5378 Sayılı ÖZüRLüLER KANUNU Özürlü: Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve toplumsal k...
5378 Sayılı ÖZüRLüLER KANUNU
Özürlü: Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve toplumsal kabiliyetlerini türlü derecelerde kaybetmesi sebebiyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve yardım hizmetlerine gereksinim duyan kiş
WHO - Dünya sıhhat örgütünce meydana getirilen engelli tanımı
Özürlülük terimine Dünya Sıhhat Örgütü, Birleşmiş Milletler ve ILO tarafınca değişik nazar açılarından yaklaşılmaktadır.Dünya Sıhhat Örgütü, özürlülük terimi hakkında alt taraftaki benzer biçimde hastalık sonuçlarına dayanan, sıhhat yönüne ağırlık veren bir tanımlama ve sınıflama yapmıştır (http:/www.who.com):
*Noksanlık (Impairment): “Sağlık bakımından “noksanlık†ruhsal, anatomik ya da fizyolojik yapı ve fonksiyonlardaki bir noksanlığı ya da dengesizliği ifade eder.â€
*Özürlülük (Disability): “Sağlık kendi alanında ‘sakatlık' bir noksanlık sonucu meydana gelen ve düzgüsel sayılabilecek bir insana oranla bir işi yapabilme kabiliyetinin kaybedilmesi ve kısıtlanması durumunu ifade eder.â€
*Maluliyet (Handicap): “Sağlık kendi alanında “maluliyet†bir noksanlık ya da sakatlık sonucunda, belli başlı bir kişide meydana gelen ve o kişinin yaş, cinsiyet, toplumsal ve kültürel durumuna bakılırsa düzgüsel sayılabilecek faaliyette bulunma kabiliyetini önleyen ve sınırlayan dezavantajlı bir şartları ifade eder.â€
“Sağlık yalnız hastalık ve özürlülüğün olmaması değildir, bununla birlikte bedensel, ruhsal ve toplumsal yönden tam bir iyilik durumudur. Özürlülük ise bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinden belli başlı bir oranda ve devamlı olarak fonksiyon ve görüntü yitirilmesine yol açan organ yokluğu ya da bozukluğu sonucu kişinin düzgüsel yaşam gereklerine uyamama durumudur. Bu durumdaki kişiye özürlü denilmektedir.â€
Mutluer, 1997, s:10
Günümüz Türkiye'sinde engellilerin toplumla bütünleşme yönünde yoğun problemler içinde yaşadıkları bilinmektedir. Problemi adlandırmadan başlamış olan ve yaşamın bir çok alanına yayılan bu problemler
engelli bireylerin içinde yaşadıkları toplumla işlevsel bir bütünlük içinde yaşamalarını güçleştirmektedir. Devamlı sorunlarla boğuşan onlara anlamlı çözümler üretemeyen bireyler kendilerini mutsuz hissedeceklerdir. Bu da temel bir insan hakkı olan ferdin kendisini gerçekleştirme hakkını ortadan kaldıran az yaşam kalitesi anlamına gelir.
Engellilik Nedir Engelli Kime Denir?
Yalnız bizim dilimizde değildir başka pek çok dilde de engelli ve engellilik anlamına gelen aniden fazla sözcük mevcuttur. Mesela Türkçe'de genel düzeyde engelli özürlü sakat sözcükleri aslen aralarında mana fakları olması durumunda aynı anlama gelmek suretiyle kullanılmaktadır. Genel anlamda tüm engelliler için yaşanmış olan bu karmaşa belli başlı engelli kümeleri için de geçerlidir. Mesela kör âma görme engelli görme özürlü az gören vb. Bu sözcükler değişik anlamlar taşıdıkları benzer biçimde yer yer aynı anlama gelmek suretiyle de kullanılabilmektedirler. Bu da bir zihin karışıklığı yaratabilmektedir. Adlandırmadaki bu farklar bazen o şekilde çok münakaşaya niçin olmaktadır ki bu tartışmalar gerçek sorunların önüne dahi geçebilmektedir. Engellinin kim engelliliğin de ne olduğu açık bir şekilde ortaya konmayınca engellilere yönelik geliştirilecek politikaların yasaların ve hizmetlerin kapsamı da belirsizleşmektedir. Bu belirsizlik de uygulamada bir çok probleminin ortaya çıkmasına niçin olmaktadır. Adlandırmadaki karmaşa ve tarif güçlüğü engellinin kendisini anlatmasını ve diğerlerinin de onları kolayca anlamasını zorlaştırmaktadır.
Engellilerin yaşamış olduğu bir başka problem da kendileri ile ilgili sıhhatli istatistiklerin olmayışı. İlk kez son İki nüfus sayımında engellilerin belirlenmesine yönelik bir sual sorulmuş bunlardan biride ilkinden sıhhatli bir netice elde edilememiştir. Son nüfus sayımında engellilere ilişkin kimi durumlar daha detaylı sorularla soruşturulmasına rağmen kamuoyuna hemen hemen bir netice açıklanmamıştır. Sayım sonucunda ortaya çıkacak çok mühim bilgilere dayanarak pek çok şeyi konuşabilmek ve bir çok hizmeti planlayıp programlayabilmek sanırım epey kolay olacaktır.
Engelliliğin devamlı her yerde geçerli ölçülerle tanımını yapmak oldukça güçtür. Bu sebeple olsa gerek alanyazında (literatürde) çok değişik tanımları vardır. Birleşmiş Milletler Sakat Haklan Bildirgesinde "Şahsi ya da toplumsal yaşantısında kendi kendisine yapması ihtiyaç duyulan işleri (bedensel ya da sonradan olma) her hangi bir noksanlık sonucu yapamayanlar" (3) sakat olarak tanımlanmaktadır. Engelli sözcüğü genel anlamda hareket kabiliyeti sınırlanmış bireyi çağrıştırmaktadır. Hareket kabiliyetini sınırlayan nedenler ise doğuştan getirilen doğum esnasında karşılaşılan ya da sonradan yaşanmış olan bir hastalık ya da kaza sonucu ortaya çıkan bir işlev bozukluğundan lanıyor olabilir. Hareket kabiliyetinin kısıtlı olması başlı başına bir engellilik midir? Eğer o şekilde ise hepimizin yapamadığı beceremediği bir iş ya da fiil yok mudur yaşamda? Engellilik günlük yaşama katılmayı engellemiş olan fizyolojik işlevlerdeki bir sınırlılık hali olarak değerlendirilmelidir. Gerçekte mühim olan bir takım işlevlerin yerine getirilmesinde karşı karşıya kalman bir fizyolojik sınırlılığın olması değildir bu tarz şeyleri "kompanse" edecek yardım sistemlerinden yoksun kalmaktır. Eğer bir gözlükle mevcud görme yetersizliğinizi rahatça giderebiliyor ve işlerinizi görebiliyorsanız bir sorununuz yok; ama geri kalmış bir köyde ya da yörede bu gözlüğe ulaşamıyorsanız kararlı bir sorunla karşı karşıyasınız anlamına gelir. O halde engellilik pek çok süre değişken bir mevzudur. Başka bir deyişle nerede ve iyi mi karşılaşacağınıza bağlı olarak neticeleri değişim gösteren bir durumdur.
Ferdin fizyolojik işlevlerindeki bozukluk ve bunların hareket kabiliyetinte yarattığı eksiklik ve güçlük onu toplumun başka bireylerinden değişik kılar. Bu farklılık engellilerin yaşamış olduğu ayrımcılığın da aslolan nedenidir. Bilinmiş olduğu benzer biçimde her türlü ayrımcılığın temelinde değişik olmak şu demek oluyor ki "alışılmamış özelliklere" haiz olmak vardır. Fizyolojik işlevlerdeki bozukluklar ve bunların hareket kabiliyeti üstünde yarattığı sınırlamalar bireyi toplumdan uzaklaştırır. Toplumsal yardım sistemlerinin yetersizliği toplumun dışlayıcı tutum ve davranışları da engelli ferdin topluma eşit bireyler olarak katılmasını önler.
Birleşmiş Milletler Genel Kurul'unun 20 Aralık 1993 tarihinde meydana getirilen 48. toplantısında 48/96 sayılı kararla kabul edilen "Sakatlar İçin Fırsat Eşitliği Mevzusunda Standart Kurallar" (yazının bundan sonraki bölümlerinde yalnızca 'Standart Kurallar' diye geçecektir.) engellilerin topluma eşit katılımları için bir takım ön koşullardan söz etmektedir: Bu tür şeyler bilinçlendirme tıbbi bakım rehabilitasyon ve yardım hizmetleridir (4). Eşit katılım için ön koşullar içinde sayılan tıbbi bakım (Kaide 2) engelliliğin önlenmesi ile ilgili hükümler içermektedir. Engelliliğe niçin olabilecek durumların ortaya çıkartılması değerlendirilmesi ve bunların giderilmesi mevzularında etkili programlar önerilmektedir. Bu programlar kanalıyla engelliliğe yol açan etkenlerden korunmak bu etkenleri azaltmak ya da yok etmek olanaklı olabilecektir. Söz mevzusu programlara engellilerin ailelerinin ve ilgili kuruluşların alınması büyük ehemmiyet taşımaktadır. Engelliliğin önlenebilmesi için erken tanı ilk yardım erken müdahale erken bakım ve koruma önemlidir. Bununla birlikte sıhhat mensubunun yetiştirilmesi sıhhat alt yapısının ve sıhhat sigortasının engellileri de içerecek şekilde geliştirilmesi ve tüm topluma yaygınlaştırılması bu açıdan mühim konulardır.
Bir toplumda engellilerin varlığı onların toplumla bütünleşme gereksinimini ve sorununu ortaya çıkarmaktadır. Bu ise oldukça zor ve karmaşık bir süreçtir. Oysa engellilik önlenebilirse en azından sayıları epey üye indirilebilirse engellilerin topluma kazandırılması mevzusu günümüzdeki boyutlarda bir problem olmaktan çıkacaktır.
Engelliliğin sebepleri özenle incelenirse bunların çok mühim bir kısmının kaçınılabilir önlenebilir nedenler olduğu görülecektir. Engellilik genel anlamda kaynağına ve sebeplerine bakılırsa değişik şekillerde sınıflandırılmaktadır. Kaynağına bakılırsa sınıflandırıldığında doğuştan gelen engellilik sebepleri içinde bazı genetik nedenler akraba eşiyle olan evliliği gebelik esnasında annenin karşılaşmış olduğu travmalar hastalıklar ilaç kullanımı ışına maruz kalmak annenin alkol ve madde bağımlısı olması fena beslenmesi benzer biçimde nedenler görülmektedir. Sayılan tüm bu nedenler kaçınılmaz önlenemez durumlar değildir. Tıp bilimince meydana gelen araştırmalarla genetik sebeplerin dahi en azından bir bölümü evvelde bilinebilmektedir.
Doğum esnasında ve sonrasında 'kazanılan" engelliliğe ulaşınca fena ve yetersiz koşullarda meydana gelen doğumlar travmalar yanlış uygulamalar vb. akla gelmektedir.
Doğum sonrasında karşılaşılan vakalar içinde ise iş kazaları ev kazaları trafik kazaları savaşlar terör vakaları endüstriyel kazalar deprem ve benzeri yıkım vakaları büyük endüstri kazaları v.b temel engellilik sebepleri arasındadır. Bunların büyük çoğunluğunun da önlenebilir özellikte nedenler olduğu anlaşılmaktadır. O halde "engellilik bir yazgı değildir". Lüzumlu önlemler alındığında dikkatli bir cemiyet yaratıldığında engellilik büyük oranda önlenebilir. Bundan dolayı insana her şeyin üstünde kıymet veren bir anlayışın toplumda benimsenip yerleştirilmesi gerekir. Bundan dolayı engelli problemlerine eğilirken ısrarla üstünde durulması ihtiyaç duyulan mevzu engelliliğin oluşmasını önlemek olmalıdır.
Engellilerin genel olarak toplumla bir araya gelmesinin önündeki engellerden biri ve kim bilir en önemlisi yoksulluktur. Meydana getirilen araştırmalar dünyanın her yerinde engellilerin çok büyük çoğunluğunun toplumun yoksul kesimlerinden geldiğini ve yoksulluk içinde yaşadıklarını göstermektedir. Bu belirleme gelişmiş/endüstrileşmiş ülkeler için de geçerlidir. Kuşkusuz bu gerçek bizim benzer biçimde gelişmekte olan ülkelerde epey çarpıcı ve trajik yönleriyle yaşanmaktadır. Yukarda sayılan engellilik sebepleri genellikle yoksul kesimler içinde geçerlilik kazanmaktadır. Bununla birlikte engellilik işsizliğin de başlıca sebepleri içinde sayıldığı (11) için bu iki olgu içinde bir niçin netice bağlantısı bulunmuş olduğu söylenebilir. Demek ki engellilerin topluma kazandırılmalarının önündeki en kararlı sorunlardan biri içinden geldikleri sosyo-ekonomik kesimin bir tüm olarak yaşamış olduğu yoksulluk problemi/gelir dağılımı sorunudur. Naüreldir ki yoksul kesimler arasından gelen engelliler yoksulluğu üreten başka sebeplerle de bir arada yaşadıkları için onlar için yoksulluk sanki bir kısır döngüye dönüşmektedir. Bu onların toplumla bütünleşmelerinin önündeki en kararlı engeldir. Standart Kurallar (Kaide 8) engellilerin toplumsal güvenlik kapsamında korunmalarını ve onlara kafi düzeyde gelir desteği sağlanmasını öngörmektedir. Bu mevzuda engellilere yönelik ayrımcı uygulamalar önlenecektir. Engellilerin koruyucu aile uygulaması içinde bakılması için bakıcı ailelerin toplumsal güvenlik kapsamına alınarak desteklenmesi ön görülmektedir. Engellilerin kendi kendilerine kafi olabilmesi için meslek edindirilmeleri ve işe yerleştirilmeleri önemle vurgulanmaktadır. Aslolan olan engelli de olsa her ferdin topluma emek vererek üretken bir fert olarak katılmasıdır.
Engellilerin toplumla bir araya gelmesinin önündeki bir başka engel de eğitim mevzusunda karşılaştıkları sorunlardır. Tüm ülkelerde eğitim sistemi ilk olarak nüfusun engelli olmayan kesimi için planlanıp uygulanmaktadır. Böylelikle daha en baştan eğitim sistemi engellileri dışlayan bir anlayışa haiz olmakta; bir süre sonra da engellileri eğitim sistemiyle bütünleştirecek türlü programlar geliştirilmeye çalışılmaktadır. Aslen dikkatli ya da bilinçsiz gelişen bu dışlayıcı tavır başka mevzular için de söylenebilir. Bir taraftan türlü mevzularda engellileri dışlayan süreç devam ederken bir taraftan da onları toplumla bütünleştirme uğraşı ne yazık ki birbiriyle çelişen iki süreç olduğundan o kadar da başarıya ulaşmış olamamaktadır. Engellilerin eğitimi ile ilgili programların değişik oluşu bu ayrımın sebebi olarak gösterilebilmektedir. Oysa bu yalnızca engelliler için değildir her insanoğlunun eğitiminde geçerli bir durumdur. Uygar eğitim anlayışında eğitimin odağında engelli olsun olmasın insan insanoğlunun özellikleri ve gereksinimleri yer alır.
Standart Kurallara bakılırsa (kaide 6) engelliler de başka bireyler benzer biçimde ilk orta ve yükseköğrenim olanaklarından yararlanacaklardır. Mecburi eğitim hepimiz benzer biçimde engellileri de kapsayacaktır. En fazlaca dikkatsizlik edilen konulardan birisi de engelli evlatların okul öncesi eğitimidir. Bununla birlikte erişkin engelliler için örgün ve yaygın eğitim olanakları da son aşama sınırlıdır. Bundan dolayı ilk olarak eğitim alt yapısının kalite ve nicelik olarak geliştirilmesi ve engellilerin gereksinimlerini karşılayacak bir düzeye eriştirilmesi gerekir. Engellilerin eğitiminde mesuliyet alacak meslek elemanlarının (hususi eğitimci rehber danışman toplumsal hizmet uzmanı) kafi sayıda ve donanımda yetiştirilmeleri gerekir öte taraftan eğitim kurumlarının engellilerin de varlığını hesaba katacak fizyolojik düzenlemelere haiz olması bu kurumlara kolay ulaşım için lüzumlu önlemlerin alınması engellilerin hususi eğitimi için lüzumlu ders araç-gereçlerinin hazırlanması benzer biçimde mevzular engellilerin toplumla bütünleşmeleri önündeki kararlı engeller olarak yaşanmaktadır. Engellilerin engel durumlarını hesaba katacak hususi ölçme değerlendirme sistemlerinin-,metotlarının geliştirilmesi gereklidir.
Müfredat programları engel türleri ve dereceleri ile engellilerin şahsi özellikleri ve gereksinimleri de dikkate alınacak şekilde esnek hazırlanmalıdır. Engellilerin eğitiminde görevli meslek elemanlarının meslek/hizmet içi eğitimlerine de ihtiyaç duyulan ehemmiyet verilmelidir. Engellilerin eğitiminde modern bir yaklaşım olarak kabul edilen "kaynaştırılmış eğitim" lüzumlu alt yapı eksiklikleri giderilerek yaygın bir biçimde uygulanmalıdır.
üniversitelerin engellilerle ilgili eğitim veren bölümlerinde Öncü araştırma ve uygulamalar desteklenmeli engellilerle ilgili "uygulama araştırma merkezleri" kurulması teşvik edilmelidir. İlgili kurumlar içinde bilgi ve tecrübe paylaşımı amacıyla ortaklık ve eşgüdüm sağlayıcı çalışmalara ağırlık verilmelidir.
Engelliler eğitim sisteminin haricinde kalıp eğitilemeyince bu vaziyet bir çok başka problemi da bununla beraber getirmektedir. İnsan yaşamında bir takım problemler bir takım mevzular vardır ki gerek bir çok probleminin üretilmesinde gerekse bir çok probleminin çözümünde sanki bir anahtar görevi oynamaktadır. Eğitim de onlardan birisidir. O nedenle engellilerin eğitim problemlerine lüzumlu ehemmiyet ve ağırlık verilmelidir. vatanımızda engellilerin % 97'sinin eğitim olanaklarından yoksun kalmış olduğu ileri sürülmektedir (15). Bu da probleminin bizdeki boyutu hakkında yeterince düşünce vermektedir. Bu eğitim oranıyla engellilerin sorunlarını çözmek onları topluma kazandırmak toplumla bütünleştirmek olanaklı değildir.
Engellilerin topluma katılmalarının önündeki en büyük engellerden birisi de ulaşım fizyolojik çevre ve konut sorunudur. Engellilerin içinde yaşadıkları fizyolojik çevre haiz oldukları fizyolojik işlev bozuklukları/yetersizlikleri ve bunun yol açmış olduğu sınırlamalar yüzünden büyük ehemmiyet taşımaktadır. Eğitim mevzusunda gösterdiğimiz benzer biçimde toplumu tasarlarken bir cemiyet modeli ortaya koyarken içinde yaşanılan fizyolojik çevreyi de o toplumun içinde yaşayan herkesi düşünerek tasarlamak gerekir. Yaşanılan konuttan tüm kamusal yaşam alanlarına ve ulaşım araçlarına kadar tüm çevresel unsurların engellilerin özellikleri ve gereksinimleri dikkate alınarak tasarlanmadığı bir gerçektir. Yollar kaldırımlar kamu binaları parklar ve bahçeler okullar içinde yaşanılan konutlar ulaşım araçları ve bunun benzer biçimde daha bir sürü fizyolojik çevre unsuru engellilerin topluma katılmasının önünde kararlı birer engel oluşturmaktadır. Böylelikle haiz olduğu engeli sebebiyle hareket kabiliyeti sınırlanmış insanların bu ve benzeri sebeplerle yaşadıkları sınırlama daha da pekişmektedir. Bunun anlamı Hareket kabiliyeti sınırlanan ferdin toplumsal yaşamdan dışlanmasıdır. Oysa tüm bu tür şeyler engellilerin topluma katılmasını toplumla bir araya gelmesini kolaylaştıracak bir şekilde tasarlanabilir ve geliştirilebilir (9).
Standart Kuralların eşit katılım için hedef seçtiği alanlardan ilki "ulaşılabilme" (kaide 5) mevzusudur. Bu mealde fizyolojik çevre koşullarının engellilerin yaşamını kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi eşit katılım açısından yaşamsal değerde kabul edilmektedir. Fizyolojik çevrenin yapılandırılmasında görevli şahıs ve kuruluşların engelli kişiler mevzusunda bilgili dikkatli ve hassas davranmaları sağlanmalıdır. Bu sebeple fizyolojik çevrenin tasarlanması ve yapılandırılması süreçlerinde engellilerin ailelerinin ve örgütlerinin alınması mevzusu büyük ehemmiyet taşımaktadır.
Rehabilitasyon ve araç-gereç gereksiniminin yeterince karşılanamaması da engellilerin toplumla bütünleştirilmesinin önündeki en büyük engellerden birisidir. Bilinmiş olduğu benzer biçimde rehabilitasyon çok genel olarak yitirilen bir yeteneğin tekrardan kazandırılması yerine başka bir yeteneğin 'ikame edilmesi" (1; 7) anlamına gelir. Her hangi bir sebeple engelli hale gelen fert evvelde mevcud işini bundan böyle yapamıyorsa ya o işi yapabilmek için "tekrardan yeteneklendirilmesi = rehabilite edilmesi" gerekmektedir ya da bu İşi yapmak bundan böyle olanaklı değilse yapabileceği yeni bir iş için beceri kazanması (eğitilmesi) gerekmektedir. Bu şekilde bir rehabilitasyon sürecinden geçmemiş olan fert topluma ve içinde yaşamış olduğu aileye yük olmaktan kurtulamayacaktır. Engellilerin engelleriyle bağlantılı bir eğitim ve rehabilitasyon olanağından yararlanması onları toplumsal yaşamla bütünleştiren en mühim etkendir. Oysa bu gün ülkelerin gelişmişlik düzeylerine bakılırsa az çok fark etse de engellilerin ezici bir çoğunluğu bu olanaklardan yararlanamamaktadır.
Standart kurallara bakılırsa (Kaide 3) engelliler için geliştirilecek rehabilitasyon programlarına katılım mevzusunda da eşitlik ilkesi en mühim rehber durumundadır. Programlar engellilerin ailelerinin ve örgütlenmelerinin alınması ile geliştirilmeli; kalite ve nicelik yönden engellilerin gereksinimlerini karşılayacak yeterlikte olmasına itina gösterilmelidir. Eşitlik ilkesi gereği aniden çok özürü bulunanlar dikkatsizlik edilmemelidir. Rehabilitasyon programının kapsamında eğitim danışmanlık bireysel kapasitenin arttırılması değerlendirme rehberlik benzer biçimde mevzular yer almıştır. Hedef kitlesi ise engellilerin yanı sıra aileleri ilgili kuruluşların çalışanları cemiyet ilgili meslek elemanları ve medya yer almıştır.
Uygulanan rehabilitasyon programlarının değerlendirilmesinde engellilerin ailelerinin ve örgütlerinin görüşlerine Ehemmiyet verilmelidir.
Bununla birlikte her engel kümesinde yer edinen bireylerin gereksinim duydukları kimi araç gereçler vardır ki bu tür şeyler engelliler için son aşama önemlidir yaşamlarının sanki bir parçası gibidir. Bu araç gereçler engellinin hareket kabiliyetini artırıcı özelliklere haizdir. Bu da toplumla daha çok bütünleşme anlamına gelir. Yoksulluk ve işsizliğin en yaygın olduğu toplumsal kesimin engelliler olduğu düşünülürse bilhassa toplumsal güvenlik ve toplumsal refah hizmetlerinin yetersiz olduğu ülkelerde engellinin bu tip araç gereçlere rahatlıkla erişmesi beklenemez. Az Ilkin verilen örnekte olduğu benzer biçimde belli başlı oranda görme engeli olan bir insanoğlunun bir gözlük desteğiyle bu sorununu çözülecekse ya da adım atma güçlüğü çeken bir insana sağladığınız bir araçla (bir koltuk değneği ya da tekerlekli iskemle ile) onun yaşamı mühim seviyede kolaylaşacaksa böylelikle engelli karşı karşıya olduğu sınırlanmanın kısıtlılığın dışına çıkabilecekse bu onun İçin olmazsa olmaz bir şeydir. Bu sağlanamadığında engellinin topluma katılmasının önünde kararlı bir engel oluşmuş anlamına gelir.
Engellilerin onurlu bir yaşam sürebilmeleri için kendi kendilerine yeten bireyler olmalarının önemine değinilmişti. Bu bağlamda kamusal yardımlardan yararlanmak mevzusunda tam bir eşitlik olmalıdır. Engellilere gereksinim duydukları araçlar parasız ya da çok ucuza verilmelidir. Engellilerin gereksinim duydukları hususi araçların geliştirilmesi mevzusunda AR-GE araştırmalarının desteklenmesi araçların üretimi ve ithalinde kolaylıklar sağlanması gerekir. En önemlisi engellilerin bu araçlara rahatlıkla ulaşabilir olması sağlanmalıdır. Bu araçların üretimi ve dağıtımında tüm engel kümelerinin ve her engelli ferdin gereksinimleri hususi olarak dikkate alınmalıdır. Engellilerin yaşamlarını kolaylaştırmak suretiyle tasarlanmış bu araçlar onların toplumsal yaşama katılmalarını maksimize edecektir.
Topluma katılma toplumla bütünleşme mevzusunda bir başka güçlük de engellinin aile yaşamı / öze! yaşamıyla ilgili olarak ortaya çıkmaktadır. Fizyolojik işlevlerindeki bozulma ya da bir takım eksiklikler sebebiyle engellinin hareket kabiliyeti sınırlanınca bu onun hususi yaşamına da bir takım engellemeler getirmektedir. Hatta toplumsal hizmet kurumlarda devamlı bakım ve koruma altında olan engelliler için sanki hususi yaşam yok denebilecek kadar azdır. Engelliye ait bir mekanın yokluğu ve kimi etkinliklerin (cinsel yaşam benzer biçimde) yasaklanması (13) benzer biçimde bir çok sınırlama hususi yaşamı ortadan kaldırmaktadır. Bununla birlikte engellilerin evlenmeleri ve aile kurmaları da başka insanlara oranla daha güçtür; bu da onların toplumla bütünleşmelerini mühim seviyede engellemektedir (2).
Gerek aile ortamında gerekse kurum yaşamında olsun engelliler hususi bakım ve gereksinim kümesi oldukları için ya da başka zorlayıcı sebeplerle daha çok dikkatsizlik istismar kurbanı olmaktadırlar.
Standart Kurallara bakılırsa devletler (Kaide 9) engellilerin aile yaşamına tam olarak katılmalarını desteklemek durumundadır. Her mevzuda olduğu benzer biçimde bu mevzuda da ayrımcı uygulamalar olmaması için uğraş harcanması gerekmektedir. Evlilik aile yaşamı ve cinsellik benzer biçimde mevzularda engellilere yönelik negatif önyargıların değiştirilmesi gerekmektedir.
Engellilerin toplumla bir araya gelmesinin önündeki en mühim engel ise istihdam sorunudur. Çalışmanın gerek bireysel gerekse toplumsal refahın sağlanmasındaki önemi emsalsiz benimsenmektedir. Emek harcamayı Özendirmenin hem bireysel hem de toplumsal açıdan sayısız; yararı olduğu söylenebilir. Öte taraftan modern anlayışın bir gereği olarak "çalışıyor olmak ve işsizlikten korunmak" bir insan hakkı olarak da değerlendirilmektedir (11; 8; 6).
İşsizlik ve çabalama yaşamından lanan problemler engellileri kuşatan problemler içinde sanki başka sorunların da temeli konumunda olan bir başka söyleyişle direkt doğruya başka sorunları doğuran ya da bu sorunların daha şiddetle yaşanmasına niçin olacak etkilerde bulunan bir özelliğe haizdir.
Her insanoğlunun yapabileceği bir iş vardır ve engelliler de fizyolojik ve ruhsal işlevlerinde bir bozulma ya da eksiklik olsa dahi onların bu niteliklerini dikkate alan uygun bir eğitim ve rehabilitasyondan geçirildikleri süre çalışabilirler üretime katılabilirler. Çalışmanın kültürün mühim bir parçası sayıldığı toplumlarda hepimiz benzer biçimde engelliler de emek vermeye/üretmeye isteklidirler (10).
İşsizlik çok yönlü niçin ve sonuçlara haiz bir olgudur. Bu problemi yalnız engellilerin değildir tüm insanların gündeminde bir problem olmaktan çıkarmak kuşkusuz en büyük gaye olmalıdır.
Genel olarak engellilerin istihdamı ile bağlantılı yaşanmış olan sorunları beş noktada ele alabilmek olanaklıdır (5):
1- Ekranda görülen pencereden ilki vatanımızda hemen hemen engellileri de gözeten sistematik bir iş analizi ve meslek tanımlaması çalışmasının yapılmamış olmasıdır. Bu gün engellilerin haiz oldukları engelden lanan özellikleri ve nitelikleri de dikkate alınarak hangi işlerde çalışabilecekleri mevzusunda elde kararlı bir araştırma bir çabalama bulunmamaktadır. Engelliler çok sayıda işte kendi kendilerine yaptıkları girişimlerle çabalama deneyimleri yaratmaktadırlar. Oysa gelişmiş ülkelerde iş analizleri meslek tanımları son aşama önemlidir. Engelliler hangi işleri yapabilir? Bu iş bu meslek hangi eğitim sürecinden geçildikten sonrasında yapılabilir? Bu eğitim sürecinin özellikleri ve aşamaları nedir?... Tüm bunların ayrıntılarının belirlenmesi gerekir. İş piyasası eğer belli başlı niteliklerle donatılmış bir iş gücüne gereksinme duymuyorsa iş enerjisini bu niteliklerle donatmayı sürdürmek bir taraftan boşa giden emek ve para başka taraftan da bu niteliklere haiz işgücünün işsizliğine kapı aralamaktır. Kısaca her insanı olduğu benzer biçimde engellileri de iş piyasasının özellikleri ve gereksinimleri ışığında eğitmek özellik kazandırmak ve iş piyasasına hazırlamak gerekir.
2- Engellilerin istihdamını güçleştiren sayısız niçin içinde eğitim ve rehabilitasyon mevzusundaki yetersizlikler büyük yer tutmaktadır Bu gün vatanımızda ne yazık ki engelliler için kafi eğitim ve rehabilitasyon (mesleki eğitim ve rehabilitasyon dahil) merkezi bulunmamaktadır.
3- İçinde bulunduğumuz tutumsal yapının engellileri de içerecek bir biçimde düzenlenmemiş olması işverenlerin engellileri çalıştırmak mevzusundaki çekingenlikleri ve önyargıları da istihdamın önündeki engeller arasındadır. Bir takım işler vardır ki engelliler bu tarz şeyleri hakkaten başka insanlardan daha iyi yapabilmektedir bu tür şeyler kanıtlanmıştır. Cemiyet bu mevzuda dikkatli değildir. Bu şuur olmadığı için de bilhassa işveren kesimi "acaba yapabilirler mi" kaygısı içinde hareket etmektedirler. İşe alınan engellinin o iş ortamında başarıya ulaşmış olabilmesi üretken olabilmesi için de işyerinde bir takım düzenlemeler yapılmalı önlemler alınmalıdır. Bu tür şeyler yapılmadığı süre da çalışan engellinin işe yaramadığı üretken olamadığı benzer biçimde bir kanaatin oluşmasına kapı aralanmakta; bu da hemen hemen istihdam edilemeyen insanların önüne yeni engeller çıkarmaktadır (12; 15; 10).
4- Bir başka güçlük de engelli istihdamını kolaylaştırmada kullanılan araçların yeterince geliştirilmemiş olması ve uygulanmamasıdır. Dünyanın her yerinde engellilerin istihdamı ile ilgili bir takım kolaylaştırıcı yollar aranmakta ve uygulanmaktadır.
Mesela kota rejimi başka koşullarda istihdamında güçlük bulunan nüfus kesimleri için kullanılır. vatanımızda işyerlerinde 1475 sayılı İş Kanunu gereğince %3 oranında engelli istihdamını mecburi kılan yasal tanzim etme vardır. Bununla birlikte bu uygulama (istihdamda pozitif ayrımcılık) eski hükümlüler korunmaya muhtaç gençler ve terörle savaşım esnasında yitirilen kamu görevlilerinin yakınları için de uygulanmaktadır. Bunun haricinde korunmalı iş bölgeleri uygulaması vardır. Bazen bu uygulama eleştiri alsa da halen bir takım engelli kümeleri (mesela ağır zihinsel engelliler) için bilhassa önerilmekte ve kullanılmaktadır. Seçilmiş iş yöntemi bir takım işlerin yalnızca engelliler tarafınca yapılması (mesela santral işletmenliğini yalnız görme engelliler tarafınca yapılması benzer biçimde) için onlara tahsis edilmesidir. Değişik esnek çabalama biçimlerinin (evde çabalama evde üretim yarım zamanlı çabalama v.s.) engelliler için bilhassa kullanılması da olanaklıdır.
5- Engellilerin istihdamla bağlantılı sorunları istihdam gerçekleştikten sonrasında da ortaya çıkmakta ve iş yaşamı içinde de sürmektedir. Bu aşamada engelliler haiz oldukları şahsi özellikleri ve nitelikleri ile bağlantılı bir çok sorunla karşılaşmaktadırlar. Bu tür şeyler negatif iş ve işyeri koşullarından tutun da çalışmış olduğu işte karşılaşmış olduğu toplumsal güvenlik sorunları yetersiz ücret işinde ilerleyememe erken emeklilik benzer biçimde sayısız sorunları içeren geniş bir alana yayılmaktadır (10).
Standart Kurallar (Kaide 7) istihdam mevzusunda engelliler aleyhine mevcud tanzim etme ve uygulamaların kaldırılarak engellilerin istihdamını kolaylaştırmayı öngörmektedir. Engellilerin çalışacağı ortamların onların gereksinimlerini karşılayacak şekilde tasarlanıp yapılması engellilerin istihdamını kolaylaştıracak teknolojik gelişmenin desteklenmesi istihdama uygun eğitim verilmesi Standart Kurallarda altı çizilen başka mevzular arasındadır. Bununla birlikte engellilerin emek harcaması yönünde toplumdaki önyargıları giderici emek harcamalar ve engellilerin istihdamı mevzusunda kamu ve sorumluluğu bilhassa vurgulanmaktadır.
Bu gün gelinen noktada engelli istihdamının görünümü genel olarak şudur: Mesele bir yanıyla çok uzun süredir yaşanmış olan müzminleşerek yapısal bir özellik kazanan genel işsizlik problemininin bir parçasıdır. Bir yanı ile kendine Özgü özellikler taşımaktadır. Genel işsizlik problemininin bir parçası olarak getirilecek cevap arayışları bu gerçeği de gözetmek zorundadır. Kendine özgü yanları da örneksiz cevap arayışlarını mecburi kılmaktadır. Bu gün vatanımızda engelli iş gücü içinde işsizlik oranının tam olarak ne olduğu bilinmemektedir. Buna rağmen bu oranın %99'lar dolayında olduğu ifade edilmektedir. Bu oran gerçeği ortalama ifade ediyor dahi olsa probleminin boyutlarını sergilemeye kafi görünmektedir. Bundan dolayı kendine özgü yanlarıyla engelli sorunlarının en mühim boyutlarından birisini oluşturan engellilerin istihdamı problemi toplumsal politikanın odağında yer alıp en kısa sürede çözüme kavuşturulmayı beklemektedir.
Engellilerin emek harcaması ve işsizlikten korunması mevzusu bir taraftan internasyonal belgelerde bir taraftan da başta Anayasa olmak suretiyle ulusal mevzuatımızda gereğince işlenmiştir. Bu yönde ortaya çıkacak hukuksal tanzim etme gereksinimini karşılayacak yeni emek harcamalar elbet dikkatsizlik edilmemelidir. Fakat bu alandaki aslolan problem toplumsal anlayıştan uygulamadaki tutarsızlıklardan lanmaktadır. Bu gün vatanımızda engelliler işi olmayan kalmanın ezikliği içindedirler. üretken ve yaratıcı çabalama insanca ve onurlu bir yaşam sürdürebilmenin ön koşuludur. Bu sebeple engelli ferdin de topluma uyumunda toplumla bütünleşmesinde bir işe haiz olması büyük ehemmiyet taşır. Engelli fert işi olmayan kalmış olduğu ve yaşamış olduğu topluma üreterek katkıda bulunamadığı için kendini gerçekleştirmemekte ailesine ve topluma yük olmaktadır.
Özürlü: Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve toplumsal kabiliyetlerini türlü derecelerde kaybetmesi sebebiyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve yardım hizmetlerine gereksinim duyan kiş
WHO - Dünya sıhhat örgütünce meydana getirilen engelli tanımı
Özürlülük terimine Dünya Sıhhat Örgütü, Birleşmiş Milletler ve ILO tarafınca değişik nazar açılarından yaklaşılmaktadır.Dünya Sıhhat Örgütü, özürlülük terimi hakkında alt taraftaki benzer biçimde hastalık sonuçlarına dayanan, sıhhat yönüne ağırlık veren bir tanımlama ve sınıflama yapmıştır (http:/www.who.com):
*Noksanlık (Impairment): “Sağlık bakımından “noksanlık†ruhsal, anatomik ya da fizyolojik yapı ve fonksiyonlardaki bir noksanlığı ya da dengesizliği ifade eder.â€
*Özürlülük (Disability): “Sağlık kendi alanında ‘sakatlık' bir noksanlık sonucu meydana gelen ve düzgüsel sayılabilecek bir insana oranla bir işi yapabilme kabiliyetinin kaybedilmesi ve kısıtlanması durumunu ifade eder.â€
*Maluliyet (Handicap): “Sağlık kendi alanında “maluliyet†bir noksanlık ya da sakatlık sonucunda, belli başlı bir kişide meydana gelen ve o kişinin yaş, cinsiyet, toplumsal ve kültürel durumuna bakılırsa düzgüsel sayılabilecek faaliyette bulunma kabiliyetini önleyen ve sınırlayan dezavantajlı bir şartları ifade eder.â€
“Sağlık yalnız hastalık ve özürlülüğün olmaması değildir, bununla birlikte bedensel, ruhsal ve toplumsal yönden tam bir iyilik durumudur. Özürlülük ise bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinden belli başlı bir oranda ve devamlı olarak fonksiyon ve görüntü yitirilmesine yol açan organ yokluğu ya da bozukluğu sonucu kişinin düzgüsel yaşam gereklerine uyamama durumudur. Bu durumdaki kişiye özürlü denilmektedir.â€
Mutluer, 1997, s:10
Günümüz Türkiye'sinde engellilerin toplumla bütünleşme yönünde yoğun problemler içinde yaşadıkları bilinmektedir. Problemi adlandırmadan başlamış olan ve yaşamın bir çok alanına yayılan bu problemler
engelli bireylerin içinde yaşadıkları toplumla işlevsel bir bütünlük içinde yaşamalarını güçleştirmektedir. Devamlı sorunlarla boğuşan onlara anlamlı çözümler üretemeyen bireyler kendilerini mutsuz hissedeceklerdir. Bu da temel bir insan hakkı olan ferdin kendisini gerçekleştirme hakkını ortadan kaldıran az yaşam kalitesi anlamına gelir.Engellilik Nedir
Engelli Kime Denir?Yalnız bizim dilimizde değildir başka pek çok dilde de engelli ve engellilik anlamına gelen aniden fazla sözcük mevcuttur. Mesela Türkçe'de genel düzeyde engelli
özürlü sakat sözcükleri aslen aralarında mana fakları olması durumunda aynı anlama gelmek suretiyle kullanılmaktadır. Genel anlamda tüm engelliler için yaşanmış olan bu karmaşa belli başlı engelli kümeleri için de geçerlidir. Mesela kör âma görme engelli görme özürlü az gören vb. Bu sözcükler değişik anlamlar taşıdıkları benzer biçimde yer yer aynı anlama gelmek suretiyle de kullanılabilmektedirler. Bu da bir zihin karışıklığı yaratabilmektedir. Adlandırmadaki bu farklar bazen o şekilde çok münakaşaya niçin olmaktadır ki bu tartışmalar gerçek sorunların önüne dahi geçebilmektedir. Engellinin kim engelliliğin de ne olduğu açık bir şekilde ortaya konmayınca engellilere yönelik geliştirilecek politikaların yasaların ve hizmetlerin kapsamı da belirsizleşmektedir. Bu belirsizlik de uygulamada bir çok probleminin ortaya çıkmasına niçin olmaktadır. Adlandırmadaki karmaşa ve tarif güçlüğü engellinin kendisini anlatmasını ve diğerlerinin de onları kolayca anlamasını zorlaştırmaktadır.Engellilerin yaşamış olduğu bir başka problem da
kendileri ile ilgili sıhhatli istatistiklerin olmayışı. İlk kez son İki nüfus sayımında engellilerin belirlenmesine yönelik bir sual sorulmuş bunlardan biride ilkinden sıhhatli bir netice elde edilememiştir. Son nüfus sayımında engellilere ilişkin kimi durumlar daha detaylı sorularla soruşturulmasına rağmen kamuoyuna hemen hemen bir netice açıklanmamıştır. Sayım sonucunda ortaya çıkacak çok mühim bilgilere dayanarak pek çok şeyi konuşabilmek ve bir çok hizmeti planlayıp programlayabilmek sanırım epey kolay olacaktır.Engelliliğin devamlı her yerde geçerli ölçülerle tanımını yapmak oldukça güçtür. Bu sebeple olsa gerek alanyazında (literatürde) çok değişik tanımları vardır. Birleşmiş Milletler Sakat Haklan Bildirgesinde "Şahsi ya da toplumsal yaşantısında kendi kendisine yapması ihtiyaç duyulan işleri (bedensel ya da sonradan olma) her hangi bir noksanlık sonucu yapamayanlar" (3) sakat olarak tanımlanmaktadır. Engelli sözcüğü genel anlamda hareket kabiliyeti sınırlanmış bireyi çağrıştırmaktadır. Hareket kabiliyetini sınırlayan nedenler ise doğuştan getirilen
doğum esnasında karşılaşılan ya da sonradan yaşanmış olan bir hastalık ya da kaza sonucu ortaya çıkan bir işlev bozukluğundan lanıyor olabilir. Hareket kabiliyetinin kısıtlı olması başlı başına bir engellilik midir? Eğer o şekilde ise hepimizin yapamadığı beceremediği bir iş ya da fiil yok mudur yaşamda? Engellilik günlük yaşama katılmayı engellemiş olan fizyolojik işlevlerdeki bir sınırlılık hali olarak değerlendirilmelidir. Gerçekte mühim olan bir takım işlevlerin yerine getirilmesinde karşı karşıya kalman bir fizyolojik sınırlılığın olması değildir bu tarz şeyleri "kompanse" edecek yardım sistemlerinden yoksun kalmaktır. Eğer bir gözlükle mevcud görme yetersizliğinizi rahatça giderebiliyor ve işlerinizi görebiliyorsanız bir sorununuz yok; ama geri kalmış bir köyde ya da yörede bu gözlüğe ulaşamıyorsanız kararlı bir sorunla karşı karşıyasınız anlamına gelir. O halde engellilik pek çok süre değişken bir mevzudur. Başka bir deyişle nerede ve iyi mi karşılaşacağınıza bağlı olarak neticeleri değişim gösteren bir durumdur.Ferdin fizyolojik işlevlerindeki bozukluk ve bunların hareket kabiliyetinte yarattığı eksiklik ve güçlük
onu toplumun başka bireylerinden değişik kılar. Bu farklılık engellilerin yaşamış olduğu ayrımcılığın da aslolan nedenidir. Bilinmiş olduğu benzer biçimde her türlü ayrımcılığın temelinde değişik olmak şu demek oluyor ki "alışılmamış özelliklere" haiz olmak vardır. Fizyolojik işlevlerdeki bozukluklar ve bunların hareket kabiliyeti üstünde yarattığı sınırlamalar bireyi toplumdan uzaklaştırır. Toplumsal yardım sistemlerinin yetersizliği toplumun dışlayıcı tutum ve davranışları da engelli ferdin topluma eşit bireyler olarak katılmasını önler.Engelliliğin Oluşmasını Önlenebilir mi?
Birleşmiş Milletler Genel Kurul'unun 20 Aralık 1993 tarihinde meydana getirilen 48. toplantısında 48/96 sayılı kararla kabul edilen "Sakatlar İçin Fırsat Eşitliği Mevzusunda Standart Kurallar" (yazının bundan sonraki bölümlerinde yalnızca 'Standart Kurallar' diye geçecektir.) engellilerin topluma eşit katılımları için bir takım ön koşullardan söz etmektedir: Bu tür şeyler bilinçlendirme
tıbbi bakım rehabilitasyon ve yardım hizmetleridir (4). Eşit katılım için ön koşullar içinde sayılan tıbbi bakım (Kaide 2) engelliliğin önlenmesi ile ilgili hükümler içermektedir. Engelliliğe niçin olabilecek durumların ortaya çıkartılması değerlendirilmesi ve bunların giderilmesi mevzularında etkili programlar önerilmektedir. Bu programlar kanalıyla engelliliğe yol açan etkenlerden korunmak bu etkenleri azaltmak ya da yok etmek olanaklı olabilecektir. Söz mevzusu programlara engellilerin ailelerinin ve ilgili kuruluşların alınması büyük ehemmiyet taşımaktadır. Engelliliğin önlenebilmesi için erken tanı ilk yardım erken müdahale erken bakım ve koruma önemlidir. Bununla birlikte sıhhat mensubunun yetiştirilmesi sıhhat alt yapısının ve sıhhat sigortasının engellileri de içerecek şekilde geliştirilmesi ve tüm topluma yaygınlaştırılması bu açıdan mühim konulardır.Bir toplumda engellilerin varlığı onların toplumla bütünleşme gereksinimini ve sorununu ortaya çıkarmaktadır. Bu ise oldukça zor ve karmaşık bir süreçtir. Oysa engellilik önlenebilirse
en azından sayıları epey üye indirilebilirse engellilerin topluma kazandırılması mevzusu günümüzdeki boyutlarda bir problem olmaktan çıkacaktır.Engelliliğin sebepleri özenle incelenirse
bunların çok mühim bir kısmının kaçınılabilir önlenebilir nedenler olduğu görülecektir. Engellilik genel anlamda kaynağına ve sebeplerine bakılırsa değişik şekillerde sınıflandırılmaktadır. Kaynağına bakılırsa sınıflandırıldığında doğuştan gelen engellilik sebepleri içinde bazı genetik nedenler akraba eşiyle olan evliliği gebelik esnasında annenin karşılaşmış olduğu travmalar hastalıklar ilaç kullanımı ışına maruz kalmak annenin alkol ve madde bağımlısı olması fena beslenmesi benzer biçimde nedenler görülmektedir. Sayılan tüm bu nedenler kaçınılmaz önlenemez durumlar değildir. Tıp bilimince meydana gelen araştırmalarla genetik sebeplerin dahi en azından bir bölümü evvelde bilinebilmektedir.Doğum esnasında ve sonrasında 'kazanılan" engelliliğe ulaşınca fena ve yetersiz koşullarda meydana gelen doğumlar
travmalar yanlış uygulamalar vb. akla gelmektedir.Doğum sonrasında karşılaşılan vakalar içinde ise iş kazaları
ev kazaları trafik kazaları savaşlar terör vakaları endüstriyel kazalar deprem ve benzeri yıkım vakaları büyük endüstri kazaları v.b temel engellilik sebepleri arasındadır. Bunların büyük çoğunluğunun da önlenebilir özellikte nedenler olduğu anlaşılmaktadır. O halde "engellilik bir yazgı değildir". Lüzumlu önlemler alındığında dikkatli bir cemiyet yaratıldığında engellilik büyük oranda önlenebilir. Bundan dolayı insana her şeyin üstünde kıymet veren bir anlayışın toplumda benimsenip yerleştirilmesi gerekir. Bundan dolayı engelli problemlerine eğilirken ısrarla üstünde durulması ihtiyaç duyulan mevzu engelliliğin oluşmasını önlemek olmalıdır.Engellilerin Toplumla Bütünleşmelerinin Önündeki Engeller Nedir?
Yoksulluk
Engellilerin genel olarak toplumla bir araya gelmesinin önündeki engellerden biri ve kim bilir en önemlisi yoksulluktur. Meydana getirilen araştırmalar
dünyanın her yerinde engellilerin çok büyük çoğunluğunun toplumun yoksul kesimlerinden geldiğini ve yoksulluk içinde yaşadıklarını göstermektedir. Bu belirleme gelişmiş/endüstrileşmiş ülkeler için de geçerlidir. Kuşkusuz bu gerçek bizim benzer biçimde gelişmekte olan ülkelerde epey çarpıcı ve trajik yönleriyle yaşanmaktadır. Yukarda sayılan engellilik sebepleri genellikle yoksul kesimler içinde geçerlilik kazanmaktadır. Bununla birlikte engellilik işsizliğin de başlıca sebepleri içinde sayıldığı (11) için bu iki olgu içinde bir niçin netice bağlantısı bulunmuş olduğu söylenebilir. Demek ki engellilerin topluma kazandırılmalarının önündeki en kararlı sorunlardan biri içinden geldikleri sosyo-ekonomik kesimin bir tüm olarak yaşamış olduğu yoksulluk problemi/gelir dağılımı sorunudur. Naüreldir ki yoksul kesimler arasından gelen engelliler yoksulluğu üreten başka sebeplerle de bir arada yaşadıkları için onlar için yoksulluk sanki bir kısır döngüye dönüşmektedir. Bu onların toplumla bütünleşmelerinin önündeki en kararlı engeldir. Standart Kurallar (Kaide 8) engellilerin toplumsal güvenlik kapsamında korunmalarını ve onlara kafi düzeyde gelir desteği sağlanmasını öngörmektedir. Bu mevzuda engellilere yönelik ayrımcı uygulamalar önlenecektir. Engellilerin koruyucu aile uygulaması içinde bakılması için bakıcı ailelerin toplumsal güvenlik kapsamına alınarak desteklenmesi ön görülmektedir. Engellilerin kendi kendilerine kafi olabilmesi için meslek edindirilmeleri ve işe yerleştirilmeleri önemle vurgulanmaktadır. Aslolan olan engelli de olsa her ferdin topluma emek vererek üretken bir fert olarak katılmasıdır.Eğitim
Engellilerin toplumla bir araya gelmesinin önündeki bir başka engel de eğitim mevzusunda karşılaştıkları sorunlardır. Tüm ülkelerde eğitim sistemi
ilk olarak nüfusun engelli olmayan kesimi için planlanıp uygulanmaktadır. Böylelikle daha en baştan eğitim sistemi engellileri dışlayan bir anlayışa haiz olmakta; bir süre sonra da engellileri eğitim sistemiyle bütünleştirecek türlü programlar geliştirilmeye çalışılmaktadır. Aslen dikkatli ya da bilinçsiz gelişen bu dışlayıcı tavır başka mevzular için de söylenebilir. Bir taraftan türlü mevzularda engellileri dışlayan süreç devam ederken bir taraftan da onları toplumla bütünleştirme uğraşı ne yazık ki birbiriyle çelişen iki süreç olduğundan o kadar da başarıya ulaşmış olamamaktadır. Engellilerin eğitimi ile ilgili programların değişik oluşu bu ayrımın sebebi olarak gösterilebilmektedir. Oysa bu yalnızca engelliler için değildir her insanoğlunun eğitiminde geçerli bir durumdur. Uygar eğitim anlayışında eğitimin odağında engelli olsun olmasın insan insanoğlunun özellikleri ve gereksinimleri yer alır.Standart Kurallara bakılırsa (kaide 6) engelliler de başka bireyler benzer biçimde ilk
orta ve yükseköğrenim olanaklarından yararlanacaklardır. Mecburi eğitim hepimiz benzer biçimde engellileri de kapsayacaktır. En fazlaca dikkatsizlik edilen konulardan birisi de engelli evlatların okul öncesi eğitimidir. Bununla birlikte erişkin engelliler için örgün ve yaygın eğitim olanakları da son aşama sınırlıdır. Bundan dolayı ilk olarak eğitim alt yapısının kalite ve nicelik olarak geliştirilmesi ve engellilerin gereksinimlerini karşılayacak bir düzeye eriştirilmesi gerekir. Engellilerin eğitiminde mesuliyet alacak meslek elemanlarının (hususi eğitimci rehber danışman toplumsal hizmet uzmanı) kafi sayıda ve donanımda yetiştirilmeleri gerekir öte taraftan eğitim kurumlarının engellilerin de varlığını hesaba katacak fizyolojik düzenlemelere haiz olması bu kurumlara kolay ulaşım için lüzumlu önlemlerin alınması engellilerin hususi eğitimi için lüzumlu ders araç-gereçlerinin hazırlanması benzer biçimde mevzular engellilerin toplumla bütünleşmeleri önündeki kararlı engeller olarak yaşanmaktadır. Engellilerin engel durumlarını hesaba katacak hususi ölçme değerlendirme sistemlerinin-,metotlarının geliştirilmesi gereklidir.Müfredat programları
engel türleri ve dereceleri ile engellilerin şahsi özellikleri ve gereksinimleri de dikkate alınacak şekilde esnek hazırlanmalıdır. Engellilerin eğitiminde görevli meslek elemanlarının meslek/hizmet içi eğitimlerine de ihtiyaç duyulan ehemmiyet verilmelidir. Engellilerin eğitiminde modern bir yaklaşım olarak kabul edilen "kaynaştırılmış eğitim" lüzumlu alt yapı eksiklikleri giderilerek yaygın bir biçimde uygulanmalıdır.üniversitelerin engellilerle ilgili eğitim veren bölümlerinde Öncü araştırma ve uygulamalar desteklenmeli
engellilerle ilgili "uygulama araştırma merkezleri" kurulması teşvik edilmelidir. İlgili kurumlar içinde bilgi ve tecrübe paylaşımı amacıyla ortaklık ve eşgüdüm sağlayıcı çalışmalara ağırlık verilmelidir.Engelliler eğitim sisteminin haricinde kalıp eğitilemeyince
bu vaziyet bir çok başka problemi da bununla beraber getirmektedir. İnsan yaşamında bir takım problemler bir takım mevzular vardır ki gerek bir çok probleminin üretilmesinde gerekse bir çok probleminin çözümünde sanki bir anahtar görevi oynamaktadır. Eğitim de onlardan birisidir. O nedenle engellilerin eğitim problemlerine lüzumlu ehemmiyet ve ağırlık verilmelidir. vatanımızda engellilerin % 97'sinin eğitim olanaklarından yoksun kalmış olduğu ileri sürülmektedir (15). Bu da probleminin bizdeki boyutu hakkında yeterince düşünce vermektedir. Bu eğitim oranıyla engellilerin sorunlarını çözmek onları topluma kazandırmak toplumla bütünleştirmek olanaklı değildir.Ulaşım Fizyolojik Çevre ve Konut
Fizyolojik Çevre ve KonutEngellilerin topluma katılmalarının önündeki en büyük engellerden birisi de ulaşım
fizyolojik çevre ve konut sorunudur. Engellilerin içinde yaşadıkları fizyolojik çevre haiz oldukları fizyolojik işlev bozuklukları/yetersizlikleri ve bunun yol açmış olduğu sınırlamalar yüzünden büyük ehemmiyet taşımaktadır. Eğitim mevzusunda gösterdiğimiz benzer biçimde toplumu tasarlarken bir cemiyet modeli ortaya koyarken içinde yaşanılan fizyolojik çevreyi de o toplumun içinde yaşayan herkesi düşünerek tasarlamak gerekir. Yaşanılan konuttan tüm kamusal yaşam alanlarına ve ulaşım araçlarına kadar tüm çevresel unsurların engellilerin özellikleri ve gereksinimleri dikkate alınarak tasarlanmadığı bir gerçektir. Yollar kaldırımlar kamu binaları parklar ve bahçeler okullar içinde yaşanılan konutlar ulaşım araçları ve bunun benzer biçimde daha bir sürü fizyolojik çevre unsuru engellilerin topluma katılmasının önünde kararlı birer engel oluşturmaktadır. Böylelikle haiz olduğu engeli sebebiyle hareket kabiliyeti sınırlanmış insanların bu ve benzeri sebeplerle yaşadıkları sınırlama daha da pekişmektedir. Bunun anlamı Hareket kabiliyeti sınırlanan ferdin toplumsal yaşamdan dışlanmasıdır. Oysa tüm bu tür şeyler engellilerin topluma katılmasını toplumla bir araya gelmesini kolaylaştıracak bir şekilde tasarlanabilir ve geliştirilebilir (9).Standart Kuralların eşit katılım için hedef seçtiği alanlardan ilki "ulaşılabilme" (kaide 5) mevzusudur. Bu mealde fizyolojik çevre koşullarının engellilerin yaşamını kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi
eşit katılım açısından yaşamsal değerde kabul edilmektedir. Fizyolojik çevrenin yapılandırılmasında görevli şahıs ve kuruluşların engelli kişiler mevzusunda bilgili dikkatli ve hassas davranmaları sağlanmalıdır. Bu sebeple fizyolojik çevrenin tasarlanması ve yapılandırılması süreçlerinde engellilerin ailelerinin ve örgütlerinin alınması mevzusu büyük ehemmiyet taşımaktadır.Rehabilitasyon
Rehabilitasyon ve araç-gereç gereksiniminin yeterince karşılanamaması da engellilerin toplumla bütünleştirilmesinin önündeki en büyük engellerden birisidir. Bilinmiş olduğu benzer biçimde rehabilitasyon çok genel olarak
yitirilen bir yeteneğin tekrardan kazandırılması yerine başka bir yeteneğin 'ikame edilmesi" (1; 7) anlamına gelir. Her hangi bir sebeple engelli hale gelen fert evvelde mevcud işini bundan böyle yapamıyorsa ya o işi yapabilmek için "tekrardan yeteneklendirilmesi = rehabilite edilmesi" gerekmektedir ya da bu İşi yapmak bundan böyle olanaklı değilse yapabileceği yeni bir iş için beceri kazanması (eğitilmesi) gerekmektedir. Bu şekilde bir rehabilitasyon sürecinden geçmemiş olan fert topluma ve içinde yaşamış olduğu aileye yük olmaktan kurtulamayacaktır. Engellilerin engelleriyle bağlantılı bir eğitim ve rehabilitasyon olanağından yararlanması onları toplumsal yaşamla bütünleştiren en mühim etkendir. Oysa bu gün ülkelerin gelişmişlik düzeylerine bakılırsa az çok fark etse de engellilerin ezici bir çoğunluğu bu olanaklardan yararlanamamaktadır.Standart kurallara bakılırsa (Kaide 3) engelliler için geliştirilecek rehabilitasyon programlarına katılım mevzusunda da eşitlik ilkesi en mühim rehber durumundadır. Programlar engellilerin
ailelerinin ve örgütlenmelerinin alınması ile geliştirilmeli; kalite ve nicelik yönden engellilerin gereksinimlerini karşılayacak yeterlikte olmasına itina gösterilmelidir. Eşitlik ilkesi gereği aniden çok özürü bulunanlar dikkatsizlik edilmemelidir. Rehabilitasyon programının kapsamında eğitim danışmanlık bireysel kapasitenin arttırılması değerlendirme rehberlik benzer biçimde mevzular yer almıştır. Hedef kitlesi ise engellilerin yanı sıra aileleri ilgili kuruluşların çalışanları cemiyet ilgili meslek elemanları ve medya yer almıştır.Uygulanan rehabilitasyon programlarının değerlendirilmesinde engellilerin
ailelerinin ve örgütlerinin görüşlerine Ehemmiyet verilmelidir.Bununla birlikte her engel kümesinde yer edinen bireylerin gereksinim duydukları kimi araç gereçler vardır ki bu tür şeyler engelliler için son aşama önemlidir
yaşamlarının sanki bir parçası gibidir. Bu araç gereçler engellinin hareket kabiliyetini artırıcı özelliklere haizdir. Bu da toplumla daha çok bütünleşme anlamına gelir. Yoksulluk ve işsizliğin en yaygın olduğu toplumsal kesimin engelliler olduğu düşünülürse bilhassa toplumsal güvenlik ve toplumsal refah hizmetlerinin yetersiz olduğu ülkelerde engellinin bu tip araç gereçlere rahatlıkla erişmesi beklenemez. Az Ilkin verilen örnekte olduğu benzer biçimde belli başlı oranda görme engeli olan bir insanoğlunun bir gözlük desteğiyle bu sorununu çözülecekse ya da adım atma güçlüğü çeken bir insana sağladığınız bir araçla (bir koltuk değneği ya da tekerlekli iskemle ile) onun yaşamı mühim seviyede kolaylaşacaksa böylelikle engelli karşı karşıya olduğu sınırlanmanın kısıtlılığın dışına çıkabilecekse bu onun İçin olmazsa olmaz bir şeydir. Bu sağlanamadığında engellinin topluma katılmasının önünde kararlı bir engel oluşmuş anlamına gelir.Engellilerin onurlu bir yaşam sürebilmeleri için kendi kendilerine yeten bireyler olmalarının önemine değinilmişti. Bu bağlamda kamusal yardımlardan yararlanmak mevzusunda tam bir eşitlik olmalıdır. Engellilere gereksinim duydukları araçlar
parasız ya da çok ucuza verilmelidir. Engellilerin gereksinim duydukları hususi araçların geliştirilmesi mevzusunda AR-GE araştırmalarının desteklenmesi araçların üretimi ve ithalinde kolaylıklar sağlanması gerekir. En önemlisi engellilerin bu araçlara rahatlıkla ulaşabilir olması sağlanmalıdır. Bu araçların üretimi ve dağıtımında tüm engel kümelerinin ve her engelli ferdin gereksinimleri hususi olarak dikkate alınmalıdır. Engellilerin yaşamlarını kolaylaştırmak suretiyle tasarlanmış bu araçlar onların toplumsal yaşama katılmalarını maksimize edecektir.Engellinin Aile Yaşamı / Hususi Yaşamı
Topluma katılma
toplumla bütünleşme mevzusunda bir başka güçlük de engellinin aile yaşamı / öze! yaşamıyla ilgili olarak ortaya çıkmaktadır. Fizyolojik işlevlerindeki bozulma ya da bir takım eksiklikler sebebiyle engellinin hareket kabiliyeti sınırlanınca bu onun hususi yaşamına da bir takım engellemeler getirmektedir. Hatta toplumsal hizmet kurumlarda devamlı bakım ve koruma altında olan engelliler için sanki hususi yaşam yok denebilecek kadar azdır. Engelliye ait bir mekanın yokluğu ve kimi etkinliklerin (cinsel yaşam benzer biçimde) yasaklanması (13) benzer biçimde bir çok sınırlama hususi yaşamı ortadan kaldırmaktadır. Bununla birlikte engellilerin evlenmeleri ve aile kurmaları da başka insanlara oranla daha güçtür; bu da onların toplumla bütünleşmelerini mühim seviyede engellemektedir (2).Gerek aile ortamında gerekse kurum yaşamında olsun
engelliler hususi bakım ve gereksinim kümesi oldukları için ya da başka zorlayıcı sebeplerle daha çok dikkatsizlik istismar kurbanı olmaktadırlar.Standart Kurallara bakılırsa devletler (Kaide 9) engellilerin aile yaşamına tam olarak katılmalarını desteklemek durumundadır. Her mevzuda olduğu benzer biçimde bu mevzuda da ayrımcı uygulamalar olmaması için uğraş harcanması gerekmektedir. Evlilik
aile yaşamı ve cinsellik benzer biçimde mevzularda engellilere yönelik negatif önyargıların değiştirilmesi gerekmektedir.İstihdam Problemi
Engellilerin toplumla bir araya gelmesinin önündeki en mühim engel ise istihdam sorunudur. Çalışmanın gerek bireysel gerekse toplumsal refahın sağlanmasındaki önemi emsalsiz benimsenmektedir. Emek harcamayı Özendirmenin hem bireysel hem de toplumsal açıdan sayısız; yararı olduğu söylenebilir. Öte taraftan modern anlayışın bir gereği olarak "çalışıyor olmak ve işsizlikten korunmak" bir insan hakkı olarak da değerlendirilmektedir (11; 8; 6).
İşsizlik ve çabalama yaşamından lanan problemler
engellileri kuşatan problemler içinde sanki başka sorunların da temeli konumunda olan bir başka söyleyişle direkt doğruya başka sorunları doğuran ya da bu sorunların daha şiddetle yaşanmasına niçin olacak etkilerde bulunan bir özelliğe haizdir.Her insanoğlunun yapabileceği bir iş vardır ve engelliler de fizyolojik ve ruhsal işlevlerinde bir bozulma ya da eksiklik olsa dahi
onların bu niteliklerini dikkate alan uygun bir eğitim ve rehabilitasyondan geçirildikleri süre çalışabilirler üretime katılabilirler. Çalışmanın kültürün mühim bir parçası sayıldığı toplumlarda hepimiz benzer biçimde engelliler de emek vermeye/üretmeye isteklidirler (10).İşsizlik
çok yönlü niçin ve sonuçlara haiz bir olgudur. Bu problemi yalnız engellilerin değildir tüm insanların gündeminde bir problem olmaktan çıkarmak kuşkusuz en büyük gaye olmalıdır.Genel olarak engellilerin istihdamı ile bağlantılı yaşanmış olan sorunları beş noktada ele alabilmek olanaklıdır (5):
1- Ekranda görülen pencereden ilki vatanımızda
hemen hemen engellileri de gözeten sistematik bir iş analizi ve meslek tanımlaması çalışmasının yapılmamış olmasıdır. Bu gün engellilerin haiz oldukları engelden lanan özellikleri ve nitelikleri de dikkate alınarak hangi işlerde çalışabilecekleri mevzusunda elde kararlı bir araştırma bir çabalama bulunmamaktadır. Engelliler çok sayıda işte kendi kendilerine yaptıkları girişimlerle çabalama deneyimleri yaratmaktadırlar. Oysa gelişmiş ülkelerde iş analizleri meslek tanımları son aşama önemlidir. Engelliler hangi işleri yapabilir? Bu iş bu meslek hangi eğitim sürecinden geçildikten sonrasında yapılabilir? Bu eğitim sürecinin özellikleri ve aşamaları nedir?... Tüm bunların ayrıntılarının belirlenmesi gerekir. İş piyasası eğer belli başlı niteliklerle donatılmış bir iş gücüne gereksinme duymuyorsa iş enerjisini bu niteliklerle donatmayı sürdürmek bir taraftan boşa giden emek ve para başka taraftan da bu niteliklere haiz işgücünün işsizliğine kapı aralamaktır. Kısaca her insanı olduğu benzer biçimde engellileri de iş piyasasının özellikleri ve gereksinimleri ışığında eğitmek özellik kazandırmak ve iş piyasasına hazırlamak gerekir.2- Engellilerin istihdamını güçleştiren sayısız niçin içinde eğitim ve rehabilitasyon mevzusundaki yetersizlikler büyük yer tutmaktadır Bu gün vatanımızda ne yazık ki engelliler için kafi eğitim ve rehabilitasyon (mesleki eğitim ve rehabilitasyon dahil) merkezi bulunmamaktadır.
3- İçinde bulunduğumuz tutumsal yapının
engellileri de içerecek bir biçimde düzenlenmemiş olması işverenlerin engellileri çalıştırmak mevzusundaki çekingenlikleri ve önyargıları da istihdamın önündeki engeller arasındadır. Bir takım işler vardır ki engelliler bu tarz şeyleri hakkaten başka insanlardan daha iyi yapabilmektedir bu tür şeyler kanıtlanmıştır. Cemiyet bu mevzuda dikkatli değildir. Bu şuur olmadığı için de bilhassa işveren kesimi "acaba yapabilirler mi" kaygısı içinde hareket etmektedirler. İşe alınan engellinin o iş ortamında başarıya ulaşmış olabilmesi üretken olabilmesi için de işyerinde bir takım düzenlemeler yapılmalı önlemler alınmalıdır. Bu tür şeyler yapılmadığı süre da çalışan engellinin işe yaramadığı üretken olamadığı benzer biçimde bir kanaatin oluşmasına kapı aralanmakta; bu da hemen hemen istihdam edilemeyen insanların önüne yeni engeller çıkarmaktadır (12; 15; 10).4- Bir başka güçlük de engelli istihdamını kolaylaştırmada kullanılan araçların yeterince geliştirilmemiş olması ve uygulanmamasıdır. Dünyanın her yerinde engellilerin
istihdamı ile ilgili bir takım kolaylaştırıcı yollar aranmakta ve uygulanmaktadır.Mesela
kota rejimi başka koşullarda istihdamında güçlük bulunan nüfus kesimleri için kullanılır. vatanımızda işyerlerinde 1475 sayılı İş Kanunu gereğince %3 oranında engelli istihdamını mecburi kılan yasal tanzim etme vardır. Bununla birlikte bu uygulama (istihdamda pozitif ayrımcılık) eski hükümlüler korunmaya muhtaç gençler ve terörle savaşım esnasında yitirilen kamu görevlilerinin yakınları için de uygulanmaktadır. Bunun haricinde korunmalı iş bölgeleri uygulaması vardır. Bazen bu uygulama eleştiri alsa da halen bir takım engelli kümeleri (mesela ağır zihinsel engelliler) için bilhassa önerilmekte ve kullanılmaktadır. Seçilmiş iş yöntemi bir takım işlerin yalnızca engelliler tarafınca yapılması (mesela santral işletmenliğini yalnız görme engelliler tarafınca yapılması benzer biçimde) için onlara tahsis edilmesidir. Değişik esnek çabalama biçimlerinin (evde çabalama evde üretim yarım zamanlı çabalama v.s.) engelliler için bilhassa kullanılması da olanaklıdır.5- Engellilerin istihdamla bağlantılı sorunları istihdam gerçekleştikten sonrasında da ortaya çıkmakta ve iş yaşamı içinde de sürmektedir. Bu aşamada engelliler haiz oldukları şahsi özellikleri ve nitelikleri ile bağlantılı bir çok sorunla karşılaşmaktadırlar. Bu tür şeyler
negatif iş ve işyeri koşullarından tutun da çalışmış olduğu işte karşılaşmış olduğu toplumsal güvenlik sorunları yetersiz ücret işinde ilerleyememe erken emeklilik benzer biçimde sayısız sorunları içeren geniş bir alana yayılmaktadır (10).Standart Kurallar (Kaide 7)
istihdam mevzusunda engelliler aleyhine mevcud tanzim etme ve uygulamaların kaldırılarak engellilerin istihdamını kolaylaştırmayı öngörmektedir. Engellilerin çalışacağı ortamların onların gereksinimlerini karşılayacak şekilde tasarlanıp yapılması engellilerin istihdamını kolaylaştıracak teknolojik gelişmenin desteklenmesi istihdama uygun eğitim verilmesi Standart Kurallarda altı çizilen başka mevzular arasındadır. Bununla birlikte engellilerin emek harcaması yönünde toplumdaki önyargıları giderici emek harcamalar ve engellilerin istihdamı mevzusunda kamu ve sorumluluğu bilhassa vurgulanmaktadır.Bu gün gelinen noktada
engelli istihdamının görünümü genel olarak şudur: Mesele bir yanıyla çok uzun süredir yaşanmış olan müzminleşerek yapısal bir özellik kazanan genel işsizlik problemininin bir parçasıdır. Bir yanı ile kendine Özgü özellikler taşımaktadır. Genel işsizlik problemininin bir parçası olarak getirilecek cevap arayışları bu gerçeği de gözetmek zorundadır. Kendine özgü yanları da örneksiz cevap arayışlarını mecburi kılmaktadır. Bu gün vatanımızda engelli iş gücü içinde işsizlik oranının tam olarak ne olduğu bilinmemektedir. Buna rağmen bu oranın %99'lar dolayında olduğu ifade edilmektedir. Bu oran gerçeği ortalama ifade ediyor dahi olsa probleminin boyutlarını sergilemeye kafi görünmektedir. Bundan dolayı kendine özgü yanlarıyla engelli sorunlarının en mühim boyutlarından birisini oluşturan engellilerin istihdamı problemi toplumsal politikanın odağında yer alıp en kısa sürede çözüme kavuşturulmayı beklemektedir.Engellilerin emek harcaması ve işsizlikten korunması mevzusu bir taraftan internasyonal belgelerde bir taraftan da başta Anayasa olmak suretiyle ulusal mevzuatımızda gereğince işlenmiştir. Bu yönde
ortaya çıkacak hukuksal tanzim etme gereksinimini karşılayacak yeni emek harcamalar elbet dikkatsizlik edilmemelidir. Fakat bu alandaki aslolan problem toplumsal anlayıştan uygulamadaki tutarsızlıklardan lanmaktadır. Bu gün vatanımızda engelliler işi olmayan kalmanın ezikliği içindedirler. üretken ve yaratıcı çabalama insanca ve onurlu bir yaşam sürdürebilmenin ön koşuludur. Bu sebeple engelli ferdin de topluma uyumunda toplumla bütünleşmesinde bir işe haiz olması büyük ehemmiyet taşır. Engelli fert işi olmayan kalmış olduğu ve yaşamış olduğu topluma üreterek katkıda bulunamadığı için kendini gerçekleştirmemekte ailesine ve topluma yük olmaktadır.
Acem kime denir?
Aç nedir, kime aç denir?
Kültürlü insan kime denir, kimdir?
Nüfusun yüzde 12,29'u engelli
Türkiye Engelliler Araştırması, çok garip sonuçlar ortaya çıkardı.
Meydana getirilen araştırma, çocuklukta ve gençlikte engelliliğe daha az rastlandığını, yaşlılıkta ise arttığını ortaya koyuyor.
Engelliler İdaresi Başkanlığı'nca meydana getirilen araştırmaya bakılırsa, Türkiye nüfusunun yüzde 12,29'unu engelliler oluşturuyor. Bu oranın yüzde 9.70'ini süreğen hastalığı olanlar, yüzde 2,58'ini ise ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel engelliler oluşturuyor.
En fazla engelli nüfusun Marmara bölgesinde bulunduğunu ortaya koyan araştırmaya bakılırsa engellilerin pek çok evli, yüzde 37,7'si bekar ve yüzde 1,6'sı boşanmış durumda.
Araştırmanın ileri analizi, çocuklukta ve gençlikte engelliliğe daha az rastlandığını ortaya koyuyor. Doğumla beraber gelen engellilik daha azken, yaşlılıkta engellilik çoğalıyor.
Analizler, engellilerin bir kısmında iki ya da daha çok probleminin bulunduğunu gösteriyor. Buna bakılırsa, bedensel engellilerin yüzde 5,5'inde görme, yüzde 3,2'sinde işitme, yüzde 8,4'ünde konuşma ve yüzde 6,6'sında ise zihinsel engel var. İşitme engeli bulunanların yüzde 34'ünde bununla birlikte konuşma engeli ve konuşma engeli bulunanların yüzde 27'sinde bununla birlikte zihinsel engel bulunmakta.
Okuma yazma bilmeyen engellilerin oranı, okuma yazma bilmeyen genel nüfusun 3 katını oluşturuyor. Engellilerin yüzde 84,2'sinin eğitimi ilköğretim düzeyinde
YüZDE 68'İNİN YAŞADIĞI ÇEVREDE ENGELİNE UYGUN DüZENLEME YOK
Araştırma, genel olarak engelli bireylerin yüzde 68'inin yaşamış olduğu çevrede engeline bağlı herhangi bir tanzim etme bulunmadığını ortaya koyuyor.
Konuşma engellilerin bir tek yüzde 3,1, bedensel engellilerin yüzde 3'ü, görme engellilerin yüzde 2,6'sı, işitme engellilerin yüzde 2,3'ü ve zihinsel engellilerin yüzde 1,8'i yaşadıkları yapı, cadde, sokak ve yollarda engeline uygun olarak bazı düzenlemelerin bulunduğunu ifade ediyor.
Araştırmaya katılanların yüzde 63,9'u zihinsel engellilerin, yüzde 45,9'u konuşma engellilerin “çalışamaz†durumda bulunduğunu belirtirken, görme engellilerin çalışamayacağını düşünenlerin oranı ise yüzde 15,4.
Engellilerin yüzde 55,7'si sıhhat hizmetlerinden yararlanırken, bir tek yüzde 12,27'si eğitim, yüzde 5,9'u bakım ve rehabilitasyon hizmetinden faydalanabiliyor. Engelli bireyler, bazı kurum ve kuruluşlar tarafınca kendisine verilen hizmetlerden yararlanamamasının en mühim sebebi olarak ekonomik yetersizliği gösteriyor.
Engelli bireylerin engel türüne bakılırsa günlük aktivitelerini yerine getiriş şekilleri değerlendirildiğinde, işitme engellilerin yüzde 75,7'si, görme engellilerin yüzde 70,3'ü, bedensel engellilerin yüzde 61,2'si ve konuşma engellilerin yüzde 54,5'i kendi başına hareket edebiliyor. Kendi başına bağımsız hareket etme şartları en kısıtlı olan grubu zihinsel engelliler oluşturuyor.
Günlük aktivitelerini yerine getirirken bir bir başkasına tam bağımlı olanlar, iş yerinin fiziki şartlarından en fazla hastalık duyuyor. Günlük aktivitelerini yerine getirirken bir bir başkasına yarı bağımlı olanların yüzde 46,4'ü, faaliyetlerini bağımsız yapabilenlerin yüzde 24,3'ü iş yerinin fiziki şartlarının uygun olmadığını belirtiyor.
Slm dostlar ben Mersin'den Batuna TüM ENGELLİ HAKLARI KORUMA DERNEĞİ Y.KURULU üYESİYİM.SON ZAMANLARDA üLKEMİZDE ENGELLİLER İÇİN GüZEL HAKLAR VERİLDİ İYİ ÇALIŞMALAR YAPILIYOR.
BU DERNEĞİN ÇALIŞMALARI MERSİN BELEDİYELERİ VE TüM KURULUŞLAR TARAFINDAN KABUL GÖRMüŞ KURULUŞTUR. DERNEĞİMİZİN ULAŞIM TEL NUMARASI DERNEK BAŞKANI REFAKETTİN YILDIZ: GSM- 0535 644 66 01 İŞTEL 0324 238 70 89ADRES: BAHÇE MH 4604 SK NO: 16/D MERSİN
Mailto: batuna33@gmail.com
Acem kime denir?
Aç nedir, kime aç denir?
Kültürlü insan kime denir, kimdir?
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR