Doğu Anadolu Bölgesi Yeryüzü Şekilleri

Doğu Anadolu Bölgesi Doğal Yapısı Türkiye'nin en dağlık ve engebeli alanlarının bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesi'nin ortala­...

Akdeniz Bölgesi'nde Nüfus ve Yerleşim Özellikleri

Ege Bölgesi Tarım ve Hayvancılık

Ege Bölgesi Turizm Özellikleri

Doğu Anadolu Bölgesi Doğal Yapısı

Türkiye'nin en dağlık ve engebeli alanlarının bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesi'nin ortala­ma yüksekliği 2.000 metredir. Bölgenin yüzey şekilleri oldukça karmaşıktır. Doğu Anadolu Bölgesi'nin her kesiminde yüksekliği 2.500 metreyi aşan dağlara, bazı kesimlerinde de bu yüksekliğe ulaşan ovalara rastlanır. Başkale Ovası'nın 2.400 metre olan yüksekliği, nere­deyse Marmara Bölgesi'nin en yüksek dağı olan Uludağ'ın (2.543 metre) yüksekliği ka­dardır.

Doğu Anadolu Bölgesi'ni kuzeyden sınırla­yan dağlık alan, Erzincan kentinin doğusun­daki Esence Dağı'nda 3.549 metreye yükselir. Bölgenin orta kesiminde yer alan Karasu-Aras Dağları, batı-doğu doğrultusunda kesin­tisiz bir sırt biçiminde uzanır. Batıda Uzunyayla'nın doğusunda beliren bu dağlar, Munzur, Mercan, Bağırpaşa, Palandöken, Sakal-tutan, Çakmak, Aşağıdağ ve Perli sıraların­dan sonra doğuda bölgenin ve Türkiye'nin en yüksek kütlesi olan Ağrı Dağı'na ulaşır. Doğu Anadolu Bölgesi'ni güney­de bir içbükey yay biçiminde uzanan Güney­doğu Toroslar sınırlar. Bu dağların güneydoğusundaki Buzul Dağı ola­rak da bilinen Cilo Dağı, Uludoruk da denen Reşko Tepesi'nde 4.135 metreye yükselir. Ağrı ile Güneydoğu Toroslar arasında bazı sönmüş yanardağ konileri yer alır. Bunlardan başlıcaları Tendürek Dağı (3.660 metre), Aladağ (3.356 metre), Süphan Dağı (4.051 metre) ve Nemrut Dağı'dır (2.828 metre).

Doğu Anadolu Bölgesi'nde dağ sıralarını birbirinden ayıran batı-doğu doğrultulu çok belirgin iki çöküntü alanı vardır. İçinde çeşitli ırmakların aktığı bu çöküntü alanlarının alçak kesimlerindeki Erzincan-Tercan-Erzurum-Pasinler-Iğdır çöküntü alanı dizisi, kuzeydeki dağlık alan ile Karasu-Aras Dağları'nı birbi­rinden ayırır. Güneydeki Elbistan-Malatya-Uluova (Elazığ)-Palu-Muş çöküntü alanı dizisi ise Karasu-Aras Dağlan ile Güneydoğu Toroslar'ı birbirinden ayırır. Bölgenin başlıca yüksek düzlükleri, Erzurum-Kars ve Ardahan yaylalarıdır.

Ağrı, Süphan, Cilo ve Sat dağlarında küçük buzullara rastlanır. Bingöl ve Munzur dağla­rında da buzul aşındırmasıyla oluşmuş çok sayıda buzyalağı ve buzyalağı gölü vardır.

Doğu Anadolu Bölgesi'nin yüksek ve karlı dağlarından lanan suların büyük bir bölümü Fırat ve Dicle ırmakları aracılığıyla Basra Körfezi'ne, bir bölümü de Aras ve Kura ırmakları aracılığıyla Hazar Denizi'ne dökülür. Kuzeydoğudaki küçük bir yörenin suları Çoruh Irmağı aracılığıyla Karadeniz'e, güneybatısından lanan bazı küçük akarsular da Seyhan ve Ceyhan ırmaklarına katılarak Akdeniz'e ulaşır. Bazı akarsular ise denize ulaşmaz; kapalı havza olan Van Gölü gibi göllere dökülür.

Türkiye'nin en büyük doğal gölü olan Van ile günümüzdeki en büyük yapay göl olan Keban, Doğu Anadolu Bölgesi'nin sınırları içindedir. Öteki önemli göller Çıldır, Erçek, Hazar ve Karakaya baraj gölüdür.
Türkiye'de depremle en çok sarsılan yöre­lerden bazıları Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır. Bunun nedeni, Doğu Anadolu ve Kuzey Anadolu kırık kuşaklarının bazı bö­lümlerinin bölgeden geçmesidir.

Temel Britannica

Bakınız

>

• 
  İç Anadolu Bölgesi Yeryüzü Şekilleri


• 
  Ege Bölgesi Yeryüzü Şekilleri


• 
  İç Anadolu Bölgesi yeryüzü şekilleri nelerdir, nasıl etkiler?

Yeryüzü Şekilleri

Bölgenin ortalama yükseltisi 2000 - 2200 m arasındadır. Ortalama yükseltisi en fazla olan bölgemizdir. "Türkiye'nin çatısı" olarak isimlendirilir. Bölgenin en alçak yeri olan Iğdır Ovası (850m) dahi İç Anadolu'nun ortalama yükseltisine yakındır. Erzurum Ovası 1800 m , Yüksekova 2200 m yükseltiye sahiptir. Bölgede yer alan ovaların ortalama yükseltisi 1500'dir. Bölgede bulunan dağlar, doğu-batı doğrultusunda ve üç sıra halinde uzanırlar. Dağlar arasında ise çöküntü ovalan yer alır. Bölgenin kuzeyinde, batıdan doğuya doğru Çimen, Kop, Allahuekber ve Yalnızçam Dağları uzanır. Orta sırada Munzur (Mercan) Dağları, Karasu-Aras Dağları ve Ağrı Dağı bulunur. Güneyde yer alan dağlar ise Güneydoğu Toroslar, Bitlis Dağları, Buzul (Cilo) Dağlarıdır. Bu dağlar üçüncü jeolojik zamanda Alp-Himalaya orojenik sisteminin uzantısı olarak kıvrılma sonucu oluşmuştur.

Bölgede Van Gölü'nün kuzeyinde kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan kırık hattı boyunca Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı (5137m) volkanik dağları uzanır. Ağrı Dağı Türkiye'nin en yüksek noktasını oluşturur.

Bölgede kıvrım dağları arasında yer alan çöküntü ovaları da doğu - batı yönünde uzanır. Bu ovalardan Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Van, Yüksekova ve Başkale güneyde, Erzincan, Tercan, Aşkale, Erzurum, Pasinler, Horasan, Kağızman, Iğdır ovaları kuzeyde bulunur.


Bölgede platolar da geniş alan kaplar. Erzurum-Kars platosu Doğu Anadolu'nun en geniş plâtosudur. Bundan başka Fırat ve kolları tarafından parçalanmış plato görünümü kazanmış yüksek yaylalar oldukça fazladır. Bölgedeki yer şekillerinin başlıca etkileri şöyle sıralanabilir:

• Yükseltiden dolayı sıcaklık değerleri düşmüştür.Tarım ürünleri düşük sıcaklığın etkisiyle daha geç olgunlaşır. Tarım ürün çeşidi azdır. Bölgede yüzey şekillerine bağlı olarak Kuzey-güney doğrultusunda ulaşım zordur. Ulaşım Doğu-batı yönünde daha kolaydır. Türkiye'de ulaşım ağının en seyrek ve en elverişsiz olduğu bölgedir. Ekilebilen alanlar azalmıştır. Sanayi de gelişmediğinden halk daha çok tarım kesiminde çalışmaktadır.
• Dolayısıyla Türkiye'de tarımsal nüfus yoğunluğu en fazla olan bölgemizdir. Hidroelektrik potansiyeli en yüksek akarsular bu bölgemizdedir. Gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasında farkın en fazla olduğu bölgedir. Gerçek yüzölçüm ile izdüşüm yüzölçüm arasında da farkın en fazla olduğu bölgedir. Yerşekilleri ve iklimin olumsuz etkisinden dolayı tarımsal faaliyet gelişmemiştir.
• Bölgede birinci ekonomik faaliyet hayvancılıktır. İklim ve Bitki Örtüsü Kış mevsimi uzun ve soğuktur. Sıcaklık -40°C'ye kadar düşer. Yaz mevsimi ise sıcak ve kısadır. Sıcaklık 20°C nin üzerine çıkar. Kış mevsiminde yağışlar genelde kar şeklindedir ve hiç erimeden uzun süre yerde kalır. Yıllık sıcaklık farkı 30°C den fazladır. Bölgenin güneyine ve batısına doğru gidildikçe sıcaklık ortalamaları artar (enlem ve yükseltinin azalmasıdır). Karasallığın etkisiyle en fazla yağış yazın, en az yağış kışın düşer (Erzurum-Kars Bölümünde)Yıllık ortalama 500-600 mm yağış alır.Buharlaşma az olduğu için bu yağış yeterli olur. Bölge, İç Anadolu'dan daha yüksekte olduğundan daha fazla yağış alır. Kışlar karasallığın etkisiyle daha sert geçer. Doğal bitki örtüsü steptir. Ancak yaz yağışları sebebiyle çayır şeklindedir. Yağışın fazla olduğu dağlık bölgelerde ormanlar vardır. Türkiye orman varlığı bakımından 5. büyük bölgemizdir.
• Iğdır Ovası, Doğu Anadolu Bölgesi'nin en az yağış alan yeridir. Buranın yıllık yağış, ortalaması 250 mm'nin altındadır. Buna karşılık Iğdır Ovası, alçakta bulunmasından dolayı kış mevsimi daha ılık geçer. Burda bu sebebten dolayı mikrolima özellik gösterir ve pamuk yetişir.
• Tunceli'de il topraklarından lanan pek çok suyu Karasu ve Murat Irmakları toplar. Karasu Irmağı kuzeybatısında, Peri Suyu'da güneydoğuda doğal sınır oluşturur. Bu ırmaklar ile il sınırları içerisinde akan Munzur Suyu, Pülümür Çayı ve Tahar Çayı, güneyde Keban Baraj Gölüne dökülür.
• Fırat nehir Dicle Nehri ve onunla birleşen Büyük Zap Kolu ile yabancı topraklara giderek Basra Körfezinden denize dökülmektedir. Aras ve Kura nehirleri de yine başka topraklara giderek Hazar Denizine dökülmektedir. Bu akarsuların yüzey şekilleri ve engebe nedeniyle hidroelektrik enerji üretme güçleri fazladır.

Doğu Anadolu Bölgesi Yeryüzü Şekilleri


Kuzeydoğuda Rusya'ya, doğuda İran'a, güneydoğuda Irak'a komşu olan Doğu Anadolu bölgesi, Türkiye içinde kuzeyde Karadeniz bölgesinin doğu bölümüne, batıda îç Anadolu bölgesinin Yukarı Kızılırmak bölümüne, güneybatıda Akdeniz bölgesinin Adana bölümüne, güneyde Güneydoğu Anadolu bölgesine komşudur. Karadeniz bölgesini ayıran sınır, genel olarak Kuzey Anadolu dağlarının tümünü Karadeniz bölgesinde bırakacak biçimde, dağların güneye bakan eteklerinden geçer. Bölgeyi İç Anadolu bölgesinden ayıran sınırsa, kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanır. Doğu Anadolu bölgesi. Kayseri yakınlarında Sarız'dan başlayarak Akdeniz bölgesine komşu olur; bu sınır Doğanşehir'in güneybatısına kadar uzanır. Oradan başlayan Güneydoğu Anadolu bölgesi sınırı, Güneydoğu Toroslar yayını bölgenin içine alacak biçimde geçirilmiştir. Türkiye'nin en yüksek ve en dağlık bölgesi olan Doğu Anadolu bölgesinde, ülkemizin en yüksek dorukları (Ağrı dağı 5 137 m; Cilo dağı 4 135 m; Süphan dağı 4 058 m) yer alır. Bölgede ovaların tabanı bile yüksektir ve büyük bir bölümü genellikle 2 000 m'nin üstündeki düzlüklerle kaplıdır. En alçak kesimler, doğuda İğdır ovasında (800m) ve Fırat ırmağının Güneydoğu Toroslar arasında açtığı boğazlar içinde (650 m) yer alır. Doğu Anadolu'nun çok çeşitli (dağ sıraları, sönmüş yanardağ konileri, lav yaylaları, çöküntü ovaları, dağlar içinde yarma vadiler) yüzey şekillerinin ana çizgilerini, doğu-batı doğrultusunda uzanan dağ sıraları oluşturur. Bunların bir bölümü Kuzey Anadolu dağlarının iç sıraları, bir bölümü de Orta Toros-ların, Doğu Anadolu'daki uzantılarıdır. Güney deyse, Dış Toros sıralarının uzantısı olan Güneydoğu Toroslar yer alır. Bu dağ sıraları, doğuya doğru birbirlerine yaklaşıp sıkışarak bölgeye bütünüyle yüksek bir özellik kazandırırlar. Dağlar birbirlerinden dalgalı yayla düzlükleriyle ayrılırlar. Bazı kesimlerde bu yaylaların arasına ovalar da girer. Doğru Anadolu'nun yüzey şekilleri, dağların uzanışına göre bazı kesimlere ayrılabilir:

• Kuzey Anadolu dağlarının iç sıraları

Bu dağlar Doğu Anadolu'yu kuzeyden sınırlayan bir duvar biçiminde uzanırlar ve doğu uzantıları sınırlarımız dışına taşarak, Güney Kafkasya'da sürer;

• Erzurum-Kars yaylası

Büyük bölümü lavlarla örtülüdür. Bu kesimde yayla özelliği ağır basmakla birlikte, bazı dağ kütlelerine de raslanır (Allahuekber dağı) ve arada çukur ovalar uzanır (Erzurum, Erzincan, Pasinler ve İğdır ovaları);

• Karasu-Araş dağları

Doğu Anadolu bölgesinin ortasından, Fırat'ın Karasu kolu ile Araş ırmağı vadisine koşut olarak uzanır. Batıda Munzur dağlarından, doğuda Ağrı dağına kadar süren bu dağ sırası, Ağrı dağından sonra, Doğu Beyazıt ovasının güneyinde, İran'ın orta kesimine uzanır.

• Yukarı Murat-Van bölümü

Kara-su-Aras dağlarının güneyinde Halan kesimdir. Yukarı Murat bölümünde dağlık kütleler (Bingöl dağları) ve ovalar (Malazgirt, Muş, Elazığ ovaları) göze çarpar. Van bölümünden, bir dizi sönmüş yanardağla ayrılır (Tendürek dağı, Süphan dağı, Nemrut dağı). Doğuda yer alan Van gölü havzasının güney bölümü, Van golüyle kaplanmıştır.

• Güneydoğu Toroslar

Batıda Akdeniz bölgesi içinde kalan Ama-nos dağlarıyla başlayıp, doğuda Güney İran dağlarına bağlanan geniş bir yay çizerler. Doğuda Hakkâri yöresinde Cilo dağları yüksek ve geniş bir dağlık alan oluştururlar. Güneydoğu Toroslar ile Karasu-Aras dağları arasında, bölgedeki halkın yaşamı bakımından önemli rol oynayan ovalar yer alır: Uluova, Malatya ve Elbistan ovaları.

1. Gelişim Hachette, Gelişim Yayınları, 3. Cilt, Sy:1055

• 
  İç Anadolu Bölgesi Yeryüzü Şekilleri


• 
  Ege Bölgesi Yeryüzü Şekilleri


• 
  İç Anadolu Bölgesi yeryüzü şekilleri nelerdir, nasıl etkiler?