Enlem, yeryüzündeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının aşama, dakika, saniye cinsinden değeridir. Enleme bağlı olarak yery...
Enlem, yeryüzündeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının aşama, dakika, saniye cinsinden değeridir. Enleme bağlı olarak yeryüzünde hemen aşağıdaki özellikler farklılık gösterir. 1- Güneş Işınlarının Yere Düşme Açısı:
Güneş ışınlarının geliş açısı aynı iken Dünya'nın şeklinden dolayı yere düşme açıları farklıdır. Güneş ışınlarının yere düşme açısı Dünya'nın şekline bağlı olarak Ekvator'dan kutuplara doğru küçülür. Güneş ışınlarının dik ve dike yakın açıyla ulaşmış olduğu yerlerde aydınlanan alan dar, ısınma fazla; yatık açıyla ulaştıkları yerlerde aydınlanan alan geniş, ısınma ise az olur.
Bu durumdan dolayı ısı genel olarak Ekvatordan kutuplara doğru azalır. Bu vaziyet "enlem tesiri" olarak anlatılır. 2- Çizgisel Hız:
Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşünden dolayı oluşan çizgisel hızın değerleri Dünya'nın şekline bağlı olarak Ekvator'dan kutuplara doğru azalır. 3- Yerçekimi:
Dünya'nın şeklinden dolayı yerçekimi Ekvator'da az, kutuplarda fazladır. Yerçekiminin Ekvator'dan kutuplara doğru değişmesi enlem etkisiyle anlatılır. 4- Gece-gündüz sürelerinin değişimi ve aradaki farkın artması:
Gece ile gündüz sürelerinin yıl içinde değişmesinin eni Ekvator düzlemi ile ekliptik düzlemi arasındaki 23°27' lık açı farkıdır. Gece ile gündüz süresinin Ekvatorda yıl süresince eşit olması, kutuplara doğru giderek gece ile gündüz süre değişiminin artması ve dağılışı enlem tesiri ile anlatılır. 5- Gölge Boyları:
Yeryüzüne dik olarak yerleştirilen çubukların gölge yıl içinde güneş ışınlarının yere düşme açısına bağlı olarak değişiyor. Enlem tesiri sonucu Ekvator'dan kutuplara doğru gölge boyları uzar.
Bir yere güneş ışınları ne kadar büyük açılarla düşüyor ise gölge boyu o denli kısa, eğik açılarla düşüyor ise gölge boyu uzun olur. Güneş ışınlarının dik açıyla ulaşmış olduğu yerden en uzaktaki cismin gölgesi daha uzun olur.
6- Güneş'in ufuk düzlemi üstünde alabileceği yükselti enleme gore değişiyor. Güneş ışınlarının dik geldiği yerde Güneş'in ufuk düzlemi üstündeki yükseltisi en fazladır. Güneş ışınlarının dik geldiği yerden uzaklaştıkça Güneş'in ufuk düzlemindeki yükseltisi azalır.
7- Dünya'nın şeklinden dolayı güneş ışınları bir tek bir noktaya dik açıyla düşebilir. Ekvator'dan kutuplara doğru güneş ışınlarının yere düşme açısı küçülür. Bu vaziyet sıcaklığın yeryüzündeki genel dağılımını etkisinde bırakır.
Yeryüzünde sıcak, ılıman ve soğuk iklimin etkili olduğu bilindiğine gore, sıcaklığın Ekvator'dan kutuplara doğru azalması;
*Toprak çeşidi (türleri)ni
*Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluğunu
*Hayvan topluluklarını
*Tabii nebat örtüsünü
*İnsanların yapmış olduğu ekonomik faaliyetleri etkisinde bırakır.
Örnek: İtalya'da ziraat, Norveç'te balıkçılığın gelişmesi Akarsuların yıl içinde mat kalma süreleri Ekvator'dan kutuplara doğru artar. Ziraat ve yerleşmenin üst sınırı Ekvator'dan kutuplara doğru azalır.
Dünya'nın en yüksekte kurulmuş yerleşme alanlarına Ekvator çevresinde yer edinen ülkelerde rastlanır.
Her yıl üst üste yağan, erimeyerek sertleşen karlara "toktağan karlar" denir. Bu karların alt sınırı Ekvator'da 5500 m. iken, orta kuşakta 3500 m, kutuplar çevresinde ise deniz seviyesine iner.
* Kalıcı karın alt sınırını ısı, üst sınırını ise dağın yükseltisi belirler.
* Bir dağın üstünde kalıcı kar bulunması hususi konum, kısaca yükselti ile izah edilirken, kalıcı karın alt sınırını Ekvator'dan kutuplara doğru azalması enlem ile izah edilir.
* Ekvator'dan kutuplara doğru kalıcı karların alt sınırı azalırken, kalıcı kar miktan artar.
8- Rüzgarlar oluştukları yerlerin ısı şartlarını ulaştıkları bölgelere taşırlar. Her iki yarımkürede Ekvator'dan kutuplara esen rüzgarlar sıcaklığı artırırken,kutup yönünden esen rüzgarlar sıcaklığı azaltır.
9- Güneş ışınlarının atmosferde almış olduğu yolun Ekvatordan kutuplara doğru uzaması enlemin etkisiyle açıklanır.
YORUMLAR