obsidien siyah, gri, yeşil, kahverengi ya da kırmızı renklerde olabilen volkanik cam, obsidien, asitli formasyonlarda lavın süratle soğuması...
obsidien
siyah, gri, yeşil, kahverengi ya da kırmızı renklerde olabilen volkanik cam, obsidien, asitli formasyonlarda lavın süratle soğuması sayesinde oluşur (balkan-atlı et al. 1999: 134). ancak obsidien her volkanik alanda değil yalnızca genç volkanik arazilerde görülür (özdoğan 1996: 424). bu yüzden anadolu, zengin obsidien kaynaklarına sahiptir ve g.ö. 14000’lerden beri yakındoğu’nun pek çok yerinde anadolu obsidieni kullanılmaktadır (balkan-atlı et al. 1999: 134). fiziksel ve kimyasal yapısı sayesinde kaynağı en kolay belirlenebilen maddelerden birisidir. bu kolaylık obsidien ticareti rotalarını belirleyebilmeyi ve kullanılan obsidiene göre yakındoğu’yu bölgelere ayırabilmeyi sağlamaktadır. çert ve çakmaktaşı gibi dünyanın pek çok yerinde bol ve yaygın olarak bulunmasa da, kullanıldığı yerlerde lüks bir tüketim maddesi olmayışı, günlük hayatta bolca kullanılması obsidienin arkeologlar için önemini arttırmaktadır (özdoğan 1996: 423-424).
obsidien volkanik bir camdır. ancak çeşitli koşullara göre çok farklı renklerde olabilir.
obsidien, fizyon izleri, obsidien hidrasyonu ve termolüminesans yöntemleriyle tarihlendirilebilir. obsidien atomlarında yüksek oranda alüminyum ve silikon bulunmaktadır ve bu özelliğinden dolayı içinde su ve buharlaşabilen maddeler boldur. yalnızca çok az obsidien örneği oluşum yaşı (jeolojik yaş) olarak 10 000 000 yıldan yaşlıdır ve pek çok örnek 100 000 yıldan daha gençtir (yeğingil 1988: 193-194). bütünüyle camsı yapıda olan taşlar insanlar tarafından alet yapımında kullanılmışlardır[1] ve obsidienin %90-95’i camsı yapıda %5-10’u ise lavlarla yüzeye fışkırmadan önce erimiş ve sonra da kristalleşmiş parçalardan oluşmaktadır. bu kristalleşmiş parçalar kırılganlığı bozarlar (yeğingil 1988: 196).
obsidien kaynağa yakın olan neolitik çağ yerleşmelerinde neredeyse yontma taş aletlerin %95’ine yakınına hammadde olmuştur. ama insanlar kaynağından obsidieni almak yerine, çok zaman dere yataklarında sürüklenerek yuvarlanmış obsidien yığınlarını kullanmışlardır. ticaretin tek ve en önemli nedeni olmasa da, ticaretin ve toplumlar arası iletişimin en önemli kanıtlarından biri olan obsidienin kaynak belirleme çalışmaları kile ve metale göre daha kolaydır. çünkü obsidien kaynakları belirli sayıdadır. kaynak belirleme çalışmalarında x-ışını floresans, nötron aktivasyon analizleri, termolüminesans ve fizyon izleri yöntemleri kullanılmaktadır (yeğingil 1988: 196-199).
YORUMLAR