Enerji ları nedir? YENİLEBİLİR ENERJİ ÇEŞİTLERİ Günümüzde enerji elde edilmiş başlıca lar şunlardır: 1. İnsan gücü, 2. Hayvan g...
Enerji ları nedir?
YENİLEBİLİR ENERJİ ÇEŞİTLERİ
Günümüzde enerji elde edilmiş başlıca lar şunlardır:
1. İnsan gücü,
2. Hayvan gücü,
3. Rüzgar gücü,
4. Odun,kömür benzer biçimde katı yakıtlar,
5. Petrol,
6.Gaz,
7. Su (baraj),
8. Sıcak su ları,
9. Su buharı,
10. Uranyum madeni,
11. Güneş.
Su Enerjisi
nebilir enerji larının başlangıcında geliyor. Temel olarak nehirlere karışan yağmur suyu ya da eriyen kar, su enerjisine dönüştürülebilir. Buna en iyi örnek barajlardır. Su toplama havzalarında bırakılan su akar ve türbinleri döndürür, bu türbinlere bağlı olan jenaratörlerle elektrik üretir. Baraj inşa edildikten sonrasında, hidroelektrik enerjisi, maliyeti az olan bir enerji yöntemidir. Çevre kirliliğine niçin olmaz ya da yakıt tutarları karşısında zayıf değildir. Fakat yakın tabii ortam ya da çevrede yaşayanlar üstündeki tesirleri açısından eleştirilebilir. 2003 senesinde, hidroelektrik enerjisi yardımıyla dünyanın enerji ihtiyacının ortalama yüzde 16'sı karşılanıyordu. Norveç, enerji ihtiyacının yüzde 99'unu hidroelektrik santrallerden karşılıyor.
Rüzgar Enerjisi
Rüzgar enerjisi, fosil yakıtlara nazaran elektriğin birimi başına daha pahalıya gelse de, hidroelektriğin peşinden en verimli ikinci yenilenebilir enerji membaıdır. Rüzgar enerjisinde başı Avrupa çekiyor. Rüzgar türbinleri kule şeklinde ve çoğu zaman iki ya da üç kanatlıdır. Çapı metrelerce olabilir, kirlilik yaratmaz ve monte etmesi kolaydır. Kıyıda ya da açıkta bulunabilir fakat üretim rüzgara bağlıdır. Bazıları rüzgar türbinlerini, manzarayı bozmuş olduğu sebebi öne sürülerek eleştirir.
Güneş Enerjisi
Sera etkisine neden olan gazlar üretip kirlilik yaratmayan, temiz, yenilenebilir enerji membaıdır. Fotovoltaik (PV) hücreler yardımıyla aydınlık direkt elektriğe çevrilir. Fotovoltaik paneller, bir çok ülkede ev ve işyerlerinin çatılarına monte edilebilmektedir. Başta Almanya ve ABD olmak suretiyle, bir çok ülkede de daha büyük ölçekte daha geniş kitlelerin kullanımına uygun sistemler inşa edilmekte. Güneş enerjisi üretimi, yenilenebilir enerji ları içinde maliyeti kim bilir en yüksek olanı. Mahalli amaçlı kullanım haricinde da ekonomik bir yöntem olmasa da maliyeti giderek düşmeye başlamış durumda. üstelik, sistem bir kez kurulduğunda, enerji kaynağından parasız yararlanılabiliyor. Seçenek olarak aydınlık direkt suyun ısıtılmasında kullanılıyor.
Dalga ve Gelgit Enerjisi
Okyanuslar, hemen hemen kullanılmamış büyük bir enerjiyi içlerinde sağlıyor. Dalga ve gelgit enerji teknolojileri de güneş ve rüzgar enerjisiyle kıyaslandığında, nispeten yeni ve büyük seviyede keşfedilmemiş enerji türleridir. Bu enerjinin geliştirilmesi maliyetli bir iş olduğundan, yakın gelecekte alışıldık enerji larıyla mali açıdan yarışacak bir aşamaya gelmesi ihtimaller içinde görünmüyor.
ABD Enerji Bakanlığı‘nın verilerine nazaran, dünyanın tüm sahillerinde oluşan dalga enerjisi toplandığında, 2 ile 3 milyon megavatt enerji açığa geliyor. Gelgit ve dalga enerjisinin varlıklı olduğu bölgeler: İskoçya'nın garp sahilleri, Kanada'nın kuzeyi, Cenup Afrika, Avustralya, ABD'nin kuzeydoğu ve kuzeybatı sahilleri.
Biyo (Organik) Yakıt
Bu terim, yenilenebilir enerji membaı olarak fosilleşmemiş organik maddeler için kullanılıyor. Bitkilerden elde edilmiş madde, başka maddelere, kimyasallara, yakıta ve enerjiye dönüştürülebilir. Bir takım türleri, sanayide etkin şekilde kullanılıyor; mesela tohum, şeker ve sebze yağından ya da bunların karışımından elde edilmiş bio yakıtların kullanıldığı epey fazla sayıda otomobil üretiliyor.
Jeotermal Enerji
Jeotermal enerji, Dünya'nın kilometrelerce alt kısmındaki merkezinde, erimiş kayalardan oluşan mağmadan gelen ısıyı kullanıyor. Bu ısı ya kuyular açılarak ya da yüzeye yakın yerlerdeki su ları ya da kayalardan elde edilir. Bütün ülkelerce tüketilen enerjinin yalnız yüzde 0.4'ü bu yolla elde ediliyor. Mesela İzlanda'da sıcak jeotermal sular, ısıtma amacıyla kullanılmak amacıyla direkt binalara pompalanır. Jeotermal enerji direkt ya da dolaylı olarak ABD, Filipinler, İtalya, Meksika, Endonezya, Japonya ve Yeni Zelanda benzer biçimde bir çok ülkede kullanılıyor.
Hidrojen Enerjisi
Başlıca enerji ları içinde kabul edilmese de, hidrojen gelecek için ümit vaat eden bir yakıt. Enerjiyi taşıyan, verimli ve çevre kirliliğine yol açmayan bir gaz. Ne var ki, şu aşamada su ya da fosil yakıtlarda elde edilebilmesi için oldukça fazla elektrik harcanıyor. Bununla birlikte saklanması ve taşınması da güç.
Okyanus Enerjisi
Derin okyanus sularıyla güneşin ısıttığı yüzey suyu arasındaki ısı farkını kullanarak elektrik üretmek mümkün. Bir tahmine nazaran, okyanuslardan gelen güneş enerjisinin yüzde 0.1'inden azı, ABD'nin günlük enerji tüketiminin 20 katından fazlasını sağlayabilir. Fakat, bu değişen teknolojinin kullanımına daha zaman var.
YENİLEMEZ ENERJİ ÇEŞİTLERİ
(Klasik Enerji Kaynakları)
Klasik lar, Karbon bazlı olarak adlandırabilecek lardır. Petrol, kömür ve doğalgaz en temel enerji larıdır. Bu tür durumlar, meydana gelişleri itibarıyla yenilenmeleri çok uzun bir süre aldığından, yenilenmeyen lar olarak da adlandırılırlar.
Kömür : Yeraltı madenciliği ya da açık işletme metodları kullanılarak çıkarılan fosil lı yakıttır. Çoğu zaman hayvan fosillerinden oluşur. Kolayca yanabilen siyah ya da kahverengimsi redüksiyonunda çok büyük önemi vardır. Bir sürü çeşidi vardır. Örneğin taş kömürü, fabrikalarda kullanılır. Isı derecesi yüksektir. Antrasit, ısı kıymeti en yüksek olan kömürdür, vatanımızda az mevcuttur. Bununla birlikte vatanımızda en fazlaca bulunan kömür linyittir.
DEVAMI
nemez enerji ları nedir?
Seçenek enerji ları nedir?
Okulda kullanılan enerji ları nedir ve bunların enerji dönüşümleri nasıldır?
Etrafımızda bulunan enerji ları
Enerji membaı, yakıt olarak tanımlanır. Yakıt; kömür, odun, petrol, gaz benzer biçimde yanabilen maddelerdir. Bu tarif, uranyum ve başka nükleer enerji üreten maddeleri de içine alacak şekilde genişletilebilir.
Dünya toplam eneri gereksinimi 15 trilyon KWs'dır. Bu enerji ihtiyacının %80'lik kısımı kömür, petrol ve doğalgaz benzer biçimde yakıtlardan, geri kalan %20'lik kısmı ise hidrolik, nükleer enerji, rüzgar enerjisi, güneş enerjisi, jeotermal enerji, nebat ve hayvan atıkları (biyokütle) tarafınca karşılanmaktadır. Türkiye'de ise elektrik enerjisi üretiminde ların payları;
- Doğalgaz è %38
- Hidrolik è %31
- Kömür è %25
- Petrol è %6,5
- Başka è %0,5 (rüzgar, güneş, jeotermal, biyokütle) olmuştur.
Elektrik enerjisini, yakıt yakıp suyu ısıtarak, oluşan sı buharının türbinleri döndürmesiyle elde eden santral türüdür. Yakıt olarak linyit, taşkömürü, fuel-oil, motorin, doğalgaz ve jeotermal ısıyı kullanırlar.
Hidroelektrik Santraller
Hidrolik enerji, suyun potansiyel enerjisinin kinetik enerjiye dönüştürülmesiyle sağlanan bir enerji türüdür. Suyun üst seviyelerden alt seviyelere düşmesi sonucu açığa çıkan enerji, türbinlerin dönmesini sağlamakta ve elektrik enerjisi elde edilmektedir. Hidrolik potansiyel , yağış rejimine bağlıdır.
Elektrik üretiminin yanında bir sürü amaca hizmet ederler:
- Taşkın ve baskınları önleme
- Sulama işlerini tanzim etme
- Balıkçılığı geliştirme
- Ağaçlandırmayı sağlama
- Turizmi geliştirme
- Ulaşımı kolaylaştırma
Güneş Enerjisi
Güneş enerjisinden; su ısıtmada, konut ısıtmada, pişirmede, kurutmada, soğutmada ve elektrik enerji eldesinde faydalanılır.
Güneş enerjisinin kullanılabilmesi için toplanması gereklidir. Bu toplama işlemi ısıl (güneş kolektörleri) ve elektriksel (fotovoltaikler) olmak suretiyle iki değişik yol ile yapılır.
Güneş panelleri, güneş ışığını direkt olarak elektriğe çevirirler. PV (photovoltaic) hücreler, güneş ışığını emdiği süre, elektronlar bulundukları atomlardan ayrılarak madde içinde özgür bırakılırlar ve böylelikle bir elektrik akımı oluşur. Gelen enerjinin fakat 1/6 oranında bir bölümü elektrik enerjisine dönüşebilir.
Rüzgar Enerjisi
Rüzgarın sertliğinden yararlanılarak elde edilmiş bir enerji türüdür. Rüzgar türbinleri vesilesiyle enerji üretilir. Son 20 yıl içinde bütün ülkelerde çok mühim bir enerji üretim aracı olarak kabul edilmiş ve emekler hızlandırılmıştır. Avrupa Birliği ülkeleri, 2010 yılına kadar enerji tüketimlerinin %12'sini rüzgardan sağlamayı hedeflemişlerdir.
Türkiye, bilhassa kıyı bölgeleri ile rüzgar enerjisinden faydalanabilecek konumdadır. 10m yükseklikteki averaj rüzgar sertliği 4-5 m/s olan bölgelerimizde 50-60m yükseklikteki güç yoğunluğu 500W/m2'yi aşmaktadır.
Jeotermal Enerji
Suyu ısıtmak ve buharlaştırmak için fosil yakıt yerine kullanılır. Bundan dolayı jeotermal enerji, çevre dostu olarak bilinir. Türkiye, jeotermal zenginlik bakımından dünyanın 7. ülkesidir. Yüzey sıcaklığı 40oC'ın üstünde olan alanlar, merkezi ısıtma, sera ısıtması, sanayi ve kaplıcalarda ve elektrik üretiminde kullanılmaktadır.
Türkiye'de 140 jeotermal sahadan yalnız 4 tanesi elektrik üretimine uygundur:
- Denizli - Sarayköy (240 aşama)
- Aydın - Germencik (230 aşama)
- Aydın - Salavatlı (170 aşama)
- Çanakkale - Tuzla (170 aşama)
- Rüzgar jeneratörleri,
- Çiftlikler, villalar, dağ evleri
- Endüstri tesisleri
- Ziraat, sulama-pompalama tesisleri
- GSM santralleri
- Telekomünikasyon, radyo ve tv istasyonları
- Yatlar ve deniz fenerleri
- Gezinsel işletmeler
vatanımızda rüzgar enerjisi potansiyeli yüksek olan mıntıkalar;
- Marmara
- Ege
- Akdeniz
- Karadeniz
Bilhassa Çeşme ve Bozcaada, rüzgar enerjisi potansiyeli bakımından çok verimlidirler.
Türkiye'nin kurulu rüzgar gücü 200MW'tır. Yeni kurulacak santrallerle 475 MW'lık rüzgar gücü planlanmaktadır.
Biyokütle Enerjisi
Hayvansal ve bitkisel organik atık/bundan sonra maddeler, çoğunluklaya direkt doğruya yakılmakta ya da ziraat topraklarına gübre olarak verilmektedir. Bu şekilde atıkların bilhassa yakılarak ısı üretiminde kullanılması daha yaygın olarak görülmektedir.
Böylelikle istenilen özellikte ısı üretilemediği benzer biçimde, ısı üretiminden sonrasında atıkların gübre olarak kullanılması da mümkün olmamaktadır. Biyokütle teknolojisi ise organik kökenli atık/bundan sonra maddelerden hem enerji eldesine hem de atıkların toprağa kazandırılmasına olanak vermektedir.
Biyokütle enerjisi, klasik ve çağıl biyokütle enerjisi olmak suretiyle ikiye ayrılır.
Klasik biyokütle enerjisi, ormanlardan elde edilmiş yakacak odun, nebat ve hayvan artıklarıdır. Bu tür durumlar direkt yakılarak enerji elde edilebilir. Fosil yakıtlara nazaran daha az zararlıdır.
Çağıl biyokütle ları ise orman ve ağaç endüstrisi atıkları, tarımsal sanayi atıklarıdır. Bir takım bitkilerden dizel yakıtı yerine kullanılabilen yağlar elde edilebilmektedir.
enerji ları
Eski çağlardan bu yana insanoğlu ısınmak ve yiyeceklerini pişirmek için ateşi kullanirlar. Odunda ve kömürde depolanmış olarak bulunan enerji yanma sonucu açığa ısı enerjisi olarak çıkar. Isı enerjisini suyu kaynatmada da kullanabiliriz. Bununla birlikte suyu ya da su buharını türbinleri çevirerek elektrik elde etmede kullanırız. Hareket eden bir cismin haiz oldugu enerji kinetik enerjidir.
İnsanoğlu geliştikçe enerji ihtiyacı çoğalmaktadır. Isınmak için kömür, doğalgaz benzer biçimde ları ya da elektrik enerjisini kullanırız. Ulaşım araçlarımız; otomobiller, uçaklar, trenler türlü yakıtlarla çalışır. Tv izlerken, bilgisayar kullanırken, yiyecek pişirirken hep enerji tüketiriz. Süre ilerlediçe , bilişim ve değişen teknolojinin de gelişmesiyle günlük yaşamda enerjiyi kullandığımız alan sayısı da çoğalmaktadır. Bu durumda enerji ihtiyacımız da artmıştır. Enerji tüketimimiz arttıkça üretmemiz ihtiyaç duyulan enerji miktarı da çoğalmaktadır ve bundan dolayı yeni enerji üretim yolları geliştirilmektedir.
Enerji elde ettiğimiz yakıtların büyük kısmı karbon içerdiğinden çevreye büyük zarar veriyoruz. Yaşadığımız çevreyi kirletmemiz sonucu uzun solukta kendi sonumuzu da hazırlıyoruz. İnsanoğlu bu durumun bilincine vardıkça daha temiz ve yenilenebilir enerji ları arayışı içine girmiştir.
Şimdiye kadar kullana geldiğimiz fosil yakıtlar ve yenilenebilir enerji ları ile son zamanlarda ilim ve değişen teknolojinin gelişmesi sonucu tavsiye edilen yeni enerji üretim ları mevcuttur.
Şüphesiz en mühim biyosfer problemlerinden birisi olan sera tesirinin sebebi atmosferdeki karbondioksit oranındaki artıştır. Peki bu artış niçin lanır? Cevap çok kolay. Karbon içeren fosil yakıtlardan. Kömür, petrol benzer biçimde uzun süredir kullandığımız fosil yakıtlar, karbon dengesinin bozulmasında en büyük etkiye haizdir. Kömür, atmosefere karbon salarak tanecik sayısını artırmasının yanında, kirli sise yol açması bakımından insan sağlığı ve çevre için zararı dokunan bir tır. Kömür rezervleri 100 yıldan fazla bir süre yetecek kadar dolu olsa da yol açacağı büyük kirlilikten dolayı kullanılamayacaktır. Benzinin yanmasından ileri gelen bir başka kirletici de PAN' dır. PAN da çok tehlikeli ve kirletici bir maddedir. Benzin, mazot ya da benzer başka yakıtların yanması sonucunda karbonmonoksit de açığa çıkar. Bu da zehirli ve öldürücü bir gazdır.
Fosil yakıt kullanımının insan sağlığı üstünde tesirleri bu şekildeyken çevreye tesiri ne düzeydedir? Ormanlara zarar verdiği, fotosentez ve solunumu durdurduğu, asit yağmurlarına sebep olduğu bundan sonra ilköğretim öğrencileri tarafınca da biliniyor. Asit yağmurları sebebi ile toprakların hızla asitleşmesi sonucu ilerde kafi ürün yetiştiremeyecek olduğumuzu düşündüğümüzde gelecekte karşımıza çıkacak problemin boyutları düşündürücüdür.
Peki işletme esnasında atmosfere kirletici atık salmayan enerji ları nedir? Hidro, rüzgar, güneş, jeotermal, biyokütle ve nükleer enerji. İlk olarak nükleer enerji dışındaki yenilenebilir enerji larını bir inceleyelim.
Hidroelektrik santrallerde yüksekten düşürülen su ile türbinler döndürülerek türbine bağlı bir üreteç ile elektrik elde ediliyor. Gelişmiş ülkelerde uzun süredir kullanılan ve gelişmiş bir yöntem olmasına karşın gelişmekte olan ülkelerde kafi şuur düzeyine erişememiş insanoğlu sebebiyle çevre problemlerine yol açabiliyor. Hidroelektirk santraller nehirler üstüne barajlar kurulması ile yapılıyor. Bu durumda o bölümde yaşayan insanoğlu göç etmek zorunda kalıyor ve dere ekosistemi de ölüyor. Toprak erozyonuna karşı lüzumlu önlemler alınmadığı için barajlar kısa sürede doluyor ve verimsiz hale geliyor. Anacak su kapasitesi fazla olan ülkeler için baraj yapımı ve sonrasında erozyona karşı alınacak tedbirler ile barajların ömrü uzatılarak fosil yakıtlarla kıyaslandığında epey temiz bir enerji üretme yöntemi olduğu söylenebilir.
Rüzgar enerjisinden yararlanmak da temiz bir yöntem. Havadaki kinetik enerji bir türbin vesilesiyle elektrik enerjisine dönüştürülüyor. Çevre tesirleri açısından kanatların gürültüsü, görüntü kirliliği ve kuşların takılıp ölmesi benzer biçimde sorunları var.
Jeotermal enerji yer altından çıkan sıcak su ve gayzerlere dayalı br enerji türüdür. Isıtma grereksinimine yönelik olarak kullanılabiliyor. Güvenilir bir yöntem.
Biyokütle, organik madde lı bir enerji üretimidir. Enerji amaçlı yetiştirilmiş ormanlardan elde edilmiş odunun yakılması ile elde edilir. Ormanın yetişmesi esnasında atmosferden karbondioksit alımı olduğundan yakılması esnasında ortaya çıkan karbondioskit sera etkisine niçin olmaz. Fakat insanoğlu yeryüzündeki tabii ormanları dahi koruyamazken, enerji için bununla birlikte orman yetiştirecek olmaları zor olacağından ve uzun vadeli bir cevap olduğundan pek mühim değildir.
Çatılara güneş panelleri koyarak enerji üretildiğini bilirsiniz. Çoğu zaman ısıtma amaçlı kullanılır. Güneş panellerinde ısınan su mutfak ve banyolarda kullanılır. Fakat hava kapalı olduğu süre ısınma problemi ortaya çıkar. Güneşten elektrik de üretilebilir. Çok temiz bir yöntemdir. vatanımızda bilhassa Akdeniz'de her evin çatısında güneş panelleri mevcuttur. Banyo ve mutfaktaki sıcak su ihtiyacını karşılaması yanında elektrik üretimi de mümkündür.
1974 senesinde başlamış bir hidrojen enerjisi hareketi vardır. Bu hareketin öncülerinden birisi de Nejat Veziroğlu'dur. Hidrojen enerjisi kullanımı çok temiz bir yöntemdir. Güneş enerjisiyle elektrik elde edilerek su elektroliz edilir.Açığa çıkan hidrojen enerji gereksinim duyan mıntıkaya borular vesilesiyle iletilir. Yakıt olarak kullanılır ve sonuçta yan ürün gene su olur. Kısaca hiçbir kirlilik söz mevzusu değildir. Uzay programlarında, sanayide ve uçaklarda kullanılmaktadır. Lüzumlu yatırımlar yapıldığında geleceğin en güvenilir ve temiz enerji larından birisi olacaktır.
Çevre kirlenmesinin en büyük sorumlularının kendileri bulunduğunun bilincinde olan bir takım ülkeler yüksek bütçeler tasnif ederek bu sistemleri,metotları kullanmaya başlamışlardır. Gelişmekte olan ülkeleri düşündüğümüz de ise durumun daha zor bulunduğunu görüyoruz. Artan nüfus ve süratli sanayileşme sebebiyle enerji üretimine gereksinim artmasına karşın kafi bütçeler ayrılamadığı için kısa vadede ucuz yöntemlere başvuruluyor. Türkiye' de ne benzer biçimde bir sorunla karşılaşılıyor? Fosil lı santraller yerine yenilenebilir enerji santralleri için teknik bilgi ve yüksek yatırım gerektiren altyapılar gerekiyor. Bundan dolayı kısa vadede daha bilindik ve ucuz yöntemler tercih ediliyor. Ama uzun solukta ödenecek olan bedeller asla düşünülmüyor. Fakat geçtiğimiz yıl Şubat ayında vatanımızda de yürürlüğe giren Kyoto protokolu' nun sera gazı emisyonlarını düşürmeyi hedefleyen maddeleri yardımıyla ülkemiz de bundan sonra temiz enerji larına yönelme durumunda.
Bir başka seçenek de işletim esnasında atmosfere kirletici madde salmadığı için tercih edilen nükleer enerjidir. Uygun ve doğru inşa edilen santrallerde diri sağlığına zararı dokunan ışınım salımı söz mevzusu değildir. Fakat bir reaktör kazası meydana gelmesi durumunda açığa çıkan yüksek enerjili parçacıkları içeren bulutlar kilometrelerce uzaklara kadar taşınabilir. Su ve toprak vesilesiyle besinlere geçerek diri vücuduna girebilir. Bu durumda çok tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Nükleer santrallerde meydana gelen kazaların sebebi insan hatasıdır. İnsan hatası olmayacak şekilde insansız bir reaktör kurulması ise hemen hemen mümkün değildir. Bu durumda çok az de olsa bir kaza meydana gelmesi şartları ağırbaşlı sorunlara niçin olabilir.
Yaşamımızın kökeni olan güneş ışınlarını üreten yıldızlardaki enerji füzyon enerjisidir. Ticari amaçlı üretim icra eden nükleer tesislerde ise fisyon enerjisi kullanılmaktadır. Füzyon enerjisi nin hammedesi hidrojenin izotopu olan döteryumdur ve okyanuslarda bizlere sınırsız bir biriki sunar. Fakat ticari amaçlı kullanımı için hemen hemen başarılmış bir yöntem değildir. Fakat gelecekte hedefinize yetişmesi durumunda çok temiz ve sınırsız bir enerji membaı olacağı kesindir.
Tüm bu gerçekler ışığında söyleyebileceğimiz şey, büyük fabrikatörlerin, yöneticilerin ve petrol şirketlerinin sahiplerinin tek gayesi kar elde etmek olduğundan yönetimlere temiz ve yenilenebilir enerji larına yönelmeleri mevzusunda etkili olacak güç çevre kirliliği ve enerji ları mevzusunda şuurlu bir kamuoyu olacaktır. Bu kamuoyunu oluşturmak da bizler sivil cemiyet kurumlarının görevidir.
Gözde SARAL
Ankara üniversitesi
Eski çağlardan bu yana insanoğlu ısınmak ve yiyeceklerini pişirmek için ateşi kullanirlar. Odunda ve kömürde depolanmış olarak bulunan enerji yanma sonucu açığa ısı enerjisi olarak çıkar. Isı enerjisini suyu kaynatmada da kullanabiliriz. Bununla birlikte suyu ya da su buharını türbinleri çevirerek elektrik elde etmede kullanırız. Hareket eden bir cismin haiz oldugu enerji kinetik enerjidir.
İnsanoğlu geliştikçe enerji ihtiyacı çoğalmaktadır. Isınmak için kömür, doğalgaz benzer biçimde ları ya da elektrik enerjisini kullanırız. Ulaşım araçlarımız; otomobiller, uçaklar, trenler türlü yakıtlarla çalışır. Tv izlerken, bilgisayar kullanırken, yiyecek pişirirken hep enerji tüketiriz. Süre ilerlediçe , bilişim ve değişen teknolojinin de gelişmesiyle günlük yaşamda enerjiyi kullandığımız alan sayısı da çoğalmaktadır. Bu durumda enerji ihtiyacımız da artmıştır. Enerji tüketimimiz arttıkça üretmemiz ihtiyaç duyulan enerji miktarı da çoğalmaktadır ve bundan dolayı yeni enerji üretim yolları geliştirilmektedir.
Enerji elde ettiğimiz yakıtların büyük kısmı karbon içerdiğinden çevreye büyük zarar veriyoruz. Yaşadığımız çevreyi kirletmemiz sonucu uzun solukta kendi sonumuzu da hazırlıyoruz. İnsanoğlu bu durumun bilincine vardıkça daha temiz ve yenilenebilir enerji ları arayışı içine girmiştir.
Şimdiye kadar kullana geldiğimiz fosil yakıtlar ve yenilenebilir enerji ları ile son zamanlarda ilim ve değişen teknolojinin gelişmesi sonucu tavsiye edilen yeni enerji üretim ları mevcuttur.
Şüphesiz en mühim biyosfer problemlerinden birisi olan sera tesirinin sebebi atmosferdeki karbondioksit oranındaki artıştır. Peki bu artış niçin lanır? Cevap çok kolay. Karbon içeren fosil yakıtlardan. Kömür, petrol benzer biçimde uzun süredir kullandığımız fosil yakıtlar, karbon dengesinin bozulmasında en büyük etkiye haizdir. Kömür, atmosefere karbon salarak tanecik sayısını artırmasının yanında, kirli sise yol açması bakımından insan sağlığı ve çevre için zararı dokunan bir tır. Kömür rezervleri 100 yıldan fazla bir süre yetecek kadar dolu olsa da yol açacağı büyük kirlilikten dolayı kullanılamayacaktır. Benzinin yanmasından ileri gelen bir başka kirletici de PAN' dır. PAN da çok tehlikeli ve kirletici bir maddedir. Benzin, mazot ya da benzer başka yakıtların yanması sonucunda karbonmonoksit de açığa çıkar. Bu da zehirli ve öldürücü bir gazdır.
Fosil yakıt kullanımının insan sağlığı üstünde tesirleri bu şekildeyken çevreye tesiri ne düzeydedir? Ormanlara zarar verdiği, fotosentez ve solunumu durdurduğu, asit yağmurlarına sebep olduğu bundan sonra ilköğretim öğrencileri tarafınca da biliniyor. Asit yağmurları sebebi ile toprakların hızla asitleşmesi sonucu ilerde kafi ürün yetiştiremeyecek olduğumuzu düşündüğümüzde gelecekte karşımıza çıkacak problemin boyutları düşündürücüdür.
Peki işletme esnasında atmosfere kirletici atık salmayan enerji ları nedir? Hidro, rüzgar, güneş, jeotermal, biyokütle ve nükleer enerji. İlk olarak nükleer enerji dışındaki yenilenebilir enerji larını bir inceleyelim.
Hidroelektrik santrallerde yüksekten düşürülen su ile türbinler döndürülerek türbine bağlı bir üreteç ile elektrik elde ediliyor. Gelişmiş ülkelerde uzun süredir kullanılan ve gelişmiş bir yöntem olmasına karşın gelişmekte olan ülkelerde kafi şuur düzeyine erişememiş insanoğlu sebebiyle çevre problemlerine yol açabiliyor. Hidroelektirk santraller nehirler üstüne barajlar kurulması ile yapılıyor. Bu durumda o bölümde yaşayan insanoğlu göç etmek zorunda kalıyor ve dere ekosistemi de ölüyor. Toprak erozyonuna karşı lüzumlu önlemler alınmadığı için barajlar kısa sürede doluyor ve verimsiz hale geliyor. Anacak su kapasitesi fazla olan ülkeler için baraj yapımı ve sonrasında erozyona karşı alınacak tedbirler ile barajların ömrü uzatılarak fosil yakıtlarla kıyaslandığında epey temiz bir enerji üretme yöntemi olduğu söylenebilir.
Rüzgar enerjisinden yararlanmak da temiz bir yöntem. Havadaki kinetik enerji bir türbin vesilesiyle elektrik enerjisine dönüştürülüyor. Çevre tesirleri açısından kanatların gürültüsü, görüntü kirliliği ve kuşların takılıp ölmesi benzer biçimde sorunları var.
Jeotermal enerji yer altından çıkan sıcak su ve gayzerlere dayalı br enerji türüdür. Isıtma grereksinimine yönelik olarak kullanılabiliyor. Güvenilir bir yöntem.
Biyokütle, organik madde lı bir enerji üretimidir. Enerji amaçlı yetiştirilmiş ormanlardan elde edilmiş odunun yakılması ile elde edilir. Ormanın yetişmesi esnasında atmosferden karbondioksit alımı olduğundan yakılması esnasında ortaya çıkan karbondioskit sera etkisine niçin olmaz. Fakat insanoğlu yeryüzündeki tabii ormanları dahi koruyamazken, enerji için bununla birlikte orman yetiştirecek olmaları zor olacağından ve uzun vadeli bir cevap olduğundan pek mühim değildir.
Çatılara güneş panelleri koyarak enerji üretildiğini bilirsiniz. Çoğu zaman ısıtma amaçlı kullanılır. Güneş panellerinde ısınan su mutfak ve banyolarda kullanılır. Fakat hava kapalı olduğu süre ısınma problemi ortaya çıkar. Güneşten elektrik de üretilebilir. Çok temiz bir yöntemdir. vatanımızda bilhassa Akdeniz'de her evin çatısında güneş panelleri mevcuttur. Banyo ve mutfaktaki sıcak su ihtiyacını karşılaması yanında elektrik üretimi de mümkündür.
1974 senesinde başlamış bir hidrojen enerjisi hareketi vardır. Bu hareketin öncülerinden birisi de Nejat Veziroğlu'dur. Hidrojen enerjisi kullanımı çok temiz bir yöntemdir. Güneş enerjisiyle elektrik elde edilerek su elektroliz edilir.Açığa çıkan hidrojen enerji gereksinim duyan mıntıkaya borular vesilesiyle iletilir. Yakıt olarak kullanılır ve sonuçta yan ürün gene su olur. Kısaca hiçbir kirlilik söz mevzusu değildir. Uzay programlarında, sanayide ve uçaklarda kullanılmaktadır. Lüzumlu yatırımlar yapıldığında geleceğin en güvenilir ve temiz enerji larından birisi olacaktır.
Çevre kirlenmesinin en büyük sorumlularının kendileri bulunduğunun bilincinde olan bir takım ülkeler yüksek bütçeler tasnif ederek bu sistemleri,metotları kullanmaya başlamışlardır. Gelişmekte olan ülkeleri düşündüğümüz de ise durumun daha zor bulunduğunu görüyoruz. Artan nüfus ve süratli sanayileşme sebebiyle enerji üretimine gereksinim artmasına karşın kafi bütçeler ayrılamadığı için kısa vadede ucuz yöntemlere başvuruluyor. Türkiye' de ne benzer biçimde bir sorunla karşılaşılıyor? Fosil lı santraller yerine yenilenebilir enerji santralleri için teknik bilgi ve yüksek yatırım gerektiren altyapılar gerekiyor. Bundan dolayı kısa vadede daha bilindik ve ucuz yöntemler tercih ediliyor. Ama uzun solukta ödenecek olan bedeller asla düşünülmüyor. Fakat geçtiğimiz yıl Şubat ayında vatanımızda de yürürlüğe giren Kyoto protokolu' nun sera gazı emisyonlarını düşürmeyi hedefleyen maddeleri yardımıyla ülkemiz de bundan sonra temiz enerji larına yönelme durumunda.
Bir başka seçenek de işletim esnasında atmosfere kirletici madde salmadığı için tercih edilen nükleer enerjidir. Uygun ve doğru inşa edilen santrallerde diri sağlığına zararı dokunan ışınım salımı söz mevzusu değildir. Fakat bir reaktör kazası meydana gelmesi durumunda açığa çıkan yüksek enerjili parçacıkları içeren bulutlar kilometrelerce uzaklara kadar taşınabilir. Su ve toprak vesilesiyle besinlere geçerek diri vücuduna girebilir. Bu durumda çok tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Nükleer santrallerde meydana gelen kazaların sebebi insan hatasıdır. İnsan hatası olmayacak şekilde insansız bir reaktör kurulması ise hemen hemen mümkün değildir. Bu durumda çok az de olsa bir kaza meydana gelmesi şartları ağırbaşlı sorunlara niçin olabilir.
Yaşamımızın kökeni olan güneş ışınlarını üreten yıldızlardaki enerji füzyon enerjisidir. Ticari amaçlı üretim icra eden nükleer tesislerde ise fisyon enerjisi kullanılmaktadır. Füzyon enerjisi nin hammedesi hidrojenin izotopu olan döteryumdur ve okyanuslarda bizlere sınırsız bir biriki sunar. Fakat ticari amaçlı kullanımı için hemen hemen başarılmış bir yöntem değildir. Fakat gelecekte hedefinize yetişmesi durumunda çok temiz ve sınırsız bir enerji membaı olacağı kesindir.
Tüm bu gerçekler ışığında söyleyebileceğimiz şey, büyük fabrikatörlerin, yöneticilerin ve petrol şirketlerinin sahiplerinin tek gayesi kar elde etmek olduğundan yönetimlere temiz ve yenilenebilir enerji larına yönelmeleri mevzusunda etkili olacak güç çevre kirliliği ve enerji ları mevzusunda şuurlu bir kamuoyu olacaktır. Bu kamuoyunu oluşturmak da bizler sivil cemiyet kurumlarının görevidir.
Gözde SARAL
Ankara üniversitesi
Bu ileti 'en iyi çözüm' seçilmiştir.
Günümüzde enerji elde edilmiş başlıca lar şunlardır:
1. İnsan gücü,
2. Hayvan gücü,
3. Rüzgar gücü,
4. Odun,kömür benzer biçimde katı yakıtlar,
5. Petrol,
6.Gaz,
7. Su (baraj),
8. Sıcak su ları,
9. Su buharı,
10. Uranyum madeni,
11. Güneş.
Su Enerjisi
nebilir enerji larının başlangıcında geliyor. Temel olarak nehirlere karışan yağmur suyu ya da eriyen kar, su enerjisine dönüştürülebilir. Buna en iyi örnek barajlardır. Su toplama havzalarında bırakılan su akar ve türbinleri döndürür, bu türbinlere bağlı olan jenaratörlerle elektrik üretir. Baraj inşa edildikten sonrasında, hidroelektrik enerjisi, maliyeti az olan bir enerji yöntemidir. Çevre kirliliğine niçin olmaz ya da yakıt tutarları karşısında zayıf değildir. Fakat yakın tabii ortam ya da çevrede yaşayanlar üstündeki tesirleri açısından eleştirilebilir. 2003 senesinde, hidroelektrik enerjisi yardımıyla dünyanın enerji ihtiyacının ortalama yüzde 16'sı karşılanıyordu. Norveç, enerji ihtiyacının yüzde 99'unu hidroelektrik santrallerden karşılıyor.
Rüzgar Enerjisi
Rüzgar enerjisi, fosil yakıtlara nazaran elektriğin birimi başına daha pahalıya gelse de, hidroelektriğin peşinden en verimli ikinci yenilenebilir enerji membaıdır. Rüzgar enerjisinde başı Avrupa çekiyor. Rüzgar türbinleri kule şeklinde ve çoğu zaman iki ya da üç kanatlıdır. Çapı metrelerce olabilir, kirlilik yaratmaz ve monte etmesi kolaydır. Kıyıda ya da açıkta bulunabilir fakat üretim rüzgara bağlıdır. Bazıları rüzgar türbinlerini, manzarayı bozmuş olduğu sebebi öne sürülerek eleştirir.
Güneş Enerjisi
Sera etkisine neden olan gazlar üretip kirlilik yaratmayan, temiz, yenilenebilir enerji membaıdır. Fotovoltaik (PV) hücreler yardımıyla aydınlık direkt elektriğe çevrilir. Fotovoltaik paneller, bir çok ülkede ev ve işyerlerinin çatılarına monte edilebilmektedir. Başta Almanya ve ABD olmak suretiyle, bir çok ülkede de daha büyük ölçekte daha geniş kitlelerin kullanımına uygun sistemler inşa edilmekte. Güneş enerjisi üretimi, yenilenebilir enerji ları içinde maliyeti kim bilir en yüksek olanı. Mahalli amaçlı kullanım haricinde da ekonomik bir yöntem olmasa da maliyeti giderek düşmeye başlamış durumda. üstelik, sistem bir kez kurulduğunda, enerji kaynağından parasız yararlanılabiliyor. Seçenek olarak aydınlık direkt suyun ısıtılmasında kullanılıyor.
Dalga ve Gelgit Enerjisi
Okyanuslar, hemen hemen kullanılmamış büyük bir enerjiyi içlerinde sağlıyor. Dalga ve gelgit enerji teknolojileri de güneş ve rüzgar enerjisiyle kıyaslandığında, nispeten yeni ve büyük seviyede keşfedilmemiş enerji türleridir. Bu enerjinin geliştirilmesi maliyetli bir iş olduğundan, yakın gelecekte alışıldık enerji larıyla mali açıdan yarışacak bir aşamaya gelmesi ihtimaller içinde görünmüyor.
ABD Enerji Bakanlığı‘nın verilerine nazaran, dünyanın tüm sahillerinde oluşan dalga enerjisi toplandığında, 2 ile 3 milyon megavatt enerji açığa geliyor. Gelgit ve dalga enerjisinin varlıklı olduğu bölgeler: İskoçya'nın garp sahilleri, Kanada'nın kuzeyi, Cenup Afrika, Avustralya, ABD'nin kuzeydoğu ve kuzeybatı sahilleri.
Biyo (Organik) Yakıt
Bu terim, yenilenebilir enerji membaı olarak fosilleşmemiş organik maddeler için kullanılıyor. Bitkilerden elde edilmiş madde, başka maddelere, kimyasallara, yakıta ve enerjiye dönüştürülebilir. Bir takım türleri, sanayide etkin şekilde kullanılıyor; mesela tohum, şeker ve sebze yağından ya da bunların karışımından elde edilmiş bio yakıtların kullanıldığı epey fazla sayıda otomobil üretiliyor.
Jeotermal Enerji
Jeotermal enerji, Dünya'nın kilometrelerce alt kısmındaki merkezinde, erimiş kayalardan oluşan mağmadan gelen ısıyı kullanıyor. Bu ısı ya kuyular açılarak ya da yüzeye yakın yerlerdeki su ları ya da kayalardan elde edilir. Bütün ülkelerce tüketilen enerjinin yalnız yüzde 0.4'ü bu yolla elde ediliyor. Mesela İzlanda'da sıcak jeotermal sular, ısıtma amacıyla kullanılmak amacıyla direkt binalara pompalanır. Jeotermal enerji direkt ya da dolaylı olarak ABD, Filipinler, İtalya, Meksika, Endonezya, Japonya ve Yeni Zelanda benzer biçimde bir çok ülkede kullanılıyor.
Hidrojen Enerjisi
Başlıca enerji ları içinde kabul edilmese de, hidrojen gelecek için ümit vaat eden bir yakıt. Enerjiyi taşıyan, verimli ve çevre kirliliğine yol açmayan bir gaz. Ne var ki, şu aşamada su ya da fosil yakıtlarda elde edilebilmesi için oldukça fazla elektrik harcanıyor. Bununla birlikte saklanması ve taşınması da güç.
Okyanus Enerjisi
Derin okyanus sularıyla güneşin ısıttığı yüzey suyu arasındaki ısı farkını kullanarak elektrik üretmek mümkün. Bir tahmine nazaran, okyanuslardan gelen güneş enerjisinin yüzde 0.1'inden azı, ABD'nin günlük enerji tüketiminin 20 katından fazlasını sağlayabilir. Fakat, bu değişen teknolojinin kullanımına daha zaman var.
YENİLEMEZ ENERJİ ÇEŞİTLERİ
(Klasik Enerji Kaynakları)
Klasik lar, Karbon bazlı olarak adlandırabilecek lardır. Petrol, kömür ve doğalgaz en temel enerji larıdır. Bu tür durumlar, meydana gelişleri itibarıyla yenilenmeleri çok uzun bir süre aldığından, yenilenmeyen lar olarak da adlandırılırlar.
Kömür : Yeraltı madenciliği ya da açık işletme metodları kullanılarak çıkarılan fosil lı yakıttır. Çoğu zaman hayvan fosillerinden oluşur. Kolayca yanabilen siyah ya da kahverengimsi redüksiyonunda çok büyük önemi vardır. Bir sürü çeşidi vardır. Örneğin taş kömürü, fabrikalarda kullanılır. Isı derecesi yüksektir. Antrasit, ısı kıymeti en yüksek olan kömürdür, vatanımızda az mevcuttur. Bununla birlikte vatanımızda en fazlaca bulunan kömür linyittir.
DEVAMI
nemez enerji ları nedir?
Seçenek enerji ları nedir?
Okulda kullanılan enerji ları nedir ve bunların enerji dönüşümleri nasıldır?
YORUMLAR