Bir cümlede anlatılan yargılardan birinin niçin, ötekinin netice olabilecek şekilde kullanılmasıyla ortaya çıkan cümleler, niçin netice anla...
Bir cümlede anlatılan yargılardan birinin niçin, ötekinin netice olabilecek şekilde kullanılmasıyla ortaya çıkan cümleler, niçin netice anlamı taşır. Bir cümlede niçin netice ilişkisi çoğu zaman "için, ile, den dolayı, den dolayı" ilgeçleriyle kurulabileceği şeklinde "den / dan" eki ya da kimi bağlaç ve sözcüklerle de kurulabilir. Bu şekilde cümlelerde "niçin" bildiren kısım başta ya da sonda olabilir.
Örnek :
1 - Yoğun kar yağışı yüzünden Ankara - İstanbul seferleri iptal edilmiş.
2 - Elindeki işi bitiremediğinden yedi gün kadar yeni bir iş alamayacağını söylemiş oldu.
3 - Derslere devamlı geç gelmesi ve ödevlerini zamanında yapmaması öğretmenini çok kızdırıyordu.
UYARI :
"-den" ekiyle "dolayı" ve "dolayı" ilgeçlerinin beraber kullanılması çoğu zaman gereksiz sözcük kullanımından meydana gelen ifade bozukluğu yaratır. Sadece ifade bozukluğu olmayan kullanımları da vardır.
Örnek :
1 - Sizi sevdiğimden dolayı bu şekilde davranıyorum. ("dolayı" ilgeci gereksiz kullanılmış)
2 - Bundan dolayı akşam size gelemeyiz.(ifade bozukluğu yok)
Değişik Kaynaktan Niçin-Netice Cümleleri:
Niçin-sonuç cümleleri iki bölümden oluşur. Birinci bölüm niçin (sebep), ikinci bölüm ise netice bildirir. Bu tür sorularda eylemin hangi nedenle maydana geldiği bizim için önemlidir. Daha çok "için, -den, -diğinden, ile" şeklinde edatlarla sağlanır.
Örnekler:
Araç-gereç yetersizliğinden inşaat yarım kaldı.
Seni ziyaret edemedim, şundan dolayı hastaydım.
Yağmurun yağmasıyla hepimiz içeri kaçıştı.
Bitkin olduğundan işi erken bıraktı.
Kazanamama korkusuyla gece gündüz çalışıyor.
Maddi imkansızlık yüzünden okuyamamış.
Fazla ışık gözlerime dokunduğundan perdeyi kapattım.
Büyükbaba öldü, sonrasında üzüntüsünden büyükanne öldü.
Müdür, yaşlı adama ters ters baktı. Adamcağız utancından büzüldükçe büzüldü.
Saha balçık olduğundan maç ertelenmiş.
Evlatların susuzluktan dudakları çatlamıştı
Şžiddetli soğuklardan elleri ince ince yarılmıştı.
Kurallar/Örnekler:
** Niçin-sonuç ilişkisi "için, dolayı, yüzünden, dolayı, -den, -dığından" şeklinde sözcük ve eklerden yararlanarak oluşturulur:
* İşler bitmediği için tatile çıkamadık.
* Unutkanlığı yüzünden havaalanından geri dönmek zoÂrunda kalmış.
* İşlerin sıkışıklığından dolayı ne tiyatroya gidebiliyorum, ne beyaz perdeye.
* Ağaçların dalları fırtınadan kırılmış.
* Dün gece ince giyindiğinden çok üşümüş.
* Gecikmesinden dolayı çocuğa çok kızdılar.
** Bazı durumlarda niçin bildiren bir ek ya da sözcük olmadığı halde iki cümleden birincisi niçin, ikincisi de netice durumunda olabilir.
* Yemeği çok beğendi; tok olmasına rağmen iki tabak yedi. (Yemeği beğenmiş olduğu için iki tabak yiyecek yedi.)
* Adresi bilmiyorduk; evi bulmak için çok uğraştık. (Adresi bilmediğimiz için evi bulmak için çok uğraştık.)
** Niçin-sonuç ilişkisi bildiren cümlelerde ne olursa olsun bitmiş, sonuçlanmış bir iş, durum vardır. Netice bildirmeyen cümlelerde neden-sonuç ilişkisi yoktur.
* Kilo verebilmek için her gün bir saat yürüyor.
* Bu cümlede neden-sonuç ilişkisi yoktur, bir tek bir hedef doğrusu amaç vardır.
* Amaç erişilmek istenen sonuçtur, gayedir, erektir. Amaç ilgisinin olduğu cümlelerde gerçekleştirilmeye çalışılan bir hedef, arzulanan netice dile getirilir.
* Sonbaharda buraya yeniden gelmeyi düşünüyorum.
* Babasından izin alabilmek için uğraşıyor.
* İki aydır, kiralık ev bulabilmek için şehri dolaşıyor.
Örnek Sual: (2 Mayıs 1999)
(I) O, işlediği mevzuları çoğu zaman Osmanlı imparatorluğunun çöküş periyodunun başladığı 17. ve 18. yüzyıldan alır. (II) OyunÂları o devrin düşünüş biçimini, törelerini karikatürize ettiğinden değerlidir. (III) Güldürme öğesine bağlı kalmış olarak bilgili bilgisiz, erdemli erdemsiz kişiler arasındaki çelişkileri yansıtır. (IV) Kurumların, dolayısıyla da toplumun hicvine yönelir. (V) Gülmece anlayışı, geleneksel gülmece anlayışımıza uyduğundan, yapıtlarından halk da hoşlanır, aydınlar da.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangiÂlerinde neden-sonuç ilişkisi vardır?
A) I. de ve II. de
B) I. de ve III. de
C) II. de ve V. de
D) III. de ve IV. de
E) IV. de ve V. de
Yanıt: C
YORUMLAR