İskandinav Yarımadası İskandinav Yarımadası İskandinav Yarımadası , Avrupa'nın kuzeyinde Avrupa'nın kuzeybatısınÂda, Nor...
İskandinav Yarımadası
İskandinav Yarımadası
İskandinav Yarımadası, Avrupa'nın kuzeyinde Avrupa'nın kuzeybatısınÂda, Norveç ve İsveç'in yer aldığı büyük bir yarımadadır. İskandinav Yarımadasının batı kesiminde Norveç doğu kesiminde ise İsveç yer alır. İskandiÂnavya adı dar Skagerrak ve Kattegat boğazlaÂrının ayırdığı Danimarka'yı da kapsar. Coğrafyası ve ekonomik bağları bakımından Finlandiya da bu bölge kapsaÂmında düşünülür. İzlanda ve Far Oer (Faeroe) Adaları'nın ise yarımadayla kültür ve dil yakınlığı vardır.
1850 km uzunluğundaki yarımadanın yüzölçümü 777.000 km²'dir. Nüfusun büyük bir kısmı yarımadanın güneyinde yaşamaktadır. Yarımadadaki üç büyük şehirden Stokholm ve Göteborg İsveç'te, Oslo ise Norveç'tedir. Yarımadanın batı kıyıları çok girintili çıkıntılıdır. Kuzey DeniÂzi, Baltık Denizi ve Atlas Okyanusu bölgeyi çevreleyen denizlerdir.
Kış mevsiminde İskandinav yarımadası (19 Şubat 2003) NASA
Temel Britannica
1850 km uzunluğundaki yarımadanın yüzölçümü 777.000 km²'dir. Nüfusun büyük bir kısmı yarımadanın güneyinde yaşamaktadır. Yarımadadaki üç büyük şehirden Stokholm ve Göteborg İsveç'te, Oslo ise Norveç'tedir. Yarımadanın batı kıyıları çok girintili çıkıntılıdır. Kuzey DeniÂzi, Baltık Denizi ve Atlas Okyanusu bölgeyi çevreleyen denizlerdir.
Kış mevsiminde İskandinav yarımadası (19 Şubat 2003) NASA
Temel Britannica
Anadolu Yarımadası (Anadolu Yarımadası Hakkında)
Sina Yarımadası (Sina Yarımadası Hakkında)
Arap Yarımadası (Arap Yarımadası Hakkında)
İskandinavya
Norveç, Avrupa'nın en zengin ülkelerinden biridir. Petrol ihracatçı ülkesi olması, balıkçılık faaliyetleri ve İngiltere ile ilgili tutumları yüzünden Norveç, Avrupa Birliği'ne katılmasını gerek görmedi.
İzlanda da AB üyesi değildir.
Danimarka 1973'te AB'ye girmiştir.
Danimarka'ya bağlı Grönland adası 1979 yılında AB'den referandum ile ayrılmıştır.
İsveç, Finlandiya ancak 1995'te tarafsızlık politikasından vazgeçerek AB safına katılmışlardır.
Tarihsel Gelişim
Orta Çağ'da bugün Norveç, İsveç, Danimarka ve İzlanda olarak bilinen ülkeler benzer kültürel, dilsel (Eski Norse) ve dinsel (Norse Mitolojisi) ortamı paylaşmışlardır. 12. yüzyıldan itibaren bugün Finlandiya olarak bilinen ülke İsveç Krallığı'yla ortak bir gelişim sürecini yaşamış ve giderek onunla eklemlenmiştir. Ortak geçmişin önemli örneklerinden biri de bugün Norveç, İsveç ve Finlandiya olarak bilinen ülkelerin Sami yaşam biçimini içselleştirmeleridir. Aslında bütün Nordik ülkeleri azınlık gruplarını içlerinde barındırmaktadır ve bu gruplar diğer bir Nordik ülkenin nüfusu içinde yer almaktadır.
Fince köken itibariyle Ural-Altay dil grubunun Ural kısmındadır. Orta Asya kökenli bu halk daha sonra Nordikleşmiştir. Fin dili yapısı Türk diline ve Altay dil grubuna çok benzer. Örneğin ben kelimesi Fince'de "Minä", sen kelimesi "Sinä" dır.
Yaklaşık 1000 yılında Hristiyanlığı benimsedikten sonra , yerel düzeydeki birleşme süreçleri Danimarka, Norveç ve İsveç'in ayrı krallıklar olarak kurulmasına yol açtı. 1200'lerin ortalarında Finlandiya İsveç'in bir parçası haline gelirken, İzlanda, Faroe Adaları, Şetland Adaları, Orkney, İskoçya ve İrlanda'nın büyük bir bölümü Norveç'in oldu (Bu akınlar Avrupa'lı tarihçiler tarafından Kavimler Göçü sayılır). 16. yüzyıl boyunca bütün Nordik ülkeleri protestan reformunu izledi. Finlandiya'da çok az da olsa Ortodoks cemaati bulunmaktaydı.
14. yüzyılda, Danimarka, Norveç ve İsveç, Finlandiya dahil, Kalmar Birliği altında birleşti. Danimarka hızla öncü ülke haline geldi. Fakat 16. yüzyılın başlarında İsveç kendi bağımsız krallığını yeniden kurdu. Danimarka'nın Norveç üzerindeki egemenliği 1814 yılına kadar sürdü. Bu tarihten sonra Danimarka kralı Norveç'i İsveç'e verdi. İzlanda, Grönland ve Faroe Adaları Danimarka'ya kaldı.
17. yüzyılda Avrupa'nın büyük güçlerinden biri haline gelen İsveç sömürgelerini bir bir kaybetti. Süreç 1809 yılında Finlandiya'nın Rusya'ya bağlanmasıyla daha da kötüleşti.
19. yüzyıl İsveç ile Norveç'in birleşmesine tanıklık etti. Ancak bu birleşme Norveç'in artan huzursuzluğundan dolayı 1905 yılında sona erdi. Aynı dönemde İsveç ve Danimarka arasında İskandinavyacılık doğmuştur. Bu hareket üç İskandinav ülkesini birleştirmeyi hedeflediyse de başarıya ulaşamadı.
Birinci Dünya Savaşı ve özellikle 1917'deki Rusya devriminin ortasında Finlandiya tarihte ilk defa bağımsız bir devlet olarak ortaya çıktı. İkinci Dünya Savaşı sırasında İzlanda Danimarka'dan bağımsızlığını kazandı. Böylece 1952 yılında kurulan Nordik konseyinin üye ülkeleri ortaya çıkmış oldu.
Nordik ülkeleri savaş sonrası dönemde, özellikle sosyal alanda ortak politikalar uyguladılar (örneğin İskandinav Sosyalizimi). Bütün Nordik ülkeleri yüksek vergilerle oluşturulan kamu sektörüne ve geniş sosyal güvenlik sistemine sahip refah devletlerine dönüştüler. Bu gelişmelerin kökeninde iki savaş arasındaki dönemde bütün Nordik ülkelerinde Sosyal Demokrat hükümetlerin iktidara gelmesinin payı vardı.
İskandinavya, Kuzey Avrupa'daki ülkelerin oluşturduğu bir coğrafyadır. Danimarka, İsveç ve Norveç İskandinav ülkeleridir. Bu ülkeler ile beraber, Finlandiya, İzlanda, Faroe Adaları, Grönland ve Aland Kuzey ülkelerini oluştururlar. Bu ülkelerin dilleri de birbirine benzemektedir. Bu dillere İskandinav dilleri denir. Danimarka'nın Danca, Norveç'in Norveççe, İsveç'in İsveççe, Finlandiya'nin Fince, İzlanda'nın İzlandaca dillerini kullanmaktadırlar.
İskandinavya ülkeleri:
- Kırmızı; asıl İskandinavya,
- Turuncu ve sarı da kısmen İskandinav ülkelerinden sayılır.
Norveç, Avrupa'nın en zengin ülkelerinden biridir. Petrol ihracatçı ülkesi olması, balıkçılık faaliyetleri ve İngiltere ile ilgili tutumları yüzünden Norveç, Avrupa Birliği'ne katılmasını gerek görmedi.
İzlanda da AB üyesi değildir.
Danimarka 1973'te AB'ye girmiştir.
Danimarka'ya bağlı Grönland adası 1979 yılında AB'den referandum ile ayrılmıştır.
İsveç, Finlandiya ancak 1995'te tarafsızlık politikasından vazgeçerek AB safına katılmışlardır.
Tarihsel Gelişim
Orta Çağ'da bugün Norveç, İsveç, Danimarka ve İzlanda olarak bilinen ülkeler benzer kültürel, dilsel (Eski Norse) ve dinsel (Norse Mitolojisi) ortamı paylaşmışlardır. 12. yüzyıldan itibaren bugün Finlandiya olarak bilinen ülke İsveç Krallığı'yla ortak bir gelişim sürecini yaşamış ve giderek onunla eklemlenmiştir. Ortak geçmişin önemli örneklerinden biri de bugün Norveç, İsveç ve Finlandiya olarak bilinen ülkelerin Sami yaşam biçimini içselleştirmeleridir. Aslında bütün Nordik ülkeleri azınlık gruplarını içlerinde barındırmaktadır ve bu gruplar diğer bir Nordik ülkenin nüfusu içinde yer almaktadır.
Fince köken itibariyle Ural-Altay dil grubunun Ural kısmındadır. Orta Asya kökenli bu halk daha sonra Nordikleşmiştir. Fin dili yapısı Türk diline ve Altay dil grubuna çok benzer. Örneğin ben kelimesi Fince'de "Minä", sen kelimesi "Sinä" dır.
Yaklaşık 1000 yılında Hristiyanlığı benimsedikten sonra , yerel düzeydeki birleşme süreçleri Danimarka, Norveç ve İsveç'in ayrı krallıklar olarak kurulmasına yol açtı. 1200'lerin ortalarında Finlandiya İsveç'in bir parçası haline gelirken, İzlanda, Faroe Adaları, Şetland Adaları, Orkney, İskoçya ve İrlanda'nın büyük bir bölümü Norveç'in oldu (Bu akınlar Avrupa'lı tarihçiler tarafından Kavimler Göçü sayılır). 16. yüzyıl boyunca bütün Nordik ülkeleri protestan reformunu izledi. Finlandiya'da çok az da olsa Ortodoks cemaati bulunmaktaydı.
14. yüzyılda, Danimarka, Norveç ve İsveç, Finlandiya dahil, Kalmar Birliği altında birleşti. Danimarka hızla öncü ülke haline geldi. Fakat 16. yüzyılın başlarında İsveç kendi bağımsız krallığını yeniden kurdu. Danimarka'nın Norveç üzerindeki egemenliği 1814 yılına kadar sürdü. Bu tarihten sonra Danimarka kralı Norveç'i İsveç'e verdi. İzlanda, Grönland ve Faroe Adaları Danimarka'ya kaldı.
17. yüzyılda Avrupa'nın büyük güçlerinden biri haline gelen İsveç sömürgelerini bir bir kaybetti. Süreç 1809 yılında Finlandiya'nın Rusya'ya bağlanmasıyla daha da kötüleşti.
19. yüzyıl İsveç ile Norveç'in birleşmesine tanıklık etti. Ancak bu birleşme Norveç'in artan huzursuzluğundan dolayı 1905 yılında sona erdi. Aynı dönemde İsveç ve Danimarka arasında İskandinavyacılık doğmuştur. Bu hareket üç İskandinav ülkesini birleştirmeyi hedeflediyse de başarıya ulaşamadı.
Birinci Dünya Savaşı ve özellikle 1917'deki Rusya devriminin ortasında Finlandiya tarihte ilk defa bağımsız bir devlet olarak ortaya çıktı. İkinci Dünya Savaşı sırasında İzlanda Danimarka'dan bağımsızlığını kazandı. Böylece 1952 yılında kurulan Nordik konseyinin üye ülkeleri ortaya çıkmış oldu.
Nordik ülkeleri savaş sonrası dönemde, özellikle sosyal alanda ortak politikalar uyguladılar (örneğin İskandinav Sosyalizimi). Bütün Nordik ülkeleri yüksek vergilerle oluşturulan kamu sektörüne ve geniş sosyal güvenlik sistemine sahip refah devletlerine dönüştüler. Bu gelişmelerin kökeninde iki savaş arasındaki dönemde bütün Nordik ülkelerinde Sosyal Demokrat hükümetlerin iktidara gelmesinin payı vardı.
İskandinavya
Kuzey Avrupa'da yarımada. üzerinde İsveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya yer alır. Baltık ve Kuzey denizleri arasında uzanır. Yüzey şekillerini jeolojik çağlarda buzul hareketleri ve deniz yükselmeleri belirlemiştir. Bu yüzden içerilerde sayısız göller, kıyılarda benzersiz fiyortlar ve kıyı denizlerde irili ufaklı adalar oluşmuştur. Çöküntüler, alçak ve yüksek düzlükler, sıradağlar, faylar, yer şekillerini zenginleştirir. Bu yer şekilleri bütün İskandinavya Yarımadası'na olağanüstü görünümler kazandırmıştır. Kutup bölgesinde ve Grönland ile aynı enlemde olduğu hâlde Atlas Okyanusu'nun sıcak su akıntısı (Golfstrim) ve bol yağışlı rüzgârları sayesinde iklim, bulunduğu paralele göre çok yumuşaktır. Bu iklimden ötürü ormanları bol, tarım alanları verimlidir. İskandinavya'nın en eski yerlileri, buralara rengeyiği avlamak için Orta ve Doğu Avrupa'dan gelen (İ.Ö. 3000 ve daha eski) Laponlar'dır. İsa'nın doğumu yıllarından başlayarak da Finler yarımadaya geldiler. Bundan sonra yarımadanın bugünkü Norveç kıyılarından başlayarak içerilere doğru yerleşmeler çoğaldı. Laponlar ise yeni gelenlerin önünde sürekli kuzeye sürüldüler. Yarımada, genel olarak tarıma elverişli değildir. Buna karşılık hayvancılık, süt ürünleri, ormancılık ve balıkçılık bakımından çok elverişlidir. Hidroelektrik ve sanayi ürünlerinde ise bütün yarımada ülkeleri çok gelişmiştir. ülke topraklarının elverişsizliği, bugünkü İsveç, Norveç ve Danimarkalıların ataları olan Vikingleri denizciliğe zorlamıştır. Vikingler, 9. yüzyıldan başlayarak dünyayı sömürgeleştirmeye çıktılar. Yüz yıl içinde Britanya Adaları'ndan Bizans ve Rusya'ya kadar her yana yol açtılar. Aynı yüzyıllarda bölgeye giren Hristiyanlık içeride bir dizi din kavgalarına neden oldu. Luther reformu, İsveç ve Danimarka'da devlet dini olarak kabul edildi (16. yüzyıl) Otuz Yıl Savaşları sonunda Avrupa'nın en büyük devletlerinden biri de İsveç oldu. İsveç, Finlandiya'yı aldıysa da Danimarka ve ona bağlı Norveç'e egemen olamadı. 18. yüzyılda İsveç ve Danimarka üniversiteleri öğrencileri "İskandinav Birliği" mücadelesini başlattılar. Bu birlik hiçbir zaman gerçekleşemedi, fakat her zaman gündemde kaldı. I. Dünya Savaşı yıllarından beri ise dört ülke arasında bir yakınlık gerçekleşti. II. Dünya Savaşı, İskandinavya'yı da altüst etti ve birliğini bozdu. Savaş sonunda isveç, Norveç, Danimarka, Batılı devletlerden; Finlandiya, Sovyetler Birliği'nden yana tutum takındı. Fakat sonraki yıllarda dört ülke kendi içlerinde bağımsız bir ortak pazar ve siyasal yakınlık sağladılar. 1952 yılında kurulan Kuzey Konseyi, 18. yüzyılda üniversite öğrencilerinin başlattığı "İskandinav Birliği"ne doğru atılmış bir adım sayılabilir.
Kuzey Avrupa'da yarımada. üzerinde İsveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya yer alır. Baltık ve Kuzey denizleri arasında uzanır. Yüzey şekillerini jeolojik çağlarda buzul hareketleri ve deniz yükselmeleri belirlemiştir. Bu yüzden içerilerde sayısız göller, kıyılarda benzersiz fiyortlar ve kıyı denizlerde irili ufaklı adalar oluşmuştur. Çöküntüler, alçak ve yüksek düzlükler, sıradağlar, faylar, yer şekillerini zenginleştirir. Bu yer şekilleri bütün İskandinavya Yarımadası'na olağanüstü görünümler kazandırmıştır. Kutup bölgesinde ve Grönland ile aynı enlemde olduğu hâlde Atlas Okyanusu'nun sıcak su akıntısı (Golfstrim) ve bol yağışlı rüzgârları sayesinde iklim, bulunduğu paralele göre çok yumuşaktır. Bu iklimden ötürü ormanları bol, tarım alanları verimlidir. İskandinavya'nın en eski yerlileri, buralara rengeyiği avlamak için Orta ve Doğu Avrupa'dan gelen (İ.Ö. 3000 ve daha eski) Laponlar'dır. İsa'nın doğumu yıllarından başlayarak da Finler yarımadaya geldiler. Bundan sonra yarımadanın bugünkü Norveç kıyılarından başlayarak içerilere doğru yerleşmeler çoğaldı. Laponlar ise yeni gelenlerin önünde sürekli kuzeye sürüldüler. Yarımada, genel olarak tarıma elverişli değildir. Buna karşılık hayvancılık, süt ürünleri, ormancılık ve balıkçılık bakımından çok elverişlidir. Hidroelektrik ve sanayi ürünlerinde ise bütün yarımada ülkeleri çok gelişmiştir. ülke topraklarının elverişsizliği, bugünkü İsveç, Norveç ve Danimarkalıların ataları olan Vikingleri denizciliğe zorlamıştır. Vikingler, 9. yüzyıldan başlayarak dünyayı sömürgeleştirmeye çıktılar. Yüz yıl içinde Britanya Adaları'ndan Bizans ve Rusya'ya kadar her yana yol açtılar. Aynı yüzyıllarda bölgeye giren Hristiyanlık içeride bir dizi din kavgalarına neden oldu. Luther reformu, İsveç ve Danimarka'da devlet dini olarak kabul edildi (16. yüzyıl) Otuz Yıl Savaşları sonunda Avrupa'nın en büyük devletlerinden biri de İsveç oldu. İsveç, Finlandiya'yı aldıysa da Danimarka ve ona bağlı Norveç'e egemen olamadı. 18. yüzyılda İsveç ve Danimarka üniversiteleri öğrencileri "İskandinav Birliği" mücadelesini başlattılar. Bu birlik hiçbir zaman gerçekleşemedi, fakat her zaman gündemde kaldı. I. Dünya Savaşı yıllarından beri ise dört ülke arasında bir yakınlık gerçekleşti. II. Dünya Savaşı, İskandinavya'yı da altüst etti ve birliğini bozdu. Savaş sonunda isveç, Norveç, Danimarka, Batılı devletlerden; Finlandiya, Sovyetler Birliği'nden yana tutum takındı. Fakat sonraki yıllarda dört ülke kendi içlerinde bağımsız bir ortak pazar ve siyasal yakınlık sağladılar. 1952 yılında kurulan Kuzey Konseyi, 18. yüzyılda üniversite öğrencilerinin başlattığı "İskandinav Birliği"ne doğru atılmış bir adım sayılabilir.
Anadolu Yarımadası (Anadolu Yarımadası Hakkında)
Sina Yarımadası (Sina Yarımadası Hakkında)
Arap Yarımadası (Arap Yarımadası Hakkında)
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR