Tuna Nehri Temel Britannica Tuna Nehri, Volga'dan sonrasında Avrupa' nın ikinci uzun ırmağı olan Tuna, aynı zamanÂda kıtad...
Tuna Nehri
Temel Britannica
Tuna, Karaorman'ın şark yamaçlarından çıkan Breg ve Brigach adlı iki akarsuyun birleşmesiyle doğar. Daha uzun olan Breg'in membaı denizden 1.000 metre yüksekte ve 2.850 km uzaktadır. kilometre sonrasında Immendingen ile Tuttlingen arasındaki kireçÂtaşı topraklarda akmaya başlamış olan Tuna, buraÂda suyunun büyük kısmını yatağının altınÂdaki kayaç katmanına bırakır. Bu su kaybı o denli yüksektir ki, ırmak kimi zaman yazları kurur. Boyarmaddelerle meydana getirilen testler, kayÂbolan suyun Ren'e katılan Aach Irmağı'nda ortaya çıktığını göstermiştir.
Tuna yukarı çığırında dar ve kimi zaman sarp duvarlı bir vadiden akarak Ulm, Kelheim, Regensburg ve Passau'yu geçer. Tuna'nın Ulm'a kadarki çığırında yalnızca minik tekneler işleyebilmektedir. Alp Dağlan'ndan geÂlen Inn Irmağı'nın Tuna'ya katddığı Passau' da ırmağın akış hızı saatte 8 kilometredir. Passau'dan sonrasında Avusturya'ya giren Tuna ormanlık sarp yaylalardan kıvrıla kıvrıla geçeÂrek Linz'e ulaşır. Tuna'nın burada kolayca geçilebilir durumda olması, Linz'in mühim bir suyolu kavşağı ve Avusturya'nın başlıca sanaÂyi kenti olmasını elde etmiştir. Linz'ten sonrasında vadi genişler ve ırmak güzel bir düzlüğe girer.
Tuna bir süre sonra Avusturya'nın başkenti Viyana'dan geçer; mühim bir geçiş noktası olma hususi durumunu devamlı korumuş olan kentin büyük kısımı ırmağın cenup yakasınÂda yer alır. Viyana'dan geçerken Tuna'nın genişliği 275 metre kadardır, akış hızı da saatte 10 kilometreye yaklaşır. Tuna'nın AlÂmanya ve Avusturya'da kalan bölümlerinde suyun akışını denetlemek için kurulmuş setler vardır. Buralardaki hidroelektrik santrallarda elektrik enerjisi elde edilir; gemiler de 228 metre uzunluğundaki ikiz kanal-havuzdan geçer.
Viyana'dan sonrasında Tuna kuzeyden Morava Irmağı'nı ile birlikte Çekoslovakya'ya girer. ülÂkenin başlıca liman kenti olan Tuna kıyısındaÂki Bratislava'da, römorkör ve mavnaların ırmak buzla kaplandığında sığındığı büyük bir kışlık liman mevcuttur. Tuna, Bratislava'dan geçtikten sonrasında Karpat Dağları'nın kolu olan bir dağ sırasını aşar. Bir süre Çekoslovakya-Macaristan sınırı süresince doğuya doğru yol aldıktan sonrasında güneye kıvrılarak Alföld'e (Macaristan Ovası) girer. Tuna, çığırının geri kalan kısımı süresince, genişliği 1,5 kilometÂreyi bulan deniz yeşili renkli bir ırmaktır; kamışların saçak benzer biçimde süslediği kıyılarında kavak ve söğüt ağaçları yetişir. Macaristan'ın başkenti Budapeşte'den de geçen Tuna güneÂye doğru akmaya devam ederek Yugoslavya' ya girer. Burada garptan Drava, kuzeyden Tisa ırmaklarını alır; garptan gelen Sava da Tuna'nın geçmiş olduğu üçüncü başkent olan Belgrad'da ırmağa katılır.
Tuna Belgrad'ın 95 km kadar doğusunda havzasının en mühim kısmına girer. Burada ilkin, ortalama 120 km süresince Balkan DağÂları ile Transilvanya Alpleri'ni (Cenup Karpatlar) birleştiren dağ kütlesindeki derin bir vadiden geçer. Vadinin dik yamaçları bir takım yerlerde 300 metreden daha yüksektir; ırmak 150 metrelik bir genişliğe ulaşır ve kuvvetli anaforlar oluşturarak sel benzer biçimde akar. Yugoslav-ya-Romanya sınırının bir kısmını de çizdiği bu mıntıkadan sonrasında genişliği 3 kilometreye çıkan ve akışı yavaşlayan Tuna, uzun süre Romanya-Bulgaristan sınırını çizerek doğuya doğru akar. Yapımı 1983'te tamamlanan bir kanal, Tuna'yı Romanya'nın Karadeniz kıyıÂsında bulunan Köstence limanına bağlar. Si-listre'de Romanya-Bulgaristan sınırından çıÂkarak kuzeydoğuya yönelen Tuna, Cernavoda'da keskin bir dönüşle kuzeye doğru akmaÂya başlar. Kalas'ta tekrardan yön değiştirerek doğuya yönelir ve Romanya-SSCB sınırını çizer. Bir süre sonra Ukrayna'daki İsmail ile Romanya'daki Tulça içinde başlamış olan büÂyük deltasına girer. Tuna deltası Avrupa'da çok az kalmış olan pelikan benzer biçimde hayvanlar için mühim bir sulak yaşam alanıdır. Deltadaki adalarda kum engereği ve kaplumbağa benzer biçimde hayvanlar yaşar.
Tuna kışları devamlı donmakla beraber, gĞnellikle senenin 300 günü kullanılabilmektedir. Irmakta işleyen en büyük mavnalar 80 metre uzunluğundadır; bir römorkörün çekebildiği mavna sayısı 12'yi bulur. Yazın tertipli yolcu seferleri yapılır; bu seferlerde Viyana'dan İsmail'e beş günde gidilebilmektedir. Tuna'da ulaşım, Almanya haricinde Tuna'nın geçmiş olduğu aütün ülkelerin üye olduğu internasyonal bir komisyonun denetimindedir.
Almanya'nın güneyinde yapımı devam eden ve Tuna'yı Main Irmağı'na bağlayacak olan Ren-Vlain-Tuna Kanalı'nın 1992'de hizmete girÂmesi planlanmıştır. Main Irmağı Mainz yakınarında Ren'e katılır; bu şekilde, kanal kullanılÂmaya başlandığında Şimal Denizi ile Karadeniz içinde 4.000 kilometrelik bir suyolu açılmış olacaktır.
Tuna tabii lar açısından yoksul bir ırmaktır. Kumlarında çok az altın mevcuttur; kıyılarında yetişen kamış ve kavaklar kesileÂrek selüloz yapımında kullanılır. Öte taraftan, senelerdir endüstri atıklarıyla kirletilmekte olan ırmakta yabanıl hayvanlar gittikçe azalmaktaÂdır. Ama sazan, yeşilsazan, bıyıklıbalık, suÂdak, çapakbalığı ve bununla birlikte yılanbalığına benÂzeyen karayayın benzer biçimde balıklar ırmakta hâlâ görülür. Tuna Irmağı'nda yaşayan balıklar içinde en değerlisi, yumurtaları havyar olarak değerlendirilen bir mersinbalığı türüdür.
Temel Britannica
Tuna Nehri, Volga'dan sonrasında Avrupa' nın ikinci uzun ırmağı olan Tuna, aynı zamanÂda kıtadaki akarsular içinde su hacmi en büyük olandır. Tuna Almanya'nın güneybaÂtısındaki Karaorman'dan doğar, 2.824 kiloÂmetrelik çığırı süresince sekiz ülkeden ve üç başkentten geçtikten sonrasında SSCB topraklarınÂdan Karadeniz'e dökülür. Avrupa'nın orta ve güneydoğu kesimlerinin gelişiminde Tuna'nın tarihsel bir önemi vardır. Irmağın kıyılarında kurulup yıkılan eski devletlerden kalmış kale, şato ve benzeri yapılar bugün de görülebilir. Viyanalı besteci Oğul Johann Strauss'un ünlü valsi Mavi Tuna, ırmağın tüm bütün ülkelerce tanınmasına destek olmuştur.
Tuna, Karaorman'ın şark yamaçlarından çıkan Breg ve Brigach adlı iki akarsuyun birleşmesiyle doğar. Daha uzun olan Breg'in membaı denizden 1.000 metre yüksekte ve 2.850 km uzaktadır. kilometre sonrasında Immendingen ile Tuttlingen arasındaki kireçÂtaşı topraklarda akmaya başlamış olan Tuna, buraÂda suyunun büyük kısmını yatağının altınÂdaki kayaç katmanına bırakır. Bu su kaybı o denli yüksektir ki, ırmak kimi zaman yazları kurur. Boyarmaddelerle meydana getirilen testler, kayÂbolan suyun Ren'e katılan Aach Irmağı'nda ortaya çıktığını göstermiştir.
Tuna yukarı çığırında dar ve kimi zaman sarp duvarlı bir vadiden akarak Ulm, Kelheim, Regensburg ve Passau'yu geçer. Tuna'nın Ulm'a kadarki çığırında yalnızca minik tekneler işleyebilmektedir. Alp Dağlan'ndan geÂlen Inn Irmağı'nın Tuna'ya katddığı Passau' da ırmağın akış hızı saatte 8 kilometredir. Passau'dan sonrasında Avusturya'ya giren Tuna ormanlık sarp yaylalardan kıvrıla kıvrıla geçeÂrek Linz'e ulaşır. Tuna'nın burada kolayca geçilebilir durumda olması, Linz'in mühim bir suyolu kavşağı ve Avusturya'nın başlıca sanaÂyi kenti olmasını elde etmiştir. Linz'ten sonrasında vadi genişler ve ırmak güzel bir düzlüğe girer.
Tuna bir süre sonra Avusturya'nın başkenti Viyana'dan geçer; mühim bir geçiş noktası olma hususi durumunu devamlı korumuş olan kentin büyük kısımı ırmağın cenup yakasınÂda yer alır. Viyana'dan geçerken Tuna'nın genişliği 275 metre kadardır, akış hızı da saatte 10 kilometreye yaklaşır. Tuna'nın AlÂmanya ve Avusturya'da kalan bölümlerinde suyun akışını denetlemek için kurulmuş setler vardır. Buralardaki hidroelektrik santrallarda elektrik enerjisi elde edilir; gemiler de 228 metre uzunluğundaki ikiz kanal-havuzdan geçer.
Viyana'dan sonrasında Tuna kuzeyden Morava Irmağı'nı ile birlikte Çekoslovakya'ya girer. ülÂkenin başlıca liman kenti olan Tuna kıyısındaÂki Bratislava'da, römorkör ve mavnaların ırmak buzla kaplandığında sığındığı büyük bir kışlık liman mevcuttur. Tuna, Bratislava'dan geçtikten sonrasında Karpat Dağları'nın kolu olan bir dağ sırasını aşar. Bir süre Çekoslovakya-Macaristan sınırı süresince doğuya doğru yol aldıktan sonrasında güneye kıvrılarak Alföld'e (Macaristan Ovası) girer. Tuna, çığırının geri kalan kısımı süresince, genişliği 1,5 kilometÂreyi bulan deniz yeşili renkli bir ırmaktır; kamışların saçak benzer biçimde süslediği kıyılarında kavak ve söğüt ağaçları yetişir. Macaristan'ın başkenti Budapeşte'den de geçen Tuna güneÂye doğru akmaya devam ederek Yugoslavya' ya girer. Burada garptan Drava, kuzeyden Tisa ırmaklarını alır; garptan gelen Sava da Tuna'nın geçmiş olduğu üçüncü başkent olan Belgrad'da ırmağa katılır.
Tuna Belgrad'ın 95 km kadar doğusunda havzasının en mühim kısmına girer. Burada ilkin, ortalama 120 km süresince Balkan DağÂları ile Transilvanya Alpleri'ni (Cenup Karpatlar) birleştiren dağ kütlesindeki derin bir vadiden geçer. Vadinin dik yamaçları bir takım yerlerde 300 metreden daha yüksektir; ırmak 150 metrelik bir genişliğe ulaşır ve kuvvetli anaforlar oluşturarak sel benzer biçimde akar. Yugoslav-ya-Romanya sınırının bir kısmını de çizdiği bu mıntıkadan sonrasında genişliği 3 kilometreye çıkan ve akışı yavaşlayan Tuna, uzun süre Romanya-Bulgaristan sınırını çizerek doğuya doğru akar. Yapımı 1983'te tamamlanan bir kanal, Tuna'yı Romanya'nın Karadeniz kıyıÂsında bulunan Köstence limanına bağlar. Si-listre'de Romanya-Bulgaristan sınırından çıÂkarak kuzeydoğuya yönelen Tuna, Cernavoda'da keskin bir dönüşle kuzeye doğru akmaÂya başlar. Kalas'ta tekrardan yön değiştirerek doğuya yönelir ve Romanya-SSCB sınırını çizer. Bir süre sonra Ukrayna'daki İsmail ile Romanya'daki Tulça içinde başlamış olan büÂyük deltasına girer. Tuna deltası Avrupa'da çok az kalmış olan pelikan benzer biçimde hayvanlar için mühim bir sulak yaşam alanıdır. Deltadaki adalarda kum engereği ve kaplumbağa benzer biçimde hayvanlar yaşar.
Tuna kışları devamlı donmakla beraber, gĞnellikle senenin 300 günü kullanılabilmektedir. Irmakta işleyen en büyük mavnalar 80 metre uzunluğundadır; bir römorkörün çekebildiği mavna sayısı 12'yi bulur. Yazın tertipli yolcu seferleri yapılır; bu seferlerde Viyana'dan İsmail'e beş günde gidilebilmektedir. Tuna'da ulaşım, Almanya haricinde Tuna'nın geçmiş olduğu aütün ülkelerin üye olduğu internasyonal bir komisyonun denetimindedir.
Almanya'nın güneyinde yapımı devam eden ve Tuna'yı Main Irmağı'na bağlayacak olan Ren-Vlain-Tuna Kanalı'nın 1992'de hizmete girÂmesi planlanmıştır. Main Irmağı Mainz yakınarında Ren'e katılır; bu şekilde, kanal kullanılÂmaya başlandığında Şimal Denizi ile Karadeniz içinde 4.000 kilometrelik bir suyolu açılmış olacaktır.
Tuna tabii lar açısından yoksul bir ırmaktır. Kumlarında çok az altın mevcuttur; kıyılarında yetişen kamış ve kavaklar kesileÂrek selüloz yapımında kullanılır. Öte taraftan, senelerdir endüstri atıklarıyla kirletilmekte olan ırmakta yabanıl hayvanlar gittikçe azalmaktaÂdır. Ama sazan, yeşilsazan, bıyıklıbalık, suÂdak, çapakbalığı ve bununla birlikte yılanbalığına benÂzeyen karayayın benzer biçimde balıklar ırmakta hâlâ görülür. Tuna Irmağı'nda yaşayan balıklar içinde en değerlisi, yumurtaları havyar olarak değerlendirilen bir mersinbalığı türüdür.
Budapeşte'de Tuna
Dünya Nehirleri - Volga Nehri (İdil Nehri)
Dünya Nehirleri - Şeria Nehri (ürdün Nehri)
Dünya Nehirleri - Dinyeper Nehri (Özi Nehri)
Tuna nehri üstüne yazılan yazıyı okudum.Yazı maalesf gözden geçirilmeye muhtaç.Niçin derseniz, Çekoslavakya diye bir devlet yok; dere minimum 3 başkent geçiyor...
Lütfen yine editör tarafınca gözden geçirilsin.
Ruhi Örmeci
TUNA
Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
(Alm. Donau, Çekçe ve Hırvatça Dunaj, Macarca Duna, Sırpça-Hırvatça, Bulgarca ve Rusça Dunav, Romence Dunarea; Lat. Danubius). Uzunluğu (2.857 km2) ve oldukça tertipli debisiyle (averaj 7.000 m3/sn) Avrupa'nın Volga'dan sonraki ikinci büyük ırmağı.
Değişik kolları içinde uyum olmamakla beraber, Würtemberg'den Karadeniz'e kadar Orta ve Şark Avrupa'yı garptan doğuya kateden tek tabii ulaşım yolunu oluşturur. Aşağı çığırının kışın buz tutmasına karşın Regensburg'dan itibaren ulaşıma elverişli olan ve üstünde bir sürü liman bulunan Tuna, yeni Main-Tana kanalıyla Ren Irmağı'na bağlanmıştır.
1992'de tamamlanan kanal, doğuyla garp içinde mühim bir ticarî trafik elde edecektir. Tuna-Elbe-Oder bağlantısı, Moravya havzasını izleyen 300. km uzunluğunda bir kanalın açılmasıyla gerçekleşecektir. Karaorman'dan doğan Tuna, Breg ve Brigach'ın Donaueschingen'de birleşmesiyle oluşur. Schwaben Jura'sının eteği süresince akar, sonrasında Avusturya Alpleriyle yaşlı Bohemya hacmi içinde bir koridor oluşturur. Viyana ve Btratislava'dan geçer, Alpleri ve Karpatların kollarını aştıktan sonrasında büyük Pannonia çöküntü ovasına girer; burada geniş menderesler çizerek Budapeşte'nin içinden geçer.
Bu sırada güneye dönen ırmak Belgrad'dan geçer ve Karpatlarla Balkanlar içinde Demir Kapıları (büyük hidroelektirk barajı) aşar. Tekrardan batı-doğu doğrultusuna döndükten sonrasında Bulgar platolarını Romanya'nın Eflâk ovasından ayırır ve Dobruca kıyı platosunu kuzeyden çevirdikten sonrasında, balıkçılığın çok yoğun olduğu 3.750 km2 genişliğinde büyük bir deltayla, üç koldan (kilia, Sulina ve Sfintu Gheorghe) Karadeniz'e dökülür.
Avrupa topraklarının onda birisi genişliğindeki bir alana akaçlayan ve eriyen buz ve kar sularıyla beslenen Tuna'nın aralarında Enns, İnn, Morav (Çek) Drav, Tisza, Sav, Morav (Sırp), Olt, Siret ve Prut'un da bulunmuş olduğu bir sürü kolu vardır. Irmak dokuz devletin topraklarını aşar ya da sınırı süresince akar (Almanya, Avusturya, Slovakya, Macaristan, Hırvatistan, Sırbistan, Bulgaristan, Romanya, Ukrayna). Büyük bir geçit yolu olarak tarih süresince mühim bir rol oynamıştır. Paris Antlaşması (1856) ırmak üstünde özgür taşımacılık ilkesini getirmiş, ama Belgrad Sözleşmesi (1948) Tuna üstündeki trafiği ırmağa kıyısı olan ülkelerin (Almanya haricinde) denetimine vermiştir.
Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
(Alm. Donau, Çekçe ve Hırvatça Dunaj, Macarca Duna, Sırpça-Hırvatça, Bulgarca ve Rusça Dunav, Romence Dunarea; Lat. Danubius). Uzunluğu (2.857 km2) ve oldukça tertipli debisiyle (averaj 7.000 m3/sn) Avrupa'nın Volga'dan sonraki ikinci büyük ırmağı.
Değişik kolları içinde uyum olmamakla beraber, Würtemberg'den Karadeniz'e kadar Orta ve Şark Avrupa'yı garptan doğuya kateden tek tabii ulaşım yolunu oluşturur. Aşağı çığırının kışın buz tutmasına karşın Regensburg'dan itibaren ulaşıma elverişli olan ve üstünde bir sürü liman bulunan Tuna, yeni Main-Tana kanalıyla Ren Irmağı'na bağlanmıştır.
1992'de tamamlanan kanal, doğuyla garp içinde mühim bir ticarî trafik elde edecektir. Tuna-Elbe-Oder bağlantısı, Moravya havzasını izleyen 300. km uzunluğunda bir kanalın açılmasıyla gerçekleşecektir. Karaorman'dan doğan Tuna, Breg ve Brigach'ın Donaueschingen'de birleşmesiyle oluşur. Schwaben Jura'sının eteği süresince akar, sonrasında Avusturya Alpleriyle yaşlı Bohemya hacmi içinde bir koridor oluşturur. Viyana ve Btratislava'dan geçer, Alpleri ve Karpatların kollarını aştıktan sonrasında büyük Pannonia çöküntü ovasına girer; burada geniş menderesler çizerek Budapeşte'nin içinden geçer.
Bu sırada güneye dönen ırmak Belgrad'dan geçer ve Karpatlarla Balkanlar içinde Demir Kapıları (büyük hidroelektirk barajı) aşar. Tekrardan batı-doğu doğrultusuna döndükten sonrasında Bulgar platolarını Romanya'nın Eflâk ovasından ayırır ve Dobruca kıyı platosunu kuzeyden çevirdikten sonrasında, balıkçılığın çok yoğun olduğu 3.750 km2 genişliğinde büyük bir deltayla, üç koldan (kilia, Sulina ve Sfintu Gheorghe) Karadeniz'e dökülür.
Avrupa topraklarının onda birisi genişliğindeki bir alana akaçlayan ve eriyen buz ve kar sularıyla beslenen Tuna'nın aralarında Enns, İnn, Morav (Çek) Drav, Tisza, Sav, Morav (Sırp), Olt, Siret ve Prut'un da bulunmuş olduğu bir sürü kolu vardır. Irmak dokuz devletin topraklarını aşar ya da sınırı süresince akar (Almanya, Avusturya, Slovakya, Macaristan, Hırvatistan, Sırbistan, Bulgaristan, Romanya, Ukrayna). Büyük bir geçit yolu olarak tarih süresince mühim bir rol oynamıştır. Paris Antlaşması (1856) ırmak üstünde özgür taşımacılık ilkesini getirmiş, ama Belgrad Sözleşmesi (1948) Tuna üstündeki trafiği ırmağa kıyısı olan ülkelerin (Almanya haricinde) denetimine vermiştir.
Dünya Nehirleri - Volga Nehri (İdil Nehri)
Dünya Nehirleri - Şeria Nehri (ürdün Nehri)
Dünya Nehirleri - Dinyeper Nehri (Özi Nehri)
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR