Hawaii ABD'nin eyaletlerinden birisidir. Şimal Büyük Okyanus'da, anakaradan 3.700 kilometre uzaklıkta, bir adalar grubudur. ...
Hawaii
ABD'nin eyaletlerinden birisidir. Şimal Büyük Okyanus'da, anakaradan 3.700 kilometre uzaklıkta, bir adalar grubudur.
M.Ö. 1000 sıralarında başka polonezya adaları tarafınca işgal edilmiştir. Ortalama 800 yıl süresince türlü kabileler buraya yerleşmiş, rahatlık içinde kültürlerini ve dinlerini devam ettirmişlerdir. 1778 senesinde İngiliz Deniz Kaptanı James Cook, Hawaii takımadasına yelken açmış ve ilk Avrupa-Hawaii ilişkisini yaratmıştır. Gene de tarihçiler bu adaya Avrupa'dan ilk gidenin bir İspanyol bulunduğunu tartışırlar. Avrupa ile ilişkiler sonucu bir takım krallar tüm Hawaii adalarının kontrolünü almaya çalışmışlardır. Mesela, ünlü Kamehameha Avrupalılarla tecim yaparak onlardan barutlu silahlar elde etmiştir. Hawaii'de bilinmeyen barut teknolojisi yardımıyla Kamehameha yavaş yavaş tüm adaları işgal edebilmiştir. Ona karşı çıkan bir takım kabileler, oklarla ve mıraklarla kendi ülkelerini koruyamadıklarından, çareyi yüksek uçurumlardan atlamakta bulmuşlardır. İntihar, onlar için teslim olmaktan daha iyi idi.
Kamehameha'nın kazanılmış olduğu topraklar ama 1893'e kadar dayanabilmiştir. Son kral olan Liliuokalani, Hawaii Düzeltim Partisi (Düzeltim Party of the Hawaiian Kingdom) tarafınca yıkılmıştır. Son diktatörlükten sonrasında bir cumhuriyet kurulmuş, ve yabancı ülkelere kapalı olan Hawaii ticareti, dünya ekonomisine katılarak üretimini ve ticaretini büyük seviyede geliştirmiştir. Son olarak 1898'de ABD himayesi altına girip, 1959'da bir referandumla ABD Birleşik Devletleri'nin 50. ve sonuncu eyaleti olmuştur.
Coğrafya
Tüm Amerikan eyaletlerinden en güneydeki olan Hawaii, bir sürü açıdan başka eyaletlere nazaran çok farklıdır. Tek ada eyaletidir. Volkanlardan çıkan lavdan dolayı alan olarak hep büyümektedir. Bugün farkında olduğumuz Hawaii, su altı volkanlarından çıkan lavların katılaşıp kayalara dönüşmesiyle oluşmuştur.
Bu takımada ortalama 18 ufak adacıklardan ibarettir. Fakat bunların sekizi ana adalar olarak tanımlanır. Bu tür şeyler Ni'ihau, Kaua'i, O'ahu, Moloka'i, LĞna'i, Kaho'olawe, Maui, ve Hawai'i adalarıdır. Hawai'i adası en büyüğü olduğundan ona daha çok Büyük Ada (Big Island) diye hitap ederler. Bu adı takmalarının bir başka sebebi ise bu adanın adı takımadanın ismiyle aynı olmasıdır.
Bu adalar yüksek ve volkanik dağlarıyla ünlüdürler. İklimi ve volkanik toprağı nebat yetişimine çok elverişlidir. Lavların içindeki minerallerle oluşan toprak, dünyanın başka yerlerinde görülmemiş bitkilerin ve hayvanların oluşmasıni elde etmiştir.
İklim
Hawaii iklimi tipik bir tropikal iklimine benzemez. Okyanusla kaplı ve kıtalardan uzak olduğundan dolayı, ısı yıl genelinde fazla farklılık göstermez. Isı çoğu zaman 27°C ve 16°C arasıdır. Kar fazla bulunmaz, fakat Büyük Ada'nın (Big Island'ın) Mauna Loa ve Mauna Kea dağlarının tepelerinde ara sıra kar görülür. Hawaii'de yağışlar bolca ve tahmin edilemezdir. Aynı günde bolca yağışlı ve sonrasında güneşli bir hava görülebilir. Kaua'i adasındaki Waialeale dağı, yeryüzündeki en fazla yağış alan ikinci yerdir.
Her adada iki iklim bulunmaktadır. Yüksek dağlardan dolayı bulutlar adanın bir tarafında kalırken, diğer taraf fazla bulut almaz. Bu yüzden her adanın bulutlu yanı bolca yağışlı ve yeşildir. Başka taraf ise güneşli ve kuraktır. Mesela Büyük Ada'nın (Big İsland'ın), Mauna Loa ve Mauna Kea dağları doğudan gelen bulutları bloke eder. Bundan dolayı doğudaki Hilo şehri bolca yağış alırken, batıdaki Kona şehri bolca güneş alır. Tüm oteller ve yüzme tesisleri güneşli Kona'dadır.
Mühim Şehirler
O'hau adasındaki Honolulu şehri Hawaii'nin başkenti ve en büyük şehiridir. Burada uzun binalar, apartmanlar, ve büyük otoyolları görülür. Bazıları bu sanayileşmeyi ve kentleşmeyi adanın doğallığını ve güzelliği kötüye kullanma ettiğini düşünür. Fakat başka şehirlere bakıldığında tabiat korunmuş ve ona itina gösterilmiştir. Bu şehirlerden en önemlilerinden bazıları Hilo, KĞne'ohe, Kailua, Pearl City, Waipahu, Kahului, Kailua-Kona, KĞ«hei, ve LĞ«hu'e'dir.
Toplumsal İstatistikler
2005'den itibaren Hawaii'nin nüfusu 1.275.194 olarak tahmin ediliyor. O'ahu adası da en kalabalık adadır.
Resmi Dil
Hawaii eyaletinin iki resmi dili vardır. Pek çok Hawaii doğumlu insanoğlu Hawaii Creole İngilizcesini konuşurlar. Bu eski Hawaiice ile İngilizce'nin bir karışımı olup, genel anlamda konuşulan dildir. Fakat ülkede İngilizce bilen turistler asla güçlük yaşamazlar. Çünkü şehirlerdeki tüm yol işaretleri İngilizcedir ve büyük bölümü insanoğlu İngilizceyi sorunsuz konuşabilirler.
Kaptan James Cook Hawaii adasını bulmadan ilkin Hawaiice'nin yazısı yoktu. Avrupalı misyonerler buraya Hıristiyanlığı yaymak için geldiklerinde Latin alfabesiyle kendi Hawaii yazılarını üretmişlerdir ve bu yazı seçimi bügün de devam etmektedir.
Bu yazı aynı Türkçe şeklinde okunması mümkün. Yalnız kesme işaretinde bir duraksanır, sonrasında kelime devam ettirilir. Mesela KĞne'ohe söylenirken kesme işaretinde kısa bir duraksama olur. Ya da Hawai'i de, son iki "i" içinde duraksanır.
Bununla birlikte tüm adalarda yerliler turistlere Hawaiice öğretmek isterler. Genel anlamda öğretilen iki kelime aloha (merhaba) ve mahalo (teşekkürler)'dur. Bu kelimeler tüm restoranlarda, otellerde, havalimanında, ve hatta topluma açık tuvaletlerde dahi görülebilir.
Kültür
Hawaii kültürü adanın sahillerinden, yeşil ormanlarından, büyük dalgalarından ortaya çıkmıştır. Herkeste bir yazlık havası, bir telaşsızlık vardır. Rahat olmaları bir yana çok sıcak ve misafirperverdirler. Avrupa'nın ve başka ülkelerin himayesi olmalarına karşın kültürlerini koruyabilmişler, hatta kültürlerini yabancılara dahi özendirmişlerdir. Fizyolojik olarak etken oldukları, stresten uzak durdukları için Amerikanın en uzun ömürlü insanlarıdır.
Deniz bir Hawaii yerlisinin en mühim parçasıdır. Spor olarak yüzme ve sörf dallarında bir sürü olimpiyat madalyaları almışlardır. Dünyanın en iyi sörfçüleri Hawaii denizinin kızgın dalgalarında yetişmişlerdir. Duke Kahanamoku adlı bir Hawaiili yüzme branşında Olimpiyat Madalyası kazanmış ve sörfü yaygınlaşmıştır. Bu şekilde sörf onun yardımıyla dünyaca meydana getirilen bir spordur. Heykeli başkent Honolulu'dadır.
Bunların yanı sıra Hawaiililer adaların tabii güzelliğine karşı çok saygılıdırlar. Uzun otoyolların, yüksek binaların, ve fabrikaların kurulmalarına karşı olup doğayı kirletmemeye itina gösterirler.
ABD'nin eyaletlerinden birisidir. Şimal Büyük Okyanus'da, anakaradan 3.700 kilometre uzaklıkta, bir adalar grubudur.
Kamehameha'nın kazanılmış olduğu topraklar ama 1893'e kadar dayanabilmiştir. Son kral olan Liliuokalani, Hawaii Düzeltim Partisi (Düzeltim Party of the Hawaiian Kingdom) tarafınca yıkılmıştır. Son diktatörlükten sonrasında bir cumhuriyet kurulmuş, ve yabancı ülkelere kapalı olan Hawaii ticareti, dünya ekonomisine katılarak üretimini ve ticaretini büyük seviyede geliştirmiştir. Son olarak 1898'de ABD himayesi altına girip, 1959'da bir referandumla ABD Birleşik Devletleri'nin 50. ve sonuncu eyaleti olmuştur.
Coğrafya
Tüm Amerikan eyaletlerinden en güneydeki olan Hawaii, bir sürü açıdan başka eyaletlere nazaran çok farklıdır. Tek ada eyaletidir. Volkanlardan çıkan lavdan dolayı alan olarak hep büyümektedir. Bugün farkında olduğumuz Hawaii, su altı volkanlarından çıkan lavların katılaşıp kayalara dönüşmesiyle oluşmuştur.
Bu takımada ortalama 18 ufak adacıklardan ibarettir. Fakat bunların sekizi ana adalar olarak tanımlanır. Bu tür şeyler Ni'ihau, Kaua'i, O'ahu, Moloka'i, LĞna'i, Kaho'olawe, Maui, ve Hawai'i adalarıdır. Hawai'i adası en büyüğü olduğundan ona daha çok Büyük Ada (Big Island) diye hitap ederler. Bu adı takmalarının bir başka sebebi ise bu adanın adı takımadanın ismiyle aynı olmasıdır.
Bu adalar yüksek ve volkanik dağlarıyla ünlüdürler. İklimi ve volkanik toprağı nebat yetişimine çok elverişlidir. Lavların içindeki minerallerle oluşan toprak, dünyanın başka yerlerinde görülmemiş bitkilerin ve hayvanların oluşmasıni elde etmiştir.
İklim
Hawaii iklimi tipik bir tropikal iklimine benzemez. Okyanusla kaplı ve kıtalardan uzak olduğundan dolayı, ısı yıl genelinde fazla farklılık göstermez. Isı çoğu zaman 27°C ve 16°C arasıdır. Kar fazla bulunmaz, fakat Büyük Ada'nın (Big Island'ın) Mauna Loa ve Mauna Kea dağlarının tepelerinde ara sıra kar görülür. Hawaii'de yağışlar bolca ve tahmin edilemezdir. Aynı günde bolca yağışlı ve sonrasında güneşli bir hava görülebilir. Kaua'i adasındaki Waialeale dağı, yeryüzündeki en fazla yağış alan ikinci yerdir.
Her adada iki iklim bulunmaktadır. Yüksek dağlardan dolayı bulutlar adanın bir tarafında kalırken, diğer taraf fazla bulut almaz. Bu yüzden her adanın bulutlu yanı bolca yağışlı ve yeşildir. Başka taraf ise güneşli ve kuraktır. Mesela Büyük Ada'nın (Big İsland'ın), Mauna Loa ve Mauna Kea dağları doğudan gelen bulutları bloke eder. Bundan dolayı doğudaki Hilo şehri bolca yağış alırken, batıdaki Kona şehri bolca güneş alır. Tüm oteller ve yüzme tesisleri güneşli Kona'dadır.
Mühim Şehirler
O'hau adasındaki Honolulu şehri Hawaii'nin başkenti ve en büyük şehiridir. Burada uzun binalar, apartmanlar, ve büyük otoyolları görülür. Bazıları bu sanayileşmeyi ve kentleşmeyi adanın doğallığını ve güzelliği kötüye kullanma ettiğini düşünür. Fakat başka şehirlere bakıldığında tabiat korunmuş ve ona itina gösterilmiştir. Bu şehirlerden en önemlilerinden bazıları Hilo, KĞne'ohe, Kailua, Pearl City, Waipahu, Kahului, Kailua-Kona, KĞ«hei, ve LĞ«hu'e'dir.
Toplumsal İstatistikler
2005'den itibaren Hawaii'nin nüfusu 1.275.194 olarak tahmin ediliyor. O'ahu adası da en kalabalık adadır.
Resmi Dil
Hawaii eyaletinin iki resmi dili vardır. Pek çok Hawaii doğumlu insanoğlu Hawaii Creole İngilizcesini konuşurlar. Bu eski Hawaiice ile İngilizce'nin bir karışımı olup, genel anlamda konuşulan dildir. Fakat ülkede İngilizce bilen turistler asla güçlük yaşamazlar. Çünkü şehirlerdeki tüm yol işaretleri İngilizcedir ve büyük bölümü insanoğlu İngilizceyi sorunsuz konuşabilirler.
Kaptan James Cook Hawaii adasını bulmadan ilkin Hawaiice'nin yazısı yoktu. Avrupalı misyonerler buraya Hıristiyanlığı yaymak için geldiklerinde Latin alfabesiyle kendi Hawaii yazılarını üretmişlerdir ve bu yazı seçimi bügün de devam etmektedir.
Bu yazı aynı Türkçe şeklinde okunması mümkün. Yalnız kesme işaretinde bir duraksanır, sonrasında kelime devam ettirilir. Mesela KĞne'ohe söylenirken kesme işaretinde kısa bir duraksama olur. Ya da Hawai'i de, son iki "i" içinde duraksanır.
Bununla birlikte tüm adalarda yerliler turistlere Hawaiice öğretmek isterler. Genel anlamda öğretilen iki kelime aloha (merhaba) ve mahalo (teşekkürler)'dur. Bu kelimeler tüm restoranlarda, otellerde, havalimanında, ve hatta topluma açık tuvaletlerde dahi görülebilir.
Kültür
Hawaii kültürü adanın sahillerinden, yeşil ormanlarından, büyük dalgalarından ortaya çıkmıştır. Herkeste bir yazlık havası, bir telaşsızlık vardır. Rahat olmaları bir yana çok sıcak ve misafirperverdirler. Avrupa'nın ve başka ülkelerin himayesi olmalarına karşın kültürlerini koruyabilmişler, hatta kültürlerini yabancılara dahi özendirmişlerdir. Fizyolojik olarak etken oldukları, stresten uzak durdukları için Amerikanın en uzun ömürlü insanlarıdır.
Deniz bir Hawaii yerlisinin en mühim parçasıdır. Spor olarak yüzme ve sörf dallarında bir sürü olimpiyat madalyaları almışlardır. Dünyanın en iyi sörfçüleri Hawaii denizinin kızgın dalgalarında yetişmişlerdir. Duke Kahanamoku adlı bir Hawaiili yüzme branşında Olimpiyat Madalyası kazanmış ve sörfü yaygınlaşmıştır. Bu şekilde sörf onun yardımıyla dünyaca meydana getirilen bir spordur. Heykeli başkent Honolulu'dadır.
Bunların yanı sıra Hawaiililer adaların tabii güzelliğine karşı çok saygılıdırlar. Uzun otoyolların, yüksek binaların, ve fabrikaların kurulmalarına karşı olup doğayı kirletmemeye itina gösterirler.
Ulusal Parklar - Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı
Hawaii Mitolojisi
Helikopterden görüntülenmiş PĞhoehoe Lavı,
Büyük Ada, Havai - 21 Temmuz 2007
Helikopterden görüntülenmiş PĞhoehoe Lavı,
Büyük Ada, Havai - 21 Temmuz 2007
Büyük Ada, Havai - 21 Temmuz 2007
Hawaii
Sebep: biçim
Sebep: Sayfa yapısı
ABD'nin 50. eyaletidir. Şimal ABD kıtasında yer almayan tek eyalet olan Havvaii'nin tümü adalardan oluşur. AvÂrupa kökenli ABD'lilerin egemen olmadığı Hawaii'de tüm etnik gruplar birer azınlık durumundadır. Japonlar ise ikinci büyük etÂnik grubu oluşturur. Adalarda ortalama 40 dil ya da lehçe konuşulur. İklimin devamlı olaÂrak çok güzel olması sebebiyle Hawaii YerÂli dilinde "hava şartları" sözcükleri yokÂtur.
Havvaii sekiz büyük ada ile 124 adacıktan oluşur. ABD'nin garp kıyısından ortalama olarak 3.862 km uzaklıktadır. Adalar zinciriÂnin uzunluğu 2.575 km kadardır.
DAĞLAR: VVaianae ve Koolau sıradağları. En yüksek doruklar, Havvaii'deki Mauna Kea, 4.202 metre; Havvaii'deki Mauna Loa, 4.169 metre; Maui'deki Haleakala, 3.056 metre; Havvaii'deki Hualalai, 2.521 metre.
AKARSULAR: Kauai'deki Wailua ve Hanalei; Havvaii'deÂki VVailuku ve VVailoa.
Hawaii Adaları milyonlarca yılda oluşmuş volkanik adalardır. Büyük Okyanus'un tabaÂnından 5.486 metreye kadar yükselen bir denizaltı dağ sırasının cenup bölümüdür. Yeryüzündeki etkin ya da sönmüş yanardağların en büyükleri Hawaii'dedir. Ekranda görülen pencereden etkin bir yanardağ olan Mauna Loa Hawaii Ada-sı'nda yaşayanlar için disiplinli bir çekince oluşturÂmaktadır. Dünyanın en büyük sönmüş yanarÂdağı Haleakala Maui'dedir ve kraterinin genişliği 85 knv'dir.
Tabii Yapı
Adalar zincirindeki başlıca sekiz ada şunlarÂdır: Havvaii, Maui, Molokai, Lanai, Kahoolavve, Oahu, Kauai ve Niihau.
En büyük ada olan Havvaii adaların en güneyindedir. 10.458 knv'lik yüzölçümüyle eyalet . topraklarının yüzde 63'ünü kaplar. Adanın alanı, volkanik hareketlilik sonucu devamlı olarak genişlemektedir. Havvaii üç dağ kütlesinden oluşmuştur. Kilauea yeryüzündeki en büyük etkin yanardağdır. 4.202 metre ile bu üçlünün en yükseği olan Mauna Kea'da, doruğa yerleştirilmiş çok sayıda teleskopun yanı sıra bir gözlemevi mevcuttur. Havvaii' nin kıyıları engebelidir. Adada lav çölleri, vadiler ve ufak derin dereler vardır. Bolca yağış ve rutubet sebebiyle, adanın güneydoğu kısımı sık bir nebat örtüsüyle kaplıdır. GüneyÂbatısı ise kurak ve sıcaktır.
Adalar topluluğunun ikinci büyük adası olan Maui'ye Vadi Adası da denir. YüzölçüÂmü 1.888 knv'dir. Ada bir kıstakla birbirine bağlanan iki dağ kütlesinden oluşmuştur. Kumsallarda volkanik lı kara kuma rastlanır.
Molokai, Maui'nin kuzeybatısındaki en yaÂkın komşusudur ve 675 km2'lik yüzölçümüyle beşinci büyük adadır. Adanın geri' kalan kısmından 600 metre yükseklikteki kayalarÂla ayrılan, cüzamlılar kolonisi olarak anılan Kalaupapa 1866'da Kral V. Kamehameha tarafınca kurulmuştur. Cüzam kurbanlarıÂnın bazıları hâlâ orada yaşar.
Ananas Adası da denilen Lanai tek bir dağ kütlesinden oluşmuştur. En yüksek doruğu Palawai Dağı'dır. Tüm ada Dole Ananas Şirketi'nin malıdır ve adada yaşayanların heÂmen derhal tümü bu şirkette çalışır. Lanai Adası'nda her yıl 120 milyon ananas toplanır.
Adaların en küçüğü olan Kahoolavve'de yerleşim yoktur; ABD donanmasının topçu eğitimi için kullanılır.
Oahu ya da Başkent Adası 1.574 km2'lik yüzölçümü ile üçüncü büyük adadır. Koolau ve VVaianae sıradağlarının derin vadilerle kesilÂdiği Oahu'da dünyaca ünlü bir çok sönmüş yaÂnardağ vardır. Havvaii Adalan'nın içinde en geÂlişkin ve nüfusu en yoğun olan adadır. Bu gelişÂmenin sebebi Havvaii Adalan'ndaki limanlarÂdan yalnızca Pearl Harbor ve Honolulu limanÂlarının derin su limanlan oluşudur.
Adanın takma ismi Honolulu, başkent Honolulu'dan gelir. Havvaii'nin son kralı Kalakaua'nın 1822'de yaptırmış olduğu saray kenÂtin merkezine yakındır. Başkentin nüfusu 805.266'dır. Hawaii turizminin odağı buradaÂki Waikiki kumsalıdır.
Kauai Adası'nın okyanustan yükselen ilk ada olduğuna inanılır. Kauai'de verimli vadiÂler, derin yarıklar, mağaralar, sivri tepeler ve çağlayanlar vardır. Muhteşem güzelliği nedeÂniyle bu adaya, Bahçe Adası da denir. Kauai' nin ortaya çıkışından bu yana geçen milyonÂlarca yılda lavlar, ziraat için çok elverişli, varlıklı ve verimli bir toprağa dönüşmüştür. Kauai'de senelik yağışın 15 metreyi geçmiş olduğu Waialeale Dağı yeryüzünün en fazlaca yağış alan noktasıdır.
Niihau Adası muhteşem zamanı sebebiyle Eski Süre Adası olarak da anılır. 1863'te Kral IV. Kamehameha bu talibi İskoç Elizabeth Sinclair'e sattıktan sonrasında, onun soyunÂdan gelen Robinson ailesi adanın mahalli kültüÂrünü titizlikle korumaya çalıştı. Yalnızca YerÂli Havvaiililer'in yaşamış olduğu adada gezinsel etkinÂliklere yer verilmediği şeklinde, ziyaretçilerin de adada bir günden fazla kalmalarına izin verilÂmez. Hükümet görevlileri dahi gün batarken adadan ayrılmak zorundadır. 1959'da ABD' nin eyaleti olmaya karşı oy veren tek ada Niihau'ydu. İngilizce'nin yanı sıra eski Havvaii dili de konuşulur.
Iktisat
Havvaii'nin başlıca gelir membaı turizmdir. Bu durumu askeri kuruluşların sağlamış olduğu gelir, ziraat ve endüstri izler. Gıda, petrol, taşıt araçları şeklinde gereksinimler için Havvaii ABD'ye baÂğımlıdır. Başka ülkelere ve ABD'ye sattığı malların başlıcalan şeker, taze ve konserve ananas, elbise, çiçek ve konserve balıktır.
1901 'de ilk otel yapılmış oldu ve Havvaii'de gezim yavaş yavaş gelişmeye başladı. Ama, turizmÂdeki aslolan gelişme II. Dünya Savaşı sonrasınÂda, bilhassa de havayolu bağlantısının kurulÂduğu 1960'tan sonrasında görüldü. 1960-80 arasınÂda Havvaii'nin nüfusu yüzde 50 arttı ve yapıÂlaşma patlaması günümüze kadar sürdü.
Tarih
İlk Havvaiililer'in ortalama İS 400'de Polinez-ya'dan geldikleri sanılmaktadır. 1778'de Kauai Adası'na gelen İngiliz kâşifi Cook, takımadaÂya Sandvvich Adaları ismini vermişti. O vakit adaların her birisi ayrı bir şefin yönetimindeyÂdi. 1810'da Kral I. Kamehameha tümünü yönetimi altında birleştirdi.
İlk misyonerler 1820'de ABD'den geldiler. Çok geçmeden Avrupa'dan da başka misyoÂnerler geldi. Balina avcı gemileri bu adalarda kışlamaya başladı. Tüccarlar, kâşifler ve serüÂven meraklıları Havvaii'yi uğrak yeri yapmış oldu.
1820'lerin başlarında, adaların ekonomisini günümüze kadar ellerinde tutacak olan aileler buraya yerleşmeye başladı. Şeker ve ananas plantasyonları adaların ekonomisine egemen oldu. Havvaii topraklarının yüzde 50'si hâlâ bu ailelerin soyundan gelenlerin elindedir.
Havvaii 1858'de ABD'ye katılmak için başÂvurdu; ne var ki reddedildi. 1893'te, Kraliçe Liliuokalani anayasayı ortadan kaldırmak isÂtedi. Bu tutumu monarşinin yıkıldığı bir devrime yol açtı. 1894'te cumhuriyet kuruldu. 1898'de ABD ile bir birleşme anlaşmasına varıldı. 190()'de Havvaii bir bölge olarak ABD'ye katıldı. ABD 1959'da Havvaii'yi 50. eyaleti olarak kabul etti.
Havvaii sekiz büyük ada ile 124 adacıktan oluşur. ABD'nin garp kıyısından ortalama olarak 3.862 km uzaklıktadır. Adalar zinciriÂnin uzunluğu 2.575 km kadardır.
HAVVAII'YE İLİŞKİN BİLGİLER
YüZÖLÇüMü: 16.760 km2.
NüFUS: 1.062.000 (1986).
NüFUS: 1.062.000 (1986).
AKARSULAR: Kauai'deki Wailua ve Hanalei; Havvaii'deÂki VVailuku ve VVailoa.
Hawaii Adaları milyonlarca yılda oluşmuş volkanik adalardır. Büyük Okyanus'un tabaÂnından 5.486 metreye kadar yükselen bir denizaltı dağ sırasının cenup bölümüdür. Yeryüzündeki etkin ya da sönmüş yanardağların en büyükleri Hawaii'dedir. Ekranda görülen pencereden etkin bir yanardağ olan Mauna Loa Hawaii Ada-sı'nda yaşayanlar için disiplinli bir çekince oluşturÂmaktadır. Dünyanın en büyük sönmüş yanarÂdağı Haleakala Maui'dedir ve kraterinin genişliği 85 knv'dir.
Tabii Yapı
Adalar zincirindeki başlıca sekiz ada şunlarÂdır: Havvaii, Maui, Molokai, Lanai, Kahoolavve, Oahu, Kauai ve Niihau.
En büyük ada olan Havvaii adaların en güneyindedir. 10.458 knv'lik yüzölçümüyle eyalet . topraklarının yüzde 63'ünü kaplar. Adanın alanı, volkanik hareketlilik sonucu devamlı olarak genişlemektedir. Havvaii üç dağ kütlesinden oluşmuştur. Kilauea yeryüzündeki en büyük etkin yanardağdır. 4.202 metre ile bu üçlünün en yükseği olan Mauna Kea'da, doruğa yerleştirilmiş çok sayıda teleskopun yanı sıra bir gözlemevi mevcuttur. Havvaii' nin kıyıları engebelidir. Adada lav çölleri, vadiler ve ufak derin dereler vardır. Bolca yağış ve rutubet sebebiyle, adanın güneydoğu kısımı sık bir nebat örtüsüyle kaplıdır. GüneyÂbatısı ise kurak ve sıcaktır.
Adalar topluluğunun ikinci büyük adası olan Maui'ye Vadi Adası da denir. YüzölçüÂmü 1.888 knv'dir. Ada bir kıstakla birbirine bağlanan iki dağ kütlesinden oluşmuştur. Kumsallarda volkanik lı kara kuma rastlanır.
Molokai, Maui'nin kuzeybatısındaki en yaÂkın komşusudur ve 675 km2'lik yüzölçümüyle beşinci büyük adadır. Adanın geri' kalan kısmından 600 metre yükseklikteki kayalarÂla ayrılan, cüzamlılar kolonisi olarak anılan Kalaupapa 1866'da Kral V. Kamehameha tarafınca kurulmuştur. Cüzam kurbanlarıÂnın bazıları hâlâ orada yaşar.
Ananas Adası da denilen Lanai tek bir dağ kütlesinden oluşmuştur. En yüksek doruğu Palawai Dağı'dır. Tüm ada Dole Ananas Şirketi'nin malıdır ve adada yaşayanların heÂmen derhal tümü bu şirkette çalışır. Lanai Adası'nda her yıl 120 milyon ananas toplanır.
Adaların en küçüğü olan Kahoolavve'de yerleşim yoktur; ABD donanmasının topçu eğitimi için kullanılır.
Oahu ya da Başkent Adası 1.574 km2'lik yüzölçümü ile üçüncü büyük adadır. Koolau ve VVaianae sıradağlarının derin vadilerle kesilÂdiği Oahu'da dünyaca ünlü bir çok sönmüş yaÂnardağ vardır. Havvaii Adalan'nın içinde en geÂlişkin ve nüfusu en yoğun olan adadır. Bu gelişÂmenin sebebi Havvaii Adalan'ndaki limanlarÂdan yalnızca Pearl Harbor ve Honolulu limanÂlarının derin su limanlan oluşudur.
Adanın takma ismi Honolulu, başkent Honolulu'dan gelir. Havvaii'nin son kralı Kalakaua'nın 1822'de yaptırmış olduğu saray kenÂtin merkezine yakındır. Başkentin nüfusu 805.266'dır. Hawaii turizminin odağı buradaÂki Waikiki kumsalıdır.
Kauai Adası'nın okyanustan yükselen ilk ada olduğuna inanılır. Kauai'de verimli vadiÂler, derin yarıklar, mağaralar, sivri tepeler ve çağlayanlar vardır. Muhteşem güzelliği nedeÂniyle bu adaya, Bahçe Adası da denir. Kauai' nin ortaya çıkışından bu yana geçen milyonÂlarca yılda lavlar, ziraat için çok elverişli, varlıklı ve verimli bir toprağa dönüşmüştür. Kauai'de senelik yağışın 15 metreyi geçmiş olduğu Waialeale Dağı yeryüzünün en fazlaca yağış alan noktasıdır.
Niihau Adası muhteşem zamanı sebebiyle Eski Süre Adası olarak da anılır. 1863'te Kral IV. Kamehameha bu talibi İskoç Elizabeth Sinclair'e sattıktan sonrasında, onun soyunÂdan gelen Robinson ailesi adanın mahalli kültüÂrünü titizlikle korumaya çalıştı. Yalnızca YerÂli Havvaiililer'in yaşamış olduğu adada gezinsel etkinÂliklere yer verilmediği şeklinde, ziyaretçilerin de adada bir günden fazla kalmalarına izin verilÂmez. Hükümet görevlileri dahi gün batarken adadan ayrılmak zorundadır. 1959'da ABD' nin eyaleti olmaya karşı oy veren tek ada Niihau'ydu. İngilizce'nin yanı sıra eski Havvaii dili de konuşulur.
Iktisat
Havvaii'nin başlıca gelir membaı turizmdir. Bu durumu askeri kuruluşların sağlamış olduğu gelir, ziraat ve endüstri izler. Gıda, petrol, taşıt araçları şeklinde gereksinimler için Havvaii ABD'ye baÂğımlıdır. Başka ülkelere ve ABD'ye sattığı malların başlıcalan şeker, taze ve konserve ananas, elbise, çiçek ve konserve balıktır.
1901 'de ilk otel yapılmış oldu ve Havvaii'de gezim yavaş yavaş gelişmeye başladı. Ama, turizmÂdeki aslolan gelişme II. Dünya Savaşı sonrasınÂda, bilhassa de havayolu bağlantısının kurulÂduğu 1960'tan sonrasında görüldü. 1960-80 arasınÂda Havvaii'nin nüfusu yüzde 50 arttı ve yapıÂlaşma patlaması günümüze kadar sürdü.
Tarih
İlk Havvaiililer'in ortalama İS 400'de Polinez-ya'dan geldikleri sanılmaktadır. 1778'de Kauai Adası'na gelen İngiliz kâşifi Cook, takımadaÂya Sandvvich Adaları ismini vermişti. O vakit adaların her birisi ayrı bir şefin yönetimindeyÂdi. 1810'da Kral I. Kamehameha tümünü yönetimi altında birleştirdi.
İlk misyonerler 1820'de ABD'den geldiler. Çok geçmeden Avrupa'dan da başka misyoÂnerler geldi. Balina avcı gemileri bu adalarda kışlamaya başladı. Tüccarlar, kâşifler ve serüÂven meraklıları Havvaii'yi uğrak yeri yapmış oldu.
1820'lerin başlarında, adaların ekonomisini günümüze kadar ellerinde tutacak olan aileler buraya yerleşmeye başladı. Şeker ve ananas plantasyonları adaların ekonomisine egemen oldu. Havvaii topraklarının yüzde 50'si hâlâ bu ailelerin soyundan gelenlerin elindedir.
Havvaii 1858'de ABD'ye katılmak için başÂvurdu; ne var ki reddedildi. 1893'te, Kraliçe Liliuokalani anayasayı ortadan kaldırmak isÂtedi. Bu tutumu monarşinin yıkıldığı bir devrime yol açtı. 1894'te cumhuriyet kuruldu. 1898'de ABD ile bir birleşme anlaşmasına varıldı. 190()'de Havvaii bir bölge olarak ABD'ye katıldı. ABD 1959'da Havvaii'yi 50. eyaleti olarak kabul etti.
Msxlabs TemelBritannica
ABD'yi oluşturan 50 eyaletten birisi. Eski ismi, Sandwich Adaları'dır. Pasifik Okyanusu'nun şimal kesiminde, yarısı yerleşilmiş 20 kadar volkanik adadan oluşan bir adalar grubudur. Tüm alanı 16.500 km2, merkezi Honolulu'dur. Başlıca adaları, Hawaii, Oahu, Maui, Kauai, Molakai, Lanai'dir. Büyük adaların en güneyde olanı Hawaii, volkanik dağlarla kaplıdır. Mauna Loa, volkan topografyasında tipik koni şekli ile tanınmış bir örnektir ve son olarak 1914'te püskürmüştür. Ada bununla beraber, sık sık depremlere sahne olur. Başlıca şehir, şark kıyısında Hilo'dur. Eyaletin merkezi Honolulu, Oahu adasındadır. II. Dünya Savaşı esnasında Japonların baskınına uğrayan Pearl Harbour da bu adadadır. Polinezya yerlileri ve melezlerin sayısı bugün azalmıştır. Nüfusun 1.212.000 (1993). Nüfusun aslolan kalabalık kısmını yabancılar (Japonlar, Filipinliler vb.) oluşturur. Iktisat, ziraat ve turizme dayanır. Adaları, yılda 1 milyon kadar gezgin ziyaret etmektedir. Başlıca ürünler, şekerkamışı, ananas ve başka meyvelerle yüksek kaliteli kahvedir.
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Ulusal Parklar - Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı
Hawaii Mitolojisi
YORUMLAR