Espiye - Giresun Bilgiler İlçe nüfusu: 31.700 Şehir nüfusu: 17.379 Köy ve belde nüfusu: 14.321 Yüzölçümü: 230 km² Koordinatlar ...
Espiye - Giresun
Bilgiler
- İlçe nüfusu: 31.700
- Şehir nüfusu: 17.379
- Köy ve belde nüfusu: 14.321
- Yüzölçümü: 230 km²
- Koordinatlar °', °'
Genel bilgiler
- ülke: Türkiye
- Coğrafi Bölge: Karadeniz
- İl: Giresun
- Posta kodu: 28600
- Alan kodu: 0454
- Plaka: 28
Espiye kelimesi, anlamı kesin olarak bilinmemesine rağmen Türk lere ait bir tanımlamadır. Bölgenin eski ismi Zefre olup, tarihi ipek yolunun en önemli limanlarındandır.
İlçenin Tarihi
İlçe oldukça eski bir tarihe sahiptir. XIII. yüzyılın ilk yarısında Trabzon Rum Pontus İmparatorluğu döneminde kurulduğu sanılmaktadır. Ancak hem Tirebolu (Tripolis) hem de Zefre (Zephyrion) isimleri Bizans yazılı metinlerinde yer alırken Espiye ile ilgili bilgilere rastlanmaz. İlçede bulunan ZEFRE (Rumca Zephyrion) limanı ünlü ipekyolunun Önemli bir limanıdır.Buradan yüklenen mallar gemilerle Romanya ve Rusya üzerinden Avrupaya tasınmıştır. Cenevizliler ya da Trabzon İmperatorluğu tarafından yaptırılan Andos Kalesi Yağlıdere'nin Karadeniz'e döküldüğü yerdeki yüksek bir tepenin üzerindedir.
Türkmen/Çepniler(Alevi) ilçeye Selçuklu döneminde Horasan/Kürtün yoluyla gelerek yerleşmeye başlamışlardır. Bilindiği üzere Çepniler Hacı Bektaş Velinin müridleridirler. (Bak.Prof Dr.Faruk Sümer Oguzlar/Türkmenler isimli eseri.) Espiyeli Çepniler Güvendi yaylasında Türbesi bulunan Güvenç Abdal Hazretlerine bağlıydılar. Fatih Sultan Mehmet Han döneminde Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra idari taksimatta Dikmen Melikliği olarak yer almıştır. Önceleri Tirebolu ilçesine bağlı bir nahiye olan Espiye 1957 yılında ilçe olmuştur.
İlçenin Coğrafi Yapısı
ünlü ipekyolunun ZEFRE limanı ilçenin kuzey batısında bulunmakta olup, Eski zamanların Sert rüzgarlara kapalı Doğu karadenizin en ünlü doğal limanıdır. Doğu Karadeniz Bölgesi nin coğrafi yapısının özelliklerini taşımaktadır. Bu nedenle arazi yapısı engebelidir. Bu engebeler İlçe merkezinin hemen arkasından başlar ve gittikçe yükselir. İlçenin Doğusunda [[Gelivera - Galavera'dan> Doğu Karadeniz Rumcasında Kalavera evlenmemiş genç kız anlamında]], Batısında Yağlıdere ve kollarının açmış olduğu vadiler ile dağlar arasındaki akarsu yatakları araziyi oldukça parçalamıştır. Ortalama 230 Km2. Yüzölçümüne sahip olan İlçe Doğusunda Tirebolu ve Güce , Batısında Keşap ve Yağlıdere , Güneyinde Alucra ve Şebinkarahisar İlçeleri ile Kuzeyinde Karadeniz bulunmaktadır.
Kültür
İlçe halkının eğitim ve kültürü çok yüksektir.Okuma yazma oranı yüzde 98lere ulaşmıştır. Giresun (Vilayeti Çepni) ilinin orta asya Oğuz/Türkmen/Şaman, Alevi/Bektaşi kültür yapısı yer yer devam etmektedir. Başta Saz ve Kemençe geleneksel müzik aletlerindendir ve düğünlerde çalınır. Göçebe Türkmen kültüründen kalan Hıdırellez ve yayla göçleri ve Ocak,sacayağı adetleri devam etmektedir.
Turizm
İlçenin en önemli Turistik eseri Cenevizliler tarafından yapılan ve Zefre limanını koruyan ANDOZ kalesedir.Kale Giresun/Trabzon sahilyolu üzerinde Espiye girişinde bulunmakta olup 180 basamakla çıkılmaktadır. Kalenin muhteşem bir Zefre Liman ve deniz manzarası bulunmaktadır.. Ayrıca Espiye pidesi Turistlerin yoğun ilgisini çekmektedir.
Köyler
Aralıcak Akkaya Arpacık Arıdurak Avluca Bahçecik Bayrambey Çalkaya Çepni Demircili Dikence Direkbükü Ericek Gebelli Gülburnu Gümüşdere Güzelyurt Güneyköy Hacıköy Hacımahmutlu İbrahimşeyh Kaşdibi Kurugeriş Seydiköy Şahinyuva Taflancık Tikence Yeniköy Yeşilköy Yeşilyurt soğukpınar beldesi
Giresun
Giresun - Merkez - Giresun Hurşit Bozbağ Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi
Piraziz - Giresun
Espiye - Giresun
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Giresun iline bağlı ilçe ve bu ilçenin merkezi olan kasaba. Giresun-Trabzon yolu üzerinde deniz kıyısında kurulmuştur. 1957'den beri ilçe merkezidir. İle uzaklığı 40 km olan ilçenin halkı, geçimini büyük ölçüde fındık üretiminden sağlar. Ayrıca ilçe topraklarındaki bakır yatakları işletilmektedir. Yüzölçümü 463 km2, ilçe nüfusu 28.995, merkez nüfusu 12.246 (1997).
ESPİYE İLÇESİNİN TARİHİ
Eski çağlarda Espiye adı, bölgede yaşayan halk tarafından bilinmiyordu. Daha doğrusu Yağlıdere Suyu ve Gelevera Deresi arasındaki geniş düzlüğün adı henüz konulmamıştı. Bu yöreye ad verilmesi Müslüman Türklerin gelmesi ile birlikte olacaktı. O günlerde (M.Ö.626) Espiye düzlüğünün hemen yanı başında yükselen Andoz Kalesi vardı. Andoz Kalesi Tirebolu Merkez Kalesi ile Harşit Yolu üzerinde kurulmuş olan Bedrama (Bedrum da denir) Kalelerin kardeşi sayılıyordu. Tirevbolu (Tri-Polis= üç Şehir) adına temek teşkil ettiği tarihçelerde söylenir. Antik çağlarda Tirebolu'yu kuran halkın Miletoslu'lar olduğu, dolayısıyla da Espiye arazisine bu halkın hakim olduğu belirtilmektedir. Tirebolu'yu Miletoslu'ların kurduğu, M.S. 1. Yüzyılda Plinius'un yazdığı “Natural History†adlı eserden anlıyoruz.
Yine aynı eserden Miletoslu'ların Karadeniz'de 90 kadar şehir kurdukları yazılmaktadır..
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Giresun iline bağlı ilçe ve bu ilçenin merkezi olan kasaba. Giresun-Trabzon yolu üzerinde deniz kıyısında kurulmuştur. 1957'den beri ilçe merkezidir. İle uzaklığı 40 km olan ilçenin halkı, geçimini büyük ölçüde fındık üretiminden sağlar. Ayrıca ilçe topraklarındaki bakır yatakları işletilmektedir. Yüzölçümü 463 km2, ilçe nüfusu 28.995, merkez nüfusu 12.246 (1997).
ESPİYE İLÇESİNİN TARİHİ
Eski çağlarda Espiye adı, bölgede yaşayan halk tarafından bilinmiyordu. Daha doğrusu Yağlıdere Suyu ve Gelevera Deresi arasındaki geniş düzlüğün adı henüz konulmamıştı. Bu yöreye ad verilmesi Müslüman Türklerin gelmesi ile birlikte olacaktı. O günlerde (M.Ö.626) Espiye düzlüğünün hemen yanı başında yükselen Andoz Kalesi vardı. Andoz Kalesi Tirebolu Merkez Kalesi ile Harşit Yolu üzerinde kurulmuş olan Bedrama (Bedrum da denir) Kalelerin kardeşi sayılıyordu. Tirevbolu (Tri-Polis= üç Şehir) adına temek teşkil ettiği tarihçelerde söylenir. Antik çağlarda Tirebolu'yu kuran halkın Miletoslu'lar olduğu, dolayısıyla da Espiye arazisine bu halkın hakim olduğu belirtilmektedir. Tirebolu'yu Miletoslu'ların kurduğu, M.S. 1. Yüzyılda Plinius'un yazdığı “Natural History†adlı eserden anlıyoruz.
Yine aynı eserden Miletoslu'ların Karadeniz'de 90 kadar şehir kurdukları yazılmaktadır..
Atinalı Ksnepton (M.Ö. 430-355) “Anabasis†adlı eserde, M.Ö. 401'de Doğu Karadeniz Bölgesinde Kohl'ların, Driller'in, Habibler'in, Tibarenler'in yaşadıklarını yazmaktadır. Burada bir noktaya işaret etmekte fayda görüyoruz. Yukarıda adı geçen kavimlerden Driller'in Türk asıllı olduğu iddia edilmektedir.
Prof. Dr. Fahrettin Kızıloğlu, “Kıpçaklar†adlı eserde, Driller'in Kıpçak Türkleri'nin ataları olan Kimmlerler'in bir boyu olduğu bilinmektedir. Hatta Tirebolu adının “Dırıbolu†biçiminde buradan geldiği iddia edilmektedir. O günlerde Tirebolu'ya bağlı olan Espiye'nin eski sakinlerinden birinin de Driller olabileceğini bu açıklamalar ışığında söyleyebiliriz.
Espiye daha sonraları, Pontus Krallığı, Roma ve Bizans hakimiyeti altında kalmıştır.
1204 ylında haçlı Ordularının İstanbul'u işgal etmeleri ile İstanbul'dan kaçan Aleksios'un Trabzon'a gelerek burada Trabzon Rum İmparatorluğunu kurması üzerine bu devletin sınırları içinde yer almıştır.
Espiye'nin Türk yurdu olması Oğuz Türklerinin bir kolu olan Çepnilerin bölgeye gelmesiyle başlar. Oğuz Han'ın üç oğlundan biri olan Gün Han'ın; Bayındır, Peçenek ve Çavuldur boyları ile kardeş olan Çepniler XII ve XIV. Yüzyılda Kürtün bölgesine gelmesi ile Karadeniz kıyıları Türkleşmeye başlamıştır. Çepniler Ordu-Mesudiye bölgesinde Hacı Emirli Beyliği'ni kurmuşlardır. On binden fazla atlı birliğe sahip olan Emirli Beyliği, Doğu Karadeniz bölgesinde hakim olan Trabzon Rum İmparatorluğuna pek çok akınlar düzenleyerek, imparatorluğa sıkıntılı günler yaşattılar. O tarihte tüm Karadeniz sahillerine Rumlar hakim, dağlık kesime de Türkler hakim idiler. Bir müddet sonra Hacı Emirli Beyliğinin başına, Hacı Emir Beyin oğlu Süleyman Bey geçti. Süleyman Bey ilk iş olarak uzun süredir zapt etmeyi düşündüğü Giresun'a 1397 yılında bir sefer düzenledi. Zorlu mücadelelerden sonra Giresun şehrini zapt etti. Bu sebeple ona “Giresun Fatihi†ünvanı verildi. Ancak, Giresun'un zaptı ile Espiye Türklerin eline geçmemiş, Trabzon Rum Devleti sınırları içinde yer alıyordu. Giresun'un fethi ile Keşap, Dereli ve Giresun Merkez Türk halkının hakimiyetine girmişti.
Aradan geçen 64 yıl sonra Osmanlı Hükümdarı Fatih Sultan Mehmet 1461 yılında Trabzon'u alarak Trabzon Rum İmparatorluğuna son verecekti. Bu zaferle birlikte Espiye ve tüm Karadeniz ebedi Türk yurdu oldu..
Osmanlı Hakimiyetinin ve Karadeniz'de o güne kadar var olan Rum hakimiyetinin devamında Çepniler çok büyük rol oynamıştır. Fatih Sultan Mehmet'in Trabzon Rum İmparatorluğuna son vermek üzere düzenlediği sefere çok önceden bölgeye yerleştikleri ve bildikleri için yardım etmişlerdir. Bu sebeple ki Osmanlılar, Çepnileri pek çok vergiden muaf tutmuşlardır.
Espiye adına ilk defa “Esbiyelü†şeklinde Osmanlı tahrir defterlerinde rastlıyoruz. 1515 tarihli defterde “Çepni Eli†olarak belirtilen Espiye “Eşter Oğlu Mustafa Bey Zeameti†olarak kayıt edilmiştir. Bu nedenle Espiye adının menşeini burada arıyoruz. Espiye kelimesi Farsça “Esb†kelimesinde türetilmiştir. Büyük Türkçe sözlükte “Esb†kelimesi “at, beygir†anlamına gelmektedir. Bu kelimeye eklenen “i-yelü†eki, iki anlamda ifade edilebilir. Birincisi “atlık, atların bol olduğu yer†anlamında müteala edilebilir. İkincisi “Yelü†sözcüğünün “yalu-yalı†biçiminde ses ve çekil değiştirmesinde yola çıkarak “Yalı atı†şeklinde olabileceğidir. Her iki durumda da Espiye kelimesi Türklerin tanımlamasıdır. Çünkü Türk Töresinde “at, avrat, silah†kutsallık derecesinde önemli kavramlardır. Eski Türkler At üzerinde uyur, at üzerinde yer içerdi. Bu durumda Espiye ister “Yalı atı†isterse “atlık†anlamına gelsin, Türklerce çok kıymetli bir isimle anılmıştır.
1515 tarihli kayıtlarda analadığıma göre o günlerde “Espiyelüâ€nün 16 haneden, Andoz'un ise 6 haneden oluştuğunu anlıyoruz. Bunun anlamı Espiye'nin o günkü nüfusunun yaklaşık 80-90 kişi olduğudur. Buda gösteriyor ki Espiye, 480-500 yıllık bir toplu yerleşim yeridir. Andoz Kalesi ise, Espiye'ye göre çok daha eskidir. Ancak Andoz Kalesi yerleşim yeri değildir. Prof. Dr. Faruk Sümer'in “Tirebolu Tarihi†adlı eserinden anladığımıza göre bu kalede halk yaşamıyordu. Hocanın verdiği bilgiye göre, Andoz kalesinin uzunluğu 90 adım, genişliği ise 20 adımdır. Böyle bir kalede elbette ki halk yaşamaz. Olsa olsa denizi ve yolları gözetleme yeri olabilir..
Espiye gerek Osmanlılar, gerekse Trabzon Rum İmparatorluğu dönemlerinde idari bakımdan İl olarak Trabzon'a, ilçe olarak ta Tirebolu'ya bağlı kalmıştır.
Espiye Cumhuriyetin kurulmasından sonra 1957 yılında Tirebolu'dan ayrılarak İlçe olmuştur.
Birinci Dünya Savaşı sırasında tüm Anadolu gibi, sıkıntılı günler geçiren Espiye, Rusların Harşit Çayı'na gelmesi ile düşmana karşı Osman Ağa komutasında gönüllüleri ile katılmıştır. Birinci Dünya Savaşı sonrasında devam eden Kurtuluş Savaşına da, bir taraftan Askerlik Şubesi kanalı ile diğer taraftanda Osman ağa'nın Giresun'da kurduğu gönüllü birlikler vasıtası ile katılmıştır. Öte yanda aynı zamanda Espiyeli olan o günlerin Giresun Askerlik Şubesi Reisi Binbaşı Hüseyin Avni Alpaslan'ın gönüllü birliklerine yazılmıştır. Bugün Espiye'nin Kurugeriş Köyünde doğan Hüseyin Avni Alpaslan, Birinci Dünya Savaşına Şarkta katılmıştır. Aynı zamanda bir fikir adamı olan Hüseyin Avni Alpaslan, Türk Yurdu dergisinde Milliyetçi yazılar yazmış “otçu göçü†ve Çepni boyunu inceleyen makaleleri kaleme almıştır. Giresun'da kurulan iki gönüllü alaydan 42. Piyade Alayı'nın teşekkülünü sağlamış, Sakarya - Dumlupınar savaşlarına çağrılarak cepheye gitmiş, 30 Ağustos 1921 günü Mangaltepe sırtlarında şehir olmuştur
Espiye daha sonraları, Pontus Krallığı, Roma ve Bizans hakimiyeti altında kalmıştır.
1204 ylında haçlı Ordularının İstanbul'u işgal etmeleri ile İstanbul'dan kaçan Aleksios'un Trabzon'a gelerek burada Trabzon Rum İmparatorluğunu kurması üzerine bu devletin sınırları içinde yer almıştır.
Espiye'nin Türk yurdu olması Oğuz Türklerinin bir kolu olan Çepnilerin bölgeye gelmesiyle başlar. Oğuz Han'ın üç oğlundan biri olan Gün Han'ın; Bayındır, Peçenek ve Çavuldur boyları ile kardeş olan Çepniler XII ve XIV. Yüzyılda Kürtün bölgesine gelmesi ile Karadeniz kıyıları Türkleşmeye başlamıştır. Çepniler Ordu-Mesudiye bölgesinde Hacı Emirli Beyliği'ni kurmuşlardır. On binden fazla atlı birliğe sahip olan Emirli Beyliği, Doğu Karadeniz bölgesinde hakim olan Trabzon Rum İmparatorluğuna pek çok akınlar düzenleyerek, imparatorluğa sıkıntılı günler yaşattılar. O tarihte tüm Karadeniz sahillerine Rumlar hakim, dağlık kesime de Türkler hakim idiler. Bir müddet sonra Hacı Emirli Beyliğinin başına, Hacı Emir Beyin oğlu Süleyman Bey geçti. Süleyman Bey ilk iş olarak uzun süredir zapt etmeyi düşündüğü Giresun'a 1397 yılında bir sefer düzenledi. Zorlu mücadelelerden sonra Giresun şehrini zapt etti. Bu sebeple ona “Giresun Fatihi†ünvanı verildi. Ancak, Giresun'un zaptı ile Espiye Türklerin eline geçmemiş, Trabzon Rum Devleti sınırları içinde yer alıyordu. Giresun'un fethi ile Keşap, Dereli ve Giresun Merkez Türk halkının hakimiyetine girmişti.
Aradan geçen 64 yıl sonra Osmanlı Hükümdarı Fatih Sultan Mehmet 1461 yılında Trabzon'u alarak Trabzon Rum İmparatorluğuna son verecekti. Bu zaferle birlikte Espiye ve tüm Karadeniz ebedi Türk yurdu oldu..
Osmanlı Hakimiyetinin ve Karadeniz'de o güne kadar var olan Rum hakimiyetinin devamında Çepniler çok büyük rol oynamıştır. Fatih Sultan Mehmet'in Trabzon Rum İmparatorluğuna son vermek üzere düzenlediği sefere çok önceden bölgeye yerleştikleri ve bildikleri için yardım etmişlerdir. Bu sebeple ki Osmanlılar, Çepnileri pek çok vergiden muaf tutmuşlardır.
Espiye adına ilk defa “Esbiyelü†şeklinde Osmanlı tahrir defterlerinde rastlıyoruz. 1515 tarihli defterde “Çepni Eli†olarak belirtilen Espiye “Eşter Oğlu Mustafa Bey Zeameti†olarak kayıt edilmiştir. Bu nedenle Espiye adının menşeini burada arıyoruz. Espiye kelimesi Farsça “Esb†kelimesinde türetilmiştir. Büyük Türkçe sözlükte “Esb†kelimesi “at, beygir†anlamına gelmektedir. Bu kelimeye eklenen “i-yelü†eki, iki anlamda ifade edilebilir. Birincisi “atlık, atların bol olduğu yer†anlamında müteala edilebilir. İkincisi “Yelü†sözcüğünün “yalu-yalı†biçiminde ses ve çekil değiştirmesinde yola çıkarak “Yalı atı†şeklinde olabileceğidir. Her iki durumda da Espiye kelimesi Türklerin tanımlamasıdır. Çünkü Türk Töresinde “at, avrat, silah†kutsallık derecesinde önemli kavramlardır. Eski Türkler At üzerinde uyur, at üzerinde yer içerdi. Bu durumda Espiye ister “Yalı atı†isterse “atlık†anlamına gelsin, Türklerce çok kıymetli bir isimle anılmıştır.
1515 tarihli kayıtlarda analadığıma göre o günlerde “Espiyelüâ€nün 16 haneden, Andoz'un ise 6 haneden oluştuğunu anlıyoruz. Bunun anlamı Espiye'nin o günkü nüfusunun yaklaşık 80-90 kişi olduğudur. Buda gösteriyor ki Espiye, 480-500 yıllık bir toplu yerleşim yeridir. Andoz Kalesi ise, Espiye'ye göre çok daha eskidir. Ancak Andoz Kalesi yerleşim yeri değildir. Prof. Dr. Faruk Sümer'in “Tirebolu Tarihi†adlı eserinden anladığımıza göre bu kalede halk yaşamıyordu. Hocanın verdiği bilgiye göre, Andoz kalesinin uzunluğu 90 adım, genişliği ise 20 adımdır. Böyle bir kalede elbette ki halk yaşamaz. Olsa olsa denizi ve yolları gözetleme yeri olabilir..
Espiye gerek Osmanlılar, gerekse Trabzon Rum İmparatorluğu dönemlerinde idari bakımdan İl olarak Trabzon'a, ilçe olarak ta Tirebolu'ya bağlı kalmıştır.
Espiye Cumhuriyetin kurulmasından sonra 1957 yılında Tirebolu'dan ayrılarak İlçe olmuştur.
Birinci Dünya Savaşı sırasında tüm Anadolu gibi, sıkıntılı günler geçiren Espiye, Rusların Harşit Çayı'na gelmesi ile düşmana karşı Osman Ağa komutasında gönüllüleri ile katılmıştır. Birinci Dünya Savaşı sonrasında devam eden Kurtuluş Savaşına da, bir taraftan Askerlik Şubesi kanalı ile diğer taraftanda Osman ağa'nın Giresun'da kurduğu gönüllü birlikler vasıtası ile katılmıştır. Öte yanda aynı zamanda Espiyeli olan o günlerin Giresun Askerlik Şubesi Reisi Binbaşı Hüseyin Avni Alpaslan'ın gönüllü birliklerine yazılmıştır. Bugün Espiye'nin Kurugeriş Köyünde doğan Hüseyin Avni Alpaslan, Birinci Dünya Savaşına Şarkta katılmıştır. Aynı zamanda bir fikir adamı olan Hüseyin Avni Alpaslan, Türk Yurdu dergisinde Milliyetçi yazılar yazmış “otçu göçü†ve Çepni boyunu inceleyen makaleleri kaleme almıştır. Giresun'da kurulan iki gönüllü alaydan 42. Piyade Alayı'nın teşekkülünü sağlamış, Sakarya - Dumlupınar savaşlarına çağrılarak cepheye gitmiş, 30 Ağustos 1921 günü Mangaltepe sırtlarında şehir olmuştur
YORUMLAR