MADRİGAL a. (fr. madrigal; ital. madri- gale'den). Ed. ince, sevecen bir düşünceyi ya da çapkınca iltifatları dile getiren küçü...
MADRİGAL a. (fr. madrigal; ital. madri- gale'den). Ed. ince, sevecen bir düşünceyi ya da çapkınca iltifatları dile getiren küçük manzum parça. (Bk. ansikl. böl.)
*-*Müz. Ses için, çalgı eşlikli ya da eşlik- siz, çoksesli ya da birsesli müzikli şiir türü. (Bk. ansikl. böl.)
*-*ANSİKL Ed. iki ya da üç üçlünün ardından gelen bir ya da iki kıtadan oluşur. Rönesansla birlikte daha özgür bir biçim kazanmıştır. En eski temsilcisinin Dante'nin dostu Pietro Casella (öl. 1300'den önce) olduğu sanılan tür, Petrarca tarafından üne kavuşturuldu. Aynı yüzyılda madrigal yazan bir başka İtalyan yazarı da Giovanni Boccaccio'dur. XVI. yy.'da Jacopo Sannanzaro, Pietro Bembo ve Ludovico Ariosto'nun temsil ettikleri türde örnekler veren XIX. yy. İtalyan şairleriyse Carducci, Pascoli ve D'Annunzio'dur, Marot ve Mel- lin de Saint-Gelais tarafından Fransa'ya sokulan türün bu ülkedeki temsilcileri XVII. yy.'da Voiture, Cotin, Benserade, XVIII. yy.'da da Fontenelle, Houdar de La Motte, Chaulieu, J.-B. Rousseau ve Voltaire' dir.
*-*Müz.
*İtalyan madrigali. XIV. yy.'ın edebi madrigali, bir tür şarkıydı. Notası günümüze ulaşmış en eski madrigaller, XIV. yy.'ın başlarından kalmadır. Bu dönemin başlıca madrigal bestecileri, Giovanni da Cascia, Jacopo da Bologna ve Francesco Landino'dur. Aşk, hiciv, politika ve köy yaşamı gibi konuları ele alan sözler, üçer dizeli iki ya da üç kıtadan oluşurdu. Kıtalar, hep aynı 2 sesli polifonik müzikle okunur ve bunları 2 dizeli bir nakarat izlerdi.
XVI. yy. madrigallerinin öncekilerle hiçbir ilişkisi yoktu. Bunların kökeni frottola' dır. Şairler ve müzikçiler, frottola'mn halk beğenisine uygun üslubuna tepki olarak, daha ince yapıtlar madrigallerde idealleştirilmiş canzoneler yarattılar. Şiir, serbest yapıdaydı. Frankoflaman motet'sinin etkisiyle, her parti, eşit önem kazandı, ilk madrigal derlemesi olan, 1530 tarihli Madrigali da diversi musici, Libro primo de la Serena (Çeşitli müzikçilerin madrigalleri, Serena'nın ilk kitabı), Philippe Verdelot ve Costanzo Festa'nın yapıtlannı içerir. Bunları, Arcadelt'in ve VVİllaert'in besteleri izledi. Klasik madrigal (1550-1580), gittikçe daha yoğun biçimde kromatizme başvuran Cyprien de Rore, Roland de Lassus, Philippus de Monte ve Palestrina gibi bestecilerce yaratıldı. Sonraki dönemin (1580-1620) temsilcileri Luca Marenzio, Gesualdo ve Monteverdi'dir. Bu besteciler madrigali, cüretkâr yeniliklerle dolu müzikal bir şiire dönüştürdüler. Gesualdo'da sistemli kromatizm, yapmacıklı bir üslup oluşturdu. Monteverdi, dindışı kantat türünün kaynağı olan eşlikli birsesliliğin stile nuovo'sunu (yeni üslup) kullandı. Dinsel metinler üzerine bestelenmiş dinsel madrigal (Lagrime di san Pietro) ve madrigal tarzında bir tür güldürü olan dramatik madrigal (O. Vbcchi'nin Amfiparnaso'su [1597] ve A. Banchieri'nin Festino' suyla [1609] yaygınlaştı) birbirine koşut olarak geliştiler. Almanlar (H. Schütz, L. Hassler), hatta HollandalIlar (J. S. Swee- linck), İtalyan madrigal tarzında yapıtlar bestelediler. Madrigal, ispanya'da, Pere Albert Vila, Pedro Gderrero, Juan Brudieu (Madrigaller, 1585) gibi besteciler sayesinde büyük rağbet gördü.
• İngiliz madrigali. Ingiltere'de, önemli bir madrigalciler okulu vardır. Yatay ve düşey pasajlar arasındaki karşıtlıklardan ve kromatizmden (aşırılığa kaçmadan) yararlanan İngiliz madrigalciler, transız şansonlarından, İtalyan madrigalinden, canzonettasından ve ballettosundan esinlenerek, madrigali, İngiltere'ye özgü bir duyarlığı yansıtan, ince anlatımlı ve eleji nitelikli bir türe dönüştürdüler En büyük İngiliz madrigalciler, Elizabeth dönemi bestecileri ve onların ardıllarıdır: W. Byrd, Th. Morley, J. VVİlbye, T. VVeelkes, O. Gibbons, G. Farnaby, T. Tomkins. Bazı madrigaller, J. Dovvland'ın lavta eşlikli şarkılarının habercisidirler.
*-*Müz. Ses için, çalgı eşlikli ya da eşlik- siz, çoksesli ya da birsesli müzikli şiir türü. (Bk. ansikl. böl.)
*-*ANSİKL Ed. iki ya da üç üçlünün ardından gelen bir ya da iki kıtadan oluşur. Rönesansla birlikte daha özgür bir biçim kazanmıştır. En eski temsilcisinin Dante'nin dostu Pietro Casella (öl. 1300'den önce) olduğu sanılan tür, Petrarca tarafından üne kavuşturuldu. Aynı yüzyılda madrigal yazan bir başka İtalyan yazarı da Giovanni Boccaccio'dur. XVI. yy.'da Jacopo Sannanzaro, Pietro Bembo ve Ludovico Ariosto'nun temsil ettikleri türde örnekler veren XIX. yy. İtalyan şairleriyse Carducci, Pascoli ve D'Annunzio'dur, Marot ve Mel- lin de Saint-Gelais tarafından Fransa'ya sokulan türün bu ülkedeki temsilcileri XVII. yy.'da Voiture, Cotin, Benserade, XVIII. yy.'da da Fontenelle, Houdar de La Motte, Chaulieu, J.-B. Rousseau ve Voltaire' dir.
*-*Müz.
*İtalyan madrigali. XIV. yy.'ın edebi madrigali, bir tür şarkıydı. Notası günümüze ulaşmış en eski madrigaller, XIV. yy.'ın başlarından kalmadır. Bu dönemin başlıca madrigal bestecileri, Giovanni da Cascia, Jacopo da Bologna ve Francesco Landino'dur. Aşk, hiciv, politika ve köy yaşamı gibi konuları ele alan sözler, üçer dizeli iki ya da üç kıtadan oluşurdu. Kıtalar, hep aynı 2 sesli polifonik müzikle okunur ve bunları 2 dizeli bir nakarat izlerdi.
XVI. yy. madrigallerinin öncekilerle hiçbir ilişkisi yoktu. Bunların kökeni frottola' dır. Şairler ve müzikçiler, frottola'mn halk beğenisine uygun üslubuna tepki olarak, daha ince yapıtlar madrigallerde idealleştirilmiş canzoneler yarattılar. Şiir, serbest yapıdaydı. Frankoflaman motet'sinin etkisiyle, her parti, eşit önem kazandı, ilk madrigal derlemesi olan, 1530 tarihli Madrigali da diversi musici, Libro primo de la Serena (Çeşitli müzikçilerin madrigalleri, Serena'nın ilk kitabı), Philippe Verdelot ve Costanzo Festa'nın yapıtlannı içerir. Bunları, Arcadelt'in ve VVİllaert'in besteleri izledi. Klasik madrigal (1550-1580), gittikçe daha yoğun biçimde kromatizme başvuran Cyprien de Rore, Roland de Lassus, Philippus de Monte ve Palestrina gibi bestecilerce yaratıldı. Sonraki dönemin (1580-1620) temsilcileri Luca Marenzio, Gesualdo ve Monteverdi'dir. Bu besteciler madrigali, cüretkâr yeniliklerle dolu müzikal bir şiire dönüştürdüler. Gesualdo'da sistemli kromatizm, yapmacıklı bir üslup oluşturdu. Monteverdi, dindışı kantat türünün kaynağı olan eşlikli birsesliliğin stile nuovo'sunu (yeni üslup) kullandı. Dinsel metinler üzerine bestelenmiş dinsel madrigal (Lagrime di san Pietro) ve madrigal tarzında bir tür güldürü olan dramatik madrigal (O. Vbcchi'nin Amfiparnaso'su [1597] ve A. Banchieri'nin Festino' suyla [1609] yaygınlaştı) birbirine koşut olarak geliştiler. Almanlar (H. Schütz, L. Hassler), hatta HollandalIlar (J. S. Swee- linck), İtalyan madrigal tarzında yapıtlar bestelediler. Madrigal, ispanya'da, Pere Albert Vila, Pedro Gderrero, Juan Brudieu (Madrigaller, 1585) gibi besteciler sayesinde büyük rağbet gördü.
• İngiliz madrigali. Ingiltere'de, önemli bir madrigalciler okulu vardır. Yatay ve düşey pasajlar arasındaki karşıtlıklardan ve kromatizmden (aşırılığa kaçmadan) yararlanan İngiliz madrigalciler, transız şansonlarından, İtalyan madrigalinden, canzonettasından ve ballettosundan esinlenerek, madrigali, İngiltere'ye özgü bir duyarlığı yansıtan, ince anlatımlı ve eleji nitelikli bir türe dönüştürdüler En büyük İngiliz madrigalciler, Elizabeth dönemi bestecileri ve onların ardıllarıdır: W. Byrd, Th. Morley, J. VVİlbye, T. VVeelkes, O. Gibbons, G. Farnaby, T. Tomkins. Bazı madrigaller, J. Dovvland'ın lavta eşlikli şarkılarının habercisidirler.
Kaynak: Büyük Larousse
Madrigal
YORUMLAR