlık grupları olmak suretiyle 56 etnik grup resmî statü kazandırılmıştır.
Hanlar dışındaki 55 etnik grup kendi grubun yoğun bir biçimde oturmuş olduğu bölgeyi "Bölgesel Özerklik" alanı olarak ayrılmış ve kendi alfabesi ve kendi dilini kullanma hakları, belirgin bir oranda iyelik hakları, belirgin bir seviyede güven ve milisi teşkil etme hakları, bölümde geçerli olan kanunları çıkarma hakları ve eğitimde kontenjan haklarını verilmektedir.
Günümüzde bir tek Çin'in yerlisi konumunda olanlar azınlık grup olarak sayılmakla birlikte, İkinci Dünya Savaşı'nından sorna Çin kıtasında kalmış Japonlar, Hong Kong'un ilhak edilmesiyle Çin Halk Cumhuriyeti vatandaşı olmuş İngilizler ve Portekizler azınlık grubu sayılmamaktadır.
Tayvan (Çin Cumhuriyeti)'da çok sayıda bulunan etnik grupları Kaoşan ismi atlında birleştirilmektedir. Tayvan'da ise aynı grupları 13 gruba ayrılmaktadır.
Çin Etnik Grupları:
01 - Han
02- Moğol
03- Hui
04- Tibetli
05-Uygur
06 - Miao
07- Yi
08- Zuang
09 - Buyi
10 - Koreli
11 - Mançu
12- Tung
13 - Yao
14- Bai
15- Tujia
16- Hani
17 - Kazak
18- Dai
19 - Li
20 - Lisu
21- Va
22- Şe
23- Kaoşan
24- Lahu
25- Şuy
26 - Dongxiang
27- Naşi
28- Çingpo
29- Kırgız
30- Tu
31- Dahur
32- Mulao
33- Çiang
34- Pulang
35- Salar
36- Maonan
37- Kelao
38 - Sibe
39- Açang
40 - Pumi
41- Tacik
42 - Nu
43- Özbek
44 - Rus
45 - Evenki
46- Teang (Palaung)
47 - Bao'an
48 - Yugur
49 - Çing
50- Tatar
51 - Tulong
52 - Oroçon
53 - Heçen (Nanai)
54- Memba
55 - Lhoba
56 - Çinuo
Qing Hanedanı döneminden Çin Cumhuriyeti'nin başlarına kadar "Beş Millet" (五æ—) tabiri kullanılmıştır.
1935'de meydana getirilen araştırmalarına bakılırsa Çin'de 400 civarında etnik grupların mevcut oldukları "tespit" edilmiştir. Fakat "Millet Tanımlama İşlemleri"'yle birleştirilerek Hanlar ve 55 azınlık grupları olmak suretiyle 56 etnik grup resmî statü kazandırılmıştır.
Hanlar dışındaki 55 etnik grup kendi grubun yoğun bir biçimde oturmuş olduğu bölgeyi "Bölgesel Özerklik" alanı olarak ayrılmış ve kendi alfabesi ve kendi dilini kullanma hakları, belirgin bir oranda iyelik hakları, belirgin bir seviyede güven ve milisi teşkil etme hakları, bölümde geçerli olan kanunları çıkarma hakları ve eğitimde kontenjan haklarını verilmektedir.
Günümüzde bir tek Çin'in yerlisi konumunda olanlar azınlık grup olarak sayılmakla birlikte, İkinci Dünya Savaşı'nından sorna Çin kıtasında kalmış Japonlar, Hong Kong'un ilhak edilmesiyle Çin Halk Cumhuriyeti vatandaşı olmuş İngilizler ve Portekizler azınlık grubu sayılmamaktadır.
Tayvan (Çin Cumhuriyeti)'da çok sayıda bulunan etnik grupları Kaoşan ismi atlında birleştirilmektedir. Tayvan'da ise aynı grupları 13 gruba ayrılmaktadır.
Çin Etnik Grupları:
01 - Han
02- Moğol
03- Hui
04- Tibetli
05-Uygur
06 - Miao
07- Yi
08- Zuang
09 - Buyi
10 - Koreli
11 - Mançu
12- Tung
13 - Yao
14- Bai
15- Tujia
16- Hani
17 - Kazak
18- Dai
19 - Li
20 - Lisu
21- Va
22- Şe
23- Kaoşan
24- Lahu
25- Şuy
26 - Dongxiang
27- Naşi
28- Çingpo
29- Kırgız
30- Tu
31- Dahur
32- Mulao
33- Çiang
34- Pulang
35- Salar
36- Maonan
37- Kelao
38 - Sibe
39- Açang
40 - Pumi
41- Tacik
42 - Nu
43- Özbek
44 - Rus
45 - Evenki
46- Teang (Palaung)
47 - Bao'an
48 - Yugur
49 - Çing
50- Tatar
51 - Tulong
52 - Oroçon
53 - Heçen (Nanai)
54- Memba
55 - Lhoba
56 - Çinuo
Çin nedir? Çin hakkında bilgi verir misiniz?
Etnik Nedir?
Fetvalar - Cin çarpması var mı? Cin çarpmasından kurtulmak için ne yapılabilir?
Han Ulusu ya da Han Çinli (Basitleştirilmiş Çince:汉æ—, Klasik Çince:æ¼¢æ—, pinyin: hà nzú) Çin'de yaşayan en büyük etnik gruptur. Çin nüfüsunun %92'sini ve dünya nufüsunun ortalama %19'unu oluştururlar. Türkçe'de Çinli kelimesi Han Ulusuna eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.
Han Ulusu ismini M.Ö. 206 - M.S. 220 yılları içinde yargı sürmüş Han Hanedanlığı'ndan alır. Han Hanedanlığı, Çin'i tek bir hükümdar altında birleştiren kısa süreli Qin Hanedanlığı'nın peşinden (M.Ö.221 - M.Ö.206) egemenliği yakalamış, Çin kültürü üstünde derin etkisinde bırakır bırakmıştır. Bugün Çin'de yaşayan bir çok insan da Han döneminde kurulan kültürel ve siyasal birliğin mirasçısı olarak kendini Han insanı (Hà nrén) olarak adlandırmaktadır.
Han Ulusu Çin dillerinden birisini konuşur. Dilsel olarak bir bütünlük göstermezler, fakat tüm Çin'de kullanılan Çin yazısı tarih süresince kültürel ve siyasal birliğin temelini oluşturmuştur. Kısaca bir Hongkonglu ile bir Pekinli birbirlerinin konuştukları dili anlamıyor olsa da, Çin yazısı vasıtasıyla anlaşabilir. Günümüzde ise Çin'de resmi dil olarak yaygınlaşan Pekin lehçesi Mandarin ya da Standart Çince ikinci dil olarak Han Ulusu'nun çoğunluğu tarafınca konuşulmaktadır.
Han ulusunun adetleri ve gelenekleri de dilleri benzer biçimde büyük bölgesel farklılıklar gösterir. Fakat genel olarak bakıldığında Han Ulusu ortak bir kültürü paylaşmaktadır.
Han Ulusu ismini M.Ö. 206 - M.S. 220 yılları içinde yargı sürmüş Han Hanedanlığı'ndan alır. Han Hanedanlığı, Çin'i tek bir hükümdar altında birleştiren kısa süreli Qin Hanedanlığı'nın peşinden (M.Ö.221 - M.Ö.206) egemenliği yakalamış, Çin kültürü üstünde derin etkisinde bırakır bırakmıştır. Bugün Çin'de yaşayan bir çok insan da Han döneminde kurulan kültürel ve siyasal birliğin mirasçısı olarak kendini Han insanı (Hà nrén) olarak adlandırmaktadır.
Han Ulusu Çin dillerinden birisini konuşur. Dilsel olarak bir bütünlük göstermezler, fakat tüm Çin'de kullanılan Çin yazısı tarih süresince kültürel ve siyasal birliğin temelini oluşturmuştur. Kısaca bir Hongkonglu ile bir Pekinli birbirlerinin konuştukları dili anlamıyor olsa da, Çin yazısı vasıtasıyla anlaşabilir. Günümüzde ise Çin'de resmi dil olarak yaygınlaşan Pekin lehçesi Mandarin ya da Standart Çince ikinci dil olarak Han Ulusu'nun çoğunluğu tarafınca konuşulmaktadır.
Han ulusunun adetleri ve gelenekleri de dilleri benzer biçimde büyük bölgesel farklılıklar gösterir. Fakat genel olarak bakıldığında Han Ulusu ortak bir kültürü paylaşmaktadır.
Huiler, (Arapça: هوي, Çince: å›æ— pinyin: HuÃzú, Xiao'erjing: ØÙÙˆÙ Ø°ÙÙˆ ), Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmî etnik grubunun birisi olan dini etnik grupdur. Dil ve fizyolojik yapı açısından Han ulusu ile aynı olup İslam dinine bağlıdır. Dilleri Çince olan Huiler, dini kelime hazinelerinde geniş kapsamlı Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli kelimeler mevcuttur.
Zamanı:
Ortalama 600 yıl ilkin Yuan Hanedanı'nın son ve Ming Hanedanı'nın ilk yıllarında şimdiki Huiler etnik grup olarak oluşturulmaya başlanmıştır.
Qing Hanedanı yükselişinde, (1644 - 1911), Müslümanlarla ve müslüman olmayan Çinliler'nin arasındaki geçimsizlik adım atmıştır. Hanedanlık dinsel kurban kesimini yasaklar, yeni camilerin yapımını ve İslam'ın beş şartından birisi olan Mekke'ye Hacca gitmeyi yasaklar. Qing Hanedan yöneticileri Mançular (Mançuca:
Manju; Çince: rahat: 满æ—; geleneksel: 滿æ—; pinyin: MÇnzú, Moğolca: Манж, Rusca: Маньчжуры)'ın eline geçer, bu tür durumlar Çin'deki bir azınlık, "böl ve yönet" bir taktikle Hanları, Müslümanları, Tibetlileri ve Moğoları birbirleriyle çatıştırır. Bu baskıcı politikalar beş kanlı Huilerin isyanıyla sonuçlanır, bu tür durumlar büyük çoğunluğu Panthay isyanı Yunnan Eyaletinde 1855 ile 1873 yılları içinde, ve Dungan isyanı, genellikle Sincan, Shaanxi ve Gansu sınırları içinde 1862 ile 1877 yılları içinde meydana gelir. Mançu hükümeti bu şekilde isyanları bastırmak için soykırımı işler bir milyon Panthay isyanınında insanı öldürür, birden fazla milyon Dungan isyanınında ve beş milyon Guizhou baskısınında Miaoları öldürürler. Bu "Müslümanlardan temizleme" (æ´—å›, xi Hui) Mançu yönetiminin uzun süredir savunduğu resmi politikasıdır.
Din:
Tang Hanedanı (618-907 milâttan sonrasında) zamanında, İslâm dinine "Dashi jià o" (Dashi Dini. Dashi, Araplara verilen isimdir), Ming Hanedanlığında (1368 - 1644), "Tianfang jià o" (Arabistan dini), ya da "Hui Hui jià o" (Hui hui dini. Müslüman olan başka etnik gruplarınada Hui Hui derlerdi.); Ming Hanedanlığı sonunda ve Qing Hanedanlığı (1616 - 1911) başladığında, "Qingzhen jià o" (temiz ve doğru din), Cumhuriyet döneminde (1912 - 1949), "å›æ•™ Huà jià o" (Huilerin dini) ya da Yisilan-Dini (伊斯è˜æ•™ YĞ«sĞ«lán jià o) ismini verdiler. İslam dini Çin'e yayılması garp sınırından Kara Hıtay Devleti zamanı ile ilgilidir. Tang Hanedanlığı sona erdiğinde, Hui Hus (müslüman olan eski bir oymak) batıya doğru göç ettiler. Bir grup Hui Hus Pangtegin'nin yönetimi altında batıya Çuy (Rusça: Чу, Kırgızca: Чүй, Kazakca: Шу) Nehrine Karluk ülkesine kadar geldiler, Karluk boyu, Hui Hus, başka boylar ve oymaklar birleşerek zamanı Karahıtay (Çince: è¥¿é¼ pinyin: xĞ« liáo; anlamı: Garp Liao, 黑契丹 hĞ“i qìdĞn; anlamı Kara Kitan, Moğolca: Хар Ğ¥ÑÑ‚Ğ°Ğ´; Kara Kitad, Farsça: قرا ختاى QarĞ KhitĞ'Ğ«) devletini kurdular. Karahıtay devleti 9. yüzyıl ortasından 13. yüzyıl başlarına kadar 370 yıldan fazla sürdü.
Hui bayanları ve kız evlatları için pek çok dini okullar vardır, bunların büyük bölümü Camilerdedir, okullar Huilerin kendi verdikleri bağışlarla finanse edilmekte ve işletilmektedir. Huiler de hanımlar ahong (Farsça: اكهÙند; akhund(öğretmen); Türkçe: imam, hoca ya da müslüman din öğretmeni) olarak çalışırlar, bu şu anlama gelir ki kendi bölgelerinde hanımlar (nu) dini ve ruhani önder (nu ahong: hanım imam) olarak camilerde ayrı bir bölümde (tamamen erkeklerden ayrı), camilerin bir odasında ya da nu si (hanım cami) denilen mekanlarda, bazıları ücret karşılığı, ötekileri gönüllü olarak hizmet verirler
Nakşibendi tarikatının iki mühim kolundan birisi olan Aktağlık (Afakiyye) Qinghai ve Gansu'da yaşayan Salarlar ve Huiler'in çok mühim katkıları olmuştur.
Huiler içinde, Bay (白 bái), Muhammed'in kafa harfi olan Ma (馬 mÇ), Mu (穆 mù), Mu (木 mù), Şa (æ²™ shĞ Sadık?), Ding (ä¸ dĞ«ng din), Ha (哈 hÇ), Yu (ç¾½ yÇ”), Guo (éƒ guŞ), Yang (æ¨ yáng) ve Tuo (è„« tuŞ) benzer biçimde soyadlar yaygındır.
Huilerin özerk yönetim birimleri:
1958 senesinde Ningxia Huizu Özerk Bölgesi (Ninşa Huitsu) haricinde Qinghai, Sincan ve Hubey eyaletlerinde 2 özerk ili, 6 özerk ilçesi ve 5 ortak özerk ilçesi kurulmuştur.
Zamanı:
Ortalama 600 yıl ilkin Yuan Hanedanı'nın son ve Ming Hanedanı'nın ilk yıllarında şimdiki Huiler etnik grup olarak oluşturulmaya başlanmıştır.
Qing Hanedanı yükselişinde, (1644 - 1911), Müslümanlarla ve müslüman olmayan Çinliler'nin arasındaki geçimsizlik adım atmıştır. Hanedanlık dinsel kurban kesimini yasaklar, yeni camilerin yapımını ve İslam'ın beş şartından birisi olan Mekke'ye Hacca gitmeyi yasaklar. Qing Hanedan yöneticileri Mançular (Mançuca:
Manju; Çince: rahat: 满æ—; geleneksel: 滿æ—; pinyin: MÇnzú, Moğolca: Манж, Rusca: Маньчжуры)'ın eline geçer, bu tür durumlar Çin'deki bir azınlık, "böl ve yönet" bir taktikle Hanları, Müslümanları, Tibetlileri ve Moğoları birbirleriyle çatıştırır. Bu baskıcı politikalar beş kanlı Huilerin isyanıyla sonuçlanır, bu tür durumlar büyük çoğunluğu Panthay isyanı Yunnan Eyaletinde 1855 ile 1873 yılları içinde, ve Dungan isyanı, genellikle Sincan, Shaanxi ve Gansu sınırları içinde 1862 ile 1877 yılları içinde meydana gelir. Mançu hükümeti bu şekilde isyanları bastırmak için soykırımı işler bir milyon Panthay isyanınında insanı öldürür, birden fazla milyon Dungan isyanınında ve beş milyon Guizhou baskısınında Miaoları öldürürler. Bu "Müslümanlardan temizleme" (æ´—å›, xi Hui) Mançu yönetiminin uzun süredir savunduğu resmi politikasıdır.Din:
Tang Hanedanı (618-907 milâttan sonrasında) zamanında, İslâm dinine "Dashi jià o" (Dashi Dini. Dashi, Araplara verilen isimdir), Ming Hanedanlığında (1368 - 1644), "Tianfang jià o" (Arabistan dini), ya da "Hui Hui jià o" (Hui hui dini. Müslüman olan başka etnik gruplarınada Hui Hui derlerdi.); Ming Hanedanlığı sonunda ve Qing Hanedanlığı (1616 - 1911) başladığında, "Qingzhen jià o" (temiz ve doğru din), Cumhuriyet döneminde (1912 - 1949), "å›æ•™ Huà jià o" (Huilerin dini) ya da Yisilan-Dini (伊斯è˜æ•™ YĞ«sĞ«lán jià o) ismini verdiler. İslam dini Çin'e yayılması garp sınırından Kara Hıtay Devleti zamanı ile ilgilidir. Tang Hanedanlığı sona erdiğinde, Hui Hus (müslüman olan eski bir oymak) batıya doğru göç ettiler. Bir grup Hui Hus Pangtegin'nin yönetimi altında batıya Çuy (Rusça: Чу, Kırgızca: Чүй, Kazakca: Шу) Nehrine Karluk ülkesine kadar geldiler, Karluk boyu, Hui Hus, başka boylar ve oymaklar birleşerek zamanı Karahıtay (Çince: è¥¿é¼ pinyin: xĞ« liáo; anlamı: Garp Liao, 黑契丹 hĞ“i qìdĞn; anlamı Kara Kitan, Moğolca: Хар Ğ¥ÑÑ‚Ğ°Ğ´; Kara Kitad, Farsça: قرا ختاى QarĞ KhitĞ'Ğ«) devletini kurdular. Karahıtay devleti 9. yüzyıl ortasından 13. yüzyıl başlarına kadar 370 yıldan fazla sürdü.
Hui bayanları ve kız evlatları için pek çok dini okullar vardır, bunların büyük bölümü Camilerdedir, okullar Huilerin kendi verdikleri bağışlarla finanse edilmekte ve işletilmektedir. Huiler de hanımlar ahong (Farsça: اكهÙند; akhund(öğretmen); Türkçe: imam, hoca ya da müslüman din öğretmeni) olarak çalışırlar, bu şu anlama gelir ki kendi bölgelerinde hanımlar (nu) dini ve ruhani önder (nu ahong: hanım imam) olarak camilerde ayrı bir bölümde (tamamen erkeklerden ayrı), camilerin bir odasında ya da nu si (hanım cami) denilen mekanlarda, bazıları ücret karşılığı, ötekileri gönüllü olarak hizmet verirler
Nakşibendi tarikatının iki mühim kolundan birisi olan Aktağlık (Afakiyye) Qinghai ve Gansu'da yaşayan Salarlar ve Huiler'in çok mühim katkıları olmuştur.
- Kur'an (å¤è˜ç¶“ / å¤å…°ç»)
- Camii (清真寺 ya da å›æ•™å ‚)
Huiler içinde, Bay (白 bái), Muhammed'in kafa harfi olan Ma (馬 mÇ), Mu (穆 mù), Mu (木 mù), Şa (æ²™ shĞ Sadık?), Ding (ä¸ dĞ«ng din), Ha (哈 hÇ), Yu (ç¾½ yÇ”), Guo (éƒ guŞ), Yang (æ¨ yáng) ve Tuo (è„« tuŞ) benzer biçimde soyadlar yaygındır.
Huilerin özerk yönetim birimleri:
1958 senesinde Ningxia Huizu Özerk Bölgesi (Ninşa Huitsu) haricinde Qinghai, Sincan ve Hubey eyaletlerinde 2 özerk ili, 6 özerk ilçesi ve 5 ortak özerk ilçesi kurulmuştur.
- Sanci Hui Özerk İli (Çince: 昌å‰å›æ—自治å·; Pinyin: ChĞngjà HuÃzú ZìzhìzhŞu; Uygurca: سانجى خۇيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستى†, Sanji Xuizu Aptonom Oblasti, Sanji Huyzu Aptonom Oblasti) (Sincan)
- Yençi Hui Özerk İlçesi (Çince: 焉耆å›æ—自治å¿/焉耆å›æ—自治縣; Pinyin: YĞnçà huÃzú Zìzhìxià n; Uygurca: يەنجى خۇيزۇ ئاپتونوم ناھىيىسى, Yenci Huyzu Aptonom Nahiyisi), （Bayangolin Moğol Özerk İli , 新疆巴音éƒæ¥å·ï¼‰
- Linxia Hui Özerk İlçesi (Çince: 临å¤å›æ—自治å·; pinyin: LÃnxià HuÃzú ZìzhìzhŞu) (Gansu)
- å¼ å®¶å·å›æ—è‡ªæ²»å¿ (Gansu, 天水市)
- åŸæ‘å›æ—è‡ªæ²»å¿ (河北沧å·å¸‚)
- 大å‚å›æ—自治å¿(河北廊åŠå¸‚)
- é—¨æºå›æ—è‡ªæ²»å¿ (Qinghai, 海北å·)
- 化隆å›æ—è‡ªæ²»å¿ (Qinghai, 海东地区)
- æ°‘å’Œå›æ—土æ—自治å¿(Qinghai, 海东地区)
- 大通å›æ—土æ—è‡ªæ²»å¿ (Qinghai, 西å®å¸‚)
- å·å±±å½æ—å›æ—è‡ªæ²»å¿ (Yunnan, 大ç†å¸‚)
- 寻甸å›æ—å½æ—è‡ªæ²»å¿ (Yunnan, 昆æ˜å¸‚)
- å¨å®å½æ—å›æ—è‹—æ—è‡ªæ²»å¿ (Guizhou, è´µå·æ¯•èŠ‚地区)
- Zheng He é„å’Œ / 郑和 - 馬三寶 / é©¬ä¸‰å® - Ming Hanedanı döneminde amiral ve kâşif.
- Ma Huan, Yazar, bununla birlikte amiral Zheng He'ye birlikte rol almıştır.
- Ma Zhongying 馬仲英 / 马仲英 - Şark Türkistan İslam Cumhuriyetini yıkan general.
- Shi Zhongxin, 2002 yılından bu yana Harbin şehrinin Belediyebaşkanı.
- Li Zhi (1527-1602), Fujian Eyaletinden bir Alim.
- Hai Rui (1514-1587), Ming Hanedanı döneminde bir Siyasetçi.
- Hui Liangyu, Çin'nin Başbakan yardımcısı ve Politbüro üyesi.
Yugurlar (Garp Yugurca: Yogïr ya da Sarïg Yogïr, Şark Yugurca: Yogor ya da Ş era Yogor; Sarïg ve Ş era = Sarı; Çince: 裕固æ—; pinyin: yùgù zú), Sarı Uygur adıyla da anılırlar. Günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti'nin resmî olarak tanınmış 56 etnik grubundan bir Türk - Moğol halkıdır.
Nüfus
2000 nüfus sayımında toplam Yugur nüfusu 13.719 olarak kaydedilmektedir. Nüfusun %90'ı Kansu Eyaletinin Sunan Yugur Özerk İlçesinde (肃å—裕固æ—自治å¿/è‚…å—裕固æ—自治縣 Sùnán Yùgùzú Zìzhìxià n), geri kalan kısım Jiuquan (酒泉市 JiŞquán shì) kentine bağlı bir beldede (é»„æ³¥å ¡è£•å›ºæ—乡/é»ƒæ³¥å ¡è£•å›ºæ—鄉 huángnÃbÇo yùgùzú xiĞng) yaşamaktadır.
Diller
4.600 şahıs Türk dillerinden Garp Yugurca'yı, 2.800 şahıs Moğol dillerinden Şark Yugurca'yı ve diğerler Çince'yi konuşmaktadırlar.
Din
Tibet Budizmi ile Şamanizm'in karışımı bir dine inanmaktadırlar.
Tarih
Garp Yugurca'yı konuşanlar Uygur Kağanlığı'nın yıkılışından sonrasında güneye inerek Kansu'ya yerleşerek Kansu Uygur Krallığı (870 - 1036)'nı kurduğu düşünülmektedir. Bu krallıkta Engel dini ve Budizm yayılmıştır. Bir süre sonra Tangutlar tarafınca yıkılmıştır.
Şark Yugurca'yı konuşanlar 13. yüzyılda kuzeyden Çin'e indirilmiş olduğu düşünülmektedir.
Nüfus
2000 nüfus sayımında toplam Yugur nüfusu 13.719 olarak kaydedilmektedir. Nüfusun %90'ı Kansu Eyaletinin Sunan Yugur Özerk İlçesinde (肃å—裕固æ—自治å¿/è‚…å—裕固æ—自治縣 Sùnán Yùgùzú Zìzhìxià n), geri kalan kısım Jiuquan (酒泉市 JiŞquán shì) kentine bağlı bir beldede (é»„æ³¥å ¡è£•å›ºæ—乡/é»ƒæ³¥å ¡è£•å›ºæ—鄉 huángnÃbÇo yùgùzú xiĞng) yaşamaktadır.
Diller
4.600 şahıs Türk dillerinden Garp Yugurca'yı, 2.800 şahıs Moğol dillerinden Şark Yugurca'yı ve diğerler Çince'yi konuşmaktadırlar.
Din
Tibet Budizmi ile Şamanizm'in karışımı bir dine inanmaktadırlar.
Tarih
Garp Yugurca'yı konuşanlar Uygur Kağanlığı'nın yıkılışından sonrasında güneye inerek Kansu'ya yerleşerek Kansu Uygur Krallığı (870 - 1036)'nı kurduğu düşünülmektedir. Bu krallıkta Engel dini ve Budizm yayılmıştır. Bir süre sonra Tangutlar tarafınca yıkılmıştır.
Şark Yugurca'yı konuşanlar 13. yüzyılda kuzeyden Çin'e indirilmiş olduğu düşünülmektedir.
Rus (Rusça: РуÑÑкие—Russkie), çoğu zaman Rusya Federasyonu'nda yaşayan Şark Slav halkı ya da bu halkın soyundan olan kimselere denir. Dünya genelinde ortalama 136 milyon şahıs civarında bir nufüsa sahiptirler.
Din
Genellikle Ortodoks Hıristiyan ve Moskova merkezli Rus Ortodoks Kilisesi'ne bağlıdırlar. Ateist ve Agnostik olanları da çoktur.
Rus köylü kızları, elleindeki tabaklarda türlü çilekler görülmektedir. (Kirillov yakınında Şeksna Nehri kenar bölgesinde, Vologda Guberniyası, Rusya İmparatorluğu)
Tarih
Rusların ataları erken ortaçağ zamanlarında Şark Avrupa Ovası'na göç eden şark slav boylarıdır. Rusların ayrı bir etnik grup olarak ilk kez tanınması 15. yüzyıla rastlar. Bu sıralarda onlara moskova çarlığı'nın bölgesel bir güç olarak birleşmesinden dolayı Muskovit Rusları deniliyordu. 17. ve 19. yüzyıllar içinde Sibirya ve Rus Uzak Doğusu'na yerleşen Rus göçebeler yardımıyla etnik Rus'ların yaşama alanı genişledi.
Din
Genellikle Ortodoks Hıristiyan ve Moskova merkezli Rus Ortodoks Kilisesi'ne bağlıdırlar. Ateist ve Agnostik olanları da çoktur.
Rus köylü kızları, elleindeki tabaklarda türlü çilekler görülmektedir. (Kirillov yakınında Şeksna Nehri kenar bölgesinde, Vologda Guberniyası, Rusya İmparatorluğu)
Tarih
Rusların ataları erken ortaçağ zamanlarında Şark Avrupa Ovası'na göç eden şark slav boylarıdır. Rusların ayrı bir etnik grup olarak ilk kez tanınması 15. yüzyıla rastlar. Bu sıralarda onlara moskova çarlığı'nın bölgesel bir güç olarak birleşmesinden dolayı Muskovit Rusları deniliyordu. 17. ve 19. yüzyıllar içinde Sibirya ve Rus Uzak Doğusu'na yerleşen Rus göçebeler yardımıyla etnik Rus'ların yaşama alanı genişledi.
Uygurlar (Uygurca: ئۇيغۇر Uyghur), çoğunluğu Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşayan Türk halkıdır. Dilleri Türk dillerinden Uygurca'dır.
Uygurlar, geçmişte Çin ile dostça ilişkiler kurmuş, ticareti geliştirmiştir. Bu şekilde, köyler ve kasabalar gelişerek kalabalık şehirler haline gelmiştir ve bundan dolayı ilk yerleşik hayata geçen Türk devleti, Uygur Devleti olmuştur. Bunun sonucunda ziraat ve mimari gelişmiştir. Tahta harflerle matbaacılık meydana getiren Uygurlar, kağıdı da kullanmışlardır. Böylelikle yeni bir alfabe meydana getirmişlerdir. Bu alfabe 14 ila 18 harften oluşur. Uygurlar, kendi dinleri haricinde başka dinlere hoşgörülü olmuştur.
Uygur halkı iki kez, 1933 ve 1944 yıllında, kendi otonom cumhuriyetini kurmuştur. Çin Halk Cumhuriyeti 1949 da Şark Türkistanı işgal ederek, Uygurların 1944 den bu yana mevcud 2. Şark Türkistan Cumhuriyetini yok etmiştir. Uygur halkı, Çin içinde kendi geleneklerini ve kültürlerini sürdüremediklerinden yakınmaktadır. Uygurlar, her ne kadar sözde özerk bir cumhuriyete haiz olsalar da, Çin egemenliğine girdiklerinden bu yana bağımsızlıkları için savaşım etmektedirler ve bunun içinde her yola başvurmaktadırlar . Uygurlar, Engel dininin terimlerini Türkçe'ye çevirerek ve Çin kültürünün asimilesine mağruz kalmayı onlemek istemişlerdir.
Uygurlar, geçmişte Çin ile dostça ilişkiler kurmuş, ticareti geliştirmiştir. Bu şekilde, köyler ve kasabalar gelişerek kalabalık şehirler haline gelmiştir ve bundan dolayı ilk yerleşik hayata geçen Türk devleti, Uygur Devleti olmuştur. Bunun sonucunda ziraat ve mimari gelişmiştir. Tahta harflerle matbaacılık meydana getiren Uygurlar, kağıdı da kullanmışlardır. Böylelikle yeni bir alfabe meydana getirmişlerdir. Bu alfabe 14 ila 18 harften oluşur. Uygurlar, kendi dinleri haricinde başka dinlere hoşgörülü olmuştur.
Uygur halkı iki kez, 1933 ve 1944 yıllında, kendi otonom cumhuriyetini kurmuştur. Çin Halk Cumhuriyeti 1949 da Şark Türkistanı işgal ederek, Uygurların 1944 den bu yana mevcud 2. Şark Türkistan Cumhuriyetini yok etmiştir. Uygur halkı, Çin içinde kendi geleneklerini ve kültürlerini sürdüremediklerinden yakınmaktadır. Uygurlar, her ne kadar sözde özerk bir cumhuriyete haiz olsalar da, Çin egemenliğine girdiklerinden bu yana bağımsızlıkları için savaşım etmektedirler ve bunun içinde her yola başvurmaktadırlar . Uygurlar, Engel dininin terimlerini Türkçe'ye çevirerek ve Çin kültürünün asimilesine mağruz kalmayı onlemek istemişlerdir.
Sincan Uygur Özerk Bölgesi
Koreliler, Kore Cumhuriyeti ve Şimal Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti vatandaşlarına Koreli denir. Koreli terimi Kore Yarım Adası'nda bulunan ve iki ayrı Kore devletine mensup tüm kişileri içine alır. Bunun yanı sıra Kore Savaşı'na katılmış Türk askerleri için de Türkiye'de 'Koreli' terimi kullanılmaktadır.
Kazaklar: Kazakistan Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk ırkına mensup bir toplumdur.
Kazaklar, (Kazakça: Қазақтар, UFA: [qÉ‘zÉ‘qtÉ‘r], Rusça: Казахи), Kazakistan'da yaşayan Türki halkı. XVI. yy'da Türkistan'daki bir takım Türk kabilelerinin karışımı ile oluşmuş bir halktır. Dilleri Kazakçadır.
Nogayca, Karakalpakça, Başkurtça ve Tatarca ile akraba olan ve Kıpçak kısmına giren Kazakça'yı konuşurlar.
Kazaklar Kazakistan, Türkiye, Moğolistan, Özbekistan, Kırgızistan, Afganistan, Çin, Rusya, Türkmenistan ve AB'de de yaşar. Çin'de Kazakların çoğunluğu 1,110,800 Kazak, şimal Sincan-İli Kazak Özerk İli (Çin'deki en büyük özerk bölge) ve Mori ile Barköl ilçelerinde yaşamaktadır.
Abay Kunanbayoğlu, Muhtar Avezov, Şekerim Kudayberdioğlu, Mağcan Cumabayulı benzer biçimde şairler, yazarlar ve düşünürler yetiştirmiştir.
Ruslar tarafınca "Kırgızlar" denilen Kazaklar (Buhara)
Kazak kültürünü resmeden bir pul
13. yüzyılda Altınorda Hanlığı topraklarının şark kanadını oluşturan Deşt-i Kıpçak ahalisinde yaşayan ve Moğol istilasından etkilenmiş Türki boylar bir araya gelmiş olarak Kazak Hanlığı çevresinde toplandılar. Söz mevzusu hanlığın yapılanmasında bir takım Kırgız boyları ile kadim Kıpçak boylarının ardılları rol oynadı. Bunun yanı sıra bir takım Moğol boyları da Kazak ulusuna katıldı.
Kazaklar; Kırgızlar, Kıpçaklar, Nogaylar ve birden fazla Türkleşmiş Moğol kabilenin karışımından ortaya çıkmış Türk halkı olarak 14. yüzyıldan sonrasında yeni bir boy olarak Orta Asya arenasında yerini almıştır. Orta Asya'da Ruslar ile ilk teması kuran Türki halk Kazaklar olmuştur.
Kazaklarda Türklük Bilinci
Kazaklar Asya'nın ortasında Türk Dünyasının göbeğinde yer almıştır. Gerek Şark Türkistan'ın kuzeyindeki Altay bölgesi, gerek Moğolistan'ı batısındaki Altay ve Kadın-Ölgey bölgesi, gerek Altay Cumhuriyetinin sahası Kazak Türkleri ile meskundur. Kazak Türkleri Türk toplulukları içinde en fazla soykırıma uğramış bir Türk halkıdır. Bu sebeple de Orta Asya Birliği fikri Kazakistanda ortaya çıkmıştır. Kazakça bir şiirde Türklük bilinci şu şekilde belirtilmiştir.
ЕРТҮРІК Ò°Ğ ĞŸĞҒЫМЫРДĞҢҚЫ КЕТКЕĞ,/ ER TüRІK URPĞĞIMIN DĞÑQI KETKEN, БІРКЕЗДЕ Ğ•Ğ’Ğ ĞĞŸĞҢДЫ ТІ -ТІРЕТКЕĞ./ BІR KEZDE EVRĞPĞÑDI TІ -TІRETKEN.
МЕРҚĞĞ—ĞÒš, ÒšĞĞ—ĞҚПЫРДЕП ĞœĞҚТĞĞĞМЫĞ, MEN QĞZĞQ, QĞZĞQPIN DEP MĞQTĞNĞMIN, Ò°Ğ ĞĞÒ’Ğ ĞĞ›ĞШ ДЕГЕРĞТТЫ ĞĞ›ĞМЫĞ, URĞNĞĞ ĞLĞŞ DEGEN ĞTTI ĞLĞMIN, СҮЙГЕĞІМ ÒšĞĞ—ĞÒš ӨМІРІ, ӨЗІМ ÒšĞĞ—ĞÒš, SüYGENІM QĞZĞQ ÖMІRІ, ÖZІM QĞZĞQ, МЕРĞĞ•Ğ“Ğ• ÒšĞĞ—ĞҚТЫҚТĞĞ Ğ¡ĞҚТĞĞĞМЫĞ!M EN NEGE QĞZĞQTIQTĞN SĞQTĞNĞMIN!
(Ğ¢ĞĞ ĞЙҒЫРĞĞ’/TĞRĞYĞIRĞV)
Özbek ya da Özbek Türkleri (Özbekçe: OÊ»zbeklar), Garp Türkistan'da Harezm'den Fergana'ya kadar uzanan bölümde yaşayan ve Orta Asya'daki en kalabalık Türk halkıdır.
Özbekistan'da 22 milyon, Afganistan'da 3 milyon, Tacikistan'da 2 milyon Özbek mevcuttur. Bundan başka Kırgızistan'da, Kazakistan'da ve Çin'in Sincan-Uygur (Şark Türkistan) eyaletinde de çok sayıda Özbek vardır. Dünya'da toplam 30 milyon civarı Özbek'in olduğu tahmin edilmektedir.
Özbekler, 13. yüzyıldaki Moğol istilası sonrası Orta Asya kavimlerinin yine şekillenmesiyle ortaya çıkmış Türki bir kavimdir. Özbekler'in ataları, Çağatay ulusundan gelmektedir. Timur devletinin yıkılmasından sonrasında da Amuderya ve Siriderya içinde kalan Türki boylar, Şeybani Hanlığı çevresinde yeni bir kavim olarak örgütlenmişlerdir.
Özbek adı ise, Altınorda hanı olan Özbek Han'dan gelmektedir.
Kırgızlar ya da Kırgız Türkleri çoğunluğu Kırgızistan'da yaşamakta olan Türk kökenli cemiyet. Türklerin malum en eski yazılı belgeleri olan Yenisey ve Orhon Yazıtları'nda Kırgızlar, tarihleri çok eskiye dayanan Türk kavimleri içinde zikredilmektedir. Çin zamanı larında ise Kırgızlar ilk kez M.Ö. 201 senesinde Hunlar zamanındaki vakalar anlatılırken ortaya çıkmakta ve Kırgızların malum ilk devletlerini M.Ö. 2. yüzyılda şimdiki Kırgızistan topraklarından doğuya ve şimal doğuya uzanan bölümde, (Tanrı Dağlarının şark ve şimal doğusunda) kurmuş oldukları anlaşılmaktadır.
Kırgız sözcüğü
Kırgız sözünün çıkış yeri üstüne değişik iddialar mevcuttur. Bunlardan biride birincisi, Kırgız
kelimesinin "kırk-kız", ikincisi "kırk uuz" ya da kırk kabile kelimelerinden türediğidir. Kırgızistan bayrağında güneş benzeri şeklin etrafındaki kırk ışık süzmesi buna ithafendir.
Tarihte Kırgızlar
Ön-Kırgızlar
Çin ve Arap larında mavi gözlü,kızıl saçlı-sarışın ve çekik gözlü olarak geçen Kırgızlar en eski Türk halklarından biridir. M.Ö.250 yıllarında Yenisey vadisi süresince uzanan bölgelerde bulunuyorlardı. Yenisey Irmağı uzunlukta göçebe bir yaşam devam eden Kırgızlar, Milattan sonrasında birinci yüzyılda Hiung-nu devletini oluşturdular. Hiung-nuların dağılması üstüne Kırgızlar, Yenisey Kırgız Hanlığı'nı kurdular. Dördüncü yüzyılda kurulan Yenisey Kırgız Hanlığı, Baykal Gölü'nden Tibet'e kadar olan kısma hakim oldu. Günümüzdeki Hakas Kırgızları, bu zamanda ana kütleden koptular.
6. yüzyılda kurulan Göktürk Devleti ile savaşım eden Kırgızlar, Mukan Kağan döneminde Göktürklere bağlandılar. Göktürklerin Çin hakimiyeti altına girmiş olduğu 630-680 yılları içinde Kırgızlar yine müstakil olarak yaşadılar.
İkinci Şark Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasıyla tekrardan Göktürklere bağlandılar. Kırgızlar bu zamanda sık sık yönetime ayaklandılar. Kırgızlar, Göktürk Kağanlığı'ndan sonrasında Uygur Kağanlığı hakimiyetine girdiler. 840 senesinde Uygur Kağanlığını yıkarak kendi Kırgız Kağanlığını kurdular.
Modern Kırgız Halkı'nın Doğuşu
Kırgızlar 840 senesinde Türk tarih sahnesinde mühim bir aşama attılar ve Ötüken ve çevresini ele geçirdiler. Şimdiki Kırgız kültürünün temelini oluşturdular.
Kırgızlar 840 senesinde Orhun bölgesine giderek Uygur hakimiyetini ortadan kaldırdılar ve Orta Asya hakimiyetini ele geçirdiler. Türk Kağanlıklarının ulusal merkezi Ötüken olmak suretiyle Kırgız Kağanlığı kuruldu. Karahanlılar'ın tesiriyle İslam dinini kabul ettiler. Kırgız larına bakılırsa, 10. yüzyılda 200 bin müslüman Kırgız ailesi vardı.
920 senesinde Moğol Kitan devleti, Kırgızları baskıya uğratarak, Tanrı dağları çevresine göç etmelerine sebep oldu. 1 Yenisey nehri kıyılarında Göktürk harfleriyle yazılmış yazıtlar bıraktılar.
Kırgızlar, Moğollardan sonrasında Timur ve Özbek Hanlığı içinde yaşadılar. Bir süre sonra 17. yüzyılın sonlarına kadar "hanlık" seviyesinde varlıklarını devam ettirmişlerdir. 1870'lerde Hokand Hanlığı'yla birlikte hareket eden Kırgızlar, Ruslar'ın Hokand Hanlığı'nı yıkmasıyla birlikte Rus hakimiyetine girdi. 1863'te kurulan Orta Asya Rus Generalliği'ne bağlanan Kırgızlar, Rus çarına karşı devamlı ayaklanmıştır. Bir çok Kırgız kabilesi Afganistan'a ve Uygur bölgesine göçmüştür.
Kırgızlar, 1917'de Rusya'da meydana gelen ihtilal sebebiyle Orta Asya'da kurulan ve 1918 yılının sonunda yıkılan bağımsız Alaş Orda'ya katıldılar. Sovyet-Ruslar bölgeyi 1918'de yine ele geçirmiştir. 1920'de Kırgız bölgesini içine alan "Türkistan Özerk Sovyet Toplumcu Cumhuriyeti" içinde yaşayan Kırgızlara bu zamanda Kara-Kırgız ismi verilmiştir. Deşt-i Kıpçak bölgesi'nde yaşayanlara ise Kazak-Kırgızlar ismi verilmiştir. 1924'te Kazak-Kırgızları ile Kara-Kırgızlar birbirlerinden kopmuştur. Kara-Kırgızlar doğrusu günümüz Kırgızları, 1924'de "Kara-Kırgızları Özerk Oblastı" halkını meydana getirmişlerdir ve 1926'da "Kırgızistan Özerk Sovyet Toplumcu Cumhuriyeti" nin kurulmasıyla Kırgızlar, ulusallaşmıştır.
Yaşadıkları Bölgeler
Dünya'da 5 milyonu aşan Kırgız halkı yaşamaktadır. 3.35 milyonu Kırgızistan'da, en büyük azınlık olarak 410 bini Özbekistan'da, 210 bini Çin'de, 81 bini Tacikistan'da, 32 bini Rusya'da, 40 bini Kazakistan'da ve 3 bini Ukrayna'da mevcuttur.
Din
Kırgızların % 99'u müslümandır. 8. yüzyılda ipek yolu ticareti sebebiyle islamla tanışmışlardır. Müslümanlığa geçiş ise aniden olmamış, sünnet benzer biçimde adetlerin şaman kültürüne aşılanması ile zaman içinde sağlanmıştır. Sayıları az da olsa, ateistler -Sovyet Rusya etkisiyle, Tibet Budistleri ve eski kökleriyle şamanistler de Kırgız toplumunda mevcuttur.
Kültür
Kırgızlar, yakın dönemde yerleşik hayata geçmiş bir toplumdur. Bayraklarındaki güneş benzeri biçim, bunun bir özetidir ve Kırgız otlaklarının ortasında, ocağın dumanının dışarı çıkmasını elde eden boşlukla özdeşleşmektedir.
Kırgızlar aslolan olarak dağlarda yaşayan ve buna bağlı olarak da dünyanın en iyi çadırını geliştirmiş Türk toplumudur. ülkenin büyük bir kesimi dağlarla çevrilmiş olan Kırgızistan'da halen dağda göçebe yaşamı yaşayan Kırgızlar vardır. Eski Türklerde olduğu benzer biçimde yazın yaylada, kışın ise kışlakta yaşanılmaktadır. Rusya'nın işgaline uğradığında ilk kez yerleşik düzene geçmiştir.
Kırgızlar, Kırgız Türkleri
Çin nedir? Çin hakkında bilgi verir misiniz?
Etnik Nedir?
Fetvalar - Cin çarpması var mı? Cin çarpmasından kurtulmak için ne yapılabilir?
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR