İstanbul Türküleri Hakkında Bilgi. İstanbul’un klasik musiki dünyasının ne tamamıyla içinde, ne de büsbütün haricinde sayılabilecek olan tür...
İstanbul Türküleri Hakkında Bilgi.
İstanbul’un klasik musiki dünyasının ne tamamıyla içinde, ne de büsbütün haricinde sayılabilecek olan türküler, İstanbul’a özgü sanat dünyasını oluşturan unsurların en önemlilerinden biridir. Ortaya çıkışları, dönemlerine ait toplumsal yaşayışın nitelikleri hakkında ipuçları içeren ifade özellikleri ve ortaya koydukları beğeni ölçüsü, İstanbul türkülerini bir musiki türü olmanın ötesinde, sosyolojik mealde İstanbul yaşamını değerlendirebilmek için lüzumlu kaynaklardan birisi kılmaktadır.
İstanbul türküleri Anadolu halk türkülerinin Marmara ve Ege bölgeleriyle Anadolu’yu aşarak Rumeli’de bulmuş olduğu teknik ve güzel duyu kıvamın, İstanbul zevkini başat renk ve ana çizgi şeklinde kuvvetle duyurduğu musiki eserleri olarak görülebilir.
Bu türkülerin ortak özelliklerinin en başta geleni anonim ve makam temeline dayalı oluşlarıdır. Hiçbir bölgenin halk musikisinde, İstanbul türkülerinde olmasıyla birlikte şuh, hovarda ve keyif ehli insanların yaşayış özellikleri bulunmaz. Teknik yapı olarak klasik musikiye ait eserlerle aralarında pek fark yoktur. Bu sebeple İstanbul türkülerinin en azından bir kısmının, klasik musikinin bestekârlarınca bestelenmiş olabileceği düşünülmüştür. Musiki zevklerinin “babadan İstanbullu” olanların meşrebine tam bir uyum gösterdiği, doğrusu bu türkülerin hep İstanbulluyu anlattığı görüşünde birleşilmiştir.
Anonim özellikleri ön planda bulunan İstanbul türkülerinden birçoğunun bestekârlarının, coşku ve coşkunluklarını, üzüntü ve sevinçlerini, yaşadıklarım ve yaşam karşısındaki tavırlarını musikiyle terennüm edebilecek kadar musikiyi anlayan kişiler olduğu düşünülmüştür. Bu türkülerde İstanbul halkı anonim yaratıcı enerjisini, vicdanını, duygularını, fikir tarzlarını berrak bir ifade zenginliği içinde dile getirmeyi başarmıştır.
İstanbul türkülerinin, bir karşılaştırma yapıldığında sanat yönünden ona en yakın tür olan Rumeli türkülerinden sonrasında gelişi, ortaya çıkmış olduğu ortamı oluşturan İstanbul’un, klasik Türk musikisinin en büyük merkezi oluşuna bağlanabilir. Rumeli’de İstanbul benzer biçimde bir merkez olmadığı için, Rumeli türküleri belirgin bir merkeze bağlı kalmadan oluşmuştur. İstanbul’da ise klasik musiki, dini ve dindışı kollarıyla varlıklı beste şekilleri içinde yaşamın her faaliyetinde İstanbul halkının sanat heyecanını karşılamıştır. İstanbullunun musiki ihtiyacını öteden bu zamana kadar tekkede, camide, evde, konakta, sokakta, kahvehanede, meyhanede, sarayda, kilisede, sinagogta… türlü kol ve uzantılarıyla karşılayan musiki dünyasının bütünü içinde İstanbul türküleri, tüm mozaiği ile İstanbul halkının en güzel ifade araçlarından biridir.
“İstanbul’dan Üsküdar’a yol gider”. “Çamlıca’nın yolu ince”. “Saraybumu’ndan ben geçer iken”. “Beyoğlu’nda gezersin”.
“Üsküdar’a gider iken aldı da bir yağmur” “Fındıklı bizim yolumuz” “Sarıyer’in ortasında var bir çeşme” benzer biçimde türkülerde semt semt İstanbul vardır. Bir deniz şehri olarak İstanbul, deniziyle, denizcileri, gemileri, kayıklarıyla da bu türkülerin içindedir: “İstanbul’dan gelir kayık”; Gemilerde talim var/Bahriyeliyarim var; Gemideyim gemide / Ayağım yemenide; Bahriyeli güzelsin /Niçin beni üzersin. “Sevdim bir bahriyeli yar” benzer biçimde türkülerde deniziyle İstanbul vardır.
“Bahçelerde saz olur”, “Naziksin yavrum gonca gülden”, “Be bahçevan ben bahçemi bellerim”, “Ey bostancı musavver bir ak param var”, “Bahçenizde bir gül olsam”, “Bahçelerde aşlama” benzer biçimde çok sayıda türküde bağ, bahçe ve çiçek kültürü, bilhassa gül üstüne çeşitlemeler belirgin başlı mevzuları oluşturmaktadır.
“Konaklar yaptırdım dağlar başına”, “Yanıyor mu yeşil köşkün lambası”, “İstanbul’un konaklan köşeli”, “Sarıyer’in ortasında var bir çeşme” benzer biçimde pek çok türküde ise İstanbul, mimarisiyle tasvir edilir. İstanbul’un giyim kuşam ve süslenme kültürünün izlerine ise “Sana da yaptırayım Na-ciyem fildişi tarak”, Mavi gözlük takarsın / Çok canları yakarsın, “Setiremin düğmeleri çift sıra”, “Saçlarını dökersin”, “Yemenimin uçları”, “Kâtibim” türküsündeki “Kâtibime kolalı da gömlek ne güzel yaraşır” ve “Kâtibimin setresi uzun eteği balçık” mısralarında, meşhur saba türküdeki “men-dil”e ait detaylı tariflerde görmek mümkündür, istanbul türkülerinde İstanbullunun yeme içme kültürüne ait özellikler dahi dile getirilmiştir. “Külhanbeylik omuzdaşlar bizlere pek şandır” ve “Daracık sokakları duman bürüdü” benzer biçimde türkülerde ise külhanbeyi kültürünün izleri görülür.
İstanbul türküleri, aslolan ortaya çıkış sebeplerini de aşarak Karagöz benzer biçimde bir seyirlik sanatın ayrılmaz parçalarından birisi olmuş, sahne sanatlarında sahnede ve sahne arkasında, daha sonraları ise beyazperde sanatında kullanılmıştır. Bir takım İstanbul türkülerinden esinlenerek oyunlar da yazılıp sahnelenmiş, filmler çevrilmiş, böylelikle İstanbul yaşamını gösteren yeni sanat eserleri üretilmiştir.
MEHMET GÜNTEKİN
YORUMLAR