ISITMA a. 1. Isıtmak eylemi. 2. Bir endüstri kuruluşunu ya da bir konutu ısıtmak için ihtiyaç duyulan ısıyı yanma yöntemiyle sağlam...
ISITMA a.
1. Isıtmak eylemi.
2. Bir endüstri kuruluşunu ya da bir konutu ısıtmak için ihtiyaç duyulan ısıyı yanma yöntemiyle sağlama, bilhassa bu yanmayı yönlendirme işlemi. (Bk. ansikl. böl. Isıt, havld. ve Isıbil.)
3. Yöre. Sıtma.
*Elektron. Bir tungsten filamandan elektrik akımı geçirerek, elektron tüplerinde katotların sıcaklığını, emek verme sıcaklığına yükseltme.
*Fıçıc. Temizlemek amacıyla fıçıların içine su buharı fışkırtmaya dayanan işlem.
*Isıt, havld. ve Isıbil. Isıtma bataryası, son ısıtmayı elde eden batarya. || Isıtma denetimi, ısıtmanın durumunu ve yanma ayarını denetlemek için meydana getirilen işlemlerin tümü. (Devamlı denetim kazan dairesine ya da hususi bir denetim postasına yerleştirilen göstergeler ya da kaydedicilerle sağlanır. Kazan dairelerinin birçoğunda denetim donatımı ısı bilançosunu çıkarmak için yetersizdir, dolayısıyla hususi deneylerle ısıtmayı dönemsel olarak denetlemek yararlı sonuçlar verir.) || Isıtma öğesi, merkezi ısıtma sisteminde mekânları ısıtmada kullanılan radyatör, konvektör ya da açık oturum. || Isıtma tesisatı, bir mekânı ısıtmaya yarayan donatımın tümü. (Bk. ansikl. böl.) || Isıtma yüzeyi, endüstri kuruluşunu ya da çevreyi ısıtmada kullanılan bir aygıtın ısı ileten yüzeyi. (Kazanlarda ocak ışımasını direkt alan dolaysız ısıtma yüzeyi ile sıcak gazların gezdiği boru demetinden oluşan dolaylı ısıtma yüzeyi birbirinden ayrılır.) || Elektrikle tümleşik ısıtma, durağan(durgun) ya da yapı içine yerleştirilmiş, taşınmaz ısıtma öğelerinden yararlanan ısıtma. || Güneşle ısıtma, bireysel ya da toplu bir konutu ısıtmaya katkı sağlamak için Güneş enerjisinden yararlanan ısıtma biçimi. || Işımayla ısıtma, ısıyı elektromanyetik dalgaların ışımasıyla ileten ısıtma. || iletimle ısıtma, ısı aktarımında iletimden yararlanan ısıtma. || indüklemeyle ısıtma, indüklenmiş akımın doğurduğu Joule etkisine dayanan ısıtma. || Katalizle ısıtma, çok arı hususi C benzinin alevsiz katalitik yükseltgenme- sinden yararlanan ısıtma. || Şehir ısıtması, kentin tüm yapılarını, bir fabrikada üretilen ve borularla dağıtılan ısıtaşıyıcı bir akışkanla ısıtma. || Kesintili ısıtma, ısıtılan mekânın, yalnız insan bulunmuş olduğu süre süresince değişmez sıcaklıkta kalmasını elde eden belli aralıklarla ısıtma. || Merkezi ısıtma, bir noktada üretilen ısıyı diğeri noktalara ısıtaşıyıcı bir akışkanla dağıtmaya dayanan ısıtma. || Pompalı sıcak sulu ısıtma, sıcak su dolaşımını bir pompayla elde eden ısıtma yöntemi. || Rezistansla ısıtma, iletkenlerin uçlarına potansiyel farkı uygulayarak elde edilmiş Joule etkisiyle ısıtma. || Son ısıtma, bir havalandırma donatımında üflenecek havayı gereksinime kafi seviyede ısıtarak sıcaklığını ayarlama yöntemi. || Devamlı ısıtma, tüm bir mevsim süresince iç sıcaklığı gece ve gündüz, kesintisiz olarak belli düzeyde tutan ısıtma. || Taşınım'? ısıtma, ısı aktarımında akışkanın taşınımından yararlanan ısıtma yöntemi. || üflemeli havayla ısıtma, sıcak hava dolaşımını bir ya da birkaç vantilatörle sağlamaya dayanan ısıtma.
*Metalürj. Tekrardan ısıtma, istenmeden ya da bir dönüştürme işlemi sonucu soğumuş bir metalürji parçasını ya da aygıtını uygun sıcaklığa getirmeyi amaçlayan ısıl işlem. (Mesela çekinti boşluğunu sınırlamak için külçe başını tekrardan ısıtma.)
*Polim. Isıtma silindiri, enjenksiyon presinin organlarından birini oluşturan çelik silindir. (Silindirde, püskürtülecek maddenin sıcaklığı yumuşama sıcaklığının üstüne çıkarılır. Silindirin çeperleri elektrik dirençleriyle ısıtılır; bunlar, kimyasal büyük bir eylemsizlik sağlayacak kadar kalınca olmalıdır.) [Eşanl. BESLEME SİLİNDİRİ, ENJEKSİYON SİLİNDİRİ.]
*Teknol. Minik bir buğu borusu donanımıyla (buharla ısıtma) ya da ısıtıcı bir kabloyla (elektrikle ısıtma) bir boruhattının, bir kabın ya da bir aygıtın ısısını artırma. (Isıtma, fabrikalarda ve gemilerde, ürünlerin, bilhassa gazların ve sıvı petrollerin yoğuşmasını, pelteleşmesini ya da donmasını önlemeye yarar.)
*ANSİKL. Isıtmada, yakıt tüketimi, elde edilmiş tazyik ya da sıcaklığın ayarı, yanma ürünlerindeki toz, parçacık ya da yanmamış gazların oranı (dolayısıyla çevreyi rahatsız etme tehlikesi), ek olarak şahıs güvenliği ve gerecin iyi korunması ısıtma işlemini gerçekleştirme biçimine bağlıdır. Elle yönlendirilen ısıtma dikkat gerektiren, çoğu zaman güç bir işlemdir; hususi bir bilgi ve beceri ister; işlem, denetim aygıtları kullanılarak daha yararlı şekilde yönlendirilebilir. Mekanik ocaklarla, akışkan ya da toz yakıtlı brülörlerle sağlanan ısıtmada, yükleme, boşaltma ve temizleme işlemleri çoğu zaman mekanik olarak yapılır; kumanda ve ayarlama işlemleri ise kazancı ya da otomatik aygıtlar tarafınca sağlanır, Otomatik aygıtların kullanımı halinde kazancının görevi kazanın nezarete ve bakımıyla sınırlıdır.
Isıtma şekillerinin bir çok (elektrikle ısıtma, Güneş enerjisiyle ısıtma, rüzgâr santralıyla ısıtma, jeotermik ısıtma ya da ısı ge- rikazanım şekilleri haricinde) yanma vakasına dayanır. Termodinamik ısıtma, bir ısı pompası'na başvuran hususi bir haldir; doğrusu evirtilmiş bir soğutma donanımı kullanılır ve enerji çoğu zaman elektrikle sağlanır.
*Çevre ısıtması. Çevre ısıtma sistemleri dört tipte toplanabilir: şömineler, sobalar, elektrikle ısıtma ve merkezi ısıtma. Merkezi ısıtmada kullanılan ısıtaşıyıcı akışkanlar su, buğu ya da havadır, Sıcak sulu ısıtma günümüzde en yaygın kullanılan yöntemdir. Hakikaten yüksek ısıl sığası sebebiyle su görece ufak hacimlerde mühim oranda ısı depolar Bu şekilde bir ısıtmada bir ya da birçok kazan, ek olarak kazana ve birbirine borularla bağlı ısıtma öğeleri kullanılır. Donatımın üst kısmına yerleştirilen genişleme deposunun atmosferle bağlantısı var ise dönem açıktır, yoksa kapalıdır. Açık devreler alçak basınçlıdır, kapalı devreler ise yüksek basınçlı, kızgın sulu donatımlardır; bunlar sadece büyük mekânları ısıtmada ve uzak mesafelere ısı taşımada kullanılır. Alçak basınçlı sıcak sulu ısıtmada, tesisatta su dolaşımı eskiden yoğunluk farkıyla sağlanıyordu. Bu türe naturel dolaşımlı ya da termosifonlu ısıtma denir. En yaygın sıcak su dağıtımı iki boruyla sağlanır: borulardan biriyle sıcak su kazandan radyatörlere gider, ötekiyle radyatörlerden kazana döner üstten dağıtım- lı ya da şemsiye biçiminde ısıtmada besleme borusu direkt üst kata çıkar ve dönüş boruları sütunlar halinde inerek radyatörleri besler. Alttan dağıtımlı ya da şamdan biçiminde ısıtmada besleme ve dönüş boruları koşut olarak yeraltına döşenir. Kazan ile ısıtma öğeleri nerede ise aynı düzeydedir. Bu durumda çıkış boruları ile genişleme kabı tavana, çıkış boruları üst katın döşemesine ya da tavanına yerleştirilir. Bu tür ısıtma tertipli ve emin şekilde işler; ayarı da kolaydır. Bununla beraber ısıl eylemsizliği büyük, müessese giderleri yüksektir ve don tehlikesi doğurur. Günümüzde, tesisatlarda çoğu zaman hızlandırılmış ya da cebri dolaşımlı ısıtma sistemleri kullanılır. Yoğunluk farkına dayanan naturel yüke mekanik yolla (pompa) elde edilmiş devindirici bir yük katılır. Rejime giriş daha hızlıdır; boru çaplarının küçülmesi sonucu ısı kayıpları azalır. Sadece döşem elektrik akımına bağımlıdır.
Buharla merkezi ısıtmada su buharının soğumasından lanan ısı haricinde, buharlaşma esnasında almış olduğu gizli saklı ısıyı yo- ğuşurken açığa çıkarması vakasından yararlanılır. Buğu ya direkt alçak basınçlı kazanlardan gelir ya da yüksek basınçlı üreteçlerden alınarak genleştirilir. Basıncın etkisiyle buğu radyatörlere ulaşır ve burada kısmen yoğuşur. Yoğuşan su sifonlarla dönüş borularına geçer ve tazyik sınırlayıcı bir güvenlik düzeneğiyle donatılmış kazana döner. Hava boşaltma delikleri borulardaki ve ısıtma yüzeylerindeki havayı boşaltmaya yarar. Bu ısıtma türünde döşem daha ucuza mal olur ve sıcak sulu ısıtmaya oranla ısıl eylemsizliği daha azdır. Bununla beraber ısıtma öğelerinin yüksek sıcaklığı havanın kuruluğunu artırır; borulardaki ısı yitimi daha yüksek ve ayarlama daha duyarsızdır. Bu ilke daha çok hastane, okul benzer biçimde yapıları kesintili ısıtmada kullanılır. Günümüzde ayarlama güçlüğü yüzünden düşük basınçlı buharla ısıtma yöntemi nerede ise terk edilmiştir.
En eski merkezi ısıtma biçimlerinden kabul edilen sıcak havayla ısıtmada ısıtaşıyıcı akışkan havadır Naturel dolaşımlı sıcak havayla ısıtmada sıcak hava, parkeye ya da süpürgeliğe döşenen ve ısıtma ağızlarıyla biten borularla yoğunluk farkından yararlanılarak göç eder. Bu tür ısıtma düşük ısıl eylemsizlik taşır.
Işımayla ısıtmada, ısı yayımı açık oturum adında olan geniş ısıtma yüzeyleriyle sağlanır. Paneller döşemeye ya da tavana gömülen serpantin biçiminde borulardan oluştuğu benzer biçimde döşemeye, tavana, kimi zaman kapılara yerleştirilen elektrik rezistanlarından da elde edilebilir. Bu borular çoğu zaman sıcak suyla beslenir. Bu ısıtma biçimi daha güzel duyu kalite taşır; bu sebeple yayıcı yüzeyler tümüyle gizlidir. Endüstri yapılarında, son günlerde gittikçe artan şekilde konutlarda, asılı paneller kullanılmaya başlanmıştır. Ek olarak bu tür donatımlardan yazın mekânları serinletmede de yararlanılabilir.
Merkezileştirme ilkesinin genelleşmesi sonucu bu yöntem aynı ortaklığa ilişkin yapı gruplarında olmasıyla birlikte konut topluluklarında da (ada halinde ısıtma) mühim seviyede uygulanmaya başlandı. Bu anlayış genişletilerek su, gaz ve elektrik dağıtımlarına benzer şehir ısı dağıtım ağları kuruldu. Bu uzaktan ısıtma yönteminde ısıtma öğeleri ısı kaynağından (merkezi, jeotermik) kilometrelerce uzakta yer alır ve akışkan olarak kızgın su (210°C'a ulaşan sıcaklıkta) ya da yüksek basınçlı buğu kullanılır. Boru donanımının, ısı yitimlerine karşı etkin bir geçirmezlik sistemiyle korunması zorunludur Bu ısıtma biçimi kazan dairelerini ortadan kaldırmaya olanak verir.
Görece yeni gelişen elektrikle tümleşik ısıtmada düzgüsel olarak elektrik konvektörleri kullanılır; bunlar direkt elektrikle beslenirler ve çoğu zaman pencere eteğine gömülürler. Bu sistemde her aygıt kullananın kolayca ayarlayabileceği bir termostatla donatılır. Karma sistemler'den ayırmak için bu sisteme direkt ısıtma sistemi adı verilir. Karma sistemler iki bölümden oluşur: biri yapıyla bütünleşir (elektrik panelleri) ve kullananca denetlenemez; direkt bölüm ise (konvektörler) kullanana yalnızca sıcaklıkları ayarlama olanağı veren destek bir işlev görür.
Elektrikle ısıtma kimi zaman sıcak havalı ısıtma tesisatlarında da kullanılır. Bu tür sistemlerden biri de "çift akılı†ısıtma adında olan sistemdir; bu sistemde sıcak hava denetimli mekanik havalandırma devresiyle girer ve gene bu devreyle çıkar. Sistem bilhassa ısı gerikazanım yöntemine uyarlanmıştır.
Güneş'le ısıtmada sıcak sulu, sıcak havalı merkezi ısıtma ağlarını ya da daha çok sıcak su dağıtım servislerini beslemek için "Güneşâ€ toplayıcılarınca üretilen sıcak su ya da sıcak havadan yararlanılır.
* Taşıtları ısıtma. Bir otomobilin ısıtma tesisatı dış havayı içeri üflemeye dayanır; bu hava bir filtrede temizlendikten sonrasında su, dolaşım donatımına çevirme biçiminde yerleştirilen bir radyatörde ısıtılır; sonrasında buğu oluşumunu önlemek için öncamın arkasına dağıtılarak karoserinin içine gönderilir. Püskürtme havalı ısıtma tesisatları havayla soğutulan taşıtlarda kullanılır.
Demiryolu taşıtlarını ısıtma, eskiden lokomotifin ürettiği buharı borularla kanape- lerin altına ve koridorlara yerleştirilmiş radyatörlere dağıtma ilkesine dayanıyordu. Yoğuşan su boşaltma musluklarıyla atılırdı. Günümüz taşıtları üflemeli hava'yla ısıtılır ve lokomotifin ya da bir üreteç grubunun ürettiği elektrik akımından yararlanılır: dışardan emilen temiz hava elektrikli (rezistanslar) ya da buharlı (borulu radyatör) bir ısıtma bataryasına, sonrasında da kompartımanlara gönderilir. Isıtma ayar'ı otomatiktir ve kompartımanlara yerleştirilen rezistanslı yoklayıcılar ya da termostatlarla sağlanır. Aynı işlem ısıtma bataryasını kesintili şekilde besleyerek, üflenen havanın sıcaklığını ayarlama yöntemiyle da gerçekleştirilebilir. Bu sisteme kiplenmiş üflemeli havayla ısıtma adı verilir. Yeni yolcu vagonları koşullandırılmış havayla çalışan klima aygıtlarıyla donatılmıştır.
* SanayiseI ısıtma. Sanayisel ısıtmada, ısı ya tam anlamıyla sanayisel işlemlerde ya da bu tür işlemlerde yararlanılan sıcak akışkanı elde etmede ya da yakıt üretiminde kullanılır. Sanayisel ısıtma işlemleri içinde şunlar sayılabilir:
1. sıvıyı buğu haline dönüştüren fizyolojik işlemler: su buharı üretimi, kurutma, damıtma, şıra derişimi (alkol, petrol, şeker vb. sanayisi);
2. katı maddeleri hamursu ya da sıvı hale dönüştüren fizyolojik işlemler; bu işlemler gerek katiları işlemek ya da başlangıç hallerinden değişik bir katı haline getirmek, gerekse tam bir karışım ya da bileşme elde etmek için uygulanır; bileşmede erime kimyasal işlemin yalnızca tamamlayıcısıdır;
3. bir katının yapısını ve özelliklerini (kristal hal, tanelerin boyutları ve düzenleri vb.) değiştiren ısıl işlemler; bilhassa metallere ya da bileşenleri içinde tepkime olsun ya da olmasın alaşımlara uygulanır; ısıl işlemler kimi zaman başlangıç maddesinin birçok molekülünü tek bir molekül halinde birleştirerek maddenin molekül yapısını değiştirir (polimerleştirme). Seramik ürünlerini pişirme işlemleri, malzemenin suyunu gidermeyi, eriyebilir maddelerin camlaşmasını sağlar;
4. maddeler arası kimyasal tepkimelerin oluşumuna neden olan işlemler; bu işlemlerde ısıdan, maddeleri sıvı hale getirmek, tepkimeyi hızlandırmak ya da oluşturmak (ısıalan tepkime) ve denge koşullarını istenen yönde değiştirebilmek için yararlanılır;
5. ısıyla ayrıştırma ya da hava eşliğinde dönüştürme işlemleri (kireç üretimi, taşkömürünü bozundurarak gaz, kok ve çeşitli darîııtma ürünleri üretimi).
Isıtma şekilleri, işlem için ihtiyaç duyulan sıcaklığa, işlenecek maddelerin dayanabileceği sıcaklığa, ihtimaller içinde ısıtma hızına, ayarlama zorunluluğuna, maddelerin yakıt ya da alevle ihtimaller içinde temas sakıncasına bağlıdır.
Oldukça yüksek sıcaklıktaki işlemler, yakıtlı fırınlarda ya da elektrik fırınlarında gerçekleştirilir.
Yakıtlı fırınlarda çoğu zaman yakıt ve işlenecek maddeler almaşık katmanlar halinde yerleştirilebilir. İşlenecek maddelerle yakıtın karıştırılmaması halinde yanma ürünleri fırının tepkime odasından geçer Çoğu zaman yakıt başka bir ocakta yakılsa bile yanma tepkime odasında da sürer ve maddeler alevle temas ederek ısınır; ek olarak çeperlerin ışıması da azca çok katkı sağlar Öte taraftan yakıt başka bir ocakta yakılarak kapalı kaplara (karni, pota, kazan, imbik vb.) konan işlenecek maddeler, alev ve yanma ürünlerine dokunmadan ısıtılabilir Elektrik fırınlarında ısıtma aşağıdaki biçimlerde uygulanır: işlenecek maddenin yüzeyine elektrik arkı boşaltılır; bu maddenin, rezistanslarla teması sağlanır; işlenecek maddeler iletken olursa, rezistans biçiminde kullanılır; bu amaçla ya madde içine elektrotlar daldırılır ya da dönemsel olarak değişen bir manyetik alanla alçak gerilimde ve düşük yeğinlikte bir akım indük- lenir; bu son durumda maddeler halka biçiminde yerleştirilir. Ek olarak elektrikle ısıtma "kızılaltf ışımalı lambalarda kullanılabilir; bu yönteme bilhassa kurutmada ve ince maddeleri pişirmede başvurulur. Elektriğin bir başka kullanım biçimi de dielektrik maddelere uygulanan mikrodalgalı ısıtmadır: bu dalgaların elektromanyetik enerjisi dielektrik histerezisle madde hacmi içinde ısıya dönüşür. Bu teknik don çözme kurutma, pişirme işlemlerinde kullanılır.
1. Isıtmak eylemi.
2. Bir endüstri kuruluşunu ya da bir konutu ısıtmak için ihtiyaç duyulan ısıyı yanma yöntemiyle sağlama, bilhassa bu yanmayı yönlendirme işlemi. (Bk. ansikl. böl. Isıt, havld. ve Isıbil.)
3. Yöre. Sıtma.
*Elektron. Bir tungsten filamandan elektrik akımı geçirerek, elektron tüplerinde katotların sıcaklığını, emek verme sıcaklığına yükseltme.
*Fıçıc. Temizlemek amacıyla fıçıların içine su buharı fışkırtmaya dayanan işlem.
*Isıt, havld. ve Isıbil. Isıtma bataryası, son ısıtmayı elde eden batarya. || Isıtma denetimi, ısıtmanın durumunu ve yanma ayarını denetlemek için meydana getirilen işlemlerin tümü. (Devamlı denetim kazan dairesine ya da hususi bir denetim postasına yerleştirilen göstergeler ya da kaydedicilerle sağlanır. Kazan dairelerinin birçoğunda denetim donatımı ısı bilançosunu çıkarmak için yetersizdir, dolayısıyla hususi deneylerle ısıtmayı dönemsel olarak denetlemek yararlı sonuçlar verir.) || Isıtma öğesi, merkezi ısıtma sisteminde mekânları ısıtmada kullanılan radyatör, konvektör ya da açık oturum. || Isıtma tesisatı, bir mekânı ısıtmaya yarayan donatımın tümü. (Bk. ansikl. böl.) || Isıtma yüzeyi, endüstri kuruluşunu ya da çevreyi ısıtmada kullanılan bir aygıtın ısı ileten yüzeyi. (Kazanlarda ocak ışımasını direkt alan dolaysız ısıtma yüzeyi ile sıcak gazların gezdiği boru demetinden oluşan dolaylı ısıtma yüzeyi birbirinden ayrılır.) || Elektrikle tümleşik ısıtma, durağan(durgun) ya da yapı içine yerleştirilmiş, taşınmaz ısıtma öğelerinden yararlanan ısıtma. || Güneşle ısıtma, bireysel ya da toplu bir konutu ısıtmaya katkı sağlamak için Güneş enerjisinden yararlanan ısıtma biçimi. || Işımayla ısıtma, ısıyı elektromanyetik dalgaların ışımasıyla ileten ısıtma. || iletimle ısıtma, ısı aktarımında iletimden yararlanan ısıtma. || indüklemeyle ısıtma, indüklenmiş akımın doğurduğu Joule etkisine dayanan ısıtma. || Katalizle ısıtma, çok arı hususi C benzinin alevsiz katalitik yükseltgenme- sinden yararlanan ısıtma. || Şehir ısıtması, kentin tüm yapılarını, bir fabrikada üretilen ve borularla dağıtılan ısıtaşıyıcı bir akışkanla ısıtma. || Kesintili ısıtma, ısıtılan mekânın, yalnız insan bulunmuş olduğu süre süresince değişmez sıcaklıkta kalmasını elde eden belli aralıklarla ısıtma. || Merkezi ısıtma, bir noktada üretilen ısıyı diğeri noktalara ısıtaşıyıcı bir akışkanla dağıtmaya dayanan ısıtma. || Pompalı sıcak sulu ısıtma, sıcak su dolaşımını bir pompayla elde eden ısıtma yöntemi. || Rezistansla ısıtma, iletkenlerin uçlarına potansiyel farkı uygulayarak elde edilmiş Joule etkisiyle ısıtma. || Son ısıtma, bir havalandırma donatımında üflenecek havayı gereksinime kafi seviyede ısıtarak sıcaklığını ayarlama yöntemi. || Devamlı ısıtma, tüm bir mevsim süresince iç sıcaklığı gece ve gündüz, kesintisiz olarak belli düzeyde tutan ısıtma. || Taşınım'? ısıtma, ısı aktarımında akışkanın taşınımından yararlanan ısıtma yöntemi. || üflemeli havayla ısıtma, sıcak hava dolaşımını bir ya da birkaç vantilatörle sağlamaya dayanan ısıtma.
*Metalürj. Tekrardan ısıtma, istenmeden ya da bir dönüştürme işlemi sonucu soğumuş bir metalürji parçasını ya da aygıtını uygun sıcaklığa getirmeyi amaçlayan ısıl işlem. (Mesela çekinti boşluğunu sınırlamak için külçe başını tekrardan ısıtma.)
*Polim. Isıtma silindiri, enjenksiyon presinin organlarından birini oluşturan çelik silindir. (Silindirde, püskürtülecek maddenin sıcaklığı yumuşama sıcaklığının üstüne çıkarılır. Silindirin çeperleri elektrik dirençleriyle ısıtılır; bunlar, kimyasal büyük bir eylemsizlik sağlayacak kadar kalınca olmalıdır.) [Eşanl. BESLEME SİLİNDİRİ, ENJEKSİYON SİLİNDİRİ.]
*Teknol. Minik bir buğu borusu donanımıyla (buharla ısıtma) ya da ısıtıcı bir kabloyla (elektrikle ısıtma) bir boruhattının, bir kabın ya da bir aygıtın ısısını artırma. (Isıtma, fabrikalarda ve gemilerde, ürünlerin, bilhassa gazların ve sıvı petrollerin yoğuşmasını, pelteleşmesini ya da donmasını önlemeye yarar.)
*ANSİKL. Isıtmada, yakıt tüketimi, elde edilmiş tazyik ya da sıcaklığın ayarı, yanma ürünlerindeki toz, parçacık ya da yanmamış gazların oranı (dolayısıyla çevreyi rahatsız etme tehlikesi), ek olarak şahıs güvenliği ve gerecin iyi korunması ısıtma işlemini gerçekleştirme biçimine bağlıdır. Elle yönlendirilen ısıtma dikkat gerektiren, çoğu zaman güç bir işlemdir; hususi bir bilgi ve beceri ister; işlem, denetim aygıtları kullanılarak daha yararlı şekilde yönlendirilebilir. Mekanik ocaklarla, akışkan ya da toz yakıtlı brülörlerle sağlanan ısıtmada, yükleme, boşaltma ve temizleme işlemleri çoğu zaman mekanik olarak yapılır; kumanda ve ayarlama işlemleri ise kazancı ya da otomatik aygıtlar tarafınca sağlanır, Otomatik aygıtların kullanımı halinde kazancının görevi kazanın nezarete ve bakımıyla sınırlıdır.
Isıtma şekillerinin bir çok (elektrikle ısıtma, Güneş enerjisiyle ısıtma, rüzgâr santralıyla ısıtma, jeotermik ısıtma ya da ısı ge- rikazanım şekilleri haricinde) yanma vakasına dayanır. Termodinamik ısıtma, bir ısı pompası'na başvuran hususi bir haldir; doğrusu evirtilmiş bir soğutma donanımı kullanılır ve enerji çoğu zaman elektrikle sağlanır.
*Çevre ısıtması. Çevre ısıtma sistemleri dört tipte toplanabilir: şömineler, sobalar, elektrikle ısıtma ve merkezi ısıtma. Merkezi ısıtmada kullanılan ısıtaşıyıcı akışkanlar su, buğu ya da havadır, Sıcak sulu ısıtma günümüzde en yaygın kullanılan yöntemdir. Hakikaten yüksek ısıl sığası sebebiyle su görece ufak hacimlerde mühim oranda ısı depolar Bu şekilde bir ısıtmada bir ya da birçok kazan, ek olarak kazana ve birbirine borularla bağlı ısıtma öğeleri kullanılır. Donatımın üst kısmına yerleştirilen genişleme deposunun atmosferle bağlantısı var ise dönem açıktır, yoksa kapalıdır. Açık devreler alçak basınçlıdır, kapalı devreler ise yüksek basınçlı, kızgın sulu donatımlardır; bunlar sadece büyük mekânları ısıtmada ve uzak mesafelere ısı taşımada kullanılır. Alçak basınçlı sıcak sulu ısıtmada, tesisatta su dolaşımı eskiden yoğunluk farkıyla sağlanıyordu. Bu türe naturel dolaşımlı ya da termosifonlu ısıtma denir. En yaygın sıcak su dağıtımı iki boruyla sağlanır: borulardan biriyle sıcak su kazandan radyatörlere gider, ötekiyle radyatörlerden kazana döner üstten dağıtım- lı ya da şemsiye biçiminde ısıtmada besleme borusu direkt üst kata çıkar ve dönüş boruları sütunlar halinde inerek radyatörleri besler. Alttan dağıtımlı ya da şamdan biçiminde ısıtmada besleme ve dönüş boruları koşut olarak yeraltına döşenir. Kazan ile ısıtma öğeleri nerede ise aynı düzeydedir. Bu durumda çıkış boruları ile genişleme kabı tavana, çıkış boruları üst katın döşemesine ya da tavanına yerleştirilir. Bu tür ısıtma tertipli ve emin şekilde işler; ayarı da kolaydır. Bununla beraber ısıl eylemsizliği büyük, müessese giderleri yüksektir ve don tehlikesi doğurur. Günümüzde, tesisatlarda çoğu zaman hızlandırılmış ya da cebri dolaşımlı ısıtma sistemleri kullanılır. Yoğunluk farkına dayanan naturel yüke mekanik yolla (pompa) elde edilmiş devindirici bir yük katılır. Rejime giriş daha hızlıdır; boru çaplarının küçülmesi sonucu ısı kayıpları azalır. Sadece döşem elektrik akımına bağımlıdır.
Buharla merkezi ısıtmada su buharının soğumasından lanan ısı haricinde, buharlaşma esnasında almış olduğu gizli saklı ısıyı yo- ğuşurken açığa çıkarması vakasından yararlanılır. Buğu ya direkt alçak basınçlı kazanlardan gelir ya da yüksek basınçlı üreteçlerden alınarak genleştirilir. Basıncın etkisiyle buğu radyatörlere ulaşır ve burada kısmen yoğuşur. Yoğuşan su sifonlarla dönüş borularına geçer ve tazyik sınırlayıcı bir güvenlik düzeneğiyle donatılmış kazana döner. Hava boşaltma delikleri borulardaki ve ısıtma yüzeylerindeki havayı boşaltmaya yarar. Bu ısıtma türünde döşem daha ucuza mal olur ve sıcak sulu ısıtmaya oranla ısıl eylemsizliği daha azdır. Bununla beraber ısıtma öğelerinin yüksek sıcaklığı havanın kuruluğunu artırır; borulardaki ısı yitimi daha yüksek ve ayarlama daha duyarsızdır. Bu ilke daha çok hastane, okul benzer biçimde yapıları kesintili ısıtmada kullanılır. Günümüzde ayarlama güçlüğü yüzünden düşük basınçlı buharla ısıtma yöntemi nerede ise terk edilmiştir.
En eski merkezi ısıtma biçimlerinden kabul edilen sıcak havayla ısıtmada ısıtaşıyıcı akışkan havadır Naturel dolaşımlı sıcak havayla ısıtmada sıcak hava, parkeye ya da süpürgeliğe döşenen ve ısıtma ağızlarıyla biten borularla yoğunluk farkından yararlanılarak göç eder. Bu tür ısıtma düşük ısıl eylemsizlik taşır.
Işımayla ısıtmada, ısı yayımı açık oturum adında olan geniş ısıtma yüzeyleriyle sağlanır. Paneller döşemeye ya da tavana gömülen serpantin biçiminde borulardan oluştuğu benzer biçimde döşemeye, tavana, kimi zaman kapılara yerleştirilen elektrik rezistanlarından da elde edilebilir. Bu borular çoğu zaman sıcak suyla beslenir. Bu ısıtma biçimi daha güzel duyu kalite taşır; bu sebeple yayıcı yüzeyler tümüyle gizlidir. Endüstri yapılarında, son günlerde gittikçe artan şekilde konutlarda, asılı paneller kullanılmaya başlanmıştır. Ek olarak bu tür donatımlardan yazın mekânları serinletmede de yararlanılabilir.
Merkezileştirme ilkesinin genelleşmesi sonucu bu yöntem aynı ortaklığa ilişkin yapı gruplarında olmasıyla birlikte konut topluluklarında da (ada halinde ısıtma) mühim seviyede uygulanmaya başlandı. Bu anlayış genişletilerek su, gaz ve elektrik dağıtımlarına benzer şehir ısı dağıtım ağları kuruldu. Bu uzaktan ısıtma yönteminde ısıtma öğeleri ısı kaynağından (merkezi, jeotermik) kilometrelerce uzakta yer alır ve akışkan olarak kızgın su (210°C'a ulaşan sıcaklıkta) ya da yüksek basınçlı buğu kullanılır. Boru donanımının, ısı yitimlerine karşı etkin bir geçirmezlik sistemiyle korunması zorunludur Bu ısıtma biçimi kazan dairelerini ortadan kaldırmaya olanak verir.
Görece yeni gelişen elektrikle tümleşik ısıtmada düzgüsel olarak elektrik konvektörleri kullanılır; bunlar direkt elektrikle beslenirler ve çoğu zaman pencere eteğine gömülürler. Bu sistemde her aygıt kullananın kolayca ayarlayabileceği bir termostatla donatılır. Karma sistemler'den ayırmak için bu sisteme direkt ısıtma sistemi adı verilir. Karma sistemler iki bölümden oluşur: biri yapıyla bütünleşir (elektrik panelleri) ve kullananca denetlenemez; direkt bölüm ise (konvektörler) kullanana yalnızca sıcaklıkları ayarlama olanağı veren destek bir işlev görür.
Elektrikle ısıtma kimi zaman sıcak havalı ısıtma tesisatlarında da kullanılır. Bu tür sistemlerden biri de "çift akılı†ısıtma adında olan sistemdir; bu sistemde sıcak hava denetimli mekanik havalandırma devresiyle girer ve gene bu devreyle çıkar. Sistem bilhassa ısı gerikazanım yöntemine uyarlanmıştır.
Güneş'le ısıtmada sıcak sulu, sıcak havalı merkezi ısıtma ağlarını ya da daha çok sıcak su dağıtım servislerini beslemek için "Güneşâ€ toplayıcılarınca üretilen sıcak su ya da sıcak havadan yararlanılır.
* Taşıtları ısıtma. Bir otomobilin ısıtma tesisatı dış havayı içeri üflemeye dayanır; bu hava bir filtrede temizlendikten sonrasında su, dolaşım donatımına çevirme biçiminde yerleştirilen bir radyatörde ısıtılır; sonrasında buğu oluşumunu önlemek için öncamın arkasına dağıtılarak karoserinin içine gönderilir. Püskürtme havalı ısıtma tesisatları havayla soğutulan taşıtlarda kullanılır.
Demiryolu taşıtlarını ısıtma, eskiden lokomotifin ürettiği buharı borularla kanape- lerin altına ve koridorlara yerleştirilmiş radyatörlere dağıtma ilkesine dayanıyordu. Yoğuşan su boşaltma musluklarıyla atılırdı. Günümüz taşıtları üflemeli hava'yla ısıtılır ve lokomotifin ya da bir üreteç grubunun ürettiği elektrik akımından yararlanılır: dışardan emilen temiz hava elektrikli (rezistanslar) ya da buharlı (borulu radyatör) bir ısıtma bataryasına, sonrasında da kompartımanlara gönderilir. Isıtma ayar'ı otomatiktir ve kompartımanlara yerleştirilen rezistanslı yoklayıcılar ya da termostatlarla sağlanır. Aynı işlem ısıtma bataryasını kesintili şekilde besleyerek, üflenen havanın sıcaklığını ayarlama yöntemiyle da gerçekleştirilebilir. Bu sisteme kiplenmiş üflemeli havayla ısıtma adı verilir. Yeni yolcu vagonları koşullandırılmış havayla çalışan klima aygıtlarıyla donatılmıştır.
* SanayiseI ısıtma. Sanayisel ısıtmada, ısı ya tam anlamıyla sanayisel işlemlerde ya da bu tür işlemlerde yararlanılan sıcak akışkanı elde etmede ya da yakıt üretiminde kullanılır. Sanayisel ısıtma işlemleri içinde şunlar sayılabilir:
1. sıvıyı buğu haline dönüştüren fizyolojik işlemler: su buharı üretimi, kurutma, damıtma, şıra derişimi (alkol, petrol, şeker vb. sanayisi);
2. katı maddeleri hamursu ya da sıvı hale dönüştüren fizyolojik işlemler; bu işlemler gerek katiları işlemek ya da başlangıç hallerinden değişik bir katı haline getirmek, gerekse tam bir karışım ya da bileşme elde etmek için uygulanır; bileşmede erime kimyasal işlemin yalnızca tamamlayıcısıdır;
3. bir katının yapısını ve özelliklerini (kristal hal, tanelerin boyutları ve düzenleri vb.) değiştiren ısıl işlemler; bilhassa metallere ya da bileşenleri içinde tepkime olsun ya da olmasın alaşımlara uygulanır; ısıl işlemler kimi zaman başlangıç maddesinin birçok molekülünü tek bir molekül halinde birleştirerek maddenin molekül yapısını değiştirir (polimerleştirme). Seramik ürünlerini pişirme işlemleri, malzemenin suyunu gidermeyi, eriyebilir maddelerin camlaşmasını sağlar;
4. maddeler arası kimyasal tepkimelerin oluşumuna neden olan işlemler; bu işlemlerde ısıdan, maddeleri sıvı hale getirmek, tepkimeyi hızlandırmak ya da oluşturmak (ısıalan tepkime) ve denge koşullarını istenen yönde değiştirebilmek için yararlanılır;
5. ısıyla ayrıştırma ya da hava eşliğinde dönüştürme işlemleri (kireç üretimi, taşkömürünü bozundurarak gaz, kok ve çeşitli darîııtma ürünleri üretimi).
Isıtma şekilleri, işlem için ihtiyaç duyulan sıcaklığa, işlenecek maddelerin dayanabileceği sıcaklığa, ihtimaller içinde ısıtma hızına, ayarlama zorunluluğuna, maddelerin yakıt ya da alevle ihtimaller içinde temas sakıncasına bağlıdır.
Oldukça yüksek sıcaklıktaki işlemler, yakıtlı fırınlarda ya da elektrik fırınlarında gerçekleştirilir.
Yakıtlı fırınlarda çoğu zaman yakıt ve işlenecek maddeler almaşık katmanlar halinde yerleştirilebilir. İşlenecek maddelerle yakıtın karıştırılmaması halinde yanma ürünleri fırının tepkime odasından geçer Çoğu zaman yakıt başka bir ocakta yakılsa bile yanma tepkime odasında da sürer ve maddeler alevle temas ederek ısınır; ek olarak çeperlerin ışıması da azca çok katkı sağlar Öte taraftan yakıt başka bir ocakta yakılarak kapalı kaplara (karni, pota, kazan, imbik vb.) konan işlenecek maddeler, alev ve yanma ürünlerine dokunmadan ısıtılabilir Elektrik fırınlarında ısıtma aşağıdaki biçimlerde uygulanır: işlenecek maddenin yüzeyine elektrik arkı boşaltılır; bu maddenin, rezistanslarla teması sağlanır; işlenecek maddeler iletken olursa, rezistans biçiminde kullanılır; bu amaçla ya madde içine elektrotlar daldırılır ya da dönemsel olarak değişen bir manyetik alanla alçak gerilimde ve düşük yeğinlikte bir akım indük- lenir; bu son durumda maddeler halka biçiminde yerleştirilir. Ek olarak elektrikle ısıtma "kızılaltf ışımalı lambalarda kullanılabilir; bu yönteme bilhassa kurutmada ve ince maddeleri pişirmede başvurulur. Elektriğin bir başka kullanım biçimi de dielektrik maddelere uygulanan mikrodalgalı ısıtmadır: bu dalgaların elektromanyetik enerjisi dielektrik histerezisle madde hacmi içinde ısıya dönüşür. Bu teknik don çözme kurutma, pişirme işlemlerinde kullanılır.
Kaynak: Büyük Larousse
Isıtma ve Klima
YORUMLAR