mıknatıs isim Arapça mi®n¥µ³s 1 . Demiri ve daha başka bazı metalleri çeken demir oksit. 2 . Demiri çekme özelliği taşıyan ...
mıknatıs
isim Arapça mi®n¥µ³s
1 . Demiri ve daha başka bazı metalleri çeken demir oksit.
2 . Demiri çekme özelliği taşıyan veya sonradan bu özelliği kazanan her türlü madde.
3 . mecaz Çekiciliği, albenisi olan kimse.
Lugat 2000 Sözlük - Türkçe-İngilizce-Almanca-Fransızca Sözlük
Sözlük Nedir? Sözlük Hakkında
Mıknatıs nedir, özellikleri nelerdir?
Mıknatıs Nedir?
Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çekme özelliği gösteren cisimlere MIKNATIS denir. Doğal ve yapay olmak üzere iki çeşit mıknatıs vardır.
Doğal mıknatıs: İçerisinde manyetit adı verilen demir oksit bileşiği içeren kayaç doğal mıknatıstır.
Yapay mıknatıs: Bizim kullandığımız mıknatıslar yapay mıknatıslardır. Mıknatıslar kullanım alanlarına göre farklı şekil ve büyüklükte yapılır. Yapay mıknatısların yapımında daha çok demir ve çelikten yararlanılır. Mıknatısın kuzeyi gösteren ucu N ve güneyi gösteren ucu S ile gösterilir. Burada N ve S harfleri kuzey (North) ve güney (South) sözcüklerinin İngilizce karşılığının ilk harflerinde gelmektedir. Mıknatısın zıt kutupları birbirini çeker, aynı kutupları birbirini iter. Her mıknatısın çevresinde manyetik alanı vardır. Mıknatısın manyetik alan kuvvet çizgileri kuzey kutbundan çıkar, güney kutbunda son bulur.
Mıknatıs , demir-nikel-kobalt gibi metalleri çekebilen fizikî madde. Genellikle, U şeklinde bükülmüş bir metal parçasından meydana gelir.bazende dikdörtgendir Bunun karşılıklı uçları manyetik çekme ve itme kuvvetlerinin merkezidir. mıknatısın iki kutbu vardır
MIKNATIS a. (yun. muknatis'ten. ar. mıknatıs).
1. Demiri ve birkaç başka metali çekme özelliği gösteren demir oksidi.
2. Demiri çekme özelliği olan ya da sonradan bu özelliği kazanmış her madde.
—Esk. Mıknatısi tabii, haceri mıknatısi, demir oksit. || Mıknatıs-ı suni, mıknatısı sınai, sürtme, dokunma ya da elektriklenmeyle cisimleri çekme gücü verilen demir.
—Giz. bil. Gizlici tıbbın yararlandığı mineral manyetizma etkeni; evrensel manyetizmaya başvuran bu tıp dalı, hayvansal manyetizmayı da kullanır.
—Manyet. Bir dış manyetik alan üretmeye yarayan düzenek. (Bu, üretilen alanı korumak için akım gerekmiyorsa sürekli bir mıknatıs, tersi durumda ise bir elektromıknatıstır.)
—Vet. Sığırlara yutturulan mıknatıslar, demir yapısındaki yabancı cisimlerin neden olabilecekleri zararları önlemek için kullanılır. Bu cisimler mıknatısa yapışınca, sindirim sistemindeki herhangi bir organa zarar veremez hale gelir.
—ANSİKL. Doğal mıknatısa ya da mıknatıs taşına manyetit adı verilir. Kimyasal bakımdan bu madde, formülü Fe304 çılan spineller ailesine ait bir demir oksididir. Manyetit bazik kayalarda (bazaltlar) bulunur ve yerküre yüzeyinde gerçek dağlar oluşturur (İsveç). Manyetit kristalleri, küp bakışımlı, sekizyüzlülerdir; bunlar birleşme düzlemli polisentetik lameller halinde de bulunur. Manyetit, demir siyahı renginde ve siyah tozludur. Mıknatıs, demiri, nikeli ve kobaltı çekme özelliği gösterir; bir kristal içinde alınan değişik doğrultulara göre çok belirgin bir manyetik anizotropisi vardır (R Weiss). Yoğunluğu 4 ile 5,2 arasında değişir. Manyetit, demir cevheri olarak işletilir ve bu metalin en iyi nitelikte olan türüdür.
Doğal mıknatıslar Yunanlılarda bilinmekteydi ve ilk kez her ikisine de Magnesya adı verilen, Küçük Asya'nın bir kentinde ve Makedonya'nın bir bölgesinde bulunmuşlardı; sonraları manyetik sözcüğü, mıknatıslarda gözlemlenen olaylar için, manyetiklik sözcüğü de bu olayları inceleyen fizik dalı için kullanılmaya başlandı.
Yapıları çok değişik ama genellikle temel maddesi demir olan yapay mıknatısların, XII. yy.'dan önce Avrupa'da bilinmediği sanılmaktadır. Günümüzde kullanılan mıknatısların hemen hemen hepsi bu türdendir, çünkü bunlara istenen kullanımlara uygun yalın biçimler verilebilir ve iyi bir kararlılıkla doğal mıknatıslarınkinden çok daha yeğin bir mıknatıslanma kazan dırılabilir.
*Mıknatısların ayırtedici nitelikteki fiziksel büyüklükleri. Tanımlanacak büyüklükler, her mıknatısa uygulanabilir olmasına kar şın burada yapılacak çözümlemede, düzgün geometrik biçimde olan ve temel boyutlarından biri boyunca uzandıkları varsayılan mıknatıslanmış çubuklar ya da iğneler hali göz önüne alınacaktır. (Bir mıknatıs iğnesi çok hafif bir mıknatıs çubuğu olarak kabul edilebilir.) Dolayısıyla böyle bir mıknatısın kutup adı verilen iki ucu vardır ve mıknatısın dış manyetik etkilerinin birçoğu bu uçlarda oluşur: demir talaşını çekme, önceden mıknatıslanmamış bütün demir cisimleri çekme, mıknatıslanmış başka çubukların kutuplarını çekme ya da itme . Mıknatıslanmış bir çubuğa (ya da iğne), bunu uygun biçimde asarak (burulmasız ip, düşey yatak vb. ile) başka bozucu manyetik kütlelerden uzakta, serbestçe yönlenme olanağı verilirse, yerkürenin yönlendirici etkisi altında kaldığı gözlemlenir, bu da mıknatısı denge halindeyken belirli bir doğrultu almaya zorlar; bu doğrultu, aynı kutup daima kuzeyi göstermek üzere yaklaşık olarak güney-kuzey doğrultusudur. Pusulalar, gemi pusulaları ve manyetik teodolitler işte bu ilkeye göre çalışır. Her çubukta (ya da iğnede) böylece, uzlaşma gereği kuzeye doğru yönlenme eğilimi gösteren kutba kuzey kutup (ya da pozitif kutup), karşıt kutba da güney kutup (ya da negatif kutup) denir. Çeşitli çubukların kutupları arasındaki mekanik etkilerin incelenmesi şu temel kuralın varlığını ortaya koyar: aynı adı taşıyan iki kutup birbirini iter, zıt adlar taşıyan iki kutup birbirini çeker.
Bu kutupların özellikleri yalnızca uçlarla sınırlanmış değildir ama, çubuğun merkezine yaklaştıkça azalır, merkezde sıfır olur ve merkezi geçince, kuzey ya da güney, tip değiştirir Çubuğun yüzeyinde, kutuplanmış iki bölgeyi ayıran eğriye yansız çizgi denir. Yer manyetik alanının çubuğa uyguladığı koşut kuvvetler kümesinin tek bir çifte indirgenebileceği göz önüne alınarak, kuzey ve güney kutupları, artık yalnızca iki uç gibi değil, kesin iki nokta gibi tanımlanabilir. Bu durumda bu iki noktayı birleştiren doğruya çubuğun manyetik ekseni adı verilir. Çubuğa düzenli bir mıknatıslanma verilememişse, bu eksen çubuğun geometrik ekseniyle tam olarak çakışmaz. Çubuğun bütünü içinde, manyetik açıdan oluşturduğu ya da etkisinde kaldığı olayların yeğinliğini niteleyen bir büyüklüğe çubuğun manyetik momenti adı verilir. Bu büyüklüğün, kutuplar arasındaki uzaklıkla manyetik kütle nin çarpımına eşit olduğu gösterilir; manyetik kütle kutuplar arasındaki bireysel etkileri, bu etkiler birbirinden ayrılabilir olduğu ölçüde niteler. Gerçekte, kırık mıknatıs deneyi, mıknatıslanmış herhangi bir çubuğu iki parçaya ayırarak, tek bir kutbu (ya da kutup bölgesini) yalıtmanın olanaksızlığını gösterir. İki parçadan her biri birbirinden uzaklaştırılırsa, kesitin her iki yanında yeniden karşıt adlı iki kutup ortaya çıkar ve her bir parça yeni, tam bir mıknatıs gibi davranır. Bu kutuplardan her birinin manyetik kütlesi, ilk kutupların manyetik kütleleriyle hemen hemen aynıdır, ama, aralarındaki uzaklık (bu iki yeni çubukta) öncekinin yarısı kadar olduğundan, her manyetik moment ilk momentin yarısıdır. Buradan, bir mıknatısın mıknatıslanmasının, gerçekte bütün hacmine az çok düzgün olarak dağılmış bir iç özellik olduğu anlaşılır ve mıknatıslanmış bir maddenin toplam manyetik momentinin hacmine bölümüne, mıknatıslanma yeğinliği adı verilir. Dolayısıyla bu, mıknatısların yapımında olabildiğince yüksek düzeyde elde edilmeye ve korunmaya çalışılan, mıknatıslanmış maddeye özgü bir özelliktir.
Yer'in kendisi bir mıknatıs olarak göz önüne alınabilir; Yer az ya da çok, gerek çaplarından biri (manyetik kutuplarını birleştiren doğru) boyunca düzgün olarak mıknatıslanmış bir küreye, gerekse merkezine yakın ve aynı doğrultu boyunca yerleştirilmiş çok daha küçük bir çubuğa benzetilebilir. (JEOMANYETİZM.) Şunu belirtelim ki her iki halde, iki tıp kutbun adlandırılması üstüne yukarda anlatılan uzlaşım dolayısıyla, Yer'e manyetik bakımdan eşdeğer bir mıknatıs, güney kutbu dünyanın kuzey bölgesine doğru yönlenmiş gibi göz önüne alınmalıdır, bununla birlikte güney kutbunu kuzey manyetik kutup diye adlandırma alışkanlığı kesin olarak sürdürülmektedir.
*Mıknatısların yapımı, mıknatıslanması ve mıknatıslığının giderilmesi. Yalnızca birkaç tip madde, uygun işlemlerden geçirilerek, yeterince kalıcı mıknatıslanma kianma- ya, yani iyi bir mıknatıs haline gelmeye elverişlidir. Mıknatıs yapımında kullanılan gereçlerde aranan iki temel nitelik, bir yandan bunlara yüksek mıknatıslanma yeğinliği (ya da yüksek manyetik indükleme'ler) verebilme olanağı ve öbür yandan yapay olarak ya da kendiliğinden mıknatıslanma yitimine yol açacak etkilere karşı dayanımlarıdır. Bu ikinci nitelik gideren alan'la ölçülebilir; bu, mıknatısın aldığı mıknatıslanmaya zıt olarak yöneldiği varsayılan ve toplam bir mıknatıslanma yitimine yeterli olan bir manyetik alanın değeridir. Gideren alanın bu değerinin, özellikle manyetiklik giderici alanın değerine göre büyük olması temeldir; serbest kutupları bulunan (yani açık manyetik devre olarak kullanılan) her mıknatıs, kutuplarının etkisi nedeniyle böyle bir alan içinde bulunur. Ayrıca, gideren alanın değerinin yüksek olduğu gereçlerin kullanımının, zıt adlı kutuplar arasındaki iç uzaklığın, çekinmeden büyük ölçüde azaltılmasına olanak vereceği sanılmaktadır. Bu nedenle, modern mıknatıslar Bski mıknatıslarda olduğu gibi, en uzun boyutları yönünde mıknatıslanmak zorunda değildir; böylece, uzun çubuklar uzunluğuna dik olarak, fazla kalın olmayan levhalar yüzeylerine dik olarak, diskler çaplarından birine dik olarak mıknatıslanabilir. Buna karşın, bu modem gereçler çoğu kez çok sert ve kimi kez de kırılgan olduklarından, bunlara her zaman istenen biçimleri vermek mümkün değildir; karma, yani ardışık olarak, şiddetle mıknatıslanmış bölümler ve yumuşak demirden ya da manyetik geçirgenliği yüksek alaşımlardan bölümler içeren manyetik devreler oluşturarak, bu güçlük kolayca aşılır; bu devrelere kullanım zorunluklarına elverişli bütün dış biçimler -özellikle demir aralığını sınırlayan biçimler- verilebilir ve bunlar indüklemeyle mıknatıslanır.
Mıknatıslama işlemi, mıknatıslanacak madde, genellikle çoğu kez darbeli bir elektrik akımıyla beslenen bir solenoitin sağladığı uygun bir manyetik alan içine yerleştirilerek gerçekleştirilir, istendiği zaman, mıknatıslığın giderilmesi, azalan manyetik alanın etkisiyle elde edilebilir.
* Mıknatısların kullanımı. Mıknatısların çok değişik kullanımları vardır ve bunlara verilecek biçim, kullanıma uygun olarak öngörülmelidir.
—1. grup: mıknatıs yer saptamaya ve gerektiğinde çeşitli manyetik alanları, özellikle Yer manyetik alanını ölçmeye (pusulalar, gemi pusulaları), böylece yön belirlemeye yarar.
—2. grup: mıknatıs çeşitli manyetik parçalar üzerine uygulayabileceği kuvvetlere bağlı olarak kullanılır (kaldırma aletleri, kapıların kapanması, takım tezgâhlarının manyetik tablaları, manyetik ayırıcılar, kimi yabancı maddelerin tıbbi olarak incelenmesi, rölelerin ve telefon aygıtlarının kutuplanması, vb.).
—3. grup: mıknatıs, belirli çekirdek aralıklarında, yeğin ve özellikle değişmezliği yüksek olabilen manyetik alanlar oluşturmada kullanılır. (Manyetik alanın değişmezliği, mıknatısların elektromıknatıslardan en büyük üstünlüğüdür.) Mıknatıslara ilişkin en ileri modern uygulamalar bu grupta toplanır: ölçü aletleri, elektrik makinelerinin indûkleyicileri, tayfçekim donanımları, büyük parçacık hızlandırıcıları.
• Mıknatıslar için gereçler. Kullanılan ilk gereçler (yaklaşık 1930'a dek) olan, mar-' tensitli çelikler, krom-tungstenli ya da krom-kobaltlı çelikler, 20 000 A/m'den küçük gideren alanları nedeniyle günümüzde hemen hemen terk edilmiştir Öbür sünek alaşımlar (demir-kobalt-molibden; bakır-nikel-demir; demir-kobalt-va- nadyum), daha iyi nitelikte olmalarına karşın, özel biçimler ve uygulamalarda kullanılırlar; en ilginci, gideren alanı 350 000 A/m'yi geçen platin-kobalt alaşımıdır; bu alaşım pahalı olmasına karşın saatçilikte ve uzay havacılığı tekniklerinde kullanılır.
Demir, alüminyum, nikel ve kobalt kökenli, kaynaşma yoluyla hazırlanmış alnikoalaşımları, 1940'ta, ısıl işlemle, manyetik evrenin parçacıklarını yönlendirme olanağı bulununca özellikle gelişti; böylece anizotrop ya 03 yönlü mıknatıslar ve yakın geçmişte âütunsu mıknatıslar elde edildi; bunların gideren alanları 45 000 ile 160 000 A/m arasında değişir ve kalıcı indüklenmeleri 1 teslaya ulaşır.
Demir oksit kökenli seramik gereçler olan ve sinterlemeyle elde edilen ferritle- rin düşük bir kalıcı indüklenmesi (0,4 T'den küçük) ama yüksek bir gideren alanı (100 000 ile 240 000 A/m arasında) vardır; önceki alaşımlardan daha hafiftirler, rpıknatıslanmaları daha kararlıdır ve çok iyi elektrik yalıtkanlarıdır.
Bir elastomerle alniko ve ferrit parçacıkları karıştınlarak, bükülebilir mıknatıslar yapılır. Öte yandan demir ve kobalt tozları basınç altında bir araya getirilerek karmaşık geometrik biçimli mıknatıslar da elde edilir. Aynı, ince tanecikli gereçler sınıfında, yakın geçmişte, nadir toprak kökenli mıknatısların ve özellikle samaryum-kobalt alaşımının dikkat çekici özellikleri bulundu; bunların gideren alanı 650 000 A/m'yi geçer ve yüksek maliyetlerine rağmen yüksek yetkinlikteki düzeneklerde kullanılır.
1. Demiri ve birkaç başka metali çekme özelliği gösteren demir oksidi.
2. Demiri çekme özelliği olan ya da sonradan bu özelliği kazanmış her madde.
—Esk. Mıknatısi tabii, haceri mıknatısi, demir oksit. || Mıknatıs-ı suni, mıknatısı sınai, sürtme, dokunma ya da elektriklenmeyle cisimleri çekme gücü verilen demir.
—Giz. bil. Gizlici tıbbın yararlandığı mineral manyetizma etkeni; evrensel manyetizmaya başvuran bu tıp dalı, hayvansal manyetizmayı da kullanır.
—Manyet. Bir dış manyetik alan üretmeye yarayan düzenek. (Bu, üretilen alanı korumak için akım gerekmiyorsa sürekli bir mıknatıs, tersi durumda ise bir elektromıknatıstır.)
—Vet. Sığırlara yutturulan mıknatıslar, demir yapısındaki yabancı cisimlerin neden olabilecekleri zararları önlemek için kullanılır. Bu cisimler mıknatısa yapışınca, sindirim sistemindeki herhangi bir organa zarar veremez hale gelir.
—ANSİKL. Doğal mıknatısa ya da mıknatıs taşına manyetit adı verilir. Kimyasal bakımdan bu madde, formülü Fe304 çılan spineller ailesine ait bir demir oksididir. Manyetit bazik kayalarda (bazaltlar) bulunur ve yerküre yüzeyinde gerçek dağlar oluşturur (İsveç). Manyetit kristalleri, küp bakışımlı, sekizyüzlülerdir; bunlar birleşme düzlemli polisentetik lameller halinde de bulunur. Manyetit, demir siyahı renginde ve siyah tozludur. Mıknatıs, demiri, nikeli ve kobaltı çekme özelliği gösterir; bir kristal içinde alınan değişik doğrultulara göre çok belirgin bir manyetik anizotropisi vardır (R Weiss). Yoğunluğu 4 ile 5,2 arasında değişir. Manyetit, demir cevheri olarak işletilir ve bu metalin en iyi nitelikte olan türüdür.
Doğal mıknatıslar Yunanlılarda bilinmekteydi ve ilk kez her ikisine de Magnesya adı verilen, Küçük Asya'nın bir kentinde ve Makedonya'nın bir bölgesinde bulunmuşlardı; sonraları manyetik sözcüğü, mıknatıslarda gözlemlenen olaylar için, manyetiklik sözcüğü de bu olayları inceleyen fizik dalı için kullanılmaya başlandı.
Yapıları çok değişik ama genellikle temel maddesi demir olan yapay mıknatısların, XII. yy.'dan önce Avrupa'da bilinmediği sanılmaktadır. Günümüzde kullanılan mıknatısların hemen hemen hepsi bu türdendir, çünkü bunlara istenen kullanımlara uygun yalın biçimler verilebilir ve iyi bir kararlılıkla doğal mıknatıslarınkinden çok daha yeğin bir mıknatıslanma kazan dırılabilir.
*Mıknatısların ayırtedici nitelikteki fiziksel büyüklükleri. Tanımlanacak büyüklükler, her mıknatısa uygulanabilir olmasına kar şın burada yapılacak çözümlemede, düzgün geometrik biçimde olan ve temel boyutlarından biri boyunca uzandıkları varsayılan mıknatıslanmış çubuklar ya da iğneler hali göz önüne alınacaktır. (Bir mıknatıs iğnesi çok hafif bir mıknatıs çubuğu olarak kabul edilebilir.) Dolayısıyla böyle bir mıknatısın kutup adı verilen iki ucu vardır ve mıknatısın dış manyetik etkilerinin birçoğu bu uçlarda oluşur: demir talaşını çekme, önceden mıknatıslanmamış bütün demir cisimleri çekme, mıknatıslanmış başka çubukların kutuplarını çekme ya da itme . Mıknatıslanmış bir çubuğa (ya da iğne), bunu uygun biçimde asarak (burulmasız ip, düşey yatak vb. ile) başka bozucu manyetik kütlelerden uzakta, serbestçe yönlenme olanağı verilirse, yerkürenin yönlendirici etkisi altında kaldığı gözlemlenir, bu da mıknatısı denge halindeyken belirli bir doğrultu almaya zorlar; bu doğrultu, aynı kutup daima kuzeyi göstermek üzere yaklaşık olarak güney-kuzey doğrultusudur. Pusulalar, gemi pusulaları ve manyetik teodolitler işte bu ilkeye göre çalışır. Her çubukta (ya da iğnede) böylece, uzlaşma gereği kuzeye doğru yönlenme eğilimi gösteren kutba kuzey kutup (ya da pozitif kutup), karşıt kutba da güney kutup (ya da negatif kutup) denir. Çeşitli çubukların kutupları arasındaki mekanik etkilerin incelenmesi şu temel kuralın varlığını ortaya koyar: aynı adı taşıyan iki kutup birbirini iter, zıt adlar taşıyan iki kutup birbirini çeker.
Bu kutupların özellikleri yalnızca uçlarla sınırlanmış değildir ama, çubuğun merkezine yaklaştıkça azalır, merkezde sıfır olur ve merkezi geçince, kuzey ya da güney, tip değiştirir Çubuğun yüzeyinde, kutuplanmış iki bölgeyi ayıran eğriye yansız çizgi denir. Yer manyetik alanının çubuğa uyguladığı koşut kuvvetler kümesinin tek bir çifte indirgenebileceği göz önüne alınarak, kuzey ve güney kutupları, artık yalnızca iki uç gibi değil, kesin iki nokta gibi tanımlanabilir. Bu durumda bu iki noktayı birleştiren doğruya çubuğun manyetik ekseni adı verilir. Çubuğa düzenli bir mıknatıslanma verilememişse, bu eksen çubuğun geometrik ekseniyle tam olarak çakışmaz. Çubuğun bütünü içinde, manyetik açıdan oluşturduğu ya da etkisinde kaldığı olayların yeğinliğini niteleyen bir büyüklüğe çubuğun manyetik momenti adı verilir. Bu büyüklüğün, kutuplar arasındaki uzaklıkla manyetik kütle nin çarpımına eşit olduğu gösterilir; manyetik kütle kutuplar arasındaki bireysel etkileri, bu etkiler birbirinden ayrılabilir olduğu ölçüde niteler. Gerçekte, kırık mıknatıs deneyi, mıknatıslanmış herhangi bir çubuğu iki parçaya ayırarak, tek bir kutbu (ya da kutup bölgesini) yalıtmanın olanaksızlığını gösterir. İki parçadan her biri birbirinden uzaklaştırılırsa, kesitin her iki yanında yeniden karşıt adlı iki kutup ortaya çıkar ve her bir parça yeni, tam bir mıknatıs gibi davranır. Bu kutuplardan her birinin manyetik kütlesi, ilk kutupların manyetik kütleleriyle hemen hemen aynıdır, ama, aralarındaki uzaklık (bu iki yeni çubukta) öncekinin yarısı kadar olduğundan, her manyetik moment ilk momentin yarısıdır. Buradan, bir mıknatısın mıknatıslanmasının, gerçekte bütün hacmine az çok düzgün olarak dağılmış bir iç özellik olduğu anlaşılır ve mıknatıslanmış bir maddenin toplam manyetik momentinin hacmine bölümüne, mıknatıslanma yeğinliği adı verilir. Dolayısıyla bu, mıknatısların yapımında olabildiğince yüksek düzeyde elde edilmeye ve korunmaya çalışılan, mıknatıslanmış maddeye özgü bir özelliktir.
Yer'in kendisi bir mıknatıs olarak göz önüne alınabilir; Yer az ya da çok, gerek çaplarından biri (manyetik kutuplarını birleştiren doğru) boyunca düzgün olarak mıknatıslanmış bir küreye, gerekse merkezine yakın ve aynı doğrultu boyunca yerleştirilmiş çok daha küçük bir çubuğa benzetilebilir. (JEOMANYETİZM.) Şunu belirtelim ki her iki halde, iki tıp kutbun adlandırılması üstüne yukarda anlatılan uzlaşım dolayısıyla, Yer'e manyetik bakımdan eşdeğer bir mıknatıs, güney kutbu dünyanın kuzey bölgesine doğru yönlenmiş gibi göz önüne alınmalıdır, bununla birlikte güney kutbunu kuzey manyetik kutup diye adlandırma alışkanlığı kesin olarak sürdürülmektedir.
*Mıknatısların yapımı, mıknatıslanması ve mıknatıslığının giderilmesi. Yalnızca birkaç tip madde, uygun işlemlerden geçirilerek, yeterince kalıcı mıknatıslanma kianma- ya, yani iyi bir mıknatıs haline gelmeye elverişlidir. Mıknatıs yapımında kullanılan gereçlerde aranan iki temel nitelik, bir yandan bunlara yüksek mıknatıslanma yeğinliği (ya da yüksek manyetik indükleme'ler) verebilme olanağı ve öbür yandan yapay olarak ya da kendiliğinden mıknatıslanma yitimine yol açacak etkilere karşı dayanımlarıdır. Bu ikinci nitelik gideren alan'la ölçülebilir; bu, mıknatısın aldığı mıknatıslanmaya zıt olarak yöneldiği varsayılan ve toplam bir mıknatıslanma yitimine yeterli olan bir manyetik alanın değeridir. Gideren alanın bu değerinin, özellikle manyetiklik giderici alanın değerine göre büyük olması temeldir; serbest kutupları bulunan (yani açık manyetik devre olarak kullanılan) her mıknatıs, kutuplarının etkisi nedeniyle böyle bir alan içinde bulunur. Ayrıca, gideren alanın değerinin yüksek olduğu gereçlerin kullanımının, zıt adlı kutuplar arasındaki iç uzaklığın, çekinmeden büyük ölçüde azaltılmasına olanak vereceği sanılmaktadır. Bu nedenle, modern mıknatıslar Bski mıknatıslarda olduğu gibi, en uzun boyutları yönünde mıknatıslanmak zorunda değildir; böylece, uzun çubuklar uzunluğuna dik olarak, fazla kalın olmayan levhalar yüzeylerine dik olarak, diskler çaplarından birine dik olarak mıknatıslanabilir. Buna karşın, bu modem gereçler çoğu kez çok sert ve kimi kez de kırılgan olduklarından, bunlara her zaman istenen biçimleri vermek mümkün değildir; karma, yani ardışık olarak, şiddetle mıknatıslanmış bölümler ve yumuşak demirden ya da manyetik geçirgenliği yüksek alaşımlardan bölümler içeren manyetik devreler oluşturarak, bu güçlük kolayca aşılır; bu devrelere kullanım zorunluklarına elverişli bütün dış biçimler -özellikle demir aralığını sınırlayan biçimler- verilebilir ve bunlar indüklemeyle mıknatıslanır.
Mıknatıslama işlemi, mıknatıslanacak madde, genellikle çoğu kez darbeli bir elektrik akımıyla beslenen bir solenoitin sağladığı uygun bir manyetik alan içine yerleştirilerek gerçekleştirilir, istendiği zaman, mıknatıslığın giderilmesi, azalan manyetik alanın etkisiyle elde edilebilir.
* Mıknatısların kullanımı. Mıknatısların çok değişik kullanımları vardır ve bunlara verilecek biçim, kullanıma uygun olarak öngörülmelidir.
—1. grup: mıknatıs yer saptamaya ve gerektiğinde çeşitli manyetik alanları, özellikle Yer manyetik alanını ölçmeye (pusulalar, gemi pusulaları), böylece yön belirlemeye yarar.
—2. grup: mıknatıs çeşitli manyetik parçalar üzerine uygulayabileceği kuvvetlere bağlı olarak kullanılır (kaldırma aletleri, kapıların kapanması, takım tezgâhlarının manyetik tablaları, manyetik ayırıcılar, kimi yabancı maddelerin tıbbi olarak incelenmesi, rölelerin ve telefon aygıtlarının kutuplanması, vb.).
—3. grup: mıknatıs, belirli çekirdek aralıklarında, yeğin ve özellikle değişmezliği yüksek olabilen manyetik alanlar oluşturmada kullanılır. (Manyetik alanın değişmezliği, mıknatısların elektromıknatıslardan en büyük üstünlüğüdür.) Mıknatıslara ilişkin en ileri modern uygulamalar bu grupta toplanır: ölçü aletleri, elektrik makinelerinin indûkleyicileri, tayfçekim donanımları, büyük parçacık hızlandırıcıları.
• Mıknatıslar için gereçler. Kullanılan ilk gereçler (yaklaşık 1930'a dek) olan, mar-' tensitli çelikler, krom-tungstenli ya da krom-kobaltlı çelikler, 20 000 A/m'den küçük gideren alanları nedeniyle günümüzde hemen hemen terk edilmiştir Öbür sünek alaşımlar (demir-kobalt-molibden; bakır-nikel-demir; demir-kobalt-va- nadyum), daha iyi nitelikte olmalarına karşın, özel biçimler ve uygulamalarda kullanılırlar; en ilginci, gideren alanı 350 000 A/m'yi geçen platin-kobalt alaşımıdır; bu alaşım pahalı olmasına karşın saatçilikte ve uzay havacılığı tekniklerinde kullanılır.
Demir, alüminyum, nikel ve kobalt kökenli, kaynaşma yoluyla hazırlanmış alnikoalaşımları, 1940'ta, ısıl işlemle, manyetik evrenin parçacıklarını yönlendirme olanağı bulununca özellikle gelişti; böylece anizotrop ya 03 yönlü mıknatıslar ve yakın geçmişte âütunsu mıknatıslar elde edildi; bunların gideren alanları 45 000 ile 160 000 A/m arasında değişir ve kalıcı indüklenmeleri 1 teslaya ulaşır.
Demir oksit kökenli seramik gereçler olan ve sinterlemeyle elde edilen ferritle- rin düşük bir kalıcı indüklenmesi (0,4 T'den küçük) ama yüksek bir gideren alanı (100 000 ile 240 000 A/m arasında) vardır; önceki alaşımlardan daha hafiftirler, rpıknatıslanmaları daha kararlıdır ve çok iyi elektrik yalıtkanlarıdır.
Bir elastomerle alniko ve ferrit parçacıkları karıştınlarak, bükülebilir mıknatıslar yapılır. Öte yandan demir ve kobalt tozları basınç altında bir araya getirilerek karmaşık geometrik biçimli mıknatıslar da elde edilir. Aynı, ince tanecikli gereçler sınıfında, yakın geçmişte, nadir toprak kökenli mıknatısların ve özellikle samaryum-kobalt alaşımının dikkat çekici özellikleri bulundu; bunların gideren alanı 650 000 A/m'yi geçer ve yüksek maliyetlerine rağmen yüksek yetkinlikteki düzeneklerde kullanılır.
Kaynak: Büyük Larousse
Lugat 2000 Sözlük - Türkçe-İngilizce-Almanca-Fransızca Sözlük
Sözlük Nedir? Sözlük Hakkında
Mıknatıs nedir, özellikleri nelerdir?
YORUMLAR