OMURİLİK a. Nöroanat. 1. Nevraksın omurga kanalının içinde bulunan kısmı. (Bk. ansikl. Nöroanat. ve Nörobiyol.) 2. Omurilik gangliy...
OMURİLİK a. Nöroanat.
1. Nevraksın omurga kanalının içinde bulunan kısmı. (Bk. ansikl. Nöroanat. ve Nörobiyol.)
2. Omurilik gangliyonu, omurilik sinirlerinin arka kökünde bulunan, duyum işleviyle görevli sinir ganğliyonu. || Omurilik kanalı, omurganın içinde boylu süresince yer edinen ve omuriliği barındıran kanal. || Omurilik kökü, omuriliğin yan oluğundan doğan sinir lifi (omurilik ön ya da arka kökü). || Omurilik siniri, omuriliğin bir ön kökü ile bir arka kökünün birleşmesiyle oluşan ve omurların kavuşma deliği hizasında omurgadan çıkarak çevresel çeşitli duyu ve hareket sinirlerini vermek suretiyle dallara ayrılan sinir. (31 çift omurilik siniri vardır: 8 çift boyun [Bo1 - Bo8 sinirleri], 12 sırt [Sı1 - Sı12], 5 bel [Be1 - Be5], 5 sağrı [Sa1 - Sa5] ve 1 kuyruksokumu.)
*Anestez. Omurilik anestezisi, sertzarın altına iğne ile ilaç şırınga edilerek sağlanan yerel-bölgesel anestezi yöntemi. (Bk. ansikl. böl.)
*Nöroanat. Omurlllk-ağsı sinir demeti, ortabeyin sinir ağına kadar omurilik-tala- mus demeti ile aynı yolu izleyen sinir lifleri demeti. (Doğuş yeri ve görevi bilinmemektedir.) || Omurilik arka atardamarı, omuriliğin arka kordon ve boynuzlarının damarlanmasını elde eden atardamar. (Bunlar iki tane olup, omurga atardamarlarının arka yüzünden doğar ve omuriliğin arka yüzünde bir ufak atardamar şebekesi oluşturur.) || Omurilik-beyincik demetleri, omuriliğin ön-yan kordonlarında bulunan, omurilik bozmaddesinin IV. ila VII. tabakalarından doğan ve direkt doğruya ya da dolaylı olarak beyincikte sonlanmış olan iki sinir lifi demetinin tümü. (Bk. ansikl. böl.) || Omurilik ön atardamarı, omuriliğin ön üçte ikisinin damarlanmasını (ön ve dış yan kordonlar, ön boynuzlar ve bozmaddenin orta bölgesi) elde eden tek atardamar. (Omurga atardamarlarının ön yüzünden gelen iki ufak atardamar branşının birleşmesinden doğar ve omuriliğin ön orta oluğunda yer alır.) || Omurilik -talamus yan demeti, LEMNİSKUS' DİŞİ SİSTEM'in eşanlamlısı. || Omuhlik toplardamarı, omuriliğe yayılmış olan toplardamar. (Omurilikte bir ön ve iki arka toplardamar vardır. Hepsi omurilik atardamarlannın yolunu izler.)
*Nörol. Omurilik baskı sendromu, omurilikteki bir baskı sonucunda gelişen klinik belirtilerin tümü. (Bk. ansikl. böl.) || Omurilik enfarktüsü ya da omurilik yumuşaması, MİYELOMALASİ'nin eşanlamlısı. || Omurilik kopukluk sendromu ya da omurilik kesiklik sendromu, omurganın kırılmasıyla sonuçlanan bir travmaya, tam bir yatay omurilik yumuşamasına ve kimi zaman bir ura bağlı olarak gelişen klinik tablo. (Bk. ansikl. böl.) || Omurilik proteini, beyin omurilik sıvısı içindeki proteinler. (Düzgüsel olarak litrede 0,20 ile 0,40 g içinde bulunur.) || Omurilik şoku, omuriliğin tamamen kesilmesinden derhal sonrasında insan ya da hayvanda gözlenen, kas gevşekliğiyle beraber tam refleks yitimi. (Bk. ansikl. böl.)
*Patol. Omurilik sıvısında albümin oranı, beyin-omurilik sıvısında bulunan albümin miktarı. (Aslında buna omurilik sıvısında protein oranı demek daha doğrudur, şu sebeple doz belirleme şekilleri beyin-omprilik sıvısındaki tüm proteinleri [albümin'+ globülinler] ölçer, bunun da düzgüsel oranı binde 0,20 g'dır.)
*ANSİKL. Anestez. Omurilik anestezisi 1885'te J. L. Corning (ABD) tarafınca bulunmuş oldu. Bu yöntemde ilaç direkt doğruya omuriliğe verilerek, omurilikte tıpkı bir travmanın yarattığı kesikliğe benzer farmakolojik bir kesiklik yaratılır. Teknik, üçüncü ve dördüncü bel omurları arasındaki omurlararası aralıktan bir iğneyle girilmesi esasına dayanır. Şırınga edilen anestezik maddeler çeşitlidir (linyokain, tetrakain vb.). Şırınga için, eğik kısımlara da inerek iğne yerinin tam altında anestezi sağlayabilmek için beyin-omurilik sıvısından daha yoğun, yüksek basınçlı çözeltiler kullanılır. Anestezi derhal ortaya çıkar ve iki buçuk saat kadar sürebilir. Omurilik anestezisinin başlıca uygulama alanları solunum yetersizlikleri, nefes borusuna kusmuk kaçma riski olan dolu mideyle cerrahi girişimler, leğen ve bacaklarla ilgili ortopedi ameliyatı, kalça ameliyatı ve başta makat bölgesi olmak suretiyle sindirim sistemiyle ilgili bazı ameliyatlardır.
*Nöroanat. Omurilik-beyincik ön demeti omuriliğin V. ila VII. tabakalarından doğar, orta çizgiyi çaprazlar ve beyincik üst saplarından geçerek beyincikte sonlanmış olur. Duysal detayları-bilgileri iletir. Omurilik-beyincik arka demeti sırt omurilik-beyincik demeti ve artbeyin-beyincik demeti olmak suretiyle ikiye ayrılır. Sırt omurilik-beyincik demeti, ateonları orta çizgiyi çaprazlamadan, direkt doğruya alt beyincik saplarından geçerek beyinciğe ulaşan Clarke sütunu hücrelerinden doğar; bunlar omurilik-beyincik ön demetinden daha dakik duysal bilgiler taşır. Artbeyin-beyincik demeti ise kollar içindir ve öncekilerin homoloğudur.
*Nöroanat. ve Nörobiyol. Omurilik, so- ğaniliğin devamıdır ve ikinci bel omuru hizasında sonlanmış olur. Beyin-omurilik sıvısı ve beyin-omurilik zarlarıyla sarılmıştır Önden arkaya doğru hafifçe yassı, silindirimsi bir sopa biçimindedir; kollara Ve bacaklara giden sinir köklerinin bulunmuş olduğu boyun ve bel kısımları şişkincedir. Omurilik iki kısma ayrılır:
1. Ortadaki bozmadde nöronların hücre gövdelerinden oluşur; enine kesitte H biçiminde görülen ön boynuz, arka boynuz ve ara bölgeye ayrılır. Kesitin düzeyine gore azca ya da çok kalınca olur; boyun ve bel hizasında çok kalınlaşır; bu şişkinlikler kollara ve bacaklara giden (duysal ve devimsel) nöronların hücre gövdelerinden oluşur. Ön boynuzun hücre gövdeleri devimsel nöronlarınkidir, arka boynuzunkilerse deriden, kaslardan, kemiklerden, eklemlerden ve içorganlardan gelen duysal lifleri alırlar. Bozmaddenin merkezinde, insanda bir işlevi olmayan ependim kanalı bulunur.
2. Akmadde bozmadde'yi çepeçevre sarıyor. Demet halinde kümelenmiş sinir liflerinden oluşur; bir yanda büyük duysal demetler (ön ve dış yan omurilik-talamus demeti) ve öteki yanda inen demetler yer alır: korteks-omurilik yolu (piramidal yol).
Direkt ve çapraz demetlerin bulunuşu omuriliğin bir tarafındaki lezyonun vücudun iki yarısında da bozukluklara niçin olmasını açıklar.
Fizyolojik açıdan, omuriliğin iki büyük işlevi vardır; refleks hareketlerini sağlamak ve beyinle çevre sinir sistemi içinde sinir bağlantısı oluşturmak.
*Refleks hareketlerinin merkezi olarak omurilik. Çevresel sinir lifleri tarafınca taşınan duysal bilgiler omurilikten yalnız beyne çıkmak için geçmez: deri, eklem, kemik, içorgan ve ağrı duyuları omurilik sinirlerinin arka köklerinden gelen ve omuriliğin arka boynuzunda sonlanan lifler tarafınca omuriliğin çeşitli katlarına iletilir. Bu bilgiler oralarda işlenir, değiştirilir, bütünleştirilir, kimi zaman süzülür ve ya bir aktarma işlemiyle üst merkezlere gönderilir ya da devimsel merkezlere, kısaca devimsel nöronlara ve yaşatkan kumanda nöronlarına gönderilir. Yalnız omurilikte görülebilen bu devimsel ya da yaşatkan yanıtlara omurilik refleksleri denir.
Kolay refleksler direkt devimsel nöronlarla eklemleşen bir duysal lifin harekete geçmesinden doğar (mesela, bir kasın gerilmeye karşı kasılarak cevap vermesi olan miyotatik refleks). Kirişlerden gelen öteki refleksler ters yönde bir tesir gösterir: duysal lifle motonöron içinde bulunan bir ara nöronun etkisinden geçen ters miyotatik refleks. Başlangıcı deride olan refleksler, derinin şiddetle uyarılmasından sonrasında ortaya çıkan eş yanlı bükülme ve karşıt yanlı gerilme refleksleridir Bu reflekslerin hepsine bölütsel refleksler denir, şu sebeple uyarılan bölge ve gözlenen cevap açısından aynı bölütle ilgilidirler. Uzun ya da bölütlerarası omurilik refleksleri de vardır: mesela böğür derisi uyarılan köpekte görülen kaşınma refleksi ve beyni çıkarılmış hayvanlarda görülen duruş uyumları: bacaklardan birinin derisinin yoğun olarak uyarılması, arka bacaklarda, aynı tarafta bükülmeye, karşı tarafta gerilmeye, ön bacaklarda ise ters yönde bir yanıta niçin olur. Bu çeşitli hareket refleksleri karşılıklı olarak birbirlerini tutuklayabilir ya da birbirlerini kolaylaştırabilir ve otomatik hareketler (ayakta durma, adım atma, vb. sırasındaki duruş uyumları) için yararlıdır, insanda da bazı kiriş refleksleri (dizkapağı, aşil refleksleri, vb.) ya da deri refleksleri (karın, kremaster, diş ya da kayrama refleksleri, vb.) bulunabilir.
içorganların (kalp, sindirim kanalı ve bezleri, idrar yolları ve cinsel yollar, kan damarları) çalışmasını denetleyen yaşatkan reflete hareketleri de vardır.
Omurilik beyinden ayrılmışsa bu refleks hareketlerinin hepsini incelemek zor olsa gerek, şu sebeple beyin bu refleksler üstünde bir denetim uygular, bedensel ve yaşatkan hareketler üstünde de direkt tesir gösterir.
*Geçiş yolu olarak omurilik. Çıkan yollar (omurilikten beyne doğru) ve inen yollar (beyinden omuriliğe doğru) olmak suretiyle iki çeşittir:
1. Çıkan yollar. Bazı duysal bilgiler direkt doğruya beyne ya da beyinciğe yönelir ve omurilik demetlerinden (arka ve dış yan kordonlar) bir tek geçer. Bununla beraber, bunların bir çok omuriliğin bozmaddesinden doğar ve bunlar çeşitli demetlerden geçerken bütünleşmiş ve değiştirilmiş bilgilerdir. Bu duysal liflerin büyük varış noktaları beyin sapındaki ağsı oluşum, beyincik ve talamustur. Bu bilgilerin bir kısmı şuur düzeyine erişir (somestezi), sadece bir çok otomatik uyumları sağlamaya yarar.
2. İnen yollar. Devimsel sistemler devinirlik üstüne omurilikten geçerek tesir gösterirler. Büyük kumanda yolları da direkt devinim nöronları üstünde ya da ara nöronlar üstünde sonlanmış olan piramidal demettir. Omuriliğe bağlanan öteki hareket merkezleri kırmızı çekirdek, tepe çekirdekleri, vestibüler çekirdekler ve ağsı oluşumdur. Bilgili istemli hareketler piramidal demetten geçer, öteki sistemlerse otomatik uyumları sağlar. Tüm bu sistemlerin tesiri ya direkt alfa motonöronları üstünde, ya gama nöronlarında (gama sinir halkası), ya da çok karmaşık bir kumanda sistemi oluşturan ara nöronlar üstünde gerçekleşir.
Ek olarak, inen yollar hipotalamus ve beyin sapının yaşatkan merkezlerinden başlayarak yaşatkan hareketleri de düzenler.
Omurilik çeşitli hastalıklara (enfeksiyonlar, iltihaplar [ MİYELİT], yozlaşmalar, urlar, damar bozuklukları) sahne olabilir.
Omurilik omurga hastalıkları esnasında da zarar görebilir.
Omuriliğin ön yan oluğundan doğan sinir lifleri omurilik ön kökünü oluşturmak suretiyle omuriliğin ön yüzü üstünde birleşir ve arka yan oluktan doğan lifler de omurilik arka kökünü oluşturmak suretiyle birleşirler. Ön kök, omuriliğin her düzeyinde, omurilik sinirini oluşturmak suretiyle arka kökle birleşir. Arka kökün üstünde omurilik gangliyonu bulunur.
Arka kökler duyum uyarılarını omuriliğe ulaştırır, sonrasında kodekse doğru iletir, ön köklerse hareket emirlerini çeşitli iskelet kaslarına ulaştırır.
*Nörol. Omurilik baskı sendromu. İki tip omurilik kordon ve boynuzları emare gösterir:
1. Lezyon sendromu, lezyonla direkt doğruya ilintilidir ve duyumla ilgili omurilik sinir kökünden lanır; eğer baskı boyun ya da bel şişkinliğinde bulunursa, kollan ya da bacakları tutan, çevresel tipte bir devinim sendromu gözlenebilir.
2. Lezyon-altı sendromu alttaki omuriliğin serbestleşmesine bağlıdır ve Babinski emaresi de veren, gerilme durumunda spazmlı bir bacak felci biçiminde gözlenir. Burada bir duyu bozukluğunun ortaya çıkarılması çok büyük ehemmiyet taşır, şu sebeple yüzeysel duyu azalmasının üst sınırı baskının üst sınırına uyar.
Beyin-omurilik sıvısının incelenmesi albümin oranının arttığını gosteri! ve miyelografi baskının yerini ve kimi zaman lezyonun 8842 tipini kesinleştirir. Duruma gore, bir omur
ga lezyonu (omur kanseri, bel fıtığı, travma, Pott hastalığı, omur anjiyomu) ya da omurga içi lezyon (pakimenenjit ve bilhassa ur: nörinomlar ve menenjiyomlar) söz mevzusu olacaktır.
• Omurilik kopukluk sendromu. iki evrede gelişir:
1. Omurilik şoku denilen birinci evre, lezyonun altında, devimsellik ve duyunun yanı sıra kemik-kiriş ve deri reflekslerinin de ortadan kalkması biçiminde gözlenir: idrar ve dışkı da atılamaz.
2. Omurilik otomatizmi denen ikinci evre bundan 4 ila 6 hafta sonrasında yerleşir, istemli devinimler ve çeşitli duyu tipleri lezyonun altında gene ortadan kalkmış olmakla beraber, belli bir tonus artışı vardır, kemik-kiriş refleksleri canlı ve çok yönlüdür, taban derisi refleksleri gerilme şeklinde, bacağın uyluk ve uyluğun leğenkemiği üstüne bükülmesi biçiminde gerçekleşir (üçlü çekilme tepkimesi); çatıkemiği ya da uylukların uyarılmasıyla refleks işemeler gerçekleşebilir. Ek olarak toplu tepkiler de gözlenebilir: hafifçe dahi olsa, bir deri uyarılması bir üçlü çekilme refleksine, terlemeye, refleks işeme ya da dışkılamaya niçin olabilir.
Omuriliğin yarı-kesimi bir Brown-Squard sendromuna neden olur.
* Omurilik şoku. Kan basıncındaki düşüşten ya da kesim travmasından doğmaz, şu sebeple daha altta meydana getirilen ikinci bir kesimden sonrasında ortaya çıkmaz. Omurilikten yu- kardaki yapılardan gelen kolaylaştırıcı sinir akımlarının ani olarak kesilmesinden doğar. Kas tonusunun ve reflekslerin tekrardan oluşması kurbağada birkaç dakika, ilkel maymunlarda birkaç gün, insansı maymunlarda ve insanda aylar sürebilir, insanda omurilik şoku çoğu zaman omurga kırıldığı vakit olur; hareketler tümüyle ortadan kalkar, tam duyumsuzluk ortaya çıkar ve lezyonun alt tarafında kemik-kiriş ve deri refleksleri kaybolur, işeme ve dışkılama işlevleri bozulur. Omurilik şokunu omurilik otomatizmi adında olan ikinci bir evre izler.
1. Nevraksın omurga kanalının içinde bulunan kısmı. (Bk. ansikl. Nöroanat. ve Nörobiyol.)
2. Omurilik gangliyonu, omurilik sinirlerinin arka kökünde bulunan, duyum işleviyle görevli sinir ganğliyonu. || Omurilik kanalı, omurganın içinde boylu süresince yer edinen ve omuriliği barındıran kanal. || Omurilik kökü, omuriliğin yan oluğundan doğan sinir lifi (omurilik ön ya da arka kökü). || Omurilik siniri, omuriliğin bir ön kökü ile bir arka kökünün birleşmesiyle oluşan ve omurların kavuşma deliği hizasında omurgadan çıkarak çevresel çeşitli duyu ve hareket sinirlerini vermek suretiyle dallara ayrılan sinir. (31 çift omurilik siniri vardır: 8 çift boyun [Bo1 - Bo8 sinirleri], 12 sırt [Sı1 - Sı12], 5 bel [Be1 - Be5], 5 sağrı [Sa1 - Sa5] ve 1 kuyruksokumu.)
*Anestez. Omurilik anestezisi, sertzarın altına iğne ile ilaç şırınga edilerek sağlanan yerel-bölgesel anestezi yöntemi. (Bk. ansikl. böl.)
*Nöroanat. Omurlllk-ağsı sinir demeti, ortabeyin sinir ağına kadar omurilik-tala- mus demeti ile aynı yolu izleyen sinir lifleri demeti. (Doğuş yeri ve görevi bilinmemektedir.) || Omurilik arka atardamarı, omuriliğin arka kordon ve boynuzlarının damarlanmasını elde eden atardamar. (Bunlar iki tane olup, omurga atardamarlarının arka yüzünden doğar ve omuriliğin arka yüzünde bir ufak atardamar şebekesi oluşturur.) || Omurilik-beyincik demetleri, omuriliğin ön-yan kordonlarında bulunan, omurilik bozmaddesinin IV. ila VII. tabakalarından doğan ve direkt doğruya ya da dolaylı olarak beyincikte sonlanmış olan iki sinir lifi demetinin tümü. (Bk. ansikl. böl.) || Omurilik ön atardamarı, omuriliğin ön üçte ikisinin damarlanmasını (ön ve dış yan kordonlar, ön boynuzlar ve bozmaddenin orta bölgesi) elde eden tek atardamar. (Omurga atardamarlarının ön yüzünden gelen iki ufak atardamar branşının birleşmesinden doğar ve omuriliğin ön orta oluğunda yer alır.) || Omurilik -talamus yan demeti, LEMNİSKUS' DİŞİ SİSTEM'in eşanlamlısı. || Omuhlik toplardamarı, omuriliğe yayılmış olan toplardamar. (Omurilikte bir ön ve iki arka toplardamar vardır. Hepsi omurilik atardamarlannın yolunu izler.)
*Nörol. Omurilik baskı sendromu, omurilikteki bir baskı sonucunda gelişen klinik belirtilerin tümü. (Bk. ansikl. böl.) || Omurilik enfarktüsü ya da omurilik yumuşaması, MİYELOMALASİ'nin eşanlamlısı. || Omurilik kopukluk sendromu ya da omurilik kesiklik sendromu, omurganın kırılmasıyla sonuçlanan bir travmaya, tam bir yatay omurilik yumuşamasına ve kimi zaman bir ura bağlı olarak gelişen klinik tablo. (Bk. ansikl. böl.) || Omurilik proteini, beyin omurilik sıvısı içindeki proteinler. (Düzgüsel olarak litrede 0,20 ile 0,40 g içinde bulunur.) || Omurilik şoku, omuriliğin tamamen kesilmesinden derhal sonrasında insan ya da hayvanda gözlenen, kas gevşekliğiyle beraber tam refleks yitimi. (Bk. ansikl. böl.)
*Patol. Omurilik sıvısında albümin oranı, beyin-omurilik sıvısında bulunan albümin miktarı. (Aslında buna omurilik sıvısında protein oranı demek daha doğrudur, şu sebeple doz belirleme şekilleri beyin-omprilik sıvısındaki tüm proteinleri [albümin'+ globülinler] ölçer, bunun da düzgüsel oranı binde 0,20 g'dır.)
*ANSİKL. Anestez. Omurilik anestezisi 1885'te J. L. Corning (ABD) tarafınca bulunmuş oldu. Bu yöntemde ilaç direkt doğruya omuriliğe verilerek, omurilikte tıpkı bir travmanın yarattığı kesikliğe benzer farmakolojik bir kesiklik yaratılır. Teknik, üçüncü ve dördüncü bel omurları arasındaki omurlararası aralıktan bir iğneyle girilmesi esasına dayanır. Şırınga edilen anestezik maddeler çeşitlidir (linyokain, tetrakain vb.). Şırınga için, eğik kısımlara da inerek iğne yerinin tam altında anestezi sağlayabilmek için beyin-omurilik sıvısından daha yoğun, yüksek basınçlı çözeltiler kullanılır. Anestezi derhal ortaya çıkar ve iki buçuk saat kadar sürebilir. Omurilik anestezisinin başlıca uygulama alanları solunum yetersizlikleri, nefes borusuna kusmuk kaçma riski olan dolu mideyle cerrahi girişimler, leğen ve bacaklarla ilgili ortopedi ameliyatı, kalça ameliyatı ve başta makat bölgesi olmak suretiyle sindirim sistemiyle ilgili bazı ameliyatlardır.
*Nöroanat. Omurilik-beyincik ön demeti omuriliğin V. ila VII. tabakalarından doğar, orta çizgiyi çaprazlar ve beyincik üst saplarından geçerek beyincikte sonlanmış olur. Duysal detayları-bilgileri iletir. Omurilik-beyincik arka demeti sırt omurilik-beyincik demeti ve artbeyin-beyincik demeti olmak suretiyle ikiye ayrılır. Sırt omurilik-beyincik demeti, ateonları orta çizgiyi çaprazlamadan, direkt doğruya alt beyincik saplarından geçerek beyinciğe ulaşan Clarke sütunu hücrelerinden doğar; bunlar omurilik-beyincik ön demetinden daha dakik duysal bilgiler taşır. Artbeyin-beyincik demeti ise kollar içindir ve öncekilerin homoloğudur.
*Nöroanat. ve Nörobiyol. Omurilik, so- ğaniliğin devamıdır ve ikinci bel omuru hizasında sonlanmış olur. Beyin-omurilik sıvısı ve beyin-omurilik zarlarıyla sarılmıştır Önden arkaya doğru hafifçe yassı, silindirimsi bir sopa biçimindedir; kollara Ve bacaklara giden sinir köklerinin bulunmuş olduğu boyun ve bel kısımları şişkincedir. Omurilik iki kısma ayrılır:
1. Ortadaki bozmadde nöronların hücre gövdelerinden oluşur; enine kesitte H biçiminde görülen ön boynuz, arka boynuz ve ara bölgeye ayrılır. Kesitin düzeyine gore azca ya da çok kalınca olur; boyun ve bel hizasında çok kalınlaşır; bu şişkinlikler kollara ve bacaklara giden (duysal ve devimsel) nöronların hücre gövdelerinden oluşur. Ön boynuzun hücre gövdeleri devimsel nöronlarınkidir, arka boynuzunkilerse deriden, kaslardan, kemiklerden, eklemlerden ve içorganlardan gelen duysal lifleri alırlar. Bozmaddenin merkezinde, insanda bir işlevi olmayan ependim kanalı bulunur.
2. Akmadde bozmadde'yi çepeçevre sarıyor. Demet halinde kümelenmiş sinir liflerinden oluşur; bir yanda büyük duysal demetler (ön ve dış yan omurilik-talamus demeti) ve öteki yanda inen demetler yer alır: korteks-omurilik yolu (piramidal yol).
Direkt ve çapraz demetlerin bulunuşu omuriliğin bir tarafındaki lezyonun vücudun iki yarısında da bozukluklara niçin olmasını açıklar.
Fizyolojik açıdan, omuriliğin iki büyük işlevi vardır; refleks hareketlerini sağlamak ve beyinle çevre sinir sistemi içinde sinir bağlantısı oluşturmak.
*Refleks hareketlerinin merkezi olarak omurilik. Çevresel sinir lifleri tarafınca taşınan duysal bilgiler omurilikten yalnız beyne çıkmak için geçmez: deri, eklem, kemik, içorgan ve ağrı duyuları omurilik sinirlerinin arka köklerinden gelen ve omuriliğin arka boynuzunda sonlanan lifler tarafınca omuriliğin çeşitli katlarına iletilir. Bu bilgiler oralarda işlenir, değiştirilir, bütünleştirilir, kimi zaman süzülür ve ya bir aktarma işlemiyle üst merkezlere gönderilir ya da devimsel merkezlere, kısaca devimsel nöronlara ve yaşatkan kumanda nöronlarına gönderilir. Yalnız omurilikte görülebilen bu devimsel ya da yaşatkan yanıtlara omurilik refleksleri denir.
Kolay refleksler direkt devimsel nöronlarla eklemleşen bir duysal lifin harekete geçmesinden doğar (mesela, bir kasın gerilmeye karşı kasılarak cevap vermesi olan miyotatik refleks). Kirişlerden gelen öteki refleksler ters yönde bir tesir gösterir: duysal lifle motonöron içinde bulunan bir ara nöronun etkisinden geçen ters miyotatik refleks. Başlangıcı deride olan refleksler, derinin şiddetle uyarılmasından sonrasında ortaya çıkan eş yanlı bükülme ve karşıt yanlı gerilme refleksleridir Bu reflekslerin hepsine bölütsel refleksler denir, şu sebeple uyarılan bölge ve gözlenen cevap açısından aynı bölütle ilgilidirler. Uzun ya da bölütlerarası omurilik refleksleri de vardır: mesela böğür derisi uyarılan köpekte görülen kaşınma refleksi ve beyni çıkarılmış hayvanlarda görülen duruş uyumları: bacaklardan birinin derisinin yoğun olarak uyarılması, arka bacaklarda, aynı tarafta bükülmeye, karşı tarafta gerilmeye, ön bacaklarda ise ters yönde bir yanıta niçin olur. Bu çeşitli hareket refleksleri karşılıklı olarak birbirlerini tutuklayabilir ya da birbirlerini kolaylaştırabilir ve otomatik hareketler (ayakta durma, adım atma, vb. sırasındaki duruş uyumları) için yararlıdır, insanda da bazı kiriş refleksleri (dizkapağı, aşil refleksleri, vb.) ya da deri refleksleri (karın, kremaster, diş ya da kayrama refleksleri, vb.) bulunabilir.
içorganların (kalp, sindirim kanalı ve bezleri, idrar yolları ve cinsel yollar, kan damarları) çalışmasını denetleyen yaşatkan reflete hareketleri de vardır.
Omurilik beyinden ayrılmışsa bu refleks hareketlerinin hepsini incelemek zor olsa gerek, şu sebeple beyin bu refleksler üstünde bir denetim uygular, bedensel ve yaşatkan hareketler üstünde de direkt tesir gösterir.
*Geçiş yolu olarak omurilik. Çıkan yollar (omurilikten beyne doğru) ve inen yollar (beyinden omuriliğe doğru) olmak suretiyle iki çeşittir:
1. Çıkan yollar. Bazı duysal bilgiler direkt doğruya beyne ya da beyinciğe yönelir ve omurilik demetlerinden (arka ve dış yan kordonlar) bir tek geçer. Bununla beraber, bunların bir çok omuriliğin bozmaddesinden doğar ve bunlar çeşitli demetlerden geçerken bütünleşmiş ve değiştirilmiş bilgilerdir. Bu duysal liflerin büyük varış noktaları beyin sapındaki ağsı oluşum, beyincik ve talamustur. Bu bilgilerin bir kısmı şuur düzeyine erişir (somestezi), sadece bir çok otomatik uyumları sağlamaya yarar.
2. İnen yollar. Devimsel sistemler devinirlik üstüne omurilikten geçerek tesir gösterirler. Büyük kumanda yolları da direkt devinim nöronları üstünde ya da ara nöronlar üstünde sonlanmış olan piramidal demettir. Omuriliğe bağlanan öteki hareket merkezleri kırmızı çekirdek, tepe çekirdekleri, vestibüler çekirdekler ve ağsı oluşumdur. Bilgili istemli hareketler piramidal demetten geçer, öteki sistemlerse otomatik uyumları sağlar. Tüm bu sistemlerin tesiri ya direkt alfa motonöronları üstünde, ya gama nöronlarında (gama sinir halkası), ya da çok karmaşık bir kumanda sistemi oluşturan ara nöronlar üstünde gerçekleşir.
Ek olarak, inen yollar hipotalamus ve beyin sapının yaşatkan merkezlerinden başlayarak yaşatkan hareketleri de düzenler.
Omurilik çeşitli hastalıklara (enfeksiyonlar, iltihaplar [ MİYELİT], yozlaşmalar, urlar, damar bozuklukları) sahne olabilir.
Omurilik omurga hastalıkları esnasında da zarar görebilir.
Omuriliğin ön yan oluğundan doğan sinir lifleri omurilik ön kökünü oluşturmak suretiyle omuriliğin ön yüzü üstünde birleşir ve arka yan oluktan doğan lifler de omurilik arka kökünü oluşturmak suretiyle birleşirler. Ön kök, omuriliğin her düzeyinde, omurilik sinirini oluşturmak suretiyle arka kökle birleşir. Arka kökün üstünde omurilik gangliyonu bulunur.
Arka kökler duyum uyarılarını omuriliğe ulaştırır, sonrasında kodekse doğru iletir, ön köklerse hareket emirlerini çeşitli iskelet kaslarına ulaştırır.
*Nörol. Omurilik baskı sendromu. İki tip omurilik kordon ve boynuzları emare gösterir:
1. Lezyon sendromu, lezyonla direkt doğruya ilintilidir ve duyumla ilgili omurilik sinir kökünden lanır; eğer baskı boyun ya da bel şişkinliğinde bulunursa, kollan ya da bacakları tutan, çevresel tipte bir devinim sendromu gözlenebilir.
2. Lezyon-altı sendromu alttaki omuriliğin serbestleşmesine bağlıdır ve Babinski emaresi de veren, gerilme durumunda spazmlı bir bacak felci biçiminde gözlenir. Burada bir duyu bozukluğunun ortaya çıkarılması çok büyük ehemmiyet taşır, şu sebeple yüzeysel duyu azalmasının üst sınırı baskının üst sınırına uyar.
Beyin-omurilik sıvısının incelenmesi albümin oranının arttığını gosteri! ve miyelografi baskının yerini ve kimi zaman lezyonun 8842 tipini kesinleştirir. Duruma gore, bir omur
ga lezyonu (omur kanseri, bel fıtığı, travma, Pott hastalığı, omur anjiyomu) ya da omurga içi lezyon (pakimenenjit ve bilhassa ur: nörinomlar ve menenjiyomlar) söz mevzusu olacaktır.
• Omurilik kopukluk sendromu. iki evrede gelişir:
1. Omurilik şoku denilen birinci evre, lezyonun altında, devimsellik ve duyunun yanı sıra kemik-kiriş ve deri reflekslerinin de ortadan kalkması biçiminde gözlenir: idrar ve dışkı da atılamaz.
2. Omurilik otomatizmi denen ikinci evre bundan 4 ila 6 hafta sonrasında yerleşir, istemli devinimler ve çeşitli duyu tipleri lezyonun altında gene ortadan kalkmış olmakla beraber, belli bir tonus artışı vardır, kemik-kiriş refleksleri canlı ve çok yönlüdür, taban derisi refleksleri gerilme şeklinde, bacağın uyluk ve uyluğun leğenkemiği üstüne bükülmesi biçiminde gerçekleşir (üçlü çekilme tepkimesi); çatıkemiği ya da uylukların uyarılmasıyla refleks işemeler gerçekleşebilir. Ek olarak toplu tepkiler de gözlenebilir: hafifçe dahi olsa, bir deri uyarılması bir üçlü çekilme refleksine, terlemeye, refleks işeme ya da dışkılamaya niçin olabilir.
Omuriliğin yarı-kesimi bir Brown-Squard sendromuna neden olur.
* Omurilik şoku. Kan basıncındaki düşüşten ya da kesim travmasından doğmaz, şu sebeple daha altta meydana getirilen ikinci bir kesimden sonrasında ortaya çıkmaz. Omurilikten yu- kardaki yapılardan gelen kolaylaştırıcı sinir akımlarının ani olarak kesilmesinden doğar. Kas tonusunun ve reflekslerin tekrardan oluşması kurbağada birkaç dakika, ilkel maymunlarda birkaç gün, insansı maymunlarda ve insanda aylar sürebilir, insanda omurilik şoku çoğu zaman omurga kırıldığı vakit olur; hareketler tümüyle ortadan kalkar, tam duyumsuzluk ortaya çıkar ve lezyonun alt tarafında kemik-kiriş ve deri refleksleri kaybolur, işeme ve dışkılama işlevleri bozulur. Omurilik şokunu omurilik otomatizmi adında olan ikinci bir evre izler.
Kaynak: Büyük Larousse
Omurilik Nedir? Omuriliğin Yapısı ve Görevleri
YORUMLAR