NORMLAMA a. Fiz. 1. Kuvantal mekanikte, Â¥ dalga fonksiyonunun 2dx integralini bire eşitleme. 2. Yeniden normlama, fiziksel süreçle...
NORMLAMA a. Fiz.
1. Kuvantal mekanikte, Â¥ dalga fonksiyonunun 2dx integralini bire eşitleme.
2. Yeniden normlama, fiziksel süreçlere (parçacıkların ve alanların etkileşimi, evre geçişleri gibi kritik olaylar) ilişkin kimi değişmezleri, hesaplarda ortaya çıkan keyfi nicelikleri (sonsuz olabilen) elemek amacıyla yeniden tanımlama. (Bu yeniden tanımlamanın matematiksel olarak gerçekleştirildiği yönteme “yeniden normlama grubunun yöntemi" denir) [Bk. ansikl. böl.]
*-*AnsİKL.
*Alanların kuvantal kuramı. Noktasal oldukları varsayılan yüklü parçacıkları ve elektromanyetik ışıma alanını eşleyen kuvantal elektrodinamik, fiziksel nicelikleri, elektromanyetik eşleme değişmezinin düşük değeri nedeniyle, çeşitli basamaklardaki tedirginliklerden oluşan bir işlemle hesaplamaya olanak verir Nicelikler birinci basamakta kolayca hesap- lanabiliyorsa ve sonluysa, yüksek basamaklarda, hesaplanan nicelikleri sonsuz kılan ıraksak integraller ortaya çıkar. Bu etki, fiziksel bakımdan, boşluktaki gizil çiftlerin sonsuzluğunun katkısı olarak yorumlanır; bu gizil çiftlerin etkisi, elektronun merkezine yaklaştıkça "enerjinin büyümesi nedeniyle" daha da önem kazanır. Elektronun, alanla eşleşmesinin ölçüsü olan ve merkezden belli bir uzaklığın (elektronun Compton dalga boyu) ötesinde normal değerde (elektrik yükü birimi) bulunan gerçek elektrik yükü, uzaklık azalınca, sürekli olarak artar. Elektronun, gerçek elektrik yükü gibi öz kütlesi ya da öz enerjisi de, hesaplarda sonsuz olarak ortaya çıkar. Kuvantal elektrodinamiğin fiziksel bir kuramına varmak için, bu sonsuz nicelikleri eleyen bir yöntem geliştirmek gerekiyordu: bu yöntem, Stueckelberg, Schwinger, Feynman, Pyson ve Tomonaga'nın çalışmalarıyla ortaya çıktı. Yeniden normlama yöntemi, hesabın her aşamasında, yani tedirginlikler cinsinden açılımın her basamağında elektronun kütlesini ve yükünü yalnızca fiziksel anlamı olan bölümünü almak üzere yeniden tanımlamaya dayanır; bunu yapmak için, Hamilton fonksiyonuna, sonsuz kütle ve yükü denkleştiren “karşı terimler†getirilir. Bu, iki sonsuz niceliği (gizil çiftler alanıyla çevrili “giyinik†parçacığın ve “çıplak†parçacığın nicelikleri) birbirinden çıkarmak anlamına gelir Bu yöntemin geliştirilmesinden bu yana, kuvantal elektrodinamik hesabın tahminleri çok kesindir (boşluğun kutuplanmasına ilişkin Lamb etkisi, parçacıkların yüksek düzeyli elektromanyetik etkileşimlerine ilişkin testler). Elektromanyetik alan dışındaki kuvantalanmış alanlar (zayıf ve kuvvetli alanlar), benzer biçimde incelenebildiklerinde, değişmez ölçek alanlarının sözkonusu olması nedeniyle benzer düşüncelere yol açtı: bu durumda, çıkarma yönteminin doğru olduğu sonucuna varıldı. Iraksak nicelikleri elemek için en çok kullanılan yöntem, boyutsaLdüzen- leme yöntemi denen matematiksel bir hesaptır.
• Kritik olaylar (evre geçişleri ve öbürleri) fiziği. K. VVİlson'un çalışmalarına dayanarak geliştirilen yeniden normlama grubu yönteminin bu alanda çok verfmli olduğu ortaya çıktı. Bu yöntem, kimi dinamik süreçlerin özellikle kritik noktalar civarındaki (bu süreçler yalnızca, boyutsuz parametrelere bağlıdır) değişmez ölçek davranışına dayanır ve çok küçük mesafelerdeki kuvantal dalgalanmalardan lanan nicelikleri elemeye olanak verir. Kritik bölgede olaylar, bütün uzunluk ölçeklerini harekete geçirdiğinden bağlantılıdır. Mikroskobik bir ölçekten yola çıkarak ve yinelemeyle makroskobik düzeye dek yükselerek, çok hızlı uzaysal değişimlere karşılık gelen serbestlik dereceleri elenebilir; bunu yaparken, her aşamada, artık serbestlik derecelerinin dinamiği hesaplanır. Bu yöntem sayesinde, bir sistemin, bir kritik nokta civarındaki statik ve dinamik özellikleri anlaşılabilir (katilar fiziğinde Kondo etkisi, evre değişimleri, hidrodinamikte türbülanslar).
1. Kuvantal mekanikte, Â¥ dalga fonksiyonunun 2dx integralini bire eşitleme.
2. Yeniden normlama, fiziksel süreçlere (parçacıkların ve alanların etkileşimi, evre geçişleri gibi kritik olaylar) ilişkin kimi değişmezleri, hesaplarda ortaya çıkan keyfi nicelikleri (sonsuz olabilen) elemek amacıyla yeniden tanımlama. (Bu yeniden tanımlamanın matematiksel olarak gerçekleştirildiği yönteme “yeniden normlama grubunun yöntemi" denir) [Bk. ansikl. böl.]
*-*AnsİKL.
*Alanların kuvantal kuramı. Noktasal oldukları varsayılan yüklü parçacıkları ve elektromanyetik ışıma alanını eşleyen kuvantal elektrodinamik, fiziksel nicelikleri, elektromanyetik eşleme değişmezinin düşük değeri nedeniyle, çeşitli basamaklardaki tedirginliklerden oluşan bir işlemle hesaplamaya olanak verir Nicelikler birinci basamakta kolayca hesap- lanabiliyorsa ve sonluysa, yüksek basamaklarda, hesaplanan nicelikleri sonsuz kılan ıraksak integraller ortaya çıkar. Bu etki, fiziksel bakımdan, boşluktaki gizil çiftlerin sonsuzluğunun katkısı olarak yorumlanır; bu gizil çiftlerin etkisi, elektronun merkezine yaklaştıkça "enerjinin büyümesi nedeniyle" daha da önem kazanır. Elektronun, alanla eşleşmesinin ölçüsü olan ve merkezden belli bir uzaklığın (elektronun Compton dalga boyu) ötesinde normal değerde (elektrik yükü birimi) bulunan gerçek elektrik yükü, uzaklık azalınca, sürekli olarak artar. Elektronun, gerçek elektrik yükü gibi öz kütlesi ya da öz enerjisi de, hesaplarda sonsuz olarak ortaya çıkar. Kuvantal elektrodinamiğin fiziksel bir kuramına varmak için, bu sonsuz nicelikleri eleyen bir yöntem geliştirmek gerekiyordu: bu yöntem, Stueckelberg, Schwinger, Feynman, Pyson ve Tomonaga'nın çalışmalarıyla ortaya çıktı. Yeniden normlama yöntemi, hesabın her aşamasında, yani tedirginlikler cinsinden açılımın her basamağında elektronun kütlesini ve yükünü yalnızca fiziksel anlamı olan bölümünü almak üzere yeniden tanımlamaya dayanır; bunu yapmak için, Hamilton fonksiyonuna, sonsuz kütle ve yükü denkleştiren “karşı terimler†getirilir. Bu, iki sonsuz niceliği (gizil çiftler alanıyla çevrili “giyinik†parçacığın ve “çıplak†parçacığın nicelikleri) birbirinden çıkarmak anlamına gelir Bu yöntemin geliştirilmesinden bu yana, kuvantal elektrodinamik hesabın tahminleri çok kesindir (boşluğun kutuplanmasına ilişkin Lamb etkisi, parçacıkların yüksek düzeyli elektromanyetik etkileşimlerine ilişkin testler). Elektromanyetik alan dışındaki kuvantalanmış alanlar (zayıf ve kuvvetli alanlar), benzer biçimde incelenebildiklerinde, değişmez ölçek alanlarının sözkonusu olması nedeniyle benzer düşüncelere yol açtı: bu durumda, çıkarma yönteminin doğru olduğu sonucuna varıldı. Iraksak nicelikleri elemek için en çok kullanılan yöntem, boyutsaLdüzen- leme yöntemi denen matematiksel bir hesaptır.
• Kritik olaylar (evre geçişleri ve öbürleri) fiziği. K. VVİlson'un çalışmalarına dayanarak geliştirilen yeniden normlama grubu yönteminin bu alanda çok verfmli olduğu ortaya çıktı. Bu yöntem, kimi dinamik süreçlerin özellikle kritik noktalar civarındaki (bu süreçler yalnızca, boyutsuz parametrelere bağlıdır) değişmez ölçek davranışına dayanır ve çok küçük mesafelerdeki kuvantal dalgalanmalardan lanan nicelikleri elemeye olanak verir. Kritik bölgede olaylar, bütün uzunluk ölçeklerini harekete geçirdiğinden bağlantılıdır. Mikroskobik bir ölçekten yola çıkarak ve yinelemeyle makroskobik düzeye dek yükselerek, çok hızlı uzaysal değişimlere karşılık gelen serbestlik dereceleri elenebilir; bunu yaparken, her aşamada, artık serbestlik derecelerinin dinamiği hesaplanır. Bu yöntem sayesinde, bir sistemin, bir kritik nokta civarındaki statik ve dinamik özellikleri anlaşılabilir (katilar fiziğinde Kondo etkisi, evre değişimleri, hidrodinamikte türbülanslar).
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR