Mevsimler Mevsimler bir senenin değişik astronomik ve iklimsel özelliklere haiz olan bölümleridir. Orta iklimli paralellerde İlkbaha...
Mevsimler
Mevsimler bir senenin değişik astronomik ve iklimsel özelliklere haiz olan bölümleridir. Orta iklimli paralellerde İlkbahar, Yaz, Güz ve Kış'a ayrılırlar. Kutuplarda ve Kutuplara yakın paralellerde 1 yıl bir tek Yaz ve Kış mevsimi diye ikiye ayrılır. Kutuplarda bununla birlikte 6 ay gece ve 6 ay gündüz olur. Mevsimler, Dünya'nın Güneş çevresinde dönmesi sonucunda, gün ve gecelerin uzunluğuna bağlı olarak belirlenen, senenin dört kısmından her biridir. Dönme sonucu ortaya çıkan farklılık, güneşten alınan ısı miktarının da değişik olmasını doğurur. Mevsimler arası ısı değişmesi, bilhassa ılımlı bölgelerde kendisini en fazla gösterirken, ekvatorda bu oldukça azdır. Kutuplar ise daima soğuktur. Fakat sıcaklıkta, mevsimlere bağlı olarak bir farklılık fark edilir.
Mevsimler, bir senenin değişik astronomik ve iklimsel özelliklere haiz olan bölümleridir. Orta iklimli paralellerde İlkbahar, Yaz, Güz ve Kış'a ayrılırlar. Kutuplarda ve kutuplara yakın paralellerde 1 yıl bir tek Yaz ve Kış mevsimi diye ikiye ayrılır. Kutuplarda bununla birlikte 6 ay gece ve 6 ay gündüz olur.
Mevsimler Dünya'nın kendi dönüşünün, Güneşin çevresinde döndüğü yörünge ile aynı hizada dönmemesinden lanırlar. Bu şekilde yeryüzünden göğe bakıldığında güneş Dünya'nın heryerinde değişik bir yükseklikte gökyüzünden geçer.
"Şimal-kışı" döneminde dünyanın güneyküresi güneşe doğru yöneliktir ve kuzeyküresi daha az Güneş ışığı alır. "Cenup-kışı" döneminde ise dünyanın kuzeyküresi güneşe yöneliktir ve kuzeyde sıcak mevsimler başlar. Doğrusu Dünya'nın kuzeyküresinde yaz başladığı süre güneyküresinde (mesela Cenup Afrika ya da Avustralya'da) kış başlar.
Mevsimler ve Takvim
Mevsimler, ekliptik denilen Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesinin düzlemiyle Dünya'nın dönme ekseninin yapmış olduğu açı sonucu ortaya çıkar. Bu sebeple Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi esnasında şimal ve cenup yarım kürelerin yönelmesi değişiyor. 21 Mart'tan 23 Eylül'e kadar şimal yarım küre, güneye nazaran Güneş'e daha dönüktür ve daha çok Güneş tarafınca ısıtılır. Bu vaziyet 23 Eylül- 21 Mart içinde tersine döner. Bu şekilde şimal yarım küresindeki mevsimlere 21 Mart'tan başlayarak alt taraftaki şeklinde isim verilmiştir:
Mevsimler ve Özellikleri
Yaz Mevsimi
Yaz, en sıcak mevsimdir. Şimal Yarım Küre'de en uzun günler yazda gerçekleşir. Dünya ısıyı depo etmiş olduğu için en sıcak günler çoğu zaman ortalama iki ay sonrasında ortaya çıkar. Sıcak günler Şimal Yarım Küre'de 21 Haziran ile 22 Eylül içinde, Cenup Yarım Küre'de ise 22 Aralık ile 21 Mart arasındadır.
Güz Mevsimi
Güz, yaz ile kış mevsimleri arasındaki mevsimdir. Şimal yarım kürede Eylül, Ekim ve Kasım; cenup yarım kürede ise, Mart, Nisan ve Mayıs aylarına müsavi gelir. Gündüzler kısalır, geceler uzar. Güneş, erken batar. Daha az ısı ve ışık verir. Serin, yağmurlu ve rüzgarlı günlerin sayısı artar. Kış mevsiminin habercisidir.
Kış Mevsimi
Kış, 4 mevsimden biridir. Aralık , Ocak, Şubat, aylarından oluşur. Bu mevsim mevsimlerin en soğuğu olup hava sıcaklığı eksilere doğru düşer ve bu düşmeyle kar ve yağmur yağışı artar. Türkiye'de kış ilk olarak Şimal Şark Anadolu Bölgesi'nde başlayarak batıya doğru ilerler.
İlkbahar Mevsimi
İlkbahar ya da ilkyaz, tabiat döngüsünde kış ile yaz arasındaki mevsimdir. Şimal yarım kürede Mart ve Haziran arasıdır. İlkbaharda ağaçlar çiçek açar, hava sıcaklığı artmaya başlar. Bu mevsimde karların erimesi ve bolca oranda yağışların yağması ile su yatakları olan dereler, göller, göletler ve barajlar su ile usd.
BAKINIZ
Mevsimler bir senenin değişik astronomik ve iklimsel özelliklere haiz olan bölümleridir. Orta iklimli paralellerde İlkbahar, Yaz, Güz ve Kış'a ayrılırlar. Kutuplarda ve Kutuplara yakın paralellerde 1 yıl bir tek Yaz ve Kış mevsimi diye ikiye ayrılır. Kutuplarda bununla birlikte 6 ay gece ve 6 ay gündüz olur. Mevsimler, Dünya'nın Güneş çevresinde dönmesi sonucunda, gün ve gecelerin uzunluğuna bağlı olarak belirlenen, senenin dört kısmından her biridir. Dönme sonucu ortaya çıkan farklılık, güneşten alınan ısı miktarının da değişik olmasını doğurur. Mevsimler arası ısı değişmesi, bilhassa ılımlı bölgelerde kendisini en fazla gösterirken, ekvatorda bu oldukça azdır. Kutuplar ise daima soğuktur. Fakat sıcaklıkta, mevsimlere bağlı olarak bir farklılık fark edilir.
Mevsimler, bir senenin değişik astronomik ve iklimsel özelliklere haiz olan bölümleridir. Orta iklimli paralellerde İlkbahar, Yaz, Güz ve Kış'a ayrılırlar. Kutuplarda ve kutuplara yakın paralellerde 1 yıl bir tek Yaz ve Kış mevsimi diye ikiye ayrılır. Kutuplarda bununla birlikte 6 ay gece ve 6 ay gündüz olur.
Orta iklim- İlkbahar
- Yaz
- Güz
- Kış
Tropika- Kuru sürem
- Nemli sürem
Sağ taraf: Dünyanın Aralık ayında Güneşe karşı pozisyonu. Kuzeyde Kış, Güneyde yaz.
Sol taraf: Dünyanın Haziran ayında Güneşe karşı pozisyonu. Kuzeyde yaz, Güneyde kış.
Mevsimler Dünya'nın kendi dönüşünün, Güneşin çevresinde döndüğü yörünge ile aynı hizada dönmemesinden lanırlar. Bu şekilde yeryüzünden göğe bakıldığında güneş Dünya'nın heryerinde değişik bir yükseklikte gökyüzünden geçer.
"Şimal-kışı" döneminde dünyanın güneyküresi güneşe doğru yöneliktir ve kuzeyküresi daha az Güneş ışığı alır. "Cenup-kışı" döneminde ise dünyanın kuzeyküresi güneşe yöneliktir ve kuzeyde sıcak mevsimler başlar. Doğrusu Dünya'nın kuzeyküresinde yaz başladığı süre güneyküresinde (mesela Cenup Afrika ya da Avustralya'da) kış başlar.
Diyagram (Almanca)
Mevsimler ve Takvim
Mevsimlerin Dağılımları
Mevsimler, ekliptik denilen Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesinin düzlemiyle Dünya'nın dönme ekseninin yapmış olduğu açı sonucu ortaya çıkar. Bu sebeple Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi esnasında şimal ve cenup yarım kürelerin yönelmesi değişiyor. 21 Mart'tan 23 Eylül'e kadar şimal yarım küre, güneye nazaran Güneş'e daha dönüktür ve daha çok Güneş tarafınca ısıtılır. Bu vaziyet 23 Eylül- 21 Mart içinde tersine döner. Bu şekilde şimal yarım küresindeki mevsimlere 21 Mart'tan başlayarak alt taraftaki şeklinde isim verilmiştir:
- İlkbahar, 21 Mart - 22 Haziran
- Yaz, 22 Haziran - 23 Eylül
- Güz, 23 Eylül - 22 Aralık
- Kış, 22 Aralık-21 Mart
Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketleri ve mevsimlerin oluşumu
Mevsimler ve Özellikleri
Yaz Mevsimi
Yaz, en sıcak mevsimdir. Şimal Yarım Küre'de en uzun günler yazda gerçekleşir. Dünya ısıyı depo etmiş olduğu için en sıcak günler çoğu zaman ortalama iki ay sonrasında ortaya çıkar. Sıcak günler Şimal Yarım Küre'de 21 Haziran ile 22 Eylül içinde, Cenup Yarım Küre'de ise 22 Aralık ile 21 Mart arasındadır.
Güz Mevsimi
Güz, yaz ile kış mevsimleri arasındaki mevsimdir. Şimal yarım kürede Eylül, Ekim ve Kasım; cenup yarım kürede ise, Mart, Nisan ve Mayıs aylarına müsavi gelir. Gündüzler kısalır, geceler uzar. Güneş, erken batar. Daha az ısı ve ışık verir. Serin, yağmurlu ve rüzgarlı günlerin sayısı artar. Kış mevsiminin habercisidir.
Kış Mevsimi
Kış, 4 mevsimden biridir. Aralık , Ocak, Şubat, aylarından oluşur. Bu mevsim mevsimlerin en soğuğu olup hava sıcaklığı eksilere doğru düşer ve bu düşmeyle kar ve yağmur yağışı artar. Türkiye'de kış ilk olarak Şimal Şark Anadolu Bölgesi'nde başlayarak batıya doğru ilerler.
İlkbahar Mevsimi
İlkbahar ya da ilkyaz, tabiat döngüsünde kış ile yaz arasındaki mevsimdir. Şimal yarım kürede Mart ve Haziran arasıdır. İlkbaharda ağaçlar çiçek açar, hava sıcaklığı artmaya başlar. Bu mevsimde karların erimesi ve bolca oranda yağışların yağması ile su yatakları olan dereler, göller, göletler ve barajlar su ile usd.
BAKINIZ
Mevsimlerin meydana getirmiş olduğu değişimler nedir?
Mevsimlerin canlılar üstündeki tesirleri nedir?
Yeryüzü Şekillerinin Oluşması
Mevsimler
Dünyanın kendi dönüşünün, güneşin çevresinde döndüğü yörünge ile aynı hizada gerçekleşmesinden lanan, 1 yıl içinde oluşan değişik iklimsel özelliklere haiz olan bölümlerine mevsim ismi verilir. Kutuplarda ve kutuplara yakın paralellerde 1 yıl bir tek, Yaz ve Kış mevsimi şeklinde ikiye ayrılırken, orta iklimli paralellerde yıl, İlkbahar, Yaz, Güz ve Kış isimleri altında dörde ayrılır.
Ekvator ile Yörünge düzlemi içinde 23Ëš27'lık açının bulunması, Yer ekseni ile Yörünge düzlemi içinde 66Ëš33' lık bir açı oluşturur. Bu eğiklik sonucunda, ışınların düşme açısındaki değişikliğe bağlı olarak senelik ısı farkları oluşur ve mevsimler meydana gelir.
Yörünge düzleminin elips şeklinde olması neticesinde, Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı değişiyor. Dünya'nın 3 Ocak tarihinde Güneş'e en yakın duruma gelmesine, Günberi ya da Perihel, 4 Temmuz tarihinde Güneş'e en uzak durumunda olmasına ise, Günöte ya da Afel denir. Güneş'e yaklaşması sonucunda, Güneş'in çekim kuvvetine daha çok maruz kalan Dünya'nın yörüngedeki dönüş hızı artar.
Uzaklaştığında da çekim kuvveti azalacağından yörünge üstündeki dönüş hızı azalır. Bu vaka neticesinde, Şimal Yarımküre'nin 21 Mart ile 23 Eylül arası yaşanmış olan yaz mevsimi, Cenup Yarımküre'nin 23 Eylül ile 21 Mart arası yaşanmış olan yaz mevsiminden 7 gün daha uzun sürerken, 23 Eylül'deki güz ekinoksuna da iki gün geç girilir.
Güneş'in ekvator çizgisine en uzak mesafede olduğu ve yılda iki kez tekrarlandığı zamana, gündönümü denir. Gündönümleri, gündüz ve gecelerin kısalmaya ya da uzamaya başladığı andır. Mevsimlik ısı değişimlerine bağlı olarak da, yüksek ve alçak basınçlar, karalar ve denizler içinde yer değiştirir ve böylelikle aynı anda, değişik yarımkürelerde değişik mevsimler yaşanır.
Yeryüzünde, güneş ışınlarının yılda iki kez dik açı ile geldiği, sıcak kuşağın şimal ve cenup sınırlarını oluşturan ve Ekvator'un 23° 27' şimal ve güneyinden geçmiş olduğu varsayılan iki enlemden her herhangi birine, Dönence ya da Tropika ismi verilir. Enlemlerden Şimal Yarımküre'de olana Yengeç Dönencesi, Cenup Yarınküre'dekine de Oğlak Dönencesi ismi verilir.
21 Aralık olarak kabul edilen Kış Gündönümü'nde, güneş ışınlarının Oğlak Dönencesi'ne dik gelmesiyle günler, Şimal Yarımküre'de uzamaya, Cenup Yarımküre'de ise kısalmaya başlar. Gene bu vaka sonucunda, dönence üstünde bulunan karaların iç kısımları, Dünya'nın en sıcak bölgeleri haline gelir, Şimal Kutup Dairesi'nde bir tek senenin bu günü 24 saat süreyle gece, Cenup Kutup Dairesi'nde ise 24 saat süreyle gündüz yaşanır. Cenup Yarımküre'de yaz, Şimal Yarımküre'de kış mevsiminin başlangıcıdır. Güneş ışınlarının Yengeç Dönencesi'ne dik geldiği 21 Haziran'da , Şimal Yarımküre'de en uzun gündüz, Cenup Yarımküre'de ise en uzun gece yaşanır. Bu tarihte, güneş ışınlarının atmosferde katettiği yolun en kısa olduğu yer Yengeç Dönencesi'dir. Şimal Kutup Kuşağı'nın aydınlık, Cenup Kutup Kuşağı'nın da karanlık daire içinde olduğu bu tarihten sonrasında Şimal Yarımküre'de gündüzler kısalmaya yaz gündönümü, Cenup Yarımküre'de ise uzamaya kış gündönümü başlar. 21 Mart ve 23 Eylül günlerinde Güneş ışınlarının Ekvator'a dik gelmesiyle, bahar mevsimleri iki yarımküre için de başlamış olur. Bu tarihler, Şimal Yarımküre'de ilkbaharın, Cenup Yarımküre'de sonbaharın başlangıcı olarak kabul edilir. Bu zamanda Dünya'daki durgun sularda gel-gitler artar. 21 Mart Şimal Kutup Noktası'nda, 23 Eylül de Cenup Kutup Noktası'nda, 6 aylık gündüzün başlangıç tarihleridir. Tüm Dünya'da gece ve gündüz süreleri eşittir ve Güneş, ekinokslarda tam doğudan doğup, tam garptan batar.
Dünyanın kendi dönüşünün, güneşin çevresinde döndüğü yörünge ile aynı hizada gerçekleşmesinden lanan, 1 yıl içinde oluşan değişik iklimsel özelliklere haiz olan bölümlerine mevsim ismi verilir. Kutuplarda ve kutuplara yakın paralellerde 1 yıl bir tek, Yaz ve Kış mevsimi şeklinde ikiye ayrılırken, orta iklimli paralellerde yıl, İlkbahar, Yaz, Güz ve Kış isimleri altında dörde ayrılır.
Ekvator ile Yörünge düzlemi içinde 23Ëš27'lık açının bulunması, Yer ekseni ile Yörünge düzlemi içinde 66Ëš33' lık bir açı oluşturur. Bu eğiklik sonucunda, ışınların düşme açısındaki değişikliğe bağlı olarak senelik ısı farkları oluşur ve mevsimler meydana gelir.
Uzaklaştığında da çekim kuvveti azalacağından yörünge üstündeki dönüş hızı azalır. Bu vaka neticesinde, Şimal Yarımküre'nin 21 Mart ile 23 Eylül arası yaşanmış olan yaz mevsimi, Cenup Yarımküre'nin 23 Eylül ile 21 Mart arası yaşanmış olan yaz mevsiminden 7 gün daha uzun sürerken, 23 Eylül'deki güz ekinoksuna da iki gün geç girilir.
Güneş'in ekvator çizgisine en uzak mesafede olduğu ve yılda iki kez tekrarlandığı zamana, gündönümü denir. Gündönümleri, gündüz ve gecelerin kısalmaya ya da uzamaya başladığı andır. Mevsimlik ısı değişimlerine bağlı olarak da, yüksek ve alçak basınçlar, karalar ve denizler içinde yer değiştirir ve böylelikle aynı anda, değişik yarımkürelerde değişik mevsimler yaşanır.
Yeryüzünde, güneş ışınlarının yılda iki kez dik açı ile geldiği, sıcak kuşağın şimal ve cenup sınırlarını oluşturan ve Ekvator'un 23° 27' şimal ve güneyinden geçmiş olduğu varsayılan iki enlemden her herhangi birine, Dönence ya da Tropika ismi verilir. Enlemlerden Şimal Yarımküre'de olana Yengeç Dönencesi, Cenup Yarınküre'dekine de Oğlak Dönencesi ismi verilir.
21 Aralık olarak kabul edilen Kış Gündönümü'nde, güneş ışınlarının Oğlak Dönencesi'ne dik gelmesiyle günler, Şimal Yarımküre'de uzamaya, Cenup Yarımküre'de ise kısalmaya başlar. Gene bu vaka sonucunda, dönence üstünde bulunan karaların iç kısımları, Dünya'nın en sıcak bölgeleri haline gelir, Şimal Kutup Dairesi'nde bir tek senenin bu günü 24 saat süreyle gece, Cenup Kutup Dairesi'nde ise 24 saat süreyle gündüz yaşanır. Cenup Yarımküre'de yaz, Şimal Yarımküre'de kış mevsiminin başlangıcıdır. Güneş ışınlarının Yengeç Dönencesi'ne dik geldiği 21 Haziran'da , Şimal Yarımküre'de en uzun gündüz, Cenup Yarımküre'de ise en uzun gece yaşanır. Bu tarihte, güneş ışınlarının atmosferde katettiği yolun en kısa olduğu yer Yengeç Dönencesi'dir. Şimal Kutup Kuşağı'nın aydınlık, Cenup Kutup Kuşağı'nın da karanlık daire içinde olduğu bu tarihten sonrasında Şimal Yarımküre'de gündüzler kısalmaya yaz gündönümü, Cenup Yarımküre'de ise uzamaya kış gündönümü başlar. 21 Mart ve 23 Eylül günlerinde Güneş ışınlarının Ekvator'a dik gelmesiyle, bahar mevsimleri iki yarımküre için de başlamış olur. Bu tarihler, Şimal Yarımküre'de ilkbaharın, Cenup Yarımküre'de sonbaharın başlangıcı olarak kabul edilir. Bu zamanda Dünya'daki durgun sularda gel-gitler artar. 21 Mart Şimal Kutup Noktası'nda, 23 Eylül de Cenup Kutup Noktası'nda, 6 aylık gündüzün başlangıç tarihleridir. Tüm Dünya'da gece ve gündüz süreleri eşittir ve Güneş, ekinokslarda tam doğudan doğup, tam garptan batar.
MEVSİMLER VE ÖZELLİKLERİ
Mevsimler güneşin gün dönümü ve gece gündüz eşitliği noktaları arasından geçişleri arasındaki sürelerdir. Mev-simlerin oluşmasının temel sebebi eksen eğikliği ve Dünya'nın Güneş çevresindeki hareketidir. Her iki yarım kürede de mevsimler birbirinin tersi olarak yaşanır. KYK yazı yaşarken, GYK kışı yaşamaktadır. Aynı şekilde birinde sonbaharı yaşanırken öbürü de ilkbahar yaşanır. Dünya'nın eksen eğikliği ve senelik hareketine bağlı olarak dört mühim gün ortaya çıkar. Bu günler mevsim başlangıcı olduğundan Gündönümü ismi da verilir. 21 Mart ve 23 Eylül Ekinoks tarihleri, 21 Aralık ve 21 Haziran Solstis tarihleridir. Eğer eksen eğikliği olmasaydı, Dünya güneş çevresinde do-lanırken, güneş ışınlarının yere düşme açısı değişmeyecek, ısı değişimleri gerçekleşmeyecek, böylelikle mevsimler de oluşmayacaktı. Gündönüm (solstis) tarihleri gündüz sürelerinin uzamaya ya da kısalmaya döndüğü tarihlerdir.
Ekinoks tarihleri ise güneş ışınlarının ekvatora dik düşmüş olduğu ve tüm bütün ülkelerce gece ve gündüz sürelerinin eşit olduğu tarihlerdir.
21 MART (İLKBAHAR EKİNOKSU)
Dünya'nın yörünge üstündeki konumu sebebiyle eksen eğikliğinin tesiri ortadan kalkar ve güneş ışınları ekvatora dik gelir.
1. Güneş ışınları ekvatora dik düşer.
2. Tüm bütün ülkelerce gece ve gündüz eşitliği yaşanır.
3. Güneş her iki kutuptan da görünür. KKN'nda güneş doğmaya; GKN'nda güneş batmaya başlar.
4. Şimal Yarım Küre'de ilkbahar, Cenup Yarım Küre'de güz başlangıcıdır.
5. Aydınlanma çemberi kutup noktalarından teğet geçer.
6. Şimal Yarım Küre'de gündüzler gecelerden; Cenup Yarım Küre'de geceler gündüzlerden daha uzun olur.
7. Bir boylam üstündeki tüm noktalarda güneş aynı anda doğup, aynı anda batar.
8. Gölge boyu ekvatorda 0, Ekvatorla 45° enlemi içinde cismin boyu gölgenin boyundan büyük, 45° enlemlerinde cismin boyu gölge boyuna eşit, 45°-90° enlemleri içinde ise gölge boyu cismin boyundan uzundur.
21 HAZİRAN (YAZ SOLSTİSİ)
Dünya'nın yörünge üstündeki konumu ve eksen eğikliği sebebiyle KYK güneşe dönüktür ve güneş ışınları Yengeç Dönencesine dik gelir.
1. Güneş ışınları Yengeç Dönencesine dik düşer.
2. Ekvatordan güneye gidildikçe geceler uzar, gündüzler kısalır.
3. Ekvatordan kuzeye gidildikçe gündüzler uzar, geceler kısalır.
4. Şimal Yarım Küre'de yaz, Cenup Yarım Küre'de kış başlangıcıdır.
5. Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.
6. Şimal Kutup Dairesi'nin tamamı güneşi görürken, Cenup Kutup Dairesi'nin tamamı karanlıkta kalır.
7. Güneş KYK'nde ufuk düzlemi üstündeki en yüksek, GYK'nde en alçak konumuna gelir.
8. Gölge boyu KYK'nde en kısa, GYK'nde en uzun durumdadır.
9. KYK'de en uzun gündüz, en kısa gece; GYK'de en kısa gündüz, en uzun gece yaşanır.
10. Bu tarihten sonrasında KYK'de gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya; GYK'de gündüzler uzamaya, geceler kısalmaya başlar.
11. Bu tarihten sonrasında KYK'de güneş ışınlarının geliş açıları küçülmeye; GYK'de büyümeye başlar.
23 EYLüL (SONBAHAR EKİNOKSU)
Dünya'nın yörünge üstündeki konumu sebebiyle eksen eğikliğinin tesiri ortadan kalkar ve güneş ışınları ekvatora dik gelir.
1. Güneş ışınları ekvatora dik düşer.
2. Tüm bütün ülkelerce gece ve gündüz eşitliği yaşanır.
3. Güneş her iki kutuptan da görünür. KKN'nda güneş batmaya; GKN'nda güneş doğmaya başlar.
4. Şimal Yarım Küre'de güz, Cenup Yarım Küre'de ilkbahar başlangıcıdır.
5. Aydınlanma çemberi kutup noktalarından teğet geçer.
6. Şimal Yarım Küre'de geceler gündüzlerden; Cenup Yarım Küre'de gündüzler gecelerden daha uzun olur.
7. Bir boylam üstündeki tüm noktalarda güneş aynı anda doğup, aynı anda batar.
8. Gölge boyu ekvatorda 0, Ekvatorla 45° enlemi içinde cismin boyu gölgenin boyundan büyük, 45° enlemlerinde cismin boyu gölge boyuna eşit, 45°-90° enlemleri içinde ise gölge boyu cismin boyundan uzundur.
21 ARALIK (KIŞ SOLSTİSİ)
Dünya'nın yörünge üstündeki konumu ve eksen eğikliği sebebiyle GYK güneşe dönüktür ve güneş ışınları Oğlak Dönencesine dik gelir.
1. Güneş ışınları Oğlak Dönencesine dik düşer.
2. Ekvatordan kuzeye gidildikçe geceler uzar, gündüzler kısalır.
3. Ekvatordan güneye gidildikçe gündüzler uzar, geceler kısalır.
4. Şimal Yarım Küre'de kış, Cenup Yarım Küre'de yaz başlangıcıdır.
5. Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.
6. Cenup Kutup Dairesi'nin tamamı güneşi görürken, Şimal Kutup Dairesi'nin tamamı karanlıkta kalır.
7. Güneş GYK'nde ufuk düzlemi üstündeki en yüksek, KYK'nde en alçak konumuna gelir.
8. Gölge boyu GYK'nde en kısa, KYK'nde en uzun durumdadır.
9. GYK'de en uzun gündüz, en kısa gece; KYK'de en kısa gündüz, en uzun gece yaşanır.
10. Bu tarihten sonrasında GYK'de gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya; KYK'de gündüzler uzamaya, geceler kısalmaya başlar.
11. Bu tarihten sonrasında GYK'de güneş ışınlarının geliş açıları küçülmeye; KYK'de büyümeye başlar.
NOT 1: 21 Mart-23 Eylül tarihleri içinde Şimal Kutup Noktası 6 ay gündüz, Cenup Kutup Noktasında ise 6 ay gece yaşanır. 21 Eylül-23 Mart tarihleri içinde Şimal Kutup Noktası 6 ay gece, Cenup Kutup Noktasında ise 6 ay gündüz yaşanır.
NOT 2: Güneş ışınları dönenceler arasındaki her noktaya yıl içinde iki kez dik düşerken, dönencelere bir kez dik düşer.
Güneş Işınlarının Geliş Açısının Hesaplanması:
1. Güneş ışınlarının hangi enleme dik düşmüş olduğu bilinecek.
2. Düşme açısı sorulan yerin enlemi ile güneş ışınlarının dik düşmüş olduğu nokta arasındaki enlem farkı bulunacak.
3. Bulunan enlem farkı 90° den çıkarılacak.
Örnek:
Cenup Yarım Küre'de gündüzlerin kısalmaya başladığı tarihte Türkiye'nin en kuzeyine güneş ışınları kaç derecelik açı ile düşer.
Cevap:
Bu tarih 21 Aralıktır ve güneş ışınları Oğlak Dönencesine dik düşer.
42 + 23 = 65
90 - 65 = 25 21
Aralık tarihinde Türkiye'nin en kuzeyi olan 42° şimal enlemine güneş ışınları 25° lik bir açıyla düşerler.
Gece - Gündüz Şartları:
1. Eğer Dünya'nın günlük hareketi olmasa devamlı bir yüzünde gündüz bir yüzünde gece yaşanırdı.
2. Dünya'nın senelik hareketi ve eksen eğikliği sebebiyle gece gündüz devamlı uzayıp kısalır.
- Ekvatorda yıl süresince 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır.
- Türkiye'de gece gündüz arasındaki fark 16 saate 8 saat olarak yazla kış içinde değişiyor.
- 66° 33' enleminde 24 saat gece ve 24 saat gündüz yaşanır.
- 90° enleminde ise 6 ay gece ve 6 ay gündüz yaşanır.
4. 21 Aralıkta Şimal Kutup Noktası'na gidildikçe gündüzler kısalır, Cenup Kutup Noktası'na gidildikçe gündüzler uzar. 21 Haziran tarihinde ise tam tersi yaşanır.
5. Dünya'nın dönüş hızının kutuplara doğru gittikçe yavaşlamasından dolayı, Güneş'in doğma ve batma süreleri kutuplara doğru gittikçe uzar.
Mevsimler
Mevsim değişikliklerine (ilkÂbahar, yaz, güz ve kış) neden olan niçin, Dünya'nın dönme ekseninin eğik olmasıdır. Dünya'nın dönme ekseni, Şimal ve Cenup Kutup noktalarından geçmiş olduğu varsayılan düşsel çizgidir. Dönme ekseni ile Dünya'nın GüÂneş'in çevresinde izlediği yörünge düzlemi arasındaki açı dik (90°) değildir, 66 aşama 33 saniyedir (66° 33'); şu demek oluyor ki Dünya'nın dönme
ekseni ile düşey doğrultu içinde 23 aşama 27 dakikalık (23° 27') bir açı vardır. Bu nedenle Dünya Güneş'in çevresinde dolanırÂken Şimal Kutbu ilkin Güneş'e doğru, sonrasında da ters yöne yatar. Bu değişme mevsimleri doğurur. Şimal Kutbu Güneş'e eğikken, Cenup Kutbu ters yöne eğiktir. Bunun sonuÂcunda da, ekvatorun kuzeyi yaz mevsiminÂdeyken, güneyi kış mevsimini yaşar ya da tersi olur. İlkbahar ya da bahar ve güz ya da sonbahar için de aynı vaziyet geçerlidir.
Yaz ve kış arasındaki ısı değişikliğinin başlıÂca sebebi, gene bu eksen eğikliğinin bir sonucu olarak güneş ışınları ile Dünya yüzeyi arasındaki açının değişmesidir. Güneş ışınları Dünya yüzeyine dik olarak düştüğünde, şu demek oluyor ki Güneş tam tepedeyken, ısı en yüksek düzeyinde olur. Gündüz ve gece uzunluklarıÂnın değişmesi de, kış ve yaz mevsimleri arasındaki ısı farkı üstünde bir seviyede etkili olur.
Ekvatora yakın kesimlerde, gelen güneş ışınlarının açısı fazlaca değişmez. Buralarda mevsim sıcaklıkları içinde çok büyük farkÂlar yoktur, ama öte taraftan bir çok yerde tertipli olarak kurak ve yağışlı mevsimler yaşanır.
Şimal Kutbu Güneş'e doğru yatıkken, ekvaÂtorun kuzeyindeki bölgeler yaz mevsimini yaşar. Ekvatorun kuzeyinde en uzun gündüz, şu demek oluyor ki en kısa gece ortalama 21 Haziran'a rastlar. Yaz gündönümü denen bu tarihte güneş ışınları Yengeç dönencesinde yeryüzüne dik açıyla düşer. Ekvatorun kuzeyindeki yerlerde en kısa gündüz ya da en uzun gece ortalama 21 Aralık'ta yaşanır. Kış gündönümü denen bu tarihte güneş ışınları Oğlak dönencesinde yeryüzüne dik açıyla düşer. 21 Aralık, ekvatorun güneyi için yaz gündönümü tarihidir. Cenup yarıkürede yaÂşanan en kısa gündüz, şu demek oluyor ki kış gündönümü, şimal yarıkürenin yaz gündönümüne rastlar.
Şimal Kutup Dairesi'nin kuzeyi ile Cenup Kutup Dairesi'nin güneyinde kalan yerlerde Güneş kimi süre asla batmaz; Güneş'in devamlı olarak görüldüğü dönemlerin süresi (Şimal ve Cenup Kutup daireleri üstünde), 24 saat ile (kutup noktalarında) altı ay arasınÂda değişiyor. Bu olguya gece yarısı güneşi denir. Kuramsal olarak, kutup noktalarında altı ay gündüz, altı ay gece yaşanır.
Yaz gündönümünde, gündüz geceden daha uzun sürer. Kışın bunun tersi olur. Gündüz ile gecenin eşit uzunlukta olduğu tarihlere üım denir. Gündüz gece eşitliği, gündönümleri arasındaki bir tarihte gerçekleşir; bu tarihlerÂde Dünya'nın dönme ekseni, ne Güneş'e doğru, ne de ters yöne eğiktir. Bundan dolayı gündüz ve gece dünyanın her yerinde eşit uzunlukta yaşanır. Bahar ılımı ya da bahar dönümü şimal yarıkürede ortalama 21 Mart'a, cenup yarıkürede ise ortalama 22 Eylül'e rastÂlar. Sonbahar ılımı ya da sonbahar dönümü ise cenup yarıkürede 21 Mart'ta, şimal yarıkürede 22 Eylül'de yaşanır.
Mevsim sıcaklıklarını belirleyen etmenlerÂden birisi de, o bölgenin denizden uzaklığıdır. Adalarda ya da kıtaların denize yakın kesimÂlerinde, mevsimler arasındaki ısı farkı, karaların iç kesimlerine oranla daha azdır. Çünkü su yavaş ısınır ve yavaş soğur; bunun sonucunda da denize yakın kesimlerde sıcakÂlık fazla değişmez. Bir başka etmen de yükÂsekliktir. Aslına bakarsak Dünya'ya düşen güneş ışığıÂnın sertliği ve süresi yüksekliğe bağlı olarak değişmez; ama gene de deniz düzeyinden yükseldikçe ısı düşer. Bu nedenle yüksek kesimlerde yazlar daha serin, kışlar ise daha soğuk geçer.
Mevsim değişimleri canlılar üstünde de etkili olur. Bir sürü kuş ya da başka hayvan türü beslenmek ve çoğalmak için tertipli olarak göç eder. Besinin az bulunmuş olduğu kış aylarında yaşamını sürdürmek için kış uykuÂsuna yatan hayvan türleri vardır. Bitkiler de mevsimlere bağlı olarak değişimler gösterir. İlkbaharın gelişiyle bitkilerde özsu akışı başÂlar ve böylelikle çiçekler ve yapraklar besleneÂrek açar. Sonbaharda ise bitkinin özsuyunun kışın beslenebilmesi için lüzumlu olan maddeÂler köklerde toplanır.
Şehir insanı, mevsim değişikliklerinden pek etkilenmeden yaşamını sürdürebilir; olsa olÂsa, kış çok soğuk geçiyorsa birazcık söylenir; tatilde iyi bir yaz geçirmişse sevinir. Ama, bir ziraatçi için tüm mevsimler önemlidir. ÇiftçiÂler mevsimleri özenle izlerler, çabalama takÂvimlerini buna nazaran düzenlerler, toprağı ne süre süreceklerine, ne süre ekip ne zaÂman biçeceklerine buna nazaran karar verirler.
Temel Britannica
Mevsim değişikliklerine (ilkÂbahar, yaz, güz ve kış) neden olan niçin, Dünya'nın dönme ekseninin eğik olmasıdır. Dünya'nın dönme ekseni, Şimal ve Cenup Kutup noktalarından geçmiş olduğu varsayılan düşsel çizgidir. Dönme ekseni ile Dünya'nın GüÂneş'in çevresinde izlediği yörünge düzlemi arasındaki açı dik (90°) değildir, 66 aşama 33 saniyedir (66° 33'); şu demek oluyor ki Dünya'nın dönme
Yaz ve kış arasındaki ısı değişikliğinin başlıÂca sebebi, gene bu eksen eğikliğinin bir sonucu olarak güneş ışınları ile Dünya yüzeyi arasındaki açının değişmesidir. Güneş ışınları Dünya yüzeyine dik olarak düştüğünde, şu demek oluyor ki Güneş tam tepedeyken, ısı en yüksek düzeyinde olur. Gündüz ve gece uzunluklarıÂnın değişmesi de, kış ve yaz mevsimleri arasındaki ısı farkı üstünde bir seviyede etkili olur.
Ekvatora yakın kesimlerde, gelen güneş ışınlarının açısı fazlaca değişmez. Buralarda mevsim sıcaklıkları içinde çok büyük farkÂlar yoktur, ama öte taraftan bir çok yerde tertipli olarak kurak ve yağışlı mevsimler yaşanır.
Şimal Kutbu Güneş'e doğru yatıkken, ekvaÂtorun kuzeyindeki bölgeler yaz mevsimini yaşar. Ekvatorun kuzeyinde en uzun gündüz, şu demek oluyor ki en kısa gece ortalama 21 Haziran'a rastlar. Yaz gündönümü denen bu tarihte güneş ışınları Yengeç dönencesinde yeryüzüne dik açıyla düşer. Ekvatorun kuzeyindeki yerlerde en kısa gündüz ya da en uzun gece ortalama 21 Aralık'ta yaşanır. Kış gündönümü denen bu tarihte güneş ışınları Oğlak dönencesinde yeryüzüne dik açıyla düşer. 21 Aralık, ekvatorun güneyi için yaz gündönümü tarihidir. Cenup yarıkürede yaÂşanan en kısa gündüz, şu demek oluyor ki kış gündönümü, şimal yarıkürenin yaz gündönümüne rastlar.
Şimal Kutup Dairesi'nin kuzeyi ile Cenup Kutup Dairesi'nin güneyinde kalan yerlerde Güneş kimi süre asla batmaz; Güneş'in devamlı olarak görüldüğü dönemlerin süresi (Şimal ve Cenup Kutup daireleri üstünde), 24 saat ile (kutup noktalarında) altı ay arasınÂda değişiyor. Bu olguya gece yarısı güneşi denir. Kuramsal olarak, kutup noktalarında altı ay gündüz, altı ay gece yaşanır.
Yaz gündönümünde, gündüz geceden daha uzun sürer. Kışın bunun tersi olur. Gündüz ile gecenin eşit uzunlukta olduğu tarihlere üım denir. Gündüz gece eşitliği, gündönümleri arasındaki bir tarihte gerçekleşir; bu tarihlerÂde Dünya'nın dönme ekseni, ne Güneş'e doğru, ne de ters yöne eğiktir. Bundan dolayı gündüz ve gece dünyanın her yerinde eşit uzunlukta yaşanır. Bahar ılımı ya da bahar dönümü şimal yarıkürede ortalama 21 Mart'a, cenup yarıkürede ise ortalama 22 Eylül'e rastÂlar. Sonbahar ılımı ya da sonbahar dönümü ise cenup yarıkürede 21 Mart'ta, şimal yarıkürede 22 Eylül'de yaşanır.
Mevsim sıcaklıklarını belirleyen etmenlerÂden birisi de, o bölgenin denizden uzaklığıdır. Adalarda ya da kıtaların denize yakın kesimÂlerinde, mevsimler arasındaki ısı farkı, karaların iç kesimlerine oranla daha azdır. Çünkü su yavaş ısınır ve yavaş soğur; bunun sonucunda da denize yakın kesimlerde sıcakÂlık fazla değişmez. Bir başka etmen de yükÂsekliktir. Aslına bakarsak Dünya'ya düşen güneş ışığıÂnın sertliği ve süresi yüksekliğe bağlı olarak değişmez; ama gene de deniz düzeyinden yükseldikçe ısı düşer. Bu nedenle yüksek kesimlerde yazlar daha serin, kışlar ise daha soğuk geçer.
Mevsim değişimleri canlılar üstünde de etkili olur. Bir sürü kuş ya da başka hayvan türü beslenmek ve çoğalmak için tertipli olarak göç eder. Besinin az bulunmuş olduğu kış aylarında yaşamını sürdürmek için kış uykuÂsuna yatan hayvan türleri vardır. Bitkiler de mevsimlere bağlı olarak değişimler gösterir. İlkbaharın gelişiyle bitkilerde özsu akışı başÂlar ve böylelikle çiçekler ve yapraklar besleneÂrek açar. Sonbaharda ise bitkinin özsuyunun kışın beslenebilmesi için lüzumlu olan maddeÂler köklerde toplanır.
Şehir insanı, mevsim değişikliklerinden pek etkilenmeden yaşamını sürdürebilir; olsa olÂsa, kış çok soğuk geçiyorsa birazcık söylenir; tatilde iyi bir yaz geçirmişse sevinir. Ama, bir ziraatçi için tüm mevsimler önemlidir. ÇiftçiÂler mevsimleri özenle izlerler, çabalama takÂvimlerini buna nazaran düzenlerler, toprağı ne süre süreceklerine, ne süre ekip ne zaÂman biçeceklerine buna nazaran karar verirler.
Temel Britannica
MEVSİM a. (ar. mevsim).
1. Senenin, ılım noktaları ve gündönümleriyle ayrılan dört kısmından her birisi. (Bk. ansikl. böl. Gökbil.)
2. iklim, atmosfer koşullan açısından ele alınan senenin bu bölümlerinden herhangi herhangi birine uygun tabiat vakaları: Mevsim uzun sürdü. 
3. Yıl içinde kimi atmosfer vakalarıyla belirlenen dönem: Yağmur mevsimi. Kurak mevsim.
4. Yıl içinde kimi toprak ürünlerinin ortaya çıkıp olgunlaştığı, kimi tarımsal çalışmaların alışılagelmiş bir şekilde yapıldığı, belirgin bir bölümde yaşayan hayvanların kimi özelliklerinin ortaya çıkmış olduğu dönem: Çilek mevsimi. Ekin mevsimi. Zeytin mevsimi. Yavrulama mevsimi.
5. Yıl içinde belirgin aralıklarla yinelenen etkinlikler periyodu: sürem: Tiyatro mevsimi eylülde başlıyor. Av mevsimi. Gezim mevsimi.
6. Belirgin bir kesim için yıl içinde etkinliğin çoğu zaman en ust düzeye ulaştığı süre ve bu etkinlikten elde edilmiş sonuçlar: Bu bölgenin turizmcileri için mevsim mayısta başlar, ekimde biter. Tekstil ürünü ihraç edenler için fena bir mevsim oldu. Bu aylar ticarette ölü mevsimdir.
7. Mevsim sonu ucuzluğu, mevsimin bitmesi sebebiyle o mevsime ait elbise modellerinde uygulanan fiyat indirimi.
—Esk. Mevsimi bahar, ilkbahar. || Mevsimi baran, yağmur mevsimi. || Mevsimi harif, güz. || Mevsimi sayf, yaz. || Mevsimi sifad, hayvanların çiftleşme zamanı. || Mevsimi şita, kış: "Mevsimi şifâda irantleri fırsat düşürdükçe izac etmek için..." (Ahmet Mithat, XIX. yy.).
—Coğ. Mevsim rüzgârları - MUSON.
—Ikt. Ölü mevsim, bir tecim, bir endüstri vb. alanlarda etkinliğin çok zayıf olduğu dönem.
—Istat. Mevsim etkisinden arındırma, gözlenen tutumsal olaylardan mevsim bileşenini ayıklamak suretiyle bir süre serisine uygulanan istatistik işlemi. (Bk. ansikl. böl.) || Mevsim profili, üç aylık ya da aylık bir indeksi, mevsimlik dalgalanmalardan arındırmaya yarayan, 1 yıllık 4 ya da 12 katsayının tümü.
—Zool. üreme mevsimi, senenin, çiftleşme öncesinde kur yapma törenlerinin ve çiftleşmelerin gerçekleştiği periyodu. (Mevsim farklılıkları olan yörelerde yaşayan memelilerde ve kuşlarda, üreme mevsimi çoğu zaman ilkbaharda, kimi zaman de sonbaharın başındadır.)
—Zootekn. Mevsim dışı üretim, memeli hayvanların, bilhassa koyunların düzgüsel çiftleşme mevsimi haricinde doğurmasını sağlama yöntemi (bilhassa yoğun koyun üretiminde makbu| bir yöntemdir).
—ANSİKL. Gökbil. insanoğlu, çok eskiden, averaj ısı değişimlerine nazaran yılı mevsimlere bölmüşlerdi. Hintliler'in, Araplar'ın, sonrasında Yunanlılar'ın yılı ilkbahar, yaz ve kış olmak suretiyle üç mevsime ayırmalarına rağmen, Şimal halklarına nazaran yalnız iki mevsim vardı: yaz ve kış. Varro tarafınca ortaya atılan sekiz mevsimlik acayip bir sistem göz önüne alınmazsa, sonbaharı, ilk kez mevsimler arasına katan Yunanlılardır; bir süre sonra, Romalılar ve Galyalılar da bu sistemi benimsemiş ve kullanmışlardır.
Averaj sıcaklığın bağlı olduğu temel unsur, Güneş'in gündüz süresince ufkun üstünde çıkmış olduğu yüksekliktir. Demek ki, böylelikle iki ılım' noktası hatıra (y>, bulunulan
yerin enlemi olmak suretiyle, Güneş'in boylam yüksekliği 90° -yiye eşit) ile iki gündönümü anını (e açısı, ekvator ve tutulum düzlemleri arasındaki açı olmak suretiyle, Güneş'in boylam yüksekliği 90° -y> +c ve 90° -y> -c'a eşit) mevsimlerin başlangıcı olarak kabul etmek mantıklıdır.
Yer'in yörüngesi çembersel ve bu yörünge üstündeki hızı düzgün olsaydı tüm mevsimlerin süresi bir olacaktı. Ama bu yörünge eliptik olduğuna ve büyük ekseni, kendi düzlemi içinde döndüğüne nazaran, büyük eksenin doğru yönde dönmesinin ve hareket" tesiri alt kısmındaki ılım noktaları çizgisinin ters yönde dönmesinin etkisiyle. Yerberi" boylamı yılda ortalama 1' artar.
Yerberinin boylamı bugün ortalama 102° 39' 'dır. Buradan, mevsimlerin tanımı ve süresi için, alt taraftaki değerler elde edilir:
Mevsimler (Şimal yarıküre)
1. ilkbahar
2. Yaz
3. Güz 4 Kış
En uzun mevsimin kış olduğu Cenup yarıküredeki mıntıkalar için bu veriler tersine çevrilmelidir; bu nedenle de Cenup yarıküre, averaj olarak, Şimal yarıkü
re'den birazcık daha az sıcaktır.
Yerberinin, ilkbahar noktasına nazaran hareketinden dolayı, mevsimlerin süresi yavaş bir değişikliğe uğrar. I.S. 1250 senesinde, yerberi noktası kış gündönümüyle çakışıyordu. Güz süresiyle kışınki, ilkbahar süresiyle de yazınki eşitti. Ortalama 4 500 yıl içinde, yerberi noktası ilkbahar noktasıyla çakışacak ve bunun sonucunda da, ilkbahar ile kışın, yaz ile sonbaharın süreleri eşitlenecektir.
Kutup dairesinin ötesinde bulunan bölgelerde, Güneş, art arda altı ay ufkun üstünde, altı ay da ufkun altında kalır.
Yörüngenin dışmerkezliği sebebiyle Yer-Güneş uzaklıklarında ortaya çıkan ufak farklar, ergonomik olarak averaj sıcaklıkları etkilemez (Yer'in Güneş'ten en uzak olduğu süre şimal yazı sırasındadır).
Mevsimlerin mekanizması, dönme ekseni yörünge düzlemine dik olmayan tüm gezegenlerde aynıdır; gezegen yörüngesinin dışmerkezliği ne kadar ufak olursa, bu mevsimlerin süresi de o denli birbirine yakındır.
—ikonogr. Ovidius'a nazaran, Mevsimler, kendilerine birlikte rol alan Saatler, Günler, Aylar, Yıl ve Yüzyıllarla beraber Güneş'in tahtının yanında yer alırlar. Antikçağ mozaiklerinde, mevsimler, ortasında Dionysos ya da Güneş otomobili figürü bulunan bir mekânın dört köşesinde yer edinen ve başlarında sırasıyla çiçek, buğday başağı, asmadalı ve kuru dallardan birer taç taşıyan dört insan büstüyle temsil edilirlerdi. Yunan-latin panteonunun bir takım tanrıları, mevsimlerle ilişkiliydi: Flora, Ceres, Bacchus ve Saturnus. Ortaçağ tezhipçileri ve heykeltıraşları, aylarla" ilgili işleri göstermeyi tercih ettiler. Alegori, Botticelli'de (ilkbahar, Uffizi), bir süre sonra Romanelli'de (Louvre'daki Mevsimler salonu'nun kubbesi) ve Versailies parkının güneş mitiyle ilgili heykellerinde (Mevsim tanrılarıyla dekorlandırılmış 4 havuz: Le Brun'ün modellerine nazaran, Tuby, Regnaudin, Marsy kardeşler ve Girardon'un kurşundan heykelleri) tekrardan ortaya çıktı. Kendine özgü üslubuyla Arcimboldo ve Kadife Bruegel'de (H. van Balen'in figürleriyle görünüm resimleri, Yeni Şato, Bayreuth) mevsim alegorileri yaptılar. Poussin (Louvre'daki dört tablosunda), Tevrat simgeciliğiyle yüklü görüntüler ve görünüm resimleri çizdi. Lancret, Muette şatosu (Louvre) için hoş fanteziler resmetti. Daha yakın tarihlerde, Millet, mevsimleri ve işleri canlandıran bir takım görünüm resmi verdi; Puvis de Chavan- nes, Yaz ve Kış'ı (Belediye sarayı, Paris), Hodler ilkbahar'ı (Essen) canlandırdı.
—İstat. Süre serilerinin itelenmesindeki temel varsayım, 1919'lardaöne sürülen bir düşünceye dayanır; şu şekilde ki, bir süre serisindeki toplam değişiklik en fazlaca 4 sürece ayrıştırılabilir; genel eğilim, konjonktür dalgalanmaları, mevsimlik değişimler ve raslantısal dalgalanmalar. Mevsimlik değişimlerin kendisi de mühim üç kalite gösterir; düzenlilik (dar mealde periyodik durağanlıktan ayrı), ölçülemeyen diğeri süreçlerden ayrılmaya elverişli oluşu, bilhassa de tutumsal sistemin haricinde kalan etkenlerle türemesi; kısa dönemde bu tür şeyler zorlayıcı kararlarla ne denetlenebilirler, ne de değiştirilebilirler. Gözlenen istatistiklerden mevsim bileşeninin ayıklanmasını bilhassa bu son olgu doğrular.
Bu maksatla iki tür arındırma yöntemi uygulanır. Bağlanım (regresyon) yöntem- leri'nde, süre serisindeki sistemli, belirli kurallara uyan öğenin, serinin değişiklik aralığı süresince, dönemin kolay fonksiyonlarıyla belirtilebileceği varsayılır. Yöntemin sakıncası, eski gözlemlerin ağırlıklarının korunmasıdır. Bununla birlikte, mevsimlik hareketlerin raslantısal olmama niteliği ilke olarak öne sürülür. Bu sebeple, tutumsal süre serilerinde doğrusal düzleme yöntemlerine müracaat daha çok genelleşme eğilimindedir. Hakikaten de, mevsimliliğin süre süresince hızlanarak ve raslantısal bir şekilde geliştiğini varsaymak daha uygun olur. Bu duruma nazaran, en kolay düzleme yöntemi, verilerin bir hareketli ortalamasını ile birlikte bu durumu ortalamaktan oluşur.
Mevsimler (The Seasons), James Thomson'ın İngilizce olarak yazdığı şiir. Kış (VVinter, 1726), >âz(Summer, 1727),
ilkbahar (Spring, 1728), Güz (Autumn, 1730) adlı dört kitabından oluşan yapıt, direkt doğruya doğadan esinlenilmiş şiire bir dönüş niteliğindedir.
Mevsimler ya da Dört mevsim (Leçuattro stagioni), Vivaldi'nin yaylılar için dört konçertoluk dizisi. Bestecinin, 1725'e doğr. il Çimento deli' armonia e deli' invenzione başlığı altında yayımladığı on iki konçertonun (op. 8) başlangıcında yer edinen Mevsimler'deki her konçertonun, ismini taşımış olduğu mevsime uygun bir tema'sı vardır. Konçertoların başlangıcında ya da sayfaların boş yerlerinde bulunan açıklayıcı yazılar, derlemenin betimleyici yönünü belirtir.
1. Senenin, ılım noktaları ve gündönümleriyle ayrılan dört kısmından her birisi. (Bk. ansikl. böl. Gökbil.)
2. iklim, atmosfer koşullan açısından ele alınan senenin bu bölümlerinden herhangi herhangi birine uygun tabiat vakaları: Mevsim uzun sürdü.
3. Yıl içinde kimi atmosfer vakalarıyla belirlenen dönem: Yağmur mevsimi. Kurak mevsim.
4. Yıl içinde kimi toprak ürünlerinin ortaya çıkıp olgunlaştığı, kimi tarımsal çalışmaların alışılagelmiş bir şekilde yapıldığı, belirgin bir bölümde yaşayan hayvanların kimi özelliklerinin ortaya çıkmış olduğu dönem: Çilek mevsimi. Ekin mevsimi. Zeytin mevsimi. Yavrulama mevsimi.
5. Yıl içinde belirgin aralıklarla yinelenen etkinlikler periyodu: sürem: Tiyatro mevsimi eylülde başlıyor. Av mevsimi. Gezim mevsimi.
6. Belirgin bir kesim için yıl içinde etkinliğin çoğu zaman en ust düzeye ulaştığı süre ve bu etkinlikten elde edilmiş sonuçlar: Bu bölgenin turizmcileri için mevsim mayısta başlar, ekimde biter. Tekstil ürünü ihraç edenler için fena bir mevsim oldu. Bu aylar ticarette ölü mevsimdir.
7. Mevsim sonu ucuzluğu, mevsimin bitmesi sebebiyle o mevsime ait elbise modellerinde uygulanan fiyat indirimi.
—Esk. Mevsimi bahar, ilkbahar. || Mevsimi baran, yağmur mevsimi. || Mevsimi harif, güz. || Mevsimi sayf, yaz. || Mevsimi sifad, hayvanların çiftleşme zamanı. || Mevsimi şita, kış: "Mevsimi şifâda irantleri fırsat düşürdükçe izac etmek için..." (Ahmet Mithat, XIX. yy.).
—Coğ. Mevsim rüzgârları - MUSON.
—Ikt. Ölü mevsim, bir tecim, bir endüstri vb. alanlarda etkinliğin çok zayıf olduğu dönem.
—Istat. Mevsim etkisinden arındırma, gözlenen tutumsal olaylardan mevsim bileşenini ayıklamak suretiyle bir süre serisine uygulanan istatistik işlemi. (Bk. ansikl. böl.) || Mevsim profili, üç aylık ya da aylık bir indeksi, mevsimlik dalgalanmalardan arındırmaya yarayan, 1 yıllık 4 ya da 12 katsayının tümü.
—Zool. üreme mevsimi, senenin, çiftleşme öncesinde kur yapma törenlerinin ve çiftleşmelerin gerçekleştiği periyodu. (Mevsim farklılıkları olan yörelerde yaşayan memelilerde ve kuşlarda, üreme mevsimi çoğu zaman ilkbaharda, kimi zaman de sonbaharın başındadır.)
—Zootekn. Mevsim dışı üretim, memeli hayvanların, bilhassa koyunların düzgüsel çiftleşme mevsimi haricinde doğurmasını sağlama yöntemi (bilhassa yoğun koyun üretiminde makbu| bir yöntemdir).
—ANSİKL. Gökbil. insanoğlu, çok eskiden, averaj ısı değişimlerine nazaran yılı mevsimlere bölmüşlerdi. Hintliler'in, Araplar'ın, sonrasında Yunanlılar'ın yılı ilkbahar, yaz ve kış olmak suretiyle üç mevsime ayırmalarına rağmen, Şimal halklarına nazaran yalnız iki mevsim vardı: yaz ve kış. Varro tarafınca ortaya atılan sekiz mevsimlik acayip bir sistem göz önüne alınmazsa, sonbaharı, ilk kez mevsimler arasına katan Yunanlılardır; bir süre sonra, Romalılar ve Galyalılar da bu sistemi benimsemiş ve kullanmışlardır.
Averaj sıcaklığın bağlı olduğu temel unsur, Güneş'in gündüz süresince ufkun üstünde çıkmış olduğu yüksekliktir. Demek ki, böylelikle iki ılım' noktası hatıra (y>, bulunulan
yerin enlemi olmak suretiyle, Güneş'in boylam yüksekliği 90° -yiye eşit) ile iki gündönümü anını (e açısı, ekvator ve tutulum düzlemleri arasındaki açı olmak suretiyle, Güneş'in boylam yüksekliği 90° -y> +c ve 90° -y> -c'a eşit) mevsimlerin başlangıcı olarak kabul etmek mantıklıdır.
Yer'in yörüngesi çembersel ve bu yörünge üstündeki hızı düzgün olsaydı tüm mevsimlerin süresi bir olacaktı. Ama bu yörünge eliptik olduğuna ve büyük ekseni, kendi düzlemi içinde döndüğüne nazaran, büyük eksenin doğru yönde dönmesinin ve hareket" tesiri alt kısmındaki ılım noktaları çizgisinin ters yönde dönmesinin etkisiyle. Yerberi" boylamı yılda ortalama 1' artar.
Yerberinin boylamı bugün ortalama 102° 39' 'dır. Buradan, mevsimlerin tanımı ve süresi için, alt taraftaki değerler elde edilir:
Mevsimler (Şimal yarıküre)
1. ilkbahar
2. Yaz
3. Güz 4 Kış
En uzun mevsimin kış olduğu Cenup yarıküredeki mıntıkalar için bu veriler tersine çevrilmelidir; bu nedenle de Cenup yarıküre, averaj olarak, Şimal yarıkü
re'den birazcık daha az sıcaktır.
Yerberinin, ilkbahar noktasına nazaran hareketinden dolayı, mevsimlerin süresi yavaş bir değişikliğe uğrar. I.S. 1250 senesinde, yerberi noktası kış gündönümüyle çakışıyordu. Güz süresiyle kışınki, ilkbahar süresiyle de yazınki eşitti. Ortalama 4 500 yıl içinde, yerberi noktası ilkbahar noktasıyla çakışacak ve bunun sonucunda da, ilkbahar ile kışın, yaz ile sonbaharın süreleri eşitlenecektir.
Kutup dairesinin ötesinde bulunan bölgelerde, Güneş, art arda altı ay ufkun üstünde, altı ay da ufkun altında kalır.
Yörüngenin dışmerkezliği sebebiyle Yer-Güneş uzaklıklarında ortaya çıkan ufak farklar, ergonomik olarak averaj sıcaklıkları etkilemez (Yer'in Güneş'ten en uzak olduğu süre şimal yazı sırasındadır).
Mevsimlerin mekanizması, dönme ekseni yörünge düzlemine dik olmayan tüm gezegenlerde aynıdır; gezegen yörüngesinin dışmerkezliği ne kadar ufak olursa, bu mevsimlerin süresi de o denli birbirine yakındır.
—ikonogr. Ovidius'a nazaran, Mevsimler, kendilerine birlikte rol alan Saatler, Günler, Aylar, Yıl ve Yüzyıllarla beraber Güneş'in tahtının yanında yer alırlar. Antikçağ mozaiklerinde, mevsimler, ortasında Dionysos ya da Güneş otomobili figürü bulunan bir mekânın dört köşesinde yer edinen ve başlarında sırasıyla çiçek, buğday başağı, asmadalı ve kuru dallardan birer taç taşıyan dört insan büstüyle temsil edilirlerdi. Yunan-latin panteonunun bir takım tanrıları, mevsimlerle ilişkiliydi: Flora, Ceres, Bacchus ve Saturnus. Ortaçağ tezhipçileri ve heykeltıraşları, aylarla" ilgili işleri göstermeyi tercih ettiler. Alegori, Botticelli'de (ilkbahar, Uffizi), bir süre sonra Romanelli'de (Louvre'daki Mevsimler salonu'nun kubbesi) ve Versailies parkının güneş mitiyle ilgili heykellerinde (Mevsim tanrılarıyla dekorlandırılmış 4 havuz: Le Brun'ün modellerine nazaran, Tuby, Regnaudin, Marsy kardeşler ve Girardon'un kurşundan heykelleri) tekrardan ortaya çıktı. Kendine özgü üslubuyla Arcimboldo ve Kadife Bruegel'de (H. van Balen'in figürleriyle görünüm resimleri, Yeni Şato, Bayreuth) mevsim alegorileri yaptılar. Poussin (Louvre'daki dört tablosunda), Tevrat simgeciliğiyle yüklü görüntüler ve görünüm resimleri çizdi. Lancret, Muette şatosu (Louvre) için hoş fanteziler resmetti. Daha yakın tarihlerde, Millet, mevsimleri ve işleri canlandıran bir takım görünüm resmi verdi; Puvis de Chavan- nes, Yaz ve Kış'ı (Belediye sarayı, Paris), Hodler ilkbahar'ı (Essen) canlandırdı.
—İstat. Süre serilerinin itelenmesindeki temel varsayım, 1919'lardaöne sürülen bir düşünceye dayanır; şu şekilde ki, bir süre serisindeki toplam değişiklik en fazlaca 4 sürece ayrıştırılabilir; genel eğilim, konjonktür dalgalanmaları, mevsimlik değişimler ve raslantısal dalgalanmalar. Mevsimlik değişimlerin kendisi de mühim üç kalite gösterir; düzenlilik (dar mealde periyodik durağanlıktan ayrı), ölçülemeyen diğeri süreçlerden ayrılmaya elverişli oluşu, bilhassa de tutumsal sistemin haricinde kalan etkenlerle türemesi; kısa dönemde bu tür şeyler zorlayıcı kararlarla ne denetlenebilirler, ne de değiştirilebilirler. Gözlenen istatistiklerden mevsim bileşeninin ayıklanmasını bilhassa bu son olgu doğrular.
Bu maksatla iki tür arındırma yöntemi uygulanır. Bağlanım (regresyon) yöntem- leri'nde, süre serisindeki sistemli, belirli kurallara uyan öğenin, serinin değişiklik aralığı süresince, dönemin kolay fonksiyonlarıyla belirtilebileceği varsayılır. Yöntemin sakıncası, eski gözlemlerin ağırlıklarının korunmasıdır. Bununla birlikte, mevsimlik hareketlerin raslantısal olmama niteliği ilke olarak öne sürülür. Bu sebeple, tutumsal süre serilerinde doğrusal düzleme yöntemlerine müracaat daha çok genelleşme eğilimindedir. Hakikaten de, mevsimliliğin süre süresince hızlanarak ve raslantısal bir şekilde geliştiğini varsaymak daha uygun olur. Bu duruma nazaran, en kolay düzleme yöntemi, verilerin bir hareketli ortalamasını ile birlikte bu durumu ortalamaktan oluşur.
Mevsimler (The Seasons), James Thomson'ın İngilizce olarak yazdığı şiir. Kış (VVinter, 1726), >âz(Summer, 1727),
ilkbahar (Spring, 1728), Güz (Autumn, 1730) adlı dört kitabından oluşan yapıt, direkt doğruya doğadan esinlenilmiş şiire bir dönüş niteliğindedir.
Mevsimler ya da Dört mevsim (Leçuattro stagioni), Vivaldi'nin yaylılar için dört konçertoluk dizisi. Bestecinin, 1725'e doğr. il Çimento deli' armonia e deli' invenzione başlığı altında yayımladığı on iki konçertonun (op. 8) başlangıcında yer edinen Mevsimler'deki her konçertonun, ismini taşımış olduğu mevsime uygun bir tema'sı vardır. Konçertoların başlangıcında ya da sayfaların boş yerlerinde bulunan açıklayıcı yazılar, derlemenin betimleyici yönünü belirtir.
Kaynak: Büyük Larousse
Mevsimlerin meydana getirmiş olduğu değişimler nedir?
Mevsimlerin canlılar üstündeki tesirleri nedir?
Yeryüzü Şekillerinin Oluşması
Kaynak:msxlabs.org sitesidir.
YORUMLAR