mülkiyet isim Arapça mulkiyyet Sahiplik. Birleşik Sözler çıplak mülkiyet ortak mülkiyet özel mülkiyet Fikri ve Sınai Mülkiyet...
mülkiyet
isim Arapça mulkiyyet
Sahiplik.
Birleşik Sözler
çıplak mülkiyet ortak mülkiyet özel mülkiyet
Fikri ve Sınai Mülkiyet
MüLKİYET a (ar. mülk ve -/yyef'ten mülkiyyet). Bir eşya üzerinde, yasa sınırları içinde, mutlak bir egemenlik yetkisi veren hak: Bu koca arazinin mülkiyeti tek bir kişiye ait. Özel mülkiyet. Kamu mülkiyeti. (Bk. ansikl. böl. Huk.)
—Huk. Mülkiyeti muhafaza kaydıyla satış, - SATIŞ. || Bireysel ya da kişisel mülkiyet, bir kişinin tek başına sahip olduğu mülkiyet hakkı. (Karşt. ORTAK MüLKİYET.) || iştirak halinde mülkiyet - İŞTİRAK. || Kamu mülkiyeti, devlet ya da öteki kamu tüzel kişilerinin eşya üzerindeki mülkiyet hakkı.|| Kat mülkiyeti - KAT. || Kuru mülkiyet ya da çıplak mülkiyet, eşya üzerindeki yararlanma (intifa) hakkının başkasına ait olduğu mülkiyet türü. (Bk. ansikl. böl.) || Müşterek mülkiyet - MüŞTEREK. || Ortak mülkiyet, bir eşya üzerinde birden çok kişinin sahip olduğu mülkiyet hakkı. (Karşt. BİREYSEL MüLKİYET.) [Ortak mülkiyetin iki biçimi vardır: iştirak halinde mülkiyet ve müşterek mülkiyet.] || Özel mülkiyet, özel hukuk kişilerinin bir eşya üzerindeki mülkiyet hakkı. (Karşt. KAMU MüLKİYETİ.) || Taşınır mülkiyeti ya da menkul mülkiyet, bir güçler üzerindeki mülkiyet. (TAŞINIR.) || Taşınmaz mülkiyeti ya da gayrimenkul mülkiyeti, bir yerden başka bir yere götürülmeyen eşya üzerindeki mülkiyet. (TAŞINMAZ.)
—ANSİKL. Fels. Antik Yunanistan'da mülkiyet kavramı, felsefenin ilk adımlarını atmasıyla birlikte ortaya çıktı. Aristoteles'e göre ktesis (hukuki mülkiyet), köken ve temelini doğada, insanı doğal olarak besleyen toprakta bulunuyordu. Aristoteles şöyle der: “Bir topluluğu oluşturanlar insan ve mülkiyettir. (...)
Thomas More'a göre mülkiyet, bireysel olduğu zaman haksızlığa yol açan ve kaldırılması gereken bir haktır. Şöyle yazar: “Mülkiyetin bireysel bir hak olduğu ve her şeyin parayla ölçüldüğü her yerde adalet ve toplumsal refah hiçbir zaman sağlanamaz, meğerki siz en iyi şeylerin en kötü insanlara düştüğü topluma adil diye- siniz ve yığın sefalet içinde yüzerken kamu servetinin bir avuç gözü doymaz bireye yem olduğu devleti çok mutlu sayasınız. (...) Malları eşitlik ve adaletle dağıtmanın ve insan türünün mutluluğunu sağlamanın tek yolu, mülkiyetin ortadan kaldırılmasıdır" (ütopya, 1).
More'dan sonra sorun, mülkiyetin kökeni bakımından uygar toplumların kurulmasına öngelen doğal bir hak olup olmadığını saptamak sorununa dönüştü. Örneğin Locke ve Pufendorf, böyle düşünüyorlardı. Rousseau'ya göreyse tersine, doğa herkese “kendisini çeken ve erişebileceği her şey üzerinde sınırsız bir hak" veriyordu, öyleki evrensel ama güvenilmez bir hakkın, hukuki olarak güvence altına alınmış ve kalıcı bir hak durumuna dönüşmesi için toplum sözleşmesi'ni beklemek gerekiyordu. Rousseau şöyle der: “Bu devretmede ilginç olan şudur ki, topluluk bireylerin mallarını kendi malı olarak kabul etmekle, bireyleri mallarından yoksun bırakmak şöyle dursun, onlara bu malların yasal sahipliğini sağlamaktan, gasbı gerçek bir hak, tasarrufu mülkiyet durumuna dönüştürmekten başka bir şey yapmaz†(Toplum sözleşmesi [Du contrat social], 1, 9).
Hegel'e göre mülkiyet, hukukun öznesi olan bireyin, dünyanın belli bir parçası üzerindeki kalımlı sahipliğini adlandırır. Bu bakımdan, biçimleri toplumsal bağlam ve bireylerin kendi aralarında yaptıkları sözleşmelerle saptanan mülkiyet, somut gerçekliğe sahip bir özgürlüğün koşuludur. Hegel şöyle der: "idea gibi olmak için kişi, özgürlüğünün dışsal bir alanına sahip olmak zorundadır" (Gmndlinien der Philosophie des Rechts [Hukuk felsefesinin ilkeleri], 41). “Mülkiyet, insanın her şey üzerindeki sahiplenme hakkıdır†(ay. ypt. 44).
Proudhon'a göre mülkiyet, toplumsal yaşamla bağdaşamaz bir doğal haktır. Şöyle yazar: "Kökenbilimsel kanıtına ve hukuksal tanımlarına göre mülkiyet, toplum dışında bir haktır; çünkü eğer herkesin malı toplumsal bir mal olsaydı, koşulların herkes için eşit olacağı ve mülkiyetin bir insanın toplumsal bir mülke en mutlak biçimde sahip olma hakkı olduğunu söylemenin bir çelişki içereceği açıktır. Öyleyse, özgürlük, eşitlik ve güvenlik karşısında ortak olmakla birlikte, mülkiyet karşısında ortak değiliz; buna göre mülkiyet doğal bir hak olmakla birlikte, bu doğal hak hiçbir zaman sosyal değil, antisosyal bir haktır†(Mülkiyet nedir? [Qu'estce que la propriötö?], 2).
Marxçılar özel mülkiyeti, kapitalist üretim biçiminin ifadesi olarak görürler. Özel mülkiyet, onlara göre emekçilerin kapitalizm tarafından sömürülmesinin belirtisidir. Marx ve Engels, mülkiyetin tarihini ana hatlarıyla şöyle anlatıyorlardı: "Mülkiyetin ilk biçimi, kabile mülkiyetidir. (...) Mülkiyetin ikinci biçimi, komün mülkiyeti ve Antikçağ'da rastlanan ve özellikle birçok kabilenin sözleşme ya da fetihle bir tek kentte halKin rum eyeıneımyu» geliştiği ölçüde dağılıp çöker" (Alman ideolojisi, T). Ancak marxçıltğın asıl üzerinde durduğu, burjuva özel mülkiyetinin eleştirisidir ve genel olarak mülkiyetin değil, burjuva mülkiyetinin ortadan kaldırılmasını isterler.
—Huk. Mülkiyet, eşya üzerinde en geniş yetkiler sağlayan bir haktır. Bir eşya üzerinde mülkiyet hakkı olmak, o eşyaya sahip olmak demektir. Bir eşyaya sahip olan kimse o eşyaya, yasa sınırları içinde, istediği gibi tasarruf edebilir; haksız olarak o eşyaya elkoyan herhangi bir kimseye karşı istihkak davası açabileceği gibi, haksız el atanlara karşı da el atmanın önlenmesi davası açabilir (Türk med. k. md. 618). Mülkiyet hakkı eşya üzerinde hak sahibine şu üç yetkiyi sağlar: eşyayı kullanma, ürünlerinden yararlanma ve onu tüketme. Roma hukukunda usus, fructus ve abusus olarak adlandırılan bu üç yetki, bir eşya üzerindeki egemenliğin en geniş biçimidir. Mülkiyet hakkı, sahibine geniş yetkiler vermekle birlikte bu yetki tümüyle sınırsız da değildir. Türk hukukunda mülkiyet hakkına getirilen ilk sınırlama, bu hakkı düzenleyen yasa maddesinde yer alır. Mülkiyet hakkı sahibinin yetkilerini belirleyen yasa maddesi, bu yetkilerin yasa dairesinde olacağını da belirtir (Türk med. k. md. 618). Anayasa'ya göre herkes mülkiyet hakkına sahiptir. Ancak, bu hak kamu yararı amacıyla yasayla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz (md. 35). Hakların kapsamına ilişkin olarak Türk med. k.'nun 2. maddesinde yer alan kural mülkiyet hakkı için de geçerlidir. Bu kurala göre herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken doğruluk (hakkaniyet) kurallarına uymakla yükümlüdür. Yasa bir hakkın başkasına zarar veren kötü kullanımını korumaz. Hakkın kötüye kullanılmasını yasaklayan bu kural, mülkiyet hakkının kullanımında özellikle önem kazanır. Çünkü mülkiyet hakkı, çok geniş yetkiler sağlaması açısından, kötüye kullanılmaya en elverişli olan haktır.
Toprak üzerindeki mülkiyet hakkı, derinlik ve yükseklik bakımından sınırlanmıştır. Toprak üzerindeki mülkiyet hakkının dikey olarak kapsamı, topraktan yararlanma derecesiyle sınırlıdır. Bu durum, toprağın kullanım amacına bağlı olsa da, sınırsız değildir. Taşınmaz mülkiyetinin kapsamını düzenleyen yasa kuralına göre, bir toprağa sahip olmak, onu kullanmada yararlı olacak ölçüde altına ve üstüne de sahip olma sonucunu doğurur (Türk med. k. md. 644). Toprağın altına ve üstüne sahip olmanın sınırı, o toprağı kullanmada yararlanmanın ölçütüdür. Örneğin, bir toprak sahibi kendisine hiçbir yarar sağlamayan, buna karşılık uçakların geçmesine engel olacak olan bir direk dikemez. Kuru ya da çıplak mülkiyet, intifa hakkının başkasına ait olduğu bir eşya üzerinde sözkonusu olur. Bu tür mülkiyet hakkı, intifa hakkı sahibinin yetkileriyle sınırlıdır. Mülkiyet hakkı, bu durumda soyut bir hak olarak kalmakta, intifa hakkının sona ermesine kadar, mülkiyet hakkı sahibinin eşya üzerindeki yetkileri kısıtlanmaktadır. (İNTİFA.) Bunların dışında da mülkiyet hakkını sınırlayan kamu hukuku ve özel hukuk kuralları vardır. Mülkiyet hakkına sınır koyan en önemli kamu hukuku kuralı, Kamulaştırma k.'nda yer alır. Devlet ya da öteki kamu kuruluşları, kamu yararının bulunduğu durumlarda üzerinde özel mülkiyet hakkı bulunan taşınmazları kamulaştırarak, mülkiyet hakkına son verebilirler. (KAMULAŞTIRMA.) Olağanüstü durumlarda devlet, taşınır eşya üzerindeki özel mülkiyete de son verebilir. Ancak mülkiyet hakkına getirilen bu sınırlamalar, daha çok taşınmaz mülkiyetlere ilişkindir. Taşınmazlar üzerindeki mülkiyet hakkının, özel hukuktan doğan öteki başlıca sınır- hakkının konusu, taşınır ya aa taşınmaz eşyadır. Maddi olmayan şeyler üzerinde mülkiyet hakkı bulunamaz. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar için, “sınai mülkiyet" deyimi kullanılıyorsa da, bu, gerçek anlamda bir mülkiyet değildir. Mülkiyet hakkı ayni bir haktır; yani, eşyaya (maddi bir şeye) ilişkindir. Gerçek anlamdaki mülkiyet hakkıyla maddi olmayan mallar (fikir ve sanat eserleri) üzerindeki hakların ortak yanı, her ikisinin de mutlak hak niteliğinde olmalarıdır.
Bir eşya üzerindeki mülkiyet hakkı onun bütünleyici parçalarını (mütemmim cüzlerini) da kapsar. Bir eşyaya sahip olan kişi, o eşyanın bütünleyici parçasının da sahibi olur (Türk med. k. md. 619). [BüTüNLEYİCİ PARÇA.) Doğal ürünler, bir eşyanın belirli zamanlarda ürettiği şeylerdir. Örneğin, bir ineğin sütü, bir ağacın meyvesi doğal ürün sayılır. Bu ürünler, asıl şeyden ayrılıncaya kadar, onun bütünleyici parçasıdırlar. Bir eşyanın sahibi olan kişi, onun doğal ürünlerinin de sahibi olur (Türk med. k. md. 620). Mülkiyet hakkının kapsamı açısından “eklenti"nin durumu bütünleyici parçadan (ve doğal ürünlerden) biraz farklıdır. Bir eşya üzerindeki mülkiyet hakkı, onun bütünleyici parçalarını da zorunlu olarak kapsadığı halde, eklentilerini kapsamayabilir; yani eklenti, eşya üzerindeki mülkiyet hakkının dışında tutulabilir ve ayrı bir hakkın konusu olabilir. Ancak eklentinin asıl eşyadan ayrı tutulması için, bunun açıkça belirtilmesi gerekir. Çünkü yasaya göre, bir eşya üzerinde yapılacak işlemler (tasarruflar), onun ayrık tutulmayan eklentilerini de kapsar (Türk med. k. md. 621). [EKLENTİ ]
Mülkiyet hakkının edinilmesi ve yitirilmesinin koşulları, taşınır ve taşınmaz eşyada değişik biçimde düzenlenmiştir Taşınırlarda mülkiyetin devir yoluyla kazanılması için, eşyanın teslim edilmiş olması gerekir Bir kimse taşınır bir eşyayı iyiniyetle ve sahip olmak üzere teslim alınca, devreden kişi o eşyanın sahibi olmasa bile, mülkiyeti edinmiş olur (Türk med. k. md. 687). Taşınırlarda mülkiyet hakkının aslen kazanılma yolları, Türk med. k.'na göre şunlardır: ihraz (md. 691), lukata (md. 693 -695), define (md. 696), hukuki tağyir (md. 699), karışma ya da birleşme (md. 700), kazandırıcı zamanaşımı (md. 701). Taşınırlarda mülkiyet hakkının yitirilmesini düzenleyen yasa kuralına göre, eşyanın mülkiyeti, sahibi tarafından bırakılmadıkça ya da başkası tarafından edinilmedikçe, yalnız zilyetliğin yitirilmesiyle ortadan kalkmış olmaz (Türk med. k. md. 702). [TAŞINIR.) Taşınmazlarda mülkiyetin aslen kazanılması, tapu siciline kayıtla gerçekleşir. Bununla birlikte işgal, miras, kamulaştırma, cebri icra ya da mahkeme kararıyla taşınmazı alan kişi, tapu siciline kayıttan önce mülkiyet hakkına sahip olur. Ancak kayıt işlemi yapılmadan eşya üzerinde devredici işlemlerde bulunamaz (Türk med. k. md. 633). Taşınmazlarda mülkiyet hakkının aslen kazanılma yollan, Türk med. k.'na göre şunlardır: işgal (md. 635), yeni toprak oluşması (md. 636), kazandırıcı zamanaşımı (md. 638, 639). Taşınmazlarda mülkiyet hakkının yitirilmesini düzenleyen yasa kuralına göre, tapu sicilindeki kaydın silinmesi ya da taşınmazın tümüyle yok olması, mülkiyet hakkını sona erdirir. Kamu yararı için yapılan kamulaştırmada mülkiyet hakkının ne zaman sona ereceği, özel yasayla belirlenir (Türk med. k. md. 643). [TAŞINMAZ.)
Mülkiyet nedir? ya da Hukuk ve yönetim ilkesi üstüne araştırmalar (Qu'estce que la propriöte? ou Recherches sur le principe du droit et du gouvernement) [1840], R-J.Proudhon'un yapıtı.
—Huk. Mülkiyeti muhafaza kaydıyla satış, - SATIŞ. || Bireysel ya da kişisel mülkiyet, bir kişinin tek başına sahip olduğu mülkiyet hakkı. (Karşt. ORTAK MüLKİYET.) || iştirak halinde mülkiyet - İŞTİRAK. || Kamu mülkiyeti, devlet ya da öteki kamu tüzel kişilerinin eşya üzerindeki mülkiyet hakkı.|| Kat mülkiyeti - KAT. || Kuru mülkiyet ya da çıplak mülkiyet, eşya üzerindeki yararlanma (intifa) hakkının başkasına ait olduğu mülkiyet türü. (Bk. ansikl. böl.) || Müşterek mülkiyet - MüŞTEREK. || Ortak mülkiyet, bir eşya üzerinde birden çok kişinin sahip olduğu mülkiyet hakkı. (Karşt. BİREYSEL MüLKİYET.) [Ortak mülkiyetin iki biçimi vardır: iştirak halinde mülkiyet ve müşterek mülkiyet.] || Özel mülkiyet, özel hukuk kişilerinin bir eşya üzerindeki mülkiyet hakkı. (Karşt. KAMU MüLKİYETİ.) || Taşınır mülkiyeti ya da menkul mülkiyet, bir güçler üzerindeki mülkiyet. (TAŞINIR.) || Taşınmaz mülkiyeti ya da gayrimenkul mülkiyeti, bir yerden başka bir yere götürülmeyen eşya üzerindeki mülkiyet. (TAŞINMAZ.)
—ANSİKL. Fels. Antik Yunanistan'da mülkiyet kavramı, felsefenin ilk adımlarını atmasıyla birlikte ortaya çıktı. Aristoteles'e göre ktesis (hukuki mülkiyet), köken ve temelini doğada, insanı doğal olarak besleyen toprakta bulunuyordu. Aristoteles şöyle der: “Bir topluluğu oluşturanlar insan ve mülkiyettir. (...)
Thomas More'a göre mülkiyet, bireysel olduğu zaman haksızlığa yol açan ve kaldırılması gereken bir haktır. Şöyle yazar: “Mülkiyetin bireysel bir hak olduğu ve her şeyin parayla ölçüldüğü her yerde adalet ve toplumsal refah hiçbir zaman sağlanamaz, meğerki siz en iyi şeylerin en kötü insanlara düştüğü topluma adil diye- siniz ve yığın sefalet içinde yüzerken kamu servetinin bir avuç gözü doymaz bireye yem olduğu devleti çok mutlu sayasınız. (...) Malları eşitlik ve adaletle dağıtmanın ve insan türünün mutluluğunu sağlamanın tek yolu, mülkiyetin ortadan kaldırılmasıdır" (ütopya, 1).
More'dan sonra sorun, mülkiyetin kökeni bakımından uygar toplumların kurulmasına öngelen doğal bir hak olup olmadığını saptamak sorununa dönüştü. Örneğin Locke ve Pufendorf, böyle düşünüyorlardı. Rousseau'ya göreyse tersine, doğa herkese “kendisini çeken ve erişebileceği her şey üzerinde sınırsız bir hak" veriyordu, öyleki evrensel ama güvenilmez bir hakkın, hukuki olarak güvence altına alınmış ve kalıcı bir hak durumuna dönüşmesi için toplum sözleşmesi'ni beklemek gerekiyordu. Rousseau şöyle der: “Bu devretmede ilginç olan şudur ki, topluluk bireylerin mallarını kendi malı olarak kabul etmekle, bireyleri mallarından yoksun bırakmak şöyle dursun, onlara bu malların yasal sahipliğini sağlamaktan, gasbı gerçek bir hak, tasarrufu mülkiyet durumuna dönüştürmekten başka bir şey yapmaz†(Toplum sözleşmesi [Du contrat social], 1, 9).
Hegel'e göre mülkiyet, hukukun öznesi olan bireyin, dünyanın belli bir parçası üzerindeki kalımlı sahipliğini adlandırır. Bu bakımdan, biçimleri toplumsal bağlam ve bireylerin kendi aralarında yaptıkları sözleşmelerle saptanan mülkiyet, somut gerçekliğe sahip bir özgürlüğün koşuludur. Hegel şöyle der: "idea gibi olmak için kişi, özgürlüğünün dışsal bir alanına sahip olmak zorundadır" (Gmndlinien der Philosophie des Rechts [Hukuk felsefesinin ilkeleri], 41). “Mülkiyet, insanın her şey üzerindeki sahiplenme hakkıdır†(ay. ypt. 44).
Proudhon'a göre mülkiyet, toplumsal yaşamla bağdaşamaz bir doğal haktır. Şöyle yazar: "Kökenbilimsel kanıtına ve hukuksal tanımlarına göre mülkiyet, toplum dışında bir haktır; çünkü eğer herkesin malı toplumsal bir mal olsaydı, koşulların herkes için eşit olacağı ve mülkiyetin bir insanın toplumsal bir mülke en mutlak biçimde sahip olma hakkı olduğunu söylemenin bir çelişki içereceği açıktır. Öyleyse, özgürlük, eşitlik ve güvenlik karşısında ortak olmakla birlikte, mülkiyet karşısında ortak değiliz; buna göre mülkiyet doğal bir hak olmakla birlikte, bu doğal hak hiçbir zaman sosyal değil, antisosyal bir haktır†(Mülkiyet nedir? [Qu'estce que la propriötö?], 2).
Marxçılar özel mülkiyeti, kapitalist üretim biçiminin ifadesi olarak görürler. Özel mülkiyet, onlara göre emekçilerin kapitalizm tarafından sömürülmesinin belirtisidir. Marx ve Engels, mülkiyetin tarihini ana hatlarıyla şöyle anlatıyorlardı: "Mülkiyetin ilk biçimi, kabile mülkiyetidir. (...) Mülkiyetin ikinci biçimi, komün mülkiyeti ve Antikçağ'da rastlanan ve özellikle birçok kabilenin sözleşme ya da fetihle bir tek kentte halKin rum eyeıneımyu» geliştiği ölçüde dağılıp çöker" (Alman ideolojisi, T). Ancak marxçıltğın asıl üzerinde durduğu, burjuva özel mülkiyetinin eleştirisidir ve genel olarak mülkiyetin değil, burjuva mülkiyetinin ortadan kaldırılmasını isterler.
—Huk. Mülkiyet, eşya üzerinde en geniş yetkiler sağlayan bir haktır. Bir eşya üzerinde mülkiyet hakkı olmak, o eşyaya sahip olmak demektir. Bir eşyaya sahip olan kimse o eşyaya, yasa sınırları içinde, istediği gibi tasarruf edebilir; haksız olarak o eşyaya elkoyan herhangi bir kimseye karşı istihkak davası açabileceği gibi, haksız el atanlara karşı da el atmanın önlenmesi davası açabilir (Türk med. k. md. 618). Mülkiyet hakkı eşya üzerinde hak sahibine şu üç yetkiyi sağlar: eşyayı kullanma, ürünlerinden yararlanma ve onu tüketme. Roma hukukunda usus, fructus ve abusus olarak adlandırılan bu üç yetki, bir eşya üzerindeki egemenliğin en geniş biçimidir. Mülkiyet hakkı, sahibine geniş yetkiler vermekle birlikte bu yetki tümüyle sınırsız da değildir. Türk hukukunda mülkiyet hakkına getirilen ilk sınırlama, bu hakkı düzenleyen yasa maddesinde yer alır. Mülkiyet hakkı sahibinin yetkilerini belirleyen yasa maddesi, bu yetkilerin yasa dairesinde olacağını da belirtir (Türk med. k. md. 618). Anayasa'ya göre herkes mülkiyet hakkına sahiptir. Ancak, bu hak kamu yararı amacıyla yasayla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz (md. 35). Hakların kapsamına ilişkin olarak Türk med. k.'nun 2. maddesinde yer alan kural mülkiyet hakkı için de geçerlidir. Bu kurala göre herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken doğruluk (hakkaniyet) kurallarına uymakla yükümlüdür. Yasa bir hakkın başkasına zarar veren kötü kullanımını korumaz. Hakkın kötüye kullanılmasını yasaklayan bu kural, mülkiyet hakkının kullanımında özellikle önem kazanır. Çünkü mülkiyet hakkı, çok geniş yetkiler sağlaması açısından, kötüye kullanılmaya en elverişli olan haktır.
Toprak üzerindeki mülkiyet hakkı, derinlik ve yükseklik bakımından sınırlanmıştır. Toprak üzerindeki mülkiyet hakkının dikey olarak kapsamı, topraktan yararlanma derecesiyle sınırlıdır. Bu durum, toprağın kullanım amacına bağlı olsa da, sınırsız değildir. Taşınmaz mülkiyetinin kapsamını düzenleyen yasa kuralına göre, bir toprağa sahip olmak, onu kullanmada yararlı olacak ölçüde altına ve üstüne de sahip olma sonucunu doğurur (Türk med. k. md. 644). Toprağın altına ve üstüne sahip olmanın sınırı, o toprağı kullanmada yararlanmanın ölçütüdür. Örneğin, bir toprak sahibi kendisine hiçbir yarar sağlamayan, buna karşılık uçakların geçmesine engel olacak olan bir direk dikemez. Kuru ya da çıplak mülkiyet, intifa hakkının başkasına ait olduğu bir eşya üzerinde sözkonusu olur. Bu tür mülkiyet hakkı, intifa hakkı sahibinin yetkileriyle sınırlıdır. Mülkiyet hakkı, bu durumda soyut bir hak olarak kalmakta, intifa hakkının sona ermesine kadar, mülkiyet hakkı sahibinin eşya üzerindeki yetkileri kısıtlanmaktadır. (İNTİFA.) Bunların dışında da mülkiyet hakkını sınırlayan kamu hukuku ve özel hukuk kuralları vardır. Mülkiyet hakkına sınır koyan en önemli kamu hukuku kuralı, Kamulaştırma k.'nda yer alır. Devlet ya da öteki kamu kuruluşları, kamu yararının bulunduğu durumlarda üzerinde özel mülkiyet hakkı bulunan taşınmazları kamulaştırarak, mülkiyet hakkına son verebilirler. (KAMULAŞTIRMA.) Olağanüstü durumlarda devlet, taşınır eşya üzerindeki özel mülkiyete de son verebilir. Ancak mülkiyet hakkına getirilen bu sınırlamalar, daha çok taşınmaz mülkiyetlere ilişkindir. Taşınmazlar üzerindeki mülkiyet hakkının, özel hukuktan doğan öteki başlıca sınır- hakkının konusu, taşınır ya aa taşınmaz eşyadır. Maddi olmayan şeyler üzerinde mülkiyet hakkı bulunamaz. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar için, “sınai mülkiyet" deyimi kullanılıyorsa da, bu, gerçek anlamda bir mülkiyet değildir. Mülkiyet hakkı ayni bir haktır; yani, eşyaya (maddi bir şeye) ilişkindir. Gerçek anlamdaki mülkiyet hakkıyla maddi olmayan mallar (fikir ve sanat eserleri) üzerindeki hakların ortak yanı, her ikisinin de mutlak hak niteliğinde olmalarıdır.
Bir eşya üzerindeki mülkiyet hakkı onun bütünleyici parçalarını (mütemmim cüzlerini) da kapsar. Bir eşyaya sahip olan kişi, o eşyanın bütünleyici parçasının da sahibi olur (Türk med. k. md. 619). [BüTüNLEYİCİ PARÇA.) Doğal ürünler, bir eşyanın belirli zamanlarda ürettiği şeylerdir. Örneğin, bir ineğin sütü, bir ağacın meyvesi doğal ürün sayılır. Bu ürünler, asıl şeyden ayrılıncaya kadar, onun bütünleyici parçasıdırlar. Bir eşyanın sahibi olan kişi, onun doğal ürünlerinin de sahibi olur (Türk med. k. md. 620). Mülkiyet hakkının kapsamı açısından “eklenti"nin durumu bütünleyici parçadan (ve doğal ürünlerden) biraz farklıdır. Bir eşya üzerindeki mülkiyet hakkı, onun bütünleyici parçalarını da zorunlu olarak kapsadığı halde, eklentilerini kapsamayabilir; yani eklenti, eşya üzerindeki mülkiyet hakkının dışında tutulabilir ve ayrı bir hakkın konusu olabilir. Ancak eklentinin asıl eşyadan ayrı tutulması için, bunun açıkça belirtilmesi gerekir. Çünkü yasaya göre, bir eşya üzerinde yapılacak işlemler (tasarruflar), onun ayrık tutulmayan eklentilerini de kapsar (Türk med. k. md. 621). [EKLENTİ ]
Mülkiyet hakkının edinilmesi ve yitirilmesinin koşulları, taşınır ve taşınmaz eşyada değişik biçimde düzenlenmiştir Taşınırlarda mülkiyetin devir yoluyla kazanılması için, eşyanın teslim edilmiş olması gerekir Bir kimse taşınır bir eşyayı iyiniyetle ve sahip olmak üzere teslim alınca, devreden kişi o eşyanın sahibi olmasa bile, mülkiyeti edinmiş olur (Türk med. k. md. 687). Taşınırlarda mülkiyet hakkının aslen kazanılma yolları, Türk med. k.'na göre şunlardır: ihraz (md. 691), lukata (md. 693 -695), define (md. 696), hukuki tağyir (md. 699), karışma ya da birleşme (md. 700), kazandırıcı zamanaşımı (md. 701). Taşınırlarda mülkiyet hakkının yitirilmesini düzenleyen yasa kuralına göre, eşyanın mülkiyeti, sahibi tarafından bırakılmadıkça ya da başkası tarafından edinilmedikçe, yalnız zilyetliğin yitirilmesiyle ortadan kalkmış olmaz (Türk med. k. md. 702). [TAŞINIR.) Taşınmazlarda mülkiyetin aslen kazanılması, tapu siciline kayıtla gerçekleşir. Bununla birlikte işgal, miras, kamulaştırma, cebri icra ya da mahkeme kararıyla taşınmazı alan kişi, tapu siciline kayıttan önce mülkiyet hakkına sahip olur. Ancak kayıt işlemi yapılmadan eşya üzerinde devredici işlemlerde bulunamaz (Türk med. k. md. 633). Taşınmazlarda mülkiyet hakkının aslen kazanılma yollan, Türk med. k.'na göre şunlardır: işgal (md. 635), yeni toprak oluşması (md. 636), kazandırıcı zamanaşımı (md. 638, 639). Taşınmazlarda mülkiyet hakkının yitirilmesini düzenleyen yasa kuralına göre, tapu sicilindeki kaydın silinmesi ya da taşınmazın tümüyle yok olması, mülkiyet hakkını sona erdirir. Kamu yararı için yapılan kamulaştırmada mülkiyet hakkının ne zaman sona ereceği, özel yasayla belirlenir (Türk med. k. md. 643). [TAŞINMAZ.)
Mülkiyet nedir? ya da Hukuk ve yönetim ilkesi üstüne araştırmalar (Qu'estce que la propriöte? ou Recherches sur le principe du droit et du gouvernement) [1840], R-J.Proudhon'un yapıtı.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR