Civata Nedir?

BAĞLAMA VE HAREKET CIVATALARI Genel Kavramlar Cıvatalar teknikte bağlama ve hareket elemanları olarak en fazla kullanılan, geni...

BAĞLAMA VE HAREKET CIVATALARI

Genel Kavramlar

Cıvatalar teknikte bağlama ve hareket elemanları olarak en fazla kullanılan, geniş kapsamlı olarak standartlaştırılmış makine elemanlarıdır. Bağlama ve hareket cıvataları fonksiyon bakımından değişik olmakla birlikte gerek konstrüksiyon ve gerekse kuram bakımından aynı esasları paylaşırlar. Çok çeşitli tiplerde yapım edilen bağlama cıvataları çözülebilen bir bağlantı elemanı olup gerek bağlanan parçalarda ve gerekse cıvatanın kendisinde bir hasar, bozulma olmadan istenildiği kadar sökülüp yeniden takılabilir. Cıvata sistemleri;

• Dolu bir silindir üstüne bir profilin helisel bir hareketle (döndürme+öteleme) sarılması ile meydana gelen cıvata
• İçi boş bir silindirin iç çevre yüzeyine, aynı profilin aynı helisel hareketle sarılmasından meydana gelen somun

olmak suretiyle iki elemandan meydana gelmektedir. Cıvata ve somunlarda yüzeylere sarılan profillere vida profili denir. Birbiriyle eş çalışan cıvata ve somunlarda vida profillerinin adımı (hatvesi) ve öteki tüm özellikleri tamamen aynı olmak zorundadır.

Gösterim: 309
Boyut: 55.6 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>

Biçim-1.1 Cıvata somun bağlantıları

Cıvataların bağlama elemanı olarak kullanılması halinde somun ayrı bir parça olabilir Biçim-1.1a veyabağlanacak parçalardan birisi somun olarak kullanılabilir Biçim-1.1b.Çok sık çözülmesi ihtiyaç duyulan sistemlerde, bir tarafı direkt doğruya bağlanacak parçalardan birine vidalanan ve somunla beraber kullanılan saplama isminde olan elemanlar kullanılabilir Biçim-1.1c.Hareket cıvatalarının kullanılmasında iki durum sözkonusudur;

• Somun durağan(durgun) tutularak cıvata döndürülmek suretiyle, cıvatanın kendi ekseni doğrultusunda hareket etmesi sağlanır.
• Cıvatanın eksenel hareketi önlenerek döndürülmek suretiyle, dönme hareketi önlenen somunun cıvata ekseni doğrultusunda hareket etmesi sağlanır.

Cıvatalar bağlama ve hareket elemanı olarak kullanılmalarının yanı sıra;

• Ön gerilme temini ihtiyaç duyulan gergi mekanizmalarında gergi cıvatası,
• Yağ deliklerinde kapama elemanı (kör tapa),
• Aşınma ve boşluk ayarı ihtiyaç duyulan yerlerde ayar cıvatası,
• Mikrometre şeklinde ölçü aletlerinde çok minik uzunlukların ölçülmesinde ölçme elemanı,
• Vidalı pres, mengene ve kriko şeklinde mekanizmalarda minik çevre kuvvetleri ile büyük eksenel kuvvetler elde etmekte,
• Değişik eğimdeki vidalar ile en minik uzunluktaki sıkıştırmanın elde edilmesi için sıkıştırma cıvatası

olarakta kullanılabilir.

Vidaların Özellikleri
Kuramsal Esaslar ve Sınıflandırma

Kuramsal olarak bir helisi Biçim-1.2a; çap (d), hatve (h) ve helis açısıGösterim: 184
Boyut: 866 Byte" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> olmak suretiyle üç unsur belirleme eder. Bir helis eğrisi açıldığı vakit bir dik üçgen elde edilir Biçim-1.2b. Dik üçgenin h yüksekliğine helis adımı (vida hatvesi) denir. üçgenin tabanı silindirin çevre uzunluğuGösterim: 199
Boyut: 978 Byte" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> 'ye eşittir. Buna gore dik üçgenden helis açısı ya da eğimi;Gösterim: 224
Boyut: 2.0 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> ifadesinden bulunur. Vida profilinin her noktası eğim açısı değişik olan helislerle çizilmektedir. Cıvataların hesabında vidanın helis açısı olarak vida ortalama çapına Gösterim: 188
Boyut: 921 Byte" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> karşılık gelen helis açısı alınır. Kinematik bakımından hatve, cıvatanın tam bir dönüşüne karşılık gelen eksenel yöndeki ilerlemedir.

Gösterim: 221
Boyut: 10.9 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>

Biçim-1.2 Helis ve helisin açınımı

Vidaların sınıflandırılması profil, helis yönü ve ağız sayısı bakımından yapılır.

Profil bakımından

Cıvata ya da somunun elde edilmesinde helisel hareketle silindir üstüne ya da delik yüzeyine sarılan profillerin şekline uygun olarak Biçim-1.3'de gösterildiği şeklinde vidalara; üçgen vida, trapez vida, yuvarlak vida, testere vida ve kare vida adları verilir. Bu vidalardan bir tek kare vida standart değildir. Şekilden de görüldüğü şeklinde vida profillerini karakterize eden bir Gösterim: 202
Boyut: 919 Byte" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> tepe açısı vardır. üçgen profilli vidalar metrik ve Whitworth vida olmak suretiyle iki gruba ayrılır. Metrik vidalarda profil eşkenar üçgen olup tepe açısı Gösterim: 210
Boyut: 1.5 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>, Whitworth vidalarda profil ikizkenar üçgen olup tepe açısı Gösterim: 208
Boyut: 1.5 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>'dir. Trapez ve testere profilli vidalarda Gösterim: 210
Boyut: 1.5 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>,kare vida da ise Gösterim: 182
Boyut: 1.3 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>'dir.

Gösterim: 246
Boyut: 32.3 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>

Biçim-1.3 Vida profilleri

Helis yönü bakımından

Diş profillerinin silindir üstüne sarılma yönüne gore vida sağ ya da sol vida olabilir. Eğer bir cıvata somuna tesbit edilirken saat ibresi yönünde döndürülüyorsa vida sağ helis, saat ibresinin tersi yönünde döndürülüyorsa sol helistir

Ağız sayısı bakımından

Vidalar tek ya da çok ağızlı olabilir. Eğer cıvata tesbit edilirken bir devirde hatve kadar eksenel ilerleme var ise cıvata tek ağızlı, eğer ilerleme daha çok ise cıvata çok ağızlıdır. Bu durumda bir hatvede birden fazla profil vardır. Eğer tek ağızlı vidanın hatvesi h ile gösterilirse, vida ağız sayısı Gösterim: 181
Boyut: 816 Byte" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> olmak suretiyle çok ağızlı vidanın hatvesi Gösterim: 169
Boyut: 1.3 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>ile anlatılır.

Cıvata, mekanik bir sistem gerektirmeden her yerde ve günlük hayatımızda kullandığımız mekanik parçalar ve elektronik cihazlarda kullanılmaktadır. İki parçayı birbirini birleştirmek için en kolay yoldur. İnsanların da sevdikleri kişilerle bağları keşke cıvatayla bağlansaydı. Gevşedikçe sıkı sıkıverirlerdi, birbirlerinden kopmazlardı hele cıvata bağlantılarında kullanılan titreşimlerden gevşemesine izin vermeyen Loctite ile sıkarlarsa ayrılmaları daha da birazcık zor olurdu. Doğal olarak ki bu zor bir olasılık bunun için sevdiklerimizle aramızdaki bağları devamlı güçlendirmeye devam edelim.


Mevzumuza dönecek olursak cıvatanın geçmişine bakıldığında Rusya'da 300 milyon senelik olduğu öne sürülüyor. Rusya'nın Kalujsk bölgesinde meydana getirilen arkeolojik emekler esnasında, çıkmış olduğu ve doğrulandığı taktirde, insanoğlunun tarihini tekrardan gözden geçirmesini gerektirecek bir bulgu elde edilmiş olduğu ortaya çıkarmışlar. Keşfi meydana getiren Rus kazıbilimci Dmıtrıya Kurkova bulgu yapmış olduğu o anı şu şekilde konu alıyor;

‘Çakmak taşı diye malum taşı bulduğumda çok eski bulunduğunu anladım. Fırçayla üstünü temizleyince bir yüzünde inorganik bir çıkıntı fark ettim. Dikkatli bakınca cıvatayı gördüm. Derhal araştırmaya başladık. Meydana getirilen testler bunun akıl almaz bir bulgu bulunduğunu gösteriyor.''

civata çizimi

Sonrada içeriğini incelemeye başlıyor araştırma sürecinde öteki Rus bilim adamları değişik görüşler dile getiriyorlar. Bazıları 300 milyon yıl ilkin ziyaret eden uzay gemilerinden düşmüş olabilir diyor öteki teoriler de de uzay çöplüğünden düşmüş olduğu ve gelecekten geri geldiği görüşündedirler.Rus kazıbilimci bulgu etmiş olduğu cıvatayı incelerken demir moleküllerine rastlıyor ve yıl hesabında yanlışlık olmadığını kanaat getiriyor. şu demek oluyor ki cıvata 300 milyon yıllıktı.


Günümüzde kolaylık elde eden cıvata 21. Yüzyılın getirmiş olduğu teknolojilerle imalatı yapılmakta... İmalatı birçok yolla yapılmaktadır bunlardan biride carbide isminde olan sert maden kalıplarıdır. Bu kalıplar çok iyi parlatılır ve ölçümleri çok kırılgan yapılır. Elde edilmiş bu kalıplar makinaya yerleştirilir. Bu yöntemde kullanılan makina ve kalıplarla devasa yükseklikte üretim hızlarına ulaşmak mümkündür. Sadece kalıbın ve makinanın maliyeti çok yüksektir. Yöntemin ekonomik olması için devasa yükseklikte miktarlarda üretim yapılması gerekmektedir. Öteki yolları ise tornada talaşlı imalat ile diş açmak,hazırlanan mil üstüne pafta ile diş açmak ve ovalama yöntemidir bu yöntem en avantajlı ürettim yollarından biridir bu yolla elde ettiğimiz cıvataların dayanımı, sertliği daha iyi, yüzey kalitesi daha yüksektir. Ek olarak torna işlemine gore çok büyük bir araç-gereç tasarrufu olur ki bu hem çevre açısından hem araç-gereç açısından hem de maddi açıdan büyük avantajlar sağlar. Ek olarak ovalama yöntemi talaşlı imalat yöntemlerine gore daha süratli bir yöntem olduğundan seri imalat için en uygun yöntemdir.


Cıvata imalatın da en mühim aşamalardan kabul edilen kullanım koşulları göz önüne alınarak bazı işlemlerden geçirilmektir. Bunlar; Korozyona karşı istenilen kaplama kalınlığına gore kaplama banyolarında kaplaması yapılır. Kaplamadan sonrasında hidrojen gevrekliği alınır. Asitli banyoda, kimyasal bir işlem sonrası sertleşen çelik hidrojen yayar. Bu hidrojenin işlemden derhal sonrasında (ortalama 2 saat içinde) alınması gerekir. Aksi halde kırılganlık ortaya çıkar ve kullanıldığı alanlarda sorun çıkartır. Hidrojen gevrekliğinin alınması için çelik bir fırın içinde 190-210 aşama de ortalama 2 saat tutulması gerekir. Meşakkatli bir süreçten geçtikten sonrasında cıvatayı istediğimiz yerde kullanabiliriz artık.


Cıvatanın da vazgeçemediği arkadaşı olan somunu da unutmamamız gerekir. Bu sayımız da cıvatayı yer vermiştim bir ihtimal öteki sayılarda somundan da bahsederim iki arkadaşı ayırmak olmaz.