MİT a. (yun. mythos. hikâye, anlatı). 1. Doğaüstü varlıkları ve düşsel vakaları mevzu alan ve bir halkın yaşamış olduğu olayların ve...
MİT a. (yun. mythos. hikâye, anlatı).
1. Doğaüstü varlıkları ve düşsel vakaları mevzu alan ve bir halkın yaşamış olduğu olayların ve/ya da o halkın aile düzeni ve toplumsal ilişkilerini temellendiren yapıların anılarını düşselleştirerek yansıtan halk ya da edebiyat anlatısı; efsaneleşmiş. (Bk ansıkl. böl.)
2. insan kaderinin bir takım yanlarını simgeleştirmek suretiyle tasarlanan felsefi alegori: Platon'un "Devlet"indeki mağara mitosu.
—ANSİKL. Antropol. Doğaüstü kişileri mevzu alan mitlerin, daima dinle bir ilişkisi vardır: tanrılara uygun görülen yaşamı imgeler vasıtasıyla somutlaştırmak ve tanrılarla ilgili inançları ve ayinleri temellendirmek olanağını sağlarlar.
* Tanrıların doğumuyla ilgili mitler. Bu mitler, tanrıların kökenini gösteren mitlerdir. Geleneksel inançlarda tanrılar, daima insandan ilkin de var olmakta, doğuşları ya fantastik ve anlamlı bir öyküyle (Aphrodite, Zeus'un bir kan damlasından doğar; Athena, Zeus'un kafasından çıkar vb.), ya da insanbiçimci bir biçimde anlatılmaktadır.
* Evren'in yaratılışıyla ilgili mitler. Bu mitler, dünyanın başlangıcını ve yeryüzünde insanoğlunun ortaya çıkışını açıklayan mitlerdir. Yunanlılarda dünya, ilk başlarda mevcud Khaos'tan ortaya çıkar ve burada yaşayan ilk varlıklar devlerdir. Buna karşılık bir sürü kavim, dünyanın oluşumunu hayvanlara (mesela Boşimanlar peygamberdevesine, Algonkinler tavşana vb.) atfeder.
•Eskatoloji mitleri. Bu mitler insanoğlunun, ölümden sonraki yazgısını izah etme amacını taşırlar. Ölümün kendisi, çoğu zaman bir geçiş olarak kabul edilir. Yunanlılar'a gore insanoğlu, Güneş'i gözden yitiriyor, diğeri dünyaya varmak için, gölgelerinin Akhe- ron ırmağını geçmesi gerekiyordu. Ama, daha karmaşık mitleri olan halklar da vardır: insanların ölümden sonraki yazgısı bu mitlerde, uğradıkları türlü değişimlere (hayvan, nebat) bağlıdır.
Mitlerin, içerikleriyle ve bir sürü dönem içinde yayılma biçimleriyle, mühim bir toplumsal işlevleri vardır: Afrika'da griotların hikâyeleriyle, Eski Yunanistan'da aoidosların şarkılarıyla dile getiriliyorlardı. Bununla birlikte, mitler, sık sık ayinlerle de birleşirler; mesela, Afrika'da belirgin bir yaş sınırı için düzenlenen geçiş ayininde, aşiretin kurucusu olarak görülen bir tanrı ya da bir ilk insanoğlunun mitsel zamanı yinelenir. Buna gore mitler, toplumda yaşayan her ferdin bir rüya ve özdeşleşim membaı olarak, toplumsal bağlılık etkenlerinden birisini oluşturuyorlardı.
*Türkler'de. Altaylı, yeniseyli şaman Türk ler içinde XIX. yy.'da derlenmiş metinlerde tanrılar, evrenin oluşumu, insanoğlunun nasıl yaratıldığı, bir takım araç gerecin ilk kez nasıl yapıldığı, dünyanın sonunun nasıl olacağı şeklinde mevzular ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Bu mitler türk topluluklarının eski çağlardan bu yana devam eden ortak inançlarıyla İran, hint, İslam kökenli motifleri birleştirir. Değişik türk toplulukları içinde ama detayları farklılık gösteren mitler yaşamaktadır. Örnek olarak Radloff'un derlediği bir yaratılış mitine gore ilk başlarda uçsuz bucaksız deniz vardı. Tanrı (Jlgen'in direktifiyle Erlik, denizin dibinden toprağı çıkardı, ilk insanoğlu 9 ağaç dalından türedi; bu şekilde 9 ayrı millet oluştu. ülgen'in gücüne haiz olmak isteyen Erlik, insanı baştan çıkararak cezalandırılmasına niçin oldu. Bu ceza sonucu insan gereksinmelerini geriye kalan kendi kendine sağlamak mecburiyetinde bırakıldı. Tanrı'nın gönderilmiş olduğu elçiler insana yaşama yollarını, avlanmayı öğretti; yiyecekleri tanıttı; arabayı yapmış oldu. Tanrı'ya başkaldıran Erlik ise yeraltındaki karanlık dünyaya sürüldü. Yılan, domuz şeklinde hayvanların, fena ruhların ortaya çıkmasına o niçin oldu. Dünyanın sonunu (kalgançı çak) mevzu edinen mite gore de, gün gelecek, insanoğlu iyi tanrı ülgen'i unutacak, iyilikle kötülüğün savaşımı sonunda insan soyu tükenecek, yalnız ülgen duracak, onun çağrısı üstüne ölüler dirilecektir.
1. Doğaüstü varlıkları ve düşsel vakaları mevzu alan ve bir halkın yaşamış olduğu olayların ve/ya da o halkın aile düzeni ve toplumsal ilişkilerini temellendiren yapıların anılarını düşselleştirerek yansıtan halk ya da edebiyat anlatısı; efsaneleşmiş. (Bk ansıkl. böl.)
2. insan kaderinin bir takım yanlarını simgeleştirmek suretiyle tasarlanan felsefi alegori: Platon'un "Devlet"indeki mağara mitosu.
—ANSİKL. Antropol. Doğaüstü kişileri mevzu alan mitlerin, daima dinle bir ilişkisi vardır: tanrılara uygun görülen yaşamı imgeler vasıtasıyla somutlaştırmak ve tanrılarla ilgili inançları ve ayinleri temellendirmek olanağını sağlarlar.
* Tanrıların doğumuyla ilgili mitler. Bu mitler, tanrıların kökenini gösteren mitlerdir. Geleneksel inançlarda tanrılar, daima insandan ilkin de var olmakta, doğuşları ya fantastik ve anlamlı bir öyküyle (Aphrodite, Zeus'un bir kan damlasından doğar; Athena, Zeus'un kafasından çıkar vb.), ya da insanbiçimci bir biçimde anlatılmaktadır.
* Evren'in yaratılışıyla ilgili mitler. Bu mitler, dünyanın başlangıcını ve yeryüzünde insanoğlunun ortaya çıkışını açıklayan mitlerdir. Yunanlılarda dünya, ilk başlarda mevcud Khaos'tan ortaya çıkar ve burada yaşayan ilk varlıklar devlerdir. Buna karşılık bir sürü kavim, dünyanın oluşumunu hayvanlara (mesela Boşimanlar peygamberdevesine, Algonkinler tavşana vb.) atfeder.
•Eskatoloji mitleri. Bu mitler insanoğlunun, ölümden sonraki yazgısını izah etme amacını taşırlar. Ölümün kendisi, çoğu zaman bir geçiş olarak kabul edilir. Yunanlılar'a gore insanoğlu, Güneş'i gözden yitiriyor, diğeri dünyaya varmak için, gölgelerinin Akhe- ron ırmağını geçmesi gerekiyordu. Ama, daha karmaşık mitleri olan halklar da vardır: insanların ölümden sonraki yazgısı bu mitlerde, uğradıkları türlü değişimlere (hayvan, nebat) bağlıdır.
Mitlerin, içerikleriyle ve bir sürü dönem içinde yayılma biçimleriyle, mühim bir toplumsal işlevleri vardır: Afrika'da griotların hikâyeleriyle, Eski Yunanistan'da aoidosların şarkılarıyla dile getiriliyorlardı. Bununla birlikte, mitler, sık sık ayinlerle de birleşirler; mesela, Afrika'da belirgin bir yaş sınırı için düzenlenen geçiş ayininde, aşiretin kurucusu olarak görülen bir tanrı ya da bir ilk insanoğlunun mitsel zamanı yinelenir. Buna gore mitler, toplumda yaşayan her ferdin bir rüya ve özdeşleşim membaı olarak, toplumsal bağlılık etkenlerinden birisini oluşturuyorlardı.
*Türkler'de. Altaylı, yeniseyli şaman Türk ler içinde XIX. yy.'da derlenmiş metinlerde tanrılar, evrenin oluşumu, insanoğlunun nasıl yaratıldığı, bir takım araç gerecin ilk kez nasıl yapıldığı, dünyanın sonunun nasıl olacağı şeklinde mevzular ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Bu mitler türk topluluklarının eski çağlardan bu yana devam eden ortak inançlarıyla İran, hint, İslam kökenli motifleri birleştirir. Değişik türk toplulukları içinde ama detayları farklılık gösteren mitler yaşamaktadır. Örnek olarak Radloff'un derlediği bir yaratılış mitine gore ilk başlarda uçsuz bucaksız deniz vardı. Tanrı (Jlgen'in direktifiyle Erlik, denizin dibinden toprağı çıkardı, ilk insanoğlu 9 ağaç dalından türedi; bu şekilde 9 ayrı millet oluştu. ülgen'in gücüne haiz olmak isteyen Erlik, insanı baştan çıkararak cezalandırılmasına niçin oldu. Bu ceza sonucu insan gereksinmelerini geriye kalan kendi kendine sağlamak mecburiyetinde bırakıldı. Tanrı'nın gönderilmiş olduğu elçiler insana yaşama yollarını, avlanmayı öğretti; yiyecekleri tanıttı; arabayı yapmış oldu. Tanrı'ya başkaldıran Erlik ise yeraltındaki karanlık dünyaya sürüldü. Yılan, domuz şeklinde hayvanların, fena ruhların ortaya çıkmasına o niçin oldu. Dünyanın sonunu (kalgançı çak) mevzu edinen mite gore de, gün gelecek, insanoğlu iyi tanrı ülgen'i unutacak, iyilikle kötülüğün savaşımı sonunda insan soyu tükenecek, yalnız ülgen duracak, onun çağrısı üstüne ölüler dirilecektir.
Kaynak: Büyük Larousse
Edebiyatta mit nedir?
Mit ve Kaynakları
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT)
YORUMLAR