Girit adası elverişli coğrafi durumundan dolayı yunan mitolojisinde derin yankılar bırakmış olan diri ve hareketli bir kültür yaşamı yaşamış...
Girit adası elverişli coğrafi durumundan dolayı yunan mitolojisinde derin yankılar bırakmış olan diri ve hareketli bir kültür yaşamı yaşamıştır. Girit'in yunanlılar çağındaki önemiyle orantılı olmayan bu mitos bolluğu ve fazlalığı mitosların nitelikleri ve bunlarda görülen yunanlı olmayan isimler bakımından, daha çok anadolu'ya yönelmiş eski bir uygarlığa işaret eder niteliktedir. Meydana getirilen arkeolojik incelemeler tüm ege bölgesinde olduğu benzer biçimde girit'te de paleoletik çağa ait eserlerin fazla bulunmadığını buna karşılık oldukça ilerlemiş bir neolitik kültürü bulunduğunu açığa çıkarmıştır. Taş temeller üstünde kerpiç duvarlı, türlü büyüklükte mekanlardan meydana gelen dört köşeli bir ev, knossos'ta sarayın altında bulunmuştur. Ev kalıntıları içinde elde edilmiş değirmen taşları, bu insanların yalnız balıkçılık ve avcılıkla değildir tarımla da uğraşmış olduklarını da göstermektedir. Silahlar ve türlü araçların yapılmasında taş, kemik ve melos adasında getirilen obsidien taşı kullanılmakta, tüm bu taş eserler özenle işlenmekte ve perdahlanmaktadır. Bu dönem girit keramikleri siyah, gri ya da toprak renginde, iyi temizlenmemiş bir kilden yapılmış oldukça kaba kaplardan ibarettir. geç neolitik dönemde ise koyu bir zemin üstüne kırmızı boya ile yapılmış bezekleri kapsayan boyalı vazolar ortaya çıkmıştır. Bu vazoların yanında gene kilden yapılmış büyük bir bölümü hanım şeklinde olan idollere de rastlanmıştır. Bu tarımsal kültür, idolleri ve seramikleri ile bağlar göstermekte, (en fazla hacılar ve çatalhöyükle) ve esas itibari ile dördüncü binyıla ait olduğu anlaşılan neolitik çağda girit adasında anadolu'lu ya da bunlarla yakın akraba insanların yaşamış olduğuna işaret etmektedir.
Girit'te i.ö. 3000/2800 ile 2000 içinde taş döneminden maden dönemine girilmeye başlanmıştır. Bu zamanda adanın ençok orta ve şark kısımlarının nüfusu yoğundur. Bu çağ insanları mesera ovasında bulunan 12'den fazla yerleşme yerlerindeki evlerin yanında gömüt yapılarına da ehemmiyet vermeye başlamışlardır. Neolitik geleneği sürdüren, siyah, gri ya da toprak rengi ilkel kapların yanında çömlekçi çarkının kullanılması yardımıyla tertipli şekiller alan vazolar yapılmaya başlanmıştır. Bu zamanda ak, krem ya da açık sarı bir zemin üstüne parlak kırmızı bir boya ile yapılmış geometrik kaplar alevli ateşte pişirilerek kullanılmıştır. Bu devirde şehirlerin başlangıcında krallar ya da beylerin bulunmuş olduğu ve bir takım sınıfların meydana çıkmış olduğu görülmektedir. Üçüncü binyılda adada esas itibari ile sulh ve sükun ortamı sürmüş olacak ki yerleşme yerlerinin çevresinde hiçbir tahkimat izine rastlanmamıştır.Girit Adası
Girit, (Eski Yunanca: KrÄ“tÄ“; çağıl Yunanca ΚÏήτη - Kriti)- (Osmanlıca گريد) Yunanistan'ın en büyük, Akdeniz 'in beşinci büyük adasıdır. Ege denizi'nin güneyinde yer alır.
Girit dünyaca tanınmış bir gezim merkezidir. En ilgi çeken gezinsel ziyaret bölgeleri içinde Knossos, Faistos ve Gortis 'deki arkeolojik sitler, Retimnon (Resmo)'daki Venedik kalesi ve Samarya, Aya İrini ve Aradena geçitlerinin tabii güzellikleri sayılabilir.
Girit Avrupa'nın ilk uygarlıklarından birisi olan Minos krallığına (ortalama MÖ 3000-1400 arası) beşiklik etmiştir.Giritin Coğrafyası
Girit Yunanistan'ın 13 yönetimsel bölgesinden biridir. Yunanistan'ın en büyük, Şark Akdeniz'in Kıbrıs 'tan sonrasında ikinci büyük, Akdeniz'in beşinci büyük adasıdır. Girit Ege Denizi'nin cenup sınırlarını belirler ve yüzölçümü 8,336 km²'dir. 2005 itibariyle nüfusu 650,000'dir. Adanın uzunluğu 260 km olup, genişliği ise Diyon burnu ile Litinon burnu arasındaki 60 km'lik en geniş mesafeden, şark ucundaki Yerapetre kıstağında yalnız 12 km'lik bir mesafe içinde değişmektedir. Girintili çıkıntılı sahil şeridinin toplam uzunluğu 1,000 km'ye ulaşmaktadır. Yunanistan anakarasının ortalama 160 km güneyinde yer alır.
Ada oldukça dağlık bir araziye haizdir ve bu hususi durumunu en garptan en doğuya uzanan hemen aşağıdaki sıradağ zincirleri süresince korumaktadır:
Lefka Ori ya da 'Ak Dağlar' (en yüksek noktası 2452 m)
İdi sıradağları (en yüksek noktası Psiloritis 2456 m)
Dikti dağları (en yüksek noktası 2148 m)
Bu dağlar zincirinin içinde Lasiti, Omalos ve Nida ovaları benzer biçimde verimli düzlükler, Diktaion ve Idaion mağaraları ve ünlü Samarya geçidi benzer biçimde doğa harikaları yer almıştır.Girit Adasının İklimi
Girit iki değişik iklim kuşağının etkisindedir: ağırlıklı olarak Akdeniz iklimi ve yer yer Şimal Afrika iklimi. Bu durumuyla Girit bilhassa ılıman iklimin tesiri altındadır. Nemlilik denize yakınlığa bakılırsa değişmekte, ovalarda kışın kar yağışı istisnai kalırken dağ zirvelerinde sık sık görülmektedir. Yazları ısı 25-35 aşama içinde değişmektedir. Cenup kıyılarında yer edinen ve Şimal Afrika ikliminden etkilenen Mesara ovası ve Asterusya dağları benzer biçimde bölgelerde yazlar daha sıcak ve uzun geçmektedir.Girit Adanın Ekonomisi
Evvelce tarıma dayalı olan Girit ekonomik yapısı 1970'lerden itibaren temelden değişmeye adım atmıştır. Ziraat ve hayvancılık ada ekonomisinde hala mühim bir paya müsavi gelmekle beraber, adanın ikliminden ve engebeli coğrafyasından meydana gelen engeller sebebiyle tarıma dayalı endüstri üretimi belirgin bir düzeyin ötesine gidememiş, ama bilhassa gezim ile bağlantılı hizmetler sektörlerinde kaydadeğer ilerlemeler sağlanmıştır. Gene de bilhassa zeytincilik adada oldukça gelişmiş olup, resmi kayıtlara bakılırsa 300.000 zeytin ağacı mevcuttur. Girit'te şahıs başına düşen senelik gelir Yunanistan averajı ile aynı düzeyde olup, işsizlik ise ülke genelindeki oranın ortalama yarısı düzeyinde seyretmektedir.
Adada üç büyük havaalanı mevcuttur: Heraklion'daki (Kandiye) Nikos Kazancakis havaalanı, Hanya'daki Daskaloyannis askeri havaalanı ve Sitia'daki yeni açılmış sivil havaalanı.Girit Adasındaki Yerleşim birimleri
Girit'in başlıca şehirleri:
Heraklion (Iraklion ya da Kandiye) (nüfus 150.000)
Hanya (nüfus 75.000)
Retimnon (Resmo) (nüfus 32.000)
Yerapetre (nüfus 23.800)
Ayos Nikolaos (nüfus 19.400)
Sitia (Sitya) (nüfus 14.500)Yönetim birimleri
Kandiye Heraklion, Kötüryo, Temnos, Rizo, Piryotiçe, Maloviz (Moloviz), Menufaç, Mirabela, Kenuryo, Pedya, Petriye, Ayamiron, Kastel Hanya Hania, Kisamo (Kisamu), Apokoron, Selne (Selino), Kandanos Resmo Retimnon, Milayotmo, Milopotamu, Humeiri, Marona, Amari (Amarya), Amari-Apometalos köyü, Amari-Hrisis köyü, Amari-Aposti köyü Esfakye Esfakye (İsfakiye, İsfaksiye, İsfakye, Esfakiye), Eyuvasil (Ayvasil), Eyuvasil-Kumya köyü, İzzeddin, Suda, Vianos Laşit Lassithi (Laşid), Esine, Yerepetre (Yerapetre), Ayanikola, Estiye (Sitia) İdari yapı
Girit adası 4 vilayete (Yunanca nomos, νόμοι) ayrılmıştır. Bu tür durumlar:
Hania
Heraklion
Retimnon
Lasiti
Amatör radyoculuk açısından Yunanistan'dan ayrı bir bölge olarak telakki edilmektedir. Alan kodu SV9'tür. Bununla birlikte, Ortodoks mezhebi yönetimsel yapısı açısından Girit Başpiskoposluğu, Atina merkezli Yunanistan otosefal kilisesi'ne değildir, Fener Patrikhanesi'ne bağlıdır ve Oniki Adalar ve başka bir takım Ege adaları'nın metropolitlerini idaresi altında toplamaktadır. Girit halkının kendisini Yunan dünyasının başka bölgelerinden değişik görme dürtüsü yüksektir ve ara sıra spazmodik ve folklorik boyutları pek de aşmayan ayrılıkçı hareketler cereyan etmiştir.Girit Adası ve Gezim
Girit Yunanistan'ın en popüler gezim bölgelerinden biridir. Yunanistan'a gezinsel girişlerin % 15'i Kandiye Heraklion havaalanından ya da limanından gerçekleşmektedir, bu şehre inen charter uçaklarının sayısı Yunanistan'a inen toplam charter uçaklarının beşte herhangi birine müsavi gelmektedir. 2004 içinde toplam iki milyon gezgin Girit'i ziyaret etmiştir. Girit'te gezim Yunanistan genelinden de daha süratli gelişmektedir. 1986-1991 döneminde Girit'teki otel yatak sayısı % 53 artarken Yunanistan'ın başka bölgelerinde bu artış % 25'de kalmıştır. Lüks otellerden aile pansiyonlarına her tür gezinsel tercihe hitap edecek altyapı mevcuttur.Girit Adasının Zamanı
Ada, Roma ve Şark Roma İmparatorluğu egemenliklerinden sonrasında Arap işgaline uğramış ve 828-961 içinde Abbasiler'e bağlı Hafsiler tarafınca yönetilmiştir. 6 Mart 961'de yeniden Şark Roma egemenliğine girmiştir. Şark Roma İmparatorluğu'nun çözülme döneminde Venedikliler tarafınca ele geçirilmiştir.
Girit, 1645'de I. İbrahim saltanatı döneminde Sünbül Ağa hadisesinin tetiklemesi üstüne başlatılan fetihle Osmanlı idaresine geçmiş, Venedik Cumhuriyeti'nin ada üstünde 1204'den bu zamana kadar devam eden hakimiyetine böylelikle son verilmiştir. Adanın neredeyse tamamı ve ayrıca Hanya ve Resmo benzer biçimde mühim şehirler Osmanlı İmparatorluğu tarafınca rahatlıkla fethedilebilmişse de, en büyük merkez olan Kandiye kalesinin alınması 24 yıl sürmüş, 1669'da Fazıl Ahmet Paşa tarafınca tamamlanabilmiştir.
Adanın Osmanlı hakimiyetine geçişi ile Venedik Cumhuriyeti 'nin Şark Akdeniz'de yüzyıllardır süregelen mühim görevi son bulmuştur. Ege Denizi'nde ve Mora'da Venedik hakimiyetinde kalan bir çok ufak ada ve kale de müteakip yıllarda Osmanlı Devleti tarafınca alınmıştır. Bu vaziyet, Osmanlı fütuhatı açısından, Fatih Sultan Mehmet zamanından bu zamana kadar teker teker alınan Ege adalarının ve kıyı kalelerinin ve nihayet 1571'de Kıbrıs'ın (gene Venedik'ten) alınmasının mantıklı bir uzantısını teşkil etmiştir.
24 senelik fetih ve derhal sonrasında, ilki Garp Avrupa uygarlığı açısından, ikincisi de Osmanlı kültür mozayiği bakımından ehemmiyet arzeden iki garip gelişme cereyan etmiştir. Ada halkı 450 yıl devam eden Venedik yönetimi bünyesinde orijinal bir entelektüel kültür ve zümre yetiştirmiş bulunmaktaydı. Bu oluşumda Girit'in antik çağlardan bu zamana kadar muhafaza etmiş olduğu emsalsiz benliğin ve 1453 'den sonrasında Bizans kültür odaklarının bundan sonra tarihe karışmalarının ya da köklü bir kimlik değişimi yaşamalarının da tesiri olmuştur. Osmanlı fetih edilmesi ile beraber Venedikli Girit kültürel birikimin temsilcilerinden bir bölümü eski idarecileri ile beraber Garp Avrupa'ya geçmişlerdir. Garp Avrupa 'da aydınlanma çağı ruhunu besleyecek olan bu Giritli aydın şahsiyetler içinde en önemlisi İspanyol fotoğraf sanatının temeltaşlarından birisi haline gelecek olan El Greco, ya da aslolan adıyla Domenikos Theotokopulos'tu.
Aynı dönemde bir kısım Giritli de doğuya yöneldi. O dönemde olgunluk çağına ermiş bulunan Osmanlı bürokratik geleneğinin tertipli kayıtlarından takip edilebildiği suretiyle, fethin derhal arkasından Girit yerli halkı içinde bir ihtidâ (İslamiyet’i kabul) süreci yaşandı. Osmanlı'nın Venediğe kıyasla dini inançlara hoşgörme ve vergilendirme mevzularında ada halkı açısından kurtarıcı kimliğine bürünmüş olduğu kolaylıkla iddia edilebilir.
Girit'teki 250 senelik Osmanlı yönetimi altında bu nüfus vakit içinde adaya Türk göçleri ile karıştı. Sonraki yüzyıllarda Girit Türkleri, bir taraftan emsalsiz bir kültür geliştirirken, bir taraftan da Osmanlı Devleti'ne ve Anadolu'ya geri göçten sonrasında da Türkiye Cumhuriyeti'ne yönetim, edebiyat, ilim, eğitim alanlarında mühim katkılarda bulundular.Girit Uygarlığı
Girit uygarlığı ya da Minos uygarlığı: Tunç çağlarında, bugün Yunanistan’a bağlı olan, Ege denizi içindeki Girit Adasında; MÖ. Ortalama 3500’lerde doğmuş bir uygarlık. Minos uygarlığı: MÖ.2700 ile 1450 yılları içinde, en parlak dönemlerini yaşadı ve eski enerjisini yitirmesinin arkasından Girit üstünde “Miken†kültürü baskınlaşmaya başladı.
Girit uygarlığının, tüm bütün ülkelerce yaygın olarak kullanılan bir ismi olan “Minos†terimi: ülkenin mitolojik kralı “Minosâ€tan esinlenilerek İngiliz arkeologlar tarafınca türetilmiş ve bir süre sonra köklü bir şekilde yerleşmiştir. Ama: Giritlilerin bu zamanda kendilerini ne olarak adlandırdıkları bilinmemektedir. Eski Mısır kaynaklarında Keftiu, Sami dillerindeki Kaftar ve Suriye’deki Mari kentinde bulunan yazıtlarda Kaptara olarak geçen bir yer adının Girit Adasına ait olduğu sanılmaktadır.
Girit uygarlığının dağılmasından sonrasında, ortaya çıkan “Odysseia destanıâ€nda, Homeros, Girit’in yerlilerini “Eteokritiki†olarak adlandırmıştır. Bunların, Girit uygarlığının yıkılması ile “Miken†uygarlığının oluşması arasındaki süreçte, evvelinde adada yaşayan Giritlilerin torunları oldukları sanılmaktadır.
Girit sarayları: adadaki arkeolojik kazı emekleri sonucu ortaya çıkarılmış en mühim, en malum yapı türleridir. Bu saraylar, arkeologlar tarafınca gün yüzüne çıkarılan bir çok belgenin söylediklerine bakılırsa, yönetim işlerinin halledildiği noktalardı. Bugüne dek adada bulunan ve toprak altından çıkartılan her bir sarayın, kendine hususi bir özelliği vardır ve asla birisi, birbirine benzememektedir. Ama, kendilerini başka yapılardan ayrıştıran ortak özelliklere de sahiptirler. Her bir saray, iç ve dış merdivenler ile ulaşılabilecek çok kattan oluşan yapılardır. Sarayları oluşturan öğeler içinde kuyular, çok büyük kolonlar, depo ve kilerler ile geniş avlular da vardır.
YORUMLAR