MİT a. (yun. mythos. hikâye, anlatı). 1. Doğaüstü varlıkları ve hayali olayları konu alan ve bir halkın yaşadığı olayların ve/ya da ...
MİT a. (yun. mythos. hikâye, anlatı).
1. Doğaüstü varlıkları ve hayali olayları konu alan ve bir halkın yaşadığı olayların ve/ya da o halkın aile düzeni ve toplumsal ilişkilerini temellendiren yapıların anılarını düşselleştirerek yansıtan halk ya da edebiyat anlatısı; efsane. (Bk ansıkl. böl.)
2. insan kaderinin bazı yönlerini simgeleştirmek üzere tasarlanan felsefi alegori: Platon'un "Devlet"indeki mağara mitosu.
—ANSİKL. Antropol. Doğaüstü kişileri konu alan mitlerin, her zaman dinle bir ilişkisi vardır: tanrılara uygun görülen yaşamı imgeler aracılığıyla somutlaştırmak ve tanrılarla ilgili inançları ve ayinleri temellendirmek olanağını sağlarlar.
* Tanrıların doğumuyla ilgili mitler. Bu mitler, tanrıların kökenini anlatan mitlerdir. Geleneksel inançlarda tanrılar, her zaman insandan önce de var olmakta, doğuşları ya fantastik ve anlamlı bir öyküyle (Aphrodite, Zeus'un bir kan damlasından doğar; Athena, Zeus'un kafasından çıkar vb.), ya da insanbiçimci bir şekilde anlatılmaktadır.
* Evren'in yaratılışıyla ilgili mitler. Bu mitler, dünyanın başlangıcını ve yeryüzünde insanın ortaya çıkışını açıklayan mitlerdir. Yunanlılarda dünya, başlangıçta var olan Khaos'tan ortaya çıkar ve burada yaşayan ilk varlıklar devlerdir. Buna karşılık birçok kavim, dünyanın oluşumunu hayvanlara (örneğin Boşimanlar peygamberdevesine, Algonkinler tavşana vb.) atfeder.
•Eskatoloji mitleri. Bu mitler insanın, ölümden sonraki yazgısını açıklama amacını taşırlar. Ölümün kendisi, genellikle bir geçiş olarak kabul edilir. Yunanlılar'a göre insanlar, Güneş'i gözden yitiriyor, öteki dünyaya varmak için, gölgelerinin Akhe- ron ırmağını geçmesi gerekiyordu. Ancak, daha karmaşık mitleri olan halklar da vardır: insanların ölümden sonraki yazgısı bu mitlerde, uğradıkları çeşitli değişimlere (hayvan, bitki) bağlıdır.
Mitlerin, içerikleriyle ve birçok kuşak arasında yayılma biçimleriyle, önemli bir toplumsal işlevleri vardır: Afrika'da griotların hikâyeleriyle, Eski Yunanistan'da aoidosların şarkılarıyla dile getiriliyorlardı. Ayrıca, mitler, sık sık ayinlerle de birleşirler; örneğin, Afrika'da belli bir yaş sınırı için düzenlenen geçiş ayininde, aşiretin kurucusu olarak görülen bir tanrı ya da bir ilk insanın mitsel tarihi yinelenir. Buna göre mitler, toplumda yaşayan her bireyin bir rüya ve özdeşleşim kaynağı olarak, toplumsal bağlılık etkenlerinden birini oluşturuyorlardı.
*Türkler'de. Altaylı, yeniseyli şaman Türk ler arasında XIX. yy.'da derlenmiş metinlerde tanrılar, evrenin oluşumu, insanın nasıl yaratıldığı, bazı araç gerecin ilk kez nasıl yapıldığı, dünyanın sonunun nasıl olacağı gibi konular ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Bu mitler türk topluluklarının eski çağlardan beri süren ortak inançlarıyla İran, hint, İslam kökenli motifleri birleştirir. Değişik türk toplulukları arasında ancak ayrıntıları değişen mitler yaşamaktadır. Örnek olarak Radloff'un derlediği bir yaratılış mitine göre başlangıçta uçsuz bucaksız deniz vardı. Tanrı (Jlgen'in emriyle Erlik, denizin dibinden toprağı çıkardı, ilk insanlar 9 ağaç dalından türedi; böylece 9 ayrı ulus oluştu. ülgen'in gücüne sahip olmak isteyen Erlik, insanı baştan çıkararak cezalandırılmasına neden oldu. Bu ceza sonucu insan gereksinmelerini artık kendi kendine sağlamak zorunda kaldı. Tanrı'nın gönderdiği elçiler insana yaşama yollarını, avlanmayı öğretti; yiyecekleri tanıttı; arabayı yaptı. Tanrı'ya başkaldıran Erlik ise yeraltındaki karanlık dünyaya sürüldü. Yılan, domuz gibi hayvanların, kötü ruhların ortaya çıkmasına o neden oldu. Dünyanın sonunu (kalgançı çak) konu edinen mite göre de, gün gelecek, insanlar iyi tanrı ülgen'i unutacak, iyilikle kötülüğün savaşımı sonunda insan soyu tükenecek, yalnız ülgen kalacak, onun çağrısı üzerine ölüler dirilecektir.
1. Doğaüstü varlıkları ve hayali olayları konu alan ve bir halkın yaşadığı olayların ve/ya da o halkın aile düzeni ve toplumsal ilişkilerini temellendiren yapıların anılarını düşselleştirerek yansıtan halk ya da edebiyat anlatısı; efsane. (Bk ansıkl. böl.)
2. insan kaderinin bazı yönlerini simgeleştirmek üzere tasarlanan felsefi alegori: Platon'un "Devlet"indeki mağara mitosu.
—ANSİKL. Antropol. Doğaüstü kişileri konu alan mitlerin, her zaman dinle bir ilişkisi vardır: tanrılara uygun görülen yaşamı imgeler aracılığıyla somutlaştırmak ve tanrılarla ilgili inançları ve ayinleri temellendirmek olanağını sağlarlar.
* Tanrıların doğumuyla ilgili mitler. Bu mitler, tanrıların kökenini anlatan mitlerdir. Geleneksel inançlarda tanrılar, her zaman insandan önce de var olmakta, doğuşları ya fantastik ve anlamlı bir öyküyle (Aphrodite, Zeus'un bir kan damlasından doğar; Athena, Zeus'un kafasından çıkar vb.), ya da insanbiçimci bir şekilde anlatılmaktadır.
* Evren'in yaratılışıyla ilgili mitler. Bu mitler, dünyanın başlangıcını ve yeryüzünde insanın ortaya çıkışını açıklayan mitlerdir. Yunanlılarda dünya, başlangıçta var olan Khaos'tan ortaya çıkar ve burada yaşayan ilk varlıklar devlerdir. Buna karşılık birçok kavim, dünyanın oluşumunu hayvanlara (örneğin Boşimanlar peygamberdevesine, Algonkinler tavşana vb.) atfeder.
•Eskatoloji mitleri. Bu mitler insanın, ölümden sonraki yazgısını açıklama amacını taşırlar. Ölümün kendisi, genellikle bir geçiş olarak kabul edilir. Yunanlılar'a göre insanlar, Güneş'i gözden yitiriyor, öteki dünyaya varmak için, gölgelerinin Akhe- ron ırmağını geçmesi gerekiyordu. Ancak, daha karmaşık mitleri olan halklar da vardır: insanların ölümden sonraki yazgısı bu mitlerde, uğradıkları çeşitli değişimlere (hayvan, bitki) bağlıdır.
Mitlerin, içerikleriyle ve birçok kuşak arasında yayılma biçimleriyle, önemli bir toplumsal işlevleri vardır: Afrika'da griotların hikâyeleriyle, Eski Yunanistan'da aoidosların şarkılarıyla dile getiriliyorlardı. Ayrıca, mitler, sık sık ayinlerle de birleşirler; örneğin, Afrika'da belli bir yaş sınırı için düzenlenen geçiş ayininde, aşiretin kurucusu olarak görülen bir tanrı ya da bir ilk insanın mitsel tarihi yinelenir. Buna göre mitler, toplumda yaşayan her bireyin bir rüya ve özdeşleşim kaynağı olarak, toplumsal bağlılık etkenlerinden birini oluşturuyorlardı.
*Türkler'de. Altaylı, yeniseyli şaman Türk ler arasında XIX. yy.'da derlenmiş metinlerde tanrılar, evrenin oluşumu, insanın nasıl yaratıldığı, bazı araç gerecin ilk kez nasıl yapıldığı, dünyanın sonunun nasıl olacağı gibi konular ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Bu mitler türk topluluklarının eski çağlardan beri süren ortak inançlarıyla İran, hint, İslam kökenli motifleri birleştirir. Değişik türk toplulukları arasında ancak ayrıntıları değişen mitler yaşamaktadır. Örnek olarak Radloff'un derlediği bir yaratılış mitine göre başlangıçta uçsuz bucaksız deniz vardı. Tanrı (Jlgen'in emriyle Erlik, denizin dibinden toprağı çıkardı, ilk insanlar 9 ağaç dalından türedi; böylece 9 ayrı ulus oluştu. ülgen'in gücüne sahip olmak isteyen Erlik, insanı baştan çıkararak cezalandırılmasına neden oldu. Bu ceza sonucu insan gereksinmelerini artık kendi kendine sağlamak zorunda kaldı. Tanrı'nın gönderdiği elçiler insana yaşama yollarını, avlanmayı öğretti; yiyecekleri tanıttı; arabayı yaptı. Tanrı'ya başkaldıran Erlik ise yeraltındaki karanlık dünyaya sürüldü. Yılan, domuz gibi hayvanların, kötü ruhların ortaya çıkmasına o neden oldu. Dünyanın sonunu (kalgançı çak) konu edinen mite göre de, gün gelecek, insanlar iyi tanrı ülgen'i unutacak, iyilikle kötülüğün savaşımı sonunda insan soyu tükenecek, yalnız ülgen kalacak, onun çağrısı üzerine ölüler dirilecektir.
Kaynak: Büyük Larousse
Edebiyatta mit nedir?
Mit ve Kaynakları
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT)
YORUMLAR