Kavram Haritası Nedir

Kavram haritası, insanların nasıl öğrendikleri ile anlamlı öğrenme mevzuları içinde köprü kuran bir öğrenme,öğretme stratejisidir. Bir kavra...

Kavram haritası, insanların nasıl öğrendikleri ile anlamlı öğrenme mevzuları içinde köprü kuran bir öğrenme,öğretme stratejisidir. Bir kavram haritası daha geniş bir kavram başlığı alt kısmındaki kavramların birbirleriyle ilişkilerini gösteren iki boyutlu bir şemadır.

Kavramların öğrencinin zihnine girmesi için öğrencinin ön bilgisinin kafi olması ve etkin olarak kavramları ve o kavramlar arasındaki ilişkileri düşünmesi de gereklidir. Öğrenciler bir ders mevzusu anlatımında ya da okumuş olduğu bir ders konusunu idrak etmek için ilkin o konudaki kavramları belirlemeli ve bu kavramlar arasındaki ilişkileri anlamaya çalışmalıdır. Öğrenme,öğrencinin kendi uğraşı ile oluşur. Talebe kendi başına kavramları düşünebilmeli ve onları ilişkilendirebilmelidir. Bu nedenle Novak ve Gowin (1983), Ausubel’in öğrenme kuramını da temel ile birlikte, kavram haritalarını geliştirmişlerdir.

Kavram haritaları,bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini sağlar. Çünkü,tüm bir öğretim yılı tek bir birim ya da bir ders içinde mühim kavramlar arası ilişkileri şematize etmede etkili bir yoldur. Kavram haritası yöntemi başka alanlarda olduğu şeklinde fen öğretiminde de anlamlı öğrenmeyi sağlamada mühim yöntemlerden birisidir. Burada anlamlı öğrenme ve tersi olan ezbere öğrenme kavramlarını izah etmek uygun görülmektedir. Anlamlı öğrenme;bireylerin, öğretimin bir sonucu olarak evvelinde edindikleri bilgilerle yenileri içinde bağlantı kurarak anlamlı bir tüm oluşturmalarıdır. Ezbere öğrenme ise anlamadan ya da önceki bilgilerle bağlantı kurmadan bilgilerin alınmasıdır.

Kavram haritaları tek bir kavramın aynı kategorideki başka kavramlarla ilişkisini belirten somut grafiklerdir. Kavram haritaları için öğrencilerin öğrenmeleri ihtiyaç duyulan kavramların neler olduğu ve bu kavramlar içinde nasıl bir bağ kurulacağını gösteren planlama düzenekleri olarak dü??ünülebilir.

Kavram haritaları öğrenciler tarafınca hazırlandığı süre öğrencileri bir ders mevzusunda geçen kavramları bulmaya ve onları ilişkilendirmeye zorlamaktadır. Öğrenciler kendi kendilerine ders konularının anlamlı bir şekilde öğrenilmesini öğrenmektedirler.

Kavram Haritaları Niçin Yararlıdır?

Son yılarda,kavram haritaları öğretmenler için çok yararlı öğretme ve değerlendirme stratejisi haline gelmiştir. Bu stratejiyi ötekilerden üstün kılan yararları alt tarafta sıralanmıştır:

Kavram haritası yöntemini ötekilerden üstün kılan öncelikli pozitif yanları,esas fikirlerin görsel sunumunu elde edilebilir kılmasıdır. Ama kavram haritaları gerek öğretmenlerin gerekse öğrencilerin yarattığı bütünlerdir. Bu sebeple aynı mevzuya yada kavrama yönelik kavram haritaları yaratıcıların hususi görüşlerini yansıttıkları için değişik faklı çizilebilir.

Öğrenmeyi gözle görülür şekilde arttırır.
Faklı öğrenme şekillerine ve öğrenciler arasındaki başka bireysel faklılıklara hitap eder.
Bir çok değişik mevzu,öğretim aşaması ve not seviyesi için uygundur.
Öğrenilmesi,öğretilmesi ve kullanılması kolaydır.
Kapsam temellidir.
Kapsam oluşturulması ve bütünleştirilmesinin değerlendirilmesinde rahatlıkla kullanılabilir.

Kavram haritaları,talebe merkezli,talebe etken yöntemlerdir ve öğrenciyle öğretmen tartışarak bir haritayı oluşturduklarında öğretmen talebe etkileşimini teşvik eder.

Kavramlar arasındaki doğrusal ilişkileri tanımlanmalarına yararlı bir seçenek oluşturulur.

Bir sistem içindeki ilişkileri göstermesinde yararlı alternatiflerdir.

Öğrenciler okul yılları süresince,kavram haritaları oluşturmayı öğrendikçe kavramları ayrı ayrı ve kopuk düşünmekten çok,kavramlar içinde bağlantılar kurmaya alışacaklardır. Bir terimi öğrendikçe tekrardan bir çok harita tanzim etmek için istekli olacaklardır. Öğrenciler kavram haritaları yapmaya devam ettikçe detayları organize etme ve kavramları,sentezlerle birleştirme mevzusunda kabiliyetleri de gelişecektir.

Kavram Haritaları Nasıl Oluşturulur?

Öğretilecek mevzunun kavramları listelenir. Kavramlarla ilgili izah etme ger ekmez. Eşya ve olayların tekil örnekleri,hususi isimler kavram olmadıkları için bu listeye alınmaz. İlkeler ve kavramlar arası ilişkiler de bu listeye dahil değildir.

Kavramlar listesinden en genel ya da en üst düzeyde olan sözcük ayrı bir sayfanın başına yazılır. Bu bir kavram olabileceği şeklinde bir tema da olabilir. Bundan sonrasında öğretilmek istenen ilişkili kavramlar aşamalı bir düzende sayfaya yerleştirilir. Düşey düzenlemede en genel kavram en üstte,eşit genellikteki kavramlar aynı satırda,ötekileri genellik derecelerine gore azalan sırda sayfanın altına doğru sıralanır.

Kavramlar haritadaki kıymet sözcüklerden kolayca ayırt edilebilmelidir. Bu sebeple kavramlar kutu ya da yuvarlak içine alınır.

Öğretilmek istenilen kavramlar arası ilişkiler genelleme ve ilkeler bununla birlikte listelenir.

Kavram haritasında iki kavram arasındaki ilişkiyi göstermek suretiyle iki kutu bir çizgi ile bağlanır. İlişki bu çizginin üstüne bir çok kelimelik bir ibareyle yazılır. Bu ilişki haritadaki kavramlardan minimum birisini ilgilendiren bir önermedir. İlişkiler ve ilkeler kutulanmaz. Bir takım hallerde birlikteliğin yönü mühim olduğundan belirtilecek ilişki yönü ok ile gösterilir. İlişkileri içermeyen bir kavram haritası daha ziyade bir akış diyagramına benzer,öğretimde yeterince etkili olmaz.

Kavram haritası gereğinden fazla şişirilmemelidir. Harita ilk başlarda rahat tutulmalıdır. Harita çok sayıda terimi ilişkiyi ve ilkeyi içeriyorsa ilkin en mühim elemanları topluca gösteren bir genel harita,sonrasında genel haritanın bölümlerini ayrı ayrı gösteren teferruatlı haritalar yapılmalıdır.

Bu aşamalardan sonrasında kavram haritası tamamlanmış olur. Ama bu süreç içinde dikkat edilmesi ihtiyaç duyulan bir takım mevzular vardır. Tüm harita genelinde oradan oraya atlanmamalıdır,kuvvetli temeli olmayan başlıklar seçilmemelidir. Bu başlıklar seçilirken aranacak en kuvvetli sebep öğrencilerin daha evvelinde edindiği bilgilerin devamı durumunda olmasıdır. Dersin uygun aşamaları süresince evvelinde öğrenilmiş bilgilerle yeni kavramların ilişkilendirilmesi sağlanmalıdır.

Kavram Haritalarının Dersin Değişik Düzeylerinde Değişik Amaçlarla Kullanılması

Kavram haritası,bir öğretim stratejisi olarak,öğretim modelinin her aşamasında uygulanabilir bir kalite taşımaktadır. Kavram haritaları,bir mevzu süresince defalarda kullanılabilir,mesela,başlangıç aşamasında,gelişme aşamasında,ya da izah etme aşamasında ve değerlendirme aşamasında. Kavram haritaları bununla birlikte ,öğrencilerin mevzular içinde bağlantı kurmalarına destek olan,üniteler ya da kısımlar arasındaki geçiş görevini de üstlenir. Bir çok talebe için kavram haritaları bir mevzu ya da üniteyi yine etmenin ve sınavlara hazırlanmanın tabii bir yolu olabilir.

Başlangıç Aşamasında Kavram Haritasının Kullanılması

Eğer öğrencilerin kavram hakkında evvelinde detayları var ise,bu aşamada kavram haritasının yöntemini kullanmak en uygun stratejilerden birisidir. Bu aşamada,kavram haritaları öğrencilerin kavram hakkında evvelinde bir şeyler bilip bilmediklerini oluşturmak amacıyla da kullanılabilir. Öğrencilerden o andaki anlattıklarına gore bir kavram haritası yapmaları istenebilir. Bu da sınıfımızdaki öğrenciler arasındaki en genel yanlış anlamaları belirleyip düzeltmek için bir fırsat verecektir.

Kavram haritası bir başlangıç çalışmasında kullanılırsa,daha sonraki aşamalarda öğrencilerden aynı terimi tekrardan haritalandırmaları istenebilir. Bu şekilde öğrencilerin öğrenmelerinde ne kadar mühim bir gelişme bulunduğunu görsel olarak ölçme olanağı elde edilmiş olur.

Araştırma Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı

Bu aşamada,kavram haritası öğrencilerin kavram değişimleri ile alakalı görüşlerini sergilemelerini sağlar ve onlar kavramların yeni yanlarını araştırdıkça mevzularda gelişir .Bu çabalama esnasında,öğrencilere kısmen tamamlanmış bir harita verip terimi araştırıp öğrendikçe bu haritayı tamamlamalarını istemek,bilhassa de öğrenciler kavram haritası yöntemini yeni öğreniyorsa,çok uygun olacaktır. Öğrenciler daha evvel kavram haritası yapmışlarsa aynı haritayı kullanabilir ve değişik renkte bir kalem kullanarak onu değiştirebilirler. Bu değişimler de,bir terimi araştırdıkça ne kadar çok yeni bilgi öğrendiklerini yansıtacaktır.

Izah etme Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı

Izah etme aşamasında bir kavram haritası yapmak,öğrencilerin bir kavramdan ne anladıklarını görsel olarak yansıtması sebebiyle uygun olacaktır. Fen bilgisinde mesela deneysel bir çabalama ya da münakaşa tamamlandıktan sonrasında öğrencilerden bir kavram haritası çizmeleri istenebilir .Eğer kavramlar çok zor değilse,bu konuyu kendileri yapabilirler,ters halde onlara kısmen tamamlanmış bir harita verip gerisini tamamlamaları istenebilir. Okuduklarında ve kavramlardan ne anladıklarını özetlemeleri istenip,bir süre sonra bir kavram haritası çizmeleri istenebilir. Öğrencinin öğrenme sistemine bakarak,not alma ya da taslak çıkarma şeklinde yöntemlerle seçenek olarak kullanılan kavram haritası da çok yararlı olabilir.Bir takım öğrenciler için taslak çıkarmak güç olabilir ve bu öğrenciler için kavram haritası daha tabii bir seçenek olabilir. Bununla birlikte,eğer öğrenciler daha önceki bir aşamada aynı kavramın bir haritasını yapmışlarsa,bu ikisini karşılaştırmak garip olacaktır.

Geliştirme Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı

Bu aşamada öğrencilerin,izah etme kısmına çizmiş oldukları bir kavram haritasını aynı kavram için tekrardan kullanmaları fakat değişik renkteki kalemlerle,geliştirme çalışmasında öğrendikleri çerçevesinde eklemeler yapmaları uygun olacaktır.

Gelişme aşamasındaki kavram haritası,çapraz bağlantıları ve ileri düzeydeki önermeleri ile bundan önceki aşamanınkinden daha karmaşık görünebilir. Bununla birlikte,kısmen tamamlanmış bir haritayı öğrencilere vermek de,geliştirmekte oldukları bir kavram ile alakalı bir derslik ya da grup tartışmasını başlatmak için uygun bir yoldur.

Değerlendirme Aşamasında Kavram Haritasının Kullanımı

Kavram haritası,bir çok değerlendirme oluşumlarına uygun bir metottur .Öğrencilerin bir terimi ne kadar iyi anladıkları mevzusunda yararlı yollar sunmaktadır. Bununla birlikte,öğrencilerin anlamakta güçlük çektikleri kavramları oluşturmak açısından da olasılıklar yaratır.

Kavram haritası bir takım öğrencilerin daha çok ilgisini çekeceğinden ve bir kavramın haritaya dökülmesinin tek bir yolu olmadığından,ilk başlarda öğrencilerin çizdiği haritalara not verilmemesi tavsiye edilir. Bu şekilde,öğrencilerin bir terimi ne kadar iyi anladıklarını onlara söyleme ya da takıldıkları bölgeleri çözebilme fırsatı elde edilmiş olur. Haritada öğrencilere güçlük çıkaran alanları belirledikten sonrasında,bireysel olarak yanlış anlamaları tartışıp haritayı tekrardan çizmeleri istenebilir. Bu da öğrencilerin kavramları anlama ve aralarındaki ilişkileri çözümleyebilmelerini elde edecektir.

Öğrenciler kavram haritası hayata geçirmeye alıştıklarında bundan böyle,yaptıkları haritalara not vererek değerlendirilebilir. Bununla beraber,öğrencilerin haritalarında sundukları önermelerin bütünlüğü ve niteliği notla değerlendirilirken en mühim öğelerdir,haritanın nasıl yapıldığı o denli mühim değildir.

Örnek kavram haritaları

Elektrik
Çukur ayna
Doğrusal hareket
Doğrusal hareket 2