Kutuplar

Kutuplar Kutuplar, Dünyanın en şimal ve en cenup noktalarıdır. Bu noktalar coğrafya, haritacılık, manyetizma ve kutup yıldızı açısın...

Kutuplar

Kutuplar, Dünyanın en şimal ve en cenup noktalarıdır. Bu noktalar coğrafya, haritacılık, manyetizma ve kutup yıldızı açısından değişik tanımlanır. Fakat aradaki farklar küçüktür.

Coğrafi Tarif

Dünya kendi ekseni çevresinde ortalama olarak günde bir kez döner. Coğrafi tanıma nazaran kutuplar, dönüş ekseninin Dünya yüzeyini kestiği noktalardır. Bununla birlikte, tarif gereği bu noktalar ekvatordan en uzak noktalardır (10 000 km).

Haritacılık Tanımı

Haritacılık tanımı kuramsal olarak coğrafi tanımla özdeştir. Ne var ki, çok hassas gözlemler Dünya'nın kendi çevresindeki dönüş ekeseninin her yıl bir iki metre ileri geri oynadığını göstermektedir. Haritacılıkta kati bir nokta tanımlanması gerektiğinden, bir takım seneler coğrafi tarif ile haritacılık tanımı içinde Dünya ölçeğinde çok minik (% 10-5 dolaylarında) bir fark olabilir. Haritacılıkta şimal 90Ëš şimal enleminde, cenup ise 90Ëš cenup enlemindedir.

Manyetik Kutup

Dünya'nın manyetik alanı vardır. Bu alan, kabaca kuzey-güney doğrultusundadır. Fakat manyetik kutup coğrafi kutuptan farklıdır. Her şeyden ilkin şimal coğrafi kutup dolaylarında yer edinen kutup, manyetizma açısından şimal değildir, cenup kutuptur. Aynı şekilde cenup coğrafi kutup dolaylarında yer edinen manyetik kutup da manyetizma açısından şimal kutuptur. Ne var ki, bu vaziyet pusula kullanımında bir problem yaratmaz. Bununla birlikte manyetik kutuplar her yıl bir kaç kilometre yer değiştirir. 20. yüzyıl süresince manyetik kutupların toplam olarak 1100 km yer değiştirdiği saptanmıştır. 2001 yılı verilerine nazaran, şimal yarıküredeki manyetik kutup 81.3 şimal ve 114.4 garp koordinatlarındadır. 1998 verilerine nazaran de cenup yarıküredeki manyetik kutup 64.6 cenup ve 138.5 şark koordinatlarındadır. (Bu koordinatlar birbirlerinin tam karşısında değildirler, doğrusu antipodal değildir.)

Geçmişte manyetik kutuplar bir kaç kez yer değiştirmiş olup, gelecekte de bu şekilde bir kutup değişikliği olabilir.

Yıldıza nazaran Şimal Kutbu

Pusulanın bulunuşundan ilkin denizciler şimal ve cenup yönleri gök cisimlerinin yardımıyla saptarlardı. Şimal yarıkürede en uygun gök cisimlerinden birisi Kutup Yıldızı'dır (Polaris). Bulutsuz gecelerde rahatça gözlemlenen Minik Ayı Takımyıldızı'ndaki bu yıldız, Dünya'nın dönme ekseninin gökküreyi kestiği noktaya çok yakındır. Arada yalnız 46 dakikalık bir fark vardır ki, bu fark yeryüzü ebatlarında ortalama 120 kilometreye denktir. Fakat Dünya'nın ekseninin 26000 senelik bir periyot içinde yön değiştirmesi sebebiyle Polaris geçmişte, daima şimal kutup tepe noktası dolaylarında olmamıştır. Şimal kutup tepe noktasının bir başka talibi Vega Yıldızı'dır. Günümüzden 12000 ilkin kutup yıldızı Vega'ydı. (Vega günümüzden 14000 yıl sonrasında da kutup yıldızı olacaktır.)

Cenup coğrafi kutbu tepe noktasında ise kutup yıldızı sayılacak parlak bir yıldız yoktur.

Şimal Kutbu

Şimal Kutbu

Şimal Kutbu civarlarında üç kutup ayısı ve yüzeye çıkmış bir denizaltı. Şimal Kutbu Dünya'nın ekseninin üst kısmında (şimal) kalan noktayı tanımlar.
Cenup Kutbu Antarktika kıtasında yer alırken, Şimal Kutbu Şimal Buz Denizi'nin ortasında yer almıştır. Şimal Kutbu'nda kara yoktur, yalnız kalınca bir buz hacmi vardır. Bu da Şimal Kutbu'nda bir istasyonun yapılmasını imkânsız kılmaktadır.
Buzulların erimesi

1979'dan bu zamana kadar yaz buz hacmi %20 küçülmüştür. Dünyanın geri kalan bölgelerine nazaran iki kat daha çok ısınan kutupda 2050 yılı yazında buz kalmaması beklenmektedir.
Buzlarin erimesi ile dokunulmamış petrol ve tabii gaz rezervlerinin dörte birinin yatmış olduğu fikredilen Şimal Kutbu'nda, sınırları olan 8 ülke hak iddia etmektedir: Rusya, ABD, Kanada, Norveç, İsveç, Danimarka, Finlandiya ve Grönland. Kati sınırlar üstünde Birleşmiş Milletler'in Deniz Kanunları anlaşmasının 76. maddesine nazaran tartışılmaktadır ve itiraz eden ülkeler 2009'a kadar hak talep edebilirler.

vikipedi

Şimal Kutup Bölgesi

Şimal Kutup Bölgesi Yeryüzünün kuzeyinde, çok yeri buzlarla örtülü, Şimal kutbuyla çevresini içine alan bölge. Arktik olarak da bilinir. Tamamına yakın kısmı karalarla çevrili büyük bir okyanus havzasıdır.


66° 30' Şimal eyleminin geçmiş olduğu kabul edilen Şimal Kutup dairesi coğrafi bir sınır teşkil etmediğinden Asya, ABD ve Avrupa kıtalarında ağaçlı arazinin bittiği yer bölgenin sınırı kabul edilmektedir. Grönland, Svalbard ve başka kutup bölgesi adaları, Norveç, Alaska, Kanada ve Rusya Federasyonunun şimal kesimleri İzlanda'nın büyük kısımı ve Bering Denizi ile Atlas Okyanusunun kuzeyi bölgenin içinde kalır.


Zamanı


Şimal Kutbu bölgesinin büyük kısmı buzlarla kaplı ve soğuk olduğundan, insanoğlu mıntıkaya on altıncı yüzyıldan itibaren uzak doğuya giden yeni tecim yollarını sağlamak için bulgu seferleri düzenlemeye başlamıştı. 1553'te bu amaç için yola çıkan İngiliz Sir Hug, soğuk hava şartları yüzünden tüm mürettebatıyla yolda öldü. Bu sefere başka bir gemiyle katılan Richard Chancellar ise, Arhangelsk'e ulaştıktan sonrasında karayolu ile Moskova üstünden İngiltere'ye döndü. Bu seferin arkasından Moskova kampanyası kuruldu ve Rusya ile İngiltere içinde tecim gelişti.


Rus Çarı Birinci Petro doğudaki deniz yolunun bulunması ve haritasının çıkarılması için mıntıkaya pek çok seferler düzenletti. 1728'de düzenlenen bir seferde güneyden Bering Boğazını geçmeyi başaran Bering 1741'de ise Büyük Okyanusun kuzeyini geçerek Alaska kıyısına ayak bastı. İngiliz kaşif James Cook, 1778'de Bering Boğazını geçerek Sibirya'daki şimal burnuna erişmesi ile ABD ileAsya'yı birbirlerinden ayrıştıran boğazın varlığı kesinlik kazanmıştır. Avusturyalı Julius Payer ve Karl Weyprecht Kuzeydoğu geçidinden geçmek için düzenledikleri bir seferde tesadüf sonucunda Fransız Josef topraklarını keşfettiler (1874). Kuzeydoğu Geçidini ilk olarak 1878'de İsveçli Nordenslüöld geçmeyi başardı. Bu durumu başka kaşifler takib etti. Günümüzde Rusya Federasyonu Buzkıranlar Geçidini devamlı olarak açık tutmağa iş yapmaktadır.


Bölgenin Kuzeybatı Geçidini sağlamak için keşifler ABD'nın keşfi ile başladı. Bundan ötürü ilk olarak iki tekneyle denize açılan Frobisher, Boffin Adasının güneydoğu kıyısına kadar ulaşabildi. 1585-1587 içinde sefere çıkan, John Davis, Grönland'ı keşfetti. Körfezin garp kıyısına varmayı başaran Thoman Buthon 1613'te Roes Welcome Boğazını buldu. Kuzeybatı Geçidini bulma emekleri 18. asır sonlarına doğru azaldı. Geçidi bulma seferleri 19. yüzyılda yeniden başladı. Meydana getirilen seferler neticesinde Regent Körfezi, Boothia Körfezi bulundu ve ABD kıtasının şimal kıyıları ile Şimal Kutup Takımadalarının büyük kısmının haritası çıkarıldı. 1906'da Bering Boğazını aşan Kuzeybatı Geçidinden gemisiyle ilk olarak Roald Amundsen geçti. 1940-42 içinde ve 1944'te Henriy A. Larsen Bellot Boğazı kanalıyla doğu-batı yönünde geçitten geçmeyi başardı. 1954'te Kanada buzkıranı, 1969'da ise bir vapur tarafınca iki kez açıldı.


Yirminci yüzyılın başlarında Sovyetler Birliği yönetimi, şimal denizyolunu geliştirmek için, bölgedeki bulgu çalışmalarını gözlem ve radyo istasyonlarının sayısını hızla arttırdı. İlmi çalışmalarda buzkıranların yanında uçaklar da kullanılmaya başlandı. Bölümde son olarak 1948'de Foxe havzasındaki üç ada ortaya çıkarıldı. Bu adalardan birisi Prens Charles Adasıdır. Bugün Şimal Kutup bölgesi tamamiyle ortaya çıkarılmıştır. Uçakla çekilen fotoğraflarla, daha doğru haritalar çizilmektedir.


Fiziki Yapı


Şimal Kutbu bölgesi, çok eski zamanlardan bu zamana kadar buzullarla kaplıdır. Buzulların bir kısmının erimesi ile orjinal yüzey şekilleri ortaya çıkmıştır. Yüksek bölgelerde ortaya çıkan verimli vadiler, kıyıya yakın yerlerde fiyortlar, meydana gelmiştir. Diğer yandan buzulların erimesi ile alçalan arazilerin deniz suları ile kaplanması oldukça yüksek kumsalların meydana gelmesine sebeb oldu. Lobrada'dan Ellesmese Adasına kadar uzanan Kanada'nın şark kesiminde buzulların derinlemesine yarılması neticesinde fiyortlar ve yüksekliği 1800 m'yi aşan dağlar meydana gelmiştir.


Gevşek tortul kayalarından meydana gelen bölgelerde geniş düzlükler vardır. Bu düzlükler engebesiz ve çok sayıda sığ gölle kaplıdır. Sibirya'nın kuzeydoğusunda ve Alaska'da yüksek dağlar vardır. Türlü sıradağların yüksekliği 3.000 metreyi aşan dorukları mevcuttur. Büyük ırmaklar dağlar arasındaki geniş havzalardan akar. Şimal Kutup bölgesinin toprak yüzeyinin beşte ikisi sürekli buzullarla kaplıdır. Bölgenin en büyük buzulu olan Grönland'ın kuzey-güney ışığında uzunluğu 2526 km, genişliği 965 km'dir. Buzulun kalınlığı 1525 metredir. Grönland Adasının % 85'ini kaplar.


İklim


Şimal Kutup bölgesinde iklim, mıntıkalara nazaran büyük farklılık gösterir. Atlas Okyanusu ve Büyük Okyanus çevresinde kutup deniz iklimi; Alaska'nın kuzeyi, Kanada ve Sibirya'da kutup kara iklimi yargı sürer. Kutup deniz ikliminde kar yağışı bolca olup, kışın ısı ender olarak az olur. Kışın fırtınalar ve sert rüzgarlar yaratı. Kutup kara ikliminde kışlar çok soğuk olup, kar az yağar. Bu iklimin hakim olduğu yerlerde yazın sıcaklığın 26.5°C'ye yükseldiği olur. Havanın güneşli ve sakin olduğu görülür sıcak dönemler yaşanırsa da, bu havaların arkasından sık sık fırtınalar gelir. Kutup bölgesinin kışları soğuk, uzun ve açık geçer. Arasıra çıkan fırtınalar esnasında hava kısa süreyle ısınır.


Nebat Örtüsü ve Hayvanlar


Şimal kutup bölgesinde iki ana nebat örtüsü kuşağı mevcuttur. Bölgenin sınırı olan orman hattının cenup kısmında kalan bölge kutupaltı nebat örtüsü, şimal kısmında kalan bölge ise tundralarla kaplıdır. Bu nebat örtülerini birbirlerinden ayrıştıran orman hattında da ak ladin, kara ladin, çam, köknar ağaçları vardır. Bölgenin ılıman kesimlerinde bodur çalılar, söğüt, kuş, ağaç, ardıç ve kızılağaç yetişir. Bir takım yerlerde çalılık ormanlar geniş alanları kaplamaktadır.


Şimal kutup bölgesinde hayvan türleri varlıklı olmamakla beraber geniş hayvan sürüleri vardır. Bu sürülerden çok yaygını ve en fazla bilineni yaban geyikleri ve onların ehlileştirilmiş türü olan Ren geyiğidir. Başka kutup hayvanları; kutub ayısı, kutup faresi, yaban mandası, yaban keçisi, kutup tilkisi, gelincik, kartavuğu, karbay kuşu, kenevir kuşu, kuyruk kakan, karagözlü yunko, ördek ve kazdır.


Nüfus ve Toplumsal Yaşam


Şimal Kutup bölgesinde değişik etnik gruplar yaşamaktadır. Bölgenin batısında Eskimolar yaşar. Geçimlerini balıkçılık ve avcılıkla sağlarlar. Eskimoların büyük kısımı toprağın altına yapılmış evlerde otururlar. Bölgenin doğusunda yaşayan etnik grupların en büyük özelliği avcılığın yanında Ren geyiği besiciliği ile uğraşmalarıdır. Bu grupların başlıcaları Laplar, Komiler, Mansiler, Hantılar, Yakutlar, Tungunlar, Koryaklar, Çukçiler, Yuitler, Aleutlar ve Evenlerdir.


Günümüzde 60° şimal enleminin şimal kesiminde kalan Rus topraklarında beş milyondan fazla insan yaşar. Buralardaki şehirlerin çoğunun nüfusu yüz binin üzerindedir. ABD kıtasında kalan topraklarda ise nüfus çok düşüktür. Kanada ve Alaska'da nüfusun büyük kısımı kutup altı bölümde yaşamaktadır. Nüfusun hızla arttığı Grönland ile Svalband'da şehirlerin çoğunun nüfusu on binin altındadır.


Ulaşım


Şimal Kutub bölgesinde iklim şartlarından dolayı karayolu az olup, ısının sıfırın altında olmasından dolayı muhafazası da çok zor olsa gerek. Yollar yavaş yavaş kutuba doğru geliştirilmekte ve karayolları, demiryolları yaygınlaşmaktadır. Ulaşım daha çok minik uçaklarla yapılır.


Iktisat


Ziraat yapmanın mümkün olmadığı Şimal kutup bölgesinde halk geçimini daha çok denizden sağlamaktadır. Bölümde bulunan doğal lardan faydalanmak gayesiyle meydana getirilen emek harcamalar ekonomide bir takım değişmelere sebeb oldu. Şimal ABD, Rusya Federasyonu ve Japon şirketleri bölümde başta petrol olmak suretiyle türlü madenler çıkarmaktadırlar.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Cenup Kutbu

Koordinatlar: 90°S'0, W°'

Amundsen-Scott,Cenup Kutbu İstasyonu

Cenup Kutbu, Dünya ekseninin alt kısmında (Cenup ucunda) kalan noktayı tanımlar.

“Güneydeki efsanevi kıtaâ€nın bulunması 200 senelik bir arayıştan sonrasında, ama 1840'ta başarıyla neticelenmiştir. Yelkenlisiyle kıyılar süresince ortalama 2.000 km yol alan Charles Wilkes, denizlerden oluşan Şimal Kutbu'nun tersine, Cenup Kutbu'nun olduğu yerde hakkaten bir kıtayüzölçümüyle bu kıta neredeyse Afrika'nın yarısı büyüklüğündedir. Bu bölgenin içinde Cenup Shetland, Cenup Georgia benzer biçimde takımada da yer alır.

Ismi, “Arktika'nın karşısındaki†anlamına gelen Antarktika'yı averaj 2.000 m genişliğinde büyük bir buz katmanı zırh benzer biçimde örter. Bir zamanlar “ulaşılamaz†diye adlandırılan kutup noktasında buzun kalınlığı 4.335 m'yi bulur. Bu buz hacmi 24 milyon km3'lük hacmi ile yeryüzündeki tüm buzların yüzde 92'sini oluşturmaktadır. Kıyılarından kopan 350-600 m kalınlığındaki buz parçaları günde 1-3 m hızla ilerler ve birbiri üzerine yığılır. Söz konusu yüzen yığınlardan birisi olan Ross Buzlası 540.000 km'yi bulan alanıyla neredeyse Fransa büyüklüğündedir. Gelgit vakasının buzladan kopardığı büyük parçalar yüzerek çevreye dağılır. Söz konusu buzdağları içinde 20.000 km2 büyüklüğe ulaşanlar olur.



Cenup Kutbu'nda yeryüzünün en soğuk ve en fırtınalı iklimi egemendir. Averaj ısı yazları -20°C'dir ve bu, güneyden fırtınalar estiğinde -70°C'ye kadar düşebilir. Coğrafi Cenup Kutbu noktasında bulunan ABD gözlem istasyonunda yapılmış ölçümlerde sıcaklığın senelik averajının -50°C olduğu, en sıcak ayda ama -29°C'ye yükseldiği belirlenmiştir. Şu demek oluyor ki yeryüzünün bu en büyük buzdolabının sıcaklığı Şimal Kutbu'ndan averaj 22 aşama daha düşüktür. Bu vaziyet tabii olarak yaşam koşullarını etkilemektedir. Şimal Kutbu'nda 400'e yakın çiçek açan nebat türü sayılabilirken, Cenup Kutbu'nda bir tane dahi olmaması bunun bir emaresidir. Buna karşılık kıtanın kıyılarında ve açık denizlerinde çok sayıda hayvan yaşar. Penguenler, martılar, foklar ve balinalar soğuk, ama gıda maddesi açısından varlıklı Cenup Kutbu denizlerindeki planktonları ve balıkları yiyerek yaşamlarını sürdürürler. Anlaşmalar gereği hiçbir ülkenin toprağı olmayan Cenup Kutbu bu özelliğinden dolayı "Dünyanın Parkı" olarak adlandırılmıştır.

bulunduğunu kanıtlamıştır. 12,4 milyon km2'lik

Coğrafik Cenup Kutup

Coğrafik Cenup Kutbu, bununla birlikte Cenup Karasal Kutup olarak da adlandırılır. Gökküredeki coğrafik Cenup Kutbu tasarımı, Cenup Küre Kutbu'nu verir. Hali hazırda Antarktika Cenup Kutbu üstünde yer alır. Buz hacmi 3,000 metre kalınlığındadır. Bu yüzden yüzey yüksek irtifadadır. Kutup buz tabakası her yıl kabaca 10 metrelik bir ölçüyle hareket eder. Kutbun kati pozisyonu için işaretleyici kullanılır. Her yıl bu işaretleyicinin yeri değiştirilerek kutbun kati pozisyonu saptanır.

Vikipedi