MUKARNAS sıf (ar. kurnSs'lan mukarnas). Esk. 1. Kademeli çıkıntıları olan: Seyf-i mukarnes (ağzı tırtıklı bir cins kılıç). 2. M...
MUKARNAS sıf (ar. kurnSs'lan mukarnas). Esk.
1. Kademeli çıkıntıları olan: Seyf-i mukarnes (ağzı tırtıklı bir cins kılıç).
2. Merdiven biçiminde çıkıntıları olan kubbe için kullanılır.
3. Kubbe biçiminde olan.
4. Rengârenk, alacalı işleme için kullanılır.
—Seram. Mukarnas çini, mukarnas biçiminde kalıplanarak biçimlendirilmiş çini. (Edirne Muradiye camisi mihrabındaki mukarnas çiniler bu türe örnek verilebilir.)
♦ a. Esk. giy. Kubbe biçimli bir tür başlık.
—Mim. Düşey bir yüzeyden, üzerindeki daha taşkın bir yüzeye geçerken destek ve süs öğesi olarak kullanılan taş, tuğla ya da mermerden yapılmış, yan yana ve üst üste sıralı küçük prizmatik bindirmelikler. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Mim. Bezeme ve taşıma öğesi olan mukarnaslar, yalnız İslam mimarlığında uygulanmıştır. Bunlar taçkapılarda, şerefe altlarında, mihrap nişlerinde, kornişlerde, tonoz, küresel bingi, tonoz bingi gibi geçiş öğelerinde, nişlerde ve sütun başlıklarında (özellikle OsmanlIlarda) yay gın olarak kullanılmıştır, hatta pencere ve kapı kemerleri silmeleri bile mukarnaslarla süslenmiştir (Bursa Yeşil cami). Mukarnaslar ülkelere ve dönemlere göre değişik biçimler kazanmıştır. Arap mimarisinde yuvarlak hatlı mukarnaslar daha tıkız ve abartmalı bir düzendedir. İran ve Selçuklu mukarnasları geometrik formlardan çok yaprak biçiminde ve yuvarlak çizgilidir. Osmanlı mukarnasları da dönemlere göre farklılıklar gösterir.
Kökeni tartışma konusu olan mukarnas- ların XI. yy. başlarından sonra kullanılmaya başlandığı sanılmaktadır. Bu mimari öğenin ilk örneklerinden biri İranda, Cürcandaki Kümbeti Kâbus'tur (1007). Daha sonra mukarnaslar tüm Akdeniz ülkelerine, Mağrib'e, ispanya'ya değin yayıldı. 1100-1150 arasında, Kahiredeki yapılarda mukarnas süslemeye rastlanır (Seyyide Atike, Muhammet el-Caferi, Seyyide Rukayye, Yahya eş-Şahibi camileri). Anadolu türk mimarlığında da ilk dönemlerden başlayarak cami, medrese, kervansaray, kümbet ve türbelerde yaygın olarak kullanıldı.
Mukarnaslar özellikle taçkapılara hareketli ve anıtsal bir görünüm kazandırır (Tebriz Gök mescit, Kahire Sultan Haşan medresesi, Veramin Mescidi Cuma, Kahire Kayıtbay camisi, Isfahan Mescidi Şah, Divriği Ulu camisi. Konya Karatay medresesi, Niğde Ak medrese, Erzurum Çifteminareli medrese, Sultan hanları, Selçuk Isabey camisi, Bursa Yeşil cami, Edirne Muradiye camisi, İstanbul Firuzağa ve Süleymaniye camileri vd.).
Mihraplar da, mukarnasların yoğun olarak kullanıldığı yapı öğelerindendir (Konya Beyhekim camisi, Kayseri Huanthatun camisi. Develi Ulu camisi, Sinop Alaettin camisi, Ankara Aslanhane camisi, Bursa Şehadet camisi, Gebze Çobanmustafa- paşa camisi, İstanbul Şehzade, Süleymaniye, Selimiye camilerinin mermer mihrapları vb.). Bunların bir bölümü ayrıca zengin çini süslemelidir (Bursa Yeşil cami, Edirne Muradiye camisi, İstanbul Piyale-paşa camisi). OsmanlI mihraplarında mukarnaslar, barok üslubun etkisine değin büyük ölçüde kullanılmıştır.
Mukarnaslarla bezeli bir başka mimari öğe de minare şerefeleridir (bunlar ayrıca taşıma görevini de üstlenir). Pek çok örnek arasında Kahire Sultan Haşan medresesi, Kayıtbay cami medresesi, Bilecik Orhan camisi, Babaeski Şemsipaşa camisi, İstanbul Zalmahmutpaşa camisi, Süleymaniye camisi vd. belirtilebilir. Özellikle osmanlı minarelerinde yaygınlaşan bu tür örnekler arasında zengin çini süslemekleri de vardır (İznik Yeşil cami).
İslam m: iarisinin örtü düzenlerinde ve tonoz, kü.esel bingi, tonoz bingi gibi geçiş öğelerinde de mukarnasların ilginç örnekleriyle karşılaşılmaktadır. Bağdat'taki Zübeyde türbesi'nin mukarnaslı kubbesi çok değişik görünümüyle dikkati çeker. Marakeş'teki Kutubiyye camisi'nin kubbesi içten tümüyle mukarnaslarla bezenmiştir. Tonozlarda ve küresel bingilerde uygulanan örnekler arasında Veramin Mescidi Cuma, Niğde Alaettin camisi, Erzurum Yakutiye medresesi, Edirne Eski cami ile üçşerefeli cami, Amasya Kapıağası medresesi, Süleymaniye camisi belirtilebilir Anadolu'da XIII. yy.'dan başlayarak mukarnasın kullanıldığı bir başka yer sütun başlıklarıdır. Anadolu Selçuklularının çok ayaklı camilerinde, ahşap sütunlar mukar naslı başlıklarla son bulur (Beyşehir Eşref-oğlu camisi, Afyonkarahisar Ulu camisi). Osmanlı mimarisinde de bu türün zengin örnekleri bulunmaktadır (İstanbul Fatih külliyesi tabhanesi, Edirne Bayezit camisi, İstanbul Süleymaniye camisi, Topkapı Karamustafapaşa camisi, Kadırga Sokullu camisi, Babaeski Semizalipaşa camisi, Yeni cami hünkâr mahfili).
1. Kademeli çıkıntıları olan: Seyf-i mukarnes (ağzı tırtıklı bir cins kılıç).
2. Merdiven biçiminde çıkıntıları olan kubbe için kullanılır.
3. Kubbe biçiminde olan.
4. Rengârenk, alacalı işleme için kullanılır.
—Seram. Mukarnas çini, mukarnas biçiminde kalıplanarak biçimlendirilmiş çini. (Edirne Muradiye camisi mihrabındaki mukarnas çiniler bu türe örnek verilebilir.)
♦ a. Esk. giy. Kubbe biçimli bir tür başlık.
—Mim. Düşey bir yüzeyden, üzerindeki daha taşkın bir yüzeye geçerken destek ve süs öğesi olarak kullanılan taş, tuğla ya da mermerden yapılmış, yan yana ve üst üste sıralı küçük prizmatik bindirmelikler. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Mim. Bezeme ve taşıma öğesi olan mukarnaslar, yalnız İslam mimarlığında uygulanmıştır. Bunlar taçkapılarda, şerefe altlarında, mihrap nişlerinde, kornişlerde, tonoz, küresel bingi, tonoz bingi gibi geçiş öğelerinde, nişlerde ve sütun başlıklarında (özellikle OsmanlIlarda) yay gın olarak kullanılmıştır, hatta pencere ve kapı kemerleri silmeleri bile mukarnaslarla süslenmiştir (Bursa Yeşil cami). Mukarnaslar ülkelere ve dönemlere göre değişik biçimler kazanmıştır. Arap mimarisinde yuvarlak hatlı mukarnaslar daha tıkız ve abartmalı bir düzendedir. İran ve Selçuklu mukarnasları geometrik formlardan çok yaprak biçiminde ve yuvarlak çizgilidir. Osmanlı mukarnasları da dönemlere göre farklılıklar gösterir.
Kökeni tartışma konusu olan mukarnas- ların XI. yy. başlarından sonra kullanılmaya başlandığı sanılmaktadır. Bu mimari öğenin ilk örneklerinden biri İranda, Cürcandaki Kümbeti Kâbus'tur (1007). Daha sonra mukarnaslar tüm Akdeniz ülkelerine, Mağrib'e, ispanya'ya değin yayıldı. 1100-1150 arasında, Kahiredeki yapılarda mukarnas süslemeye rastlanır (Seyyide Atike, Muhammet el-Caferi, Seyyide Rukayye, Yahya eş-Şahibi camileri). Anadolu türk mimarlığında da ilk dönemlerden başlayarak cami, medrese, kervansaray, kümbet ve türbelerde yaygın olarak kullanıldı.
Mukarnaslar özellikle taçkapılara hareketli ve anıtsal bir görünüm kazandırır (Tebriz Gök mescit, Kahire Sultan Haşan medresesi, Veramin Mescidi Cuma, Kahire Kayıtbay camisi, Isfahan Mescidi Şah, Divriği Ulu camisi. Konya Karatay medresesi, Niğde Ak medrese, Erzurum Çifteminareli medrese, Sultan hanları, Selçuk Isabey camisi, Bursa Yeşil cami, Edirne Muradiye camisi, İstanbul Firuzağa ve Süleymaniye camileri vd.).
Mihraplar da, mukarnasların yoğun olarak kullanıldığı yapı öğelerindendir (Konya Beyhekim camisi, Kayseri Huanthatun camisi. Develi Ulu camisi, Sinop Alaettin camisi, Ankara Aslanhane camisi, Bursa Şehadet camisi, Gebze Çobanmustafa- paşa camisi, İstanbul Şehzade, Süleymaniye, Selimiye camilerinin mermer mihrapları vb.). Bunların bir bölümü ayrıca zengin çini süslemelidir (Bursa Yeşil cami, Edirne Muradiye camisi, İstanbul Piyale-paşa camisi). OsmanlI mihraplarında mukarnaslar, barok üslubun etkisine değin büyük ölçüde kullanılmıştır.
Mukarnaslarla bezeli bir başka mimari öğe de minare şerefeleridir (bunlar ayrıca taşıma görevini de üstlenir). Pek çok örnek arasında Kahire Sultan Haşan medresesi, Kayıtbay cami medresesi, Bilecik Orhan camisi, Babaeski Şemsipaşa camisi, İstanbul Zalmahmutpaşa camisi, Süleymaniye camisi vd. belirtilebilir. Özellikle osmanlı minarelerinde yaygınlaşan bu tür örnekler arasında zengin çini süslemekleri de vardır (İznik Yeşil cami).
İslam m: iarisinin örtü düzenlerinde ve tonoz, kü.esel bingi, tonoz bingi gibi geçiş öğelerinde de mukarnasların ilginç örnekleriyle karşılaşılmaktadır. Bağdat'taki Zübeyde türbesi'nin mukarnaslı kubbesi çok değişik görünümüyle dikkati çeker. Marakeş'teki Kutubiyye camisi'nin kubbesi içten tümüyle mukarnaslarla bezenmiştir. Tonozlarda ve küresel bingilerde uygulanan örnekler arasında Veramin Mescidi Cuma, Niğde Alaettin camisi, Erzurum Yakutiye medresesi, Edirne Eski cami ile üçşerefeli cami, Amasya Kapıağası medresesi, Süleymaniye camisi belirtilebilir Anadolu'da XIII. yy.'dan başlayarak mukarnasın kullanıldığı bir başka yer sütun başlıklarıdır. Anadolu Selçuklularının çok ayaklı camilerinde, ahşap sütunlar mukar naslı başlıklarla son bulur (Beyşehir Eşref-oğlu camisi, Afyonkarahisar Ulu camisi). Osmanlı mimarisinde de bu türün zengin örnekleri bulunmaktadır (İstanbul Fatih külliyesi tabhanesi, Edirne Bayezit camisi, İstanbul Süleymaniye camisi, Topkapı Karamustafapaşa camisi, Kadırga Sokullu camisi, Babaeski Semizalipaşa camisi, Yeni cami hünkâr mahfili).
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR