Cumhuriyet nasıl ilan edilmiştir? Cumhuriyet neden ve hangi sebepler ile ilan edilmiştir. Cumhuriyetin nasıl ilan edildiği ile ilgili bilgi....
Cumhuriyet nasıl ilan edilmiştir? Cumhuriyet neden ve hangi sebepler ile ilan edilmiştir. Cumhuriyetin nasıl ilan edildiği ile ilgili bilgi.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920’dan beri, millet adına yurdu idare ediyordu. Bu yeni devlet cumhuriyetten başka bir bir şey değildi. Meclis Başkanı olan Atatürk, cumhurbaşkanlığı görevini yapıyordu. Osmanlı devleti artık tamamen ortadan kalktığına göre, şimdi sıra yeni devletin adını koymaya gelmişti.
Önce başkenti seçmek gerekiyordu. Atatürk bu işi Meclise bıraktı. Dışişleri Bakanı İsmet Paşa (İnönü) Meclis’e bir önerge verdi. Kurtuluş Savaşı’ndan beri Ankara Türkiye’nin timsali haline gelmişti; Meclis de burada toplanıyor, Ankara böylece gerçekten yeni hükümetin başkenti olmuş bulunuyordu. Ayrıca, İstanbul yurdun bir köşesinde olduğu halde, Ankara Anadolu’nun hemen hemen göbeğindeydi. Uzun tartışmalardan sonra, 13 Ekim 1923’te, «Türkiye Devleti’nin makarr-ı idaresi (başkenti) Ankara şehridir» cümlesiyle başlayan kanun kabul edileli.
Bu, Cumhuriyet’in ilanına doğru bir adımdı.
O sırada kabine istifa etmişti. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin anayasasına göre, bakanları Meclis üyeleri seçiyordu. Bu ise, büyük güçlükler doğuruyordu. Cumhuriyet ilan edilirse, Meclis cumhurbaşkanını seçecek, cumhurbaşkanı da bir başbakan tayin edecek, bu başbakan kabinesini kuracaktı.
Atatürk, bu düşüncelerle, cumhuriyeti ilan etmeye kesin kararını vermişti. 28 ekim akşamı yakın arkadaşlarını Çankaya’daki evine yemeğe çağırdı. Orada, kararını açıkladı:
— «Yarın Cumhuriyeti ilân ediyoruz» dedi.
O gece, Atatürk, İsmet Paşa (İnönü) ile birlikte, cumhuriyetin esaslarını belirten bir ön tasarı hazırladı. Ertesi gün, hükümet kurulması işine Halk Partisi’nde, Meclis’te devam edildiyse de bir sonuç alınamadı. Parti, duruma bir çare bulması için Atatürk’e başvurdu. Atatürk, bunun üzerine kısa bir konuşma yaparak, kusurun anayasadaki ileri geldiğini belirtti, bunun giderilmesi için bir tasarı hazırladığını söyledi, cumhuriyetin ilanı ile ilgili tasarıyı okuttu.
Tasarının ana hatları şöyleydi:
A — Türkiye Devleti’nin hükümet şekli Cumhuriyettir.
B — Türkiye Devletî, Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur.
C — Türkiye Devleti, hükümet işlerini Vekiller Heyeti ile yürütür.
Parti bu esasları çetin tartışmalardan sonra kabul etti. Büyük Millet Meclisi akşam üstü saat 18.45’te toplandı. Başkan Anayasa’ da yapılacak değişikliğin görüşüleceğini bildirip tasarıyı okuttu. Birçok milletvekilleri söz aldılar. Saat 20.30’da «Yaşasın Cumhuriyet» sesleri ve alkışlar arasında cumhuriyet ilan olundu.
Bundan sonra, cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Ankara milletvekili Gazi Mustafa Kemal Paşa (Atatürk), Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı seçildi. Cumhurbaşkanı seçiminden sonra yüz bir top atılarak Cumhuriyet halka bildirildi. Bütün yurtta bir sevinç dalgalandı. Türk milleti yüzlerce yıl sonra, benliğini yeniden bulmuş, özlediği idareye kavuşmuştu.
Cumhuriyet’in ilanından bir gün sonra Atatürk başbakanlık görevini İnönü’ye verdi. İnönü de, böylece, Cumhuriyet’in ilk hükümetini kurdu.
YORUMLAR