Oran isim 1 . Büyüklük, nicelik, aşama bakımından iki şey içinde ya da parça ile tüm içinde bulunan bağıntı, oran, rasyo: "...
Oran
isim1 . Büyüklük, nicelik, aşama bakımından iki şey içinde ya da parça ile tüm içinde bulunan bağıntı, oran, rasyo:
"Yerli oyunların tercüme oyunlara oranı değişti ve terfi etti."- M. And.
2 . İki şeyin birbirini tutması, karşılıklı uygunluk, tenasüp.
3 . Akıl kanalıyla gerçeğe yakın olduğuna inanılarak verilen yargı, tahmin.
4 . matematik İki büyüklük, iki nicelik arasındaki bağıntı:
"üçün sekize oranı."- .
Birleşik Sözler
- oran dışı
- benzeşim oranı
- doğum oranı
- faiz oranı
- ölüm oranı
- vergi oranı
Oran ve orantı nedir?
Matematikte oran ve orantı nedir?
Altın oran nedir?
ORAN a.
1. İki nicelik içinde mevcud göreli büyüklük bağıntısı; oran: Bir şeye 2/3 oranında su katmak. Bunun içindeki kükürt oranı binde bir.
2. Karşılaştırma birimi olarak ele alınan bir insan ya da nesne sayısına bakılırsa bir başka insan ya da nesne sayısı: Bu yıl üniversitede okumaya hak kazanan öğrencilerin oranı nedir? *% 60. Bu büyük bir oran.
3. iki şey arasındaki uygunluk; denge, orantı: Bu evin pencereleriyle kapıları içinde bir oran yok.
4. ... oranda. belirtilen seviyede: insan çalmış olduğu oranda başarı kazanır. || Oranla, karşılaştırılan bir şeye bakılırsa, ona kıyasla; nisbeten: Bizim ev sizınkine oranla daha büyük. Bu kış havalar geçen yıla oranla daha iyi gidiyor.
*Arit. a nın b ye oranı, a ile b aynı kümeye ilişik olmak suretiyle a ile b nin kısmı, [iki uzunluğun ölçülerinin oranından söz edilir. Bir E kümesi üzerinde, işlemcileri bir F kümesi içinde bulunan, (X, x) in görüntüsü, E nin y=Xx elemanı olmak üzere tanımlanan bir dış çarpma halinde X ya y nin x e oranı, x e ise y nin X ile bölümü denebilir. Bir iç çarpma halinde “oran" sözcüğünün kullanımı, bu işlemin değişmeli olmasını önceden var sayar ve yaklaşık çözümleri “bölüm" sözcüğü için olduğu gibi dışta bırakır.] || Bir (Uâ€) aritmetik dizisinin oranı, her n için Un+1 - U†= r olan r gerçek sayısı. || Bir geometrik dizinin oranı, her n için Uâ€,, = r U†olan r gerçek sayısı.
*Bank. Asgari ya da azami faiz oranı, bankaların kabul ettikleri mevduata ya da verdikleri kredilere uygulayabilecekleri en yüksek ya da en düşük faiz oranı. (Türkiye'de, 1970'te yürürlüğe giren 1211 sayılı yasada mevduat ve kredi faizlerinin asgari ya da azami oranlarını saptama yetkisi TC Merkez bankasfna verilmişken, 1983'te Bankalar kanunu'nda 70 sayılı Kanun hükmünde kararname ile meydana getirilen değişiklikle bu oranların saptanması, kısmen ya da tümüyle özgür bırakılması, bunların yürürlükte kalacakları sürelerin belirlenmesi yetkisi Bakanlar kurulu'na bırakılmıştır.) || Gerçek faiz oranı, enflasyon oranı çıkarıldıktan sonrasında kalan faiz oranı. || TC Merkez bankasTnm reeskont oranı, TCMB'nin ıskontoya kabul etmiş olduğu senetlere uyguladığı faiz oranı. (TCMB kanunu'na bakılırsa, bu oran Banka meclisi'nce saptanır.)
*Bisikç. Tahvil oranı, bir bisikletin pedal ayna dişlisiyle, arka tekerlek dişlisinin diş sayıları arasındaki hız çoğaltma oranı. (Bu oran, ya her iki diş sayısıyla [örneğin 42x15] ya da kimi kez pedalın bir turuna karşılık gelen developmanla [örneğin 5,88 m] belirtilir.)
*Biyokim. Fosforilleme oranı, yükseltgen bir fosforilleme esnasında A.D.R'den türeyen A.T.R molekülleri sayısının tüketilen oksijen atomları sayısına oranı. (Enerji aktarımlarında baş görevi oynar.) || Serumda albümin oranı, serum-albümin miktarının serum-globülin miktarına oranı. (Düzgüsel olarak 1,5 ile 2 içinde bulunur.)
*Bors. Dışsal oran ya da zahiri oran, istikrazın nominal değerine uygulandığında, borçlananın borç verene ödemek zorunda olduğu faizi belirlemeye yarayan oran. (Bu oran, istikrazın düzenlenmesinde sözkonusu olan öğelerin hepsini hesaba katmaz.) || Senelik brüt aktüarya getiri oranı, değişik tipte yatırımların süreler ve faiz ödeme dönemleri iyi mi olursa olsun, sağladıkları getirilerin karşılaştırılmasını olanaklı kılan oran. || Senelik brüt nominal oran, bir yatırımın faiz ödeme dönemleri dikkate alınmaksızın, bir yıl esası üstünden hesaplanan verim planı. || Senelik net aktüarya oranı, faiz ödeme dönemleri ve vergi yansıması (kaynağında kesinti ya da maktu vergi) dikkate alınarak hesaplanan getiri oranı.
*Çekird. fiz. izotop oranı, aynı elementin izotoplarından oluşan bir karışımda, belli bir izotopun atom sayısının, bu elementin toplam atom sayısına oranı. (Çoğu zaman yüzde olarak anlatılır.) [Eşanl. TENOR.]
*Denizbil. Yükseklik-boy oranı, bir soluğan ya da dalgada dalga yüksekliğiyle boyu arasındaki oran.
*Fizs. kim. Belirli oranlar yasası, bir bileşiği oluşturan iki ya da daha çok elementin kütleleri içinde, belirli ye değişmez bir oran bulunduğunu ifade eden yasa. (Bir kimyasal bileşikte bileşimin değişmediğini gösteren bu yasa, bununla birlikte karışımla bileşimin birbirinden ayırt edilmesini sağlar.) [KİMYA.] (Eşanl. PROUST YASASI .) || Kattan oluşan oranlar yasası, iki ayrı element, birden çok bileşik oluşturuyorsa, bu değişik bileşiklerde, bileşen elementlerden birinin kütlesiyle öteki elementin eşdeğer hacmi içinde tam ve çoğu zaman yalın sayılarla anlatılan oranlar bulunduğunu gösteren yasa. (KİMYA.) [Eşanl. JALTON YASASI ]
*Fizyol. Solunum oranı, C02/02 oranı, şu demek oluyor ki solunum esnasında alınan oksijen hacminin, atılan karbondioksit hacmine oranı. (Daima 1 'e eşit olan bu oran, açlıkta organizmadaki yağ rezervinin yanması yüzünden 0,7'ye iner, fakat açlığın ölüm öncesi devresinde, hücre proteinlerinin yanmasıyla 0,8'e yükselir.)
*Hematol. Alyuvarın ortalama hemoglobin oranı, bir alyuvar içinde bulunan ortalama hemoglobin miktarı. (Bir milimetre küpteki hemoglobin miktarının [g olarak] bir milimetre küpteki alyuvar sayısına oranı anlama gelir ve normalde 27 ile 31 pikograma 10~12 g eşittir.)
*ikt. Mutlak kıymet ya da yüzde olarak belirtilen büyüklük: Enflasyon oranı. Pahalılık oranı.
*istat. Oran zinciri, bir değerle önceki içinde oran kurarak ardışık değerler serisini hesaplama yöntemi. (Bk. ansikl. böl.)
*Kim. Bir cismin belirli bir maddeden ihtiva ettiği miktar: Bir cevherin demir oranı. Bir çözeltinin alkol oranı. (Bk. ansikl. böl. Kim.)
*Mad. oc. TENÖR'ün eşanlamlısı.
*Mak. san. Tahvil oranı, bir dişli sisteminde, bir hız kutusunda vb. çıkış milinin dönme sayısının, giriş milinin dönme sayısına oranı.
*Oto. Tahvil oranı, arka köprü (diferansiyel) oranı, bu organların dişli oranı.
*Ruhbil. Bir davranış parametresiyle bir çevre değişkeni arasındaki niceliksel bağıntı. || Amaç oranı, fert maddi ya da simgesel bir amaca ne kadar yaklaşırsa, davranışının da o denli belirginleştiğini gösteren bağıntı. || Genelleme oranı, uyartının genelleştirilmesinin önemini ve yeni uyartıyla ilk uyartı (U0) arasındaki benzeşimi birbirine yaklaştıran bağıntı. (Çoğu zaman yeni ya da genelleştirilmiş uyartı U0'a ne kadar benzemezse, koşullu tepkinin o denli kuvvetsiz olduğu gözlemlenir.) || Kaçınma oranı, bir kaçınma davranışında ferdin, kaçınılacak uyartıya ne kadar yakınsa, davranışının da o denli belirgin bulunduğunu gösteren bağıntı. || Pekiştirme oranı, bir pekiştirmeyi tepkiden ayıran süre aralığı arttıkça, pekiştirme etkiliğinin azaldığını gösteren bağıntı. || Yaklaşma oranı, kaçınma oranının karşıtı olarak kullanılan amaç oranının diğeri adı.
*Telekom. Kipleme oranı, tam taşıyıcılı genlik kiplemesınde ve bakışımlı alternatif bir kipleyici işaret için, kiplenimin maksimum ve minimum genlikleri arasındaki farkın, bunların toplamına oranı (yüzdeyle belirtilir).
*'Tic. Alacağı oranında, kişilere bir işe yatırdıkları para ya da o işteki çıkarları oranında meydana getirilen bir tür bölüştürme ya da ödemeye denir.
*Verg. huk. Vergi oranı, vergi mevzusu olan şey üstünden alınan verginin yüzde oranı. (Bk. ansikl. böl.)
*Zootekn. Islah oranı, ıslah edilmiş hayvanların sayısının ıslaha aday hayvanların sayısına oranı.
*ANSİKL. istat. Oran zinciri, fiyat indekslerinde zincirleme dizin düzenlemeye yarar. Temel dönem her yeni indekste değiştirilerek, değişmez temelli indeksin çok eski bir döneme dayanma benzer biçimde sakıncaları önlenir. Senelik seride her senenin indeksi bundan önceki yıla bakılırsa, aylık serideyse bundan önceki aya bakılırsa hesaplanır. Ardışık çarpımlarla bir başka seriye geçilebilir ki değişmez temelli indekslerden değişik olabilen sonuçlarıyla bu seri herhangi iki devrin direkt karşılaştırılmasını sağlar. Bu yöntemin sakıncası, bir hesap hatasının tüm indekslere yansımasıdır. Fakat elde edilmiş sonuçların kıymeti, değişmez temelli indekslerinkinden üstündür.
*Kim. Oran, benzeşik bir örnek içindeki bir madde miktarını gösteren herhangi bir büyüklüğün ölçümünün, bu mesela tamamının miktarını gösteren herhangi bir büyüklüğün ölçümüne bölümüdür. (Bu iki büyüklük, aynı ya da değişik cinsten olabilir. Benzeşik olmayan bir örnekte çoğu zaman istatistiksel bir kıymet alınır. Seçilen büyüklüklere bakılırsa oran, bir derişim, bir ağırlık, bir molar derişim, bir hacimsel derişim vb. olabilir; buna bağlı olarak da g/cm3, g/t, mml/l vb. cinsinden ifade edilebilir.)
*Verg. huk. Götürü usule bakılırsa vergilemenin haricinde tüm vergiler bir ya da birden çok vergi oranına dayanır. Vergi oranları matrahla ilişkilerine bakılırsa düz oranlı (matrah değişmiş olduğu halde oran değişmiyorsa), artan‘ oranlı (matrah büyüdükçe oran büyüyorsa) ve azalan" oranlı (matrah büyüdükçe oran küçülüyorsa) vergiler olmak suretiyle üçe ayrılır. Düz oranlı vergilere kurumlar vergisi, artan oranlı vergilere gelir vergisi örnek olarak gösterilebilir. Dolaylı vergilerin bir çoğunda (bilhassa mecburi gereksinim maddelerinden alınanlarda) azalan oranlı vergi uygulanmaktadır.
1. İki nicelik içinde mevcud göreli büyüklük bağıntısı; oran: Bir şeye 2/3 oranında su katmak. Bunun içindeki kükürt oranı binde bir.
2. Karşılaştırma birimi olarak ele alınan bir insan ya da nesne sayısına bakılırsa bir başka insan ya da nesne sayısı: Bu yıl üniversitede okumaya hak kazanan öğrencilerin oranı nedir? *% 60. Bu büyük bir oran.
3. iki şey arasındaki uygunluk; denge, orantı: Bu evin pencereleriyle kapıları içinde bir oran yok.
4. ... oranda. belirtilen seviyede: insan çalmış olduğu oranda başarı kazanır. || Oranla, karşılaştırılan bir şeye bakılırsa, ona kıyasla; nisbeten: Bizim ev sizınkine oranla daha büyük. Bu kış havalar geçen yıla oranla daha iyi gidiyor.
*Arit. a nın b ye oranı, a ile b aynı kümeye ilişik olmak suretiyle a ile b nin kısmı, [iki uzunluğun ölçülerinin oranından söz edilir. Bir E kümesi üzerinde, işlemcileri bir F kümesi içinde bulunan, (X, x) in görüntüsü, E nin y=Xx elemanı olmak üzere tanımlanan bir dış çarpma halinde X ya y nin x e oranı, x e ise y nin X ile bölümü denebilir. Bir iç çarpma halinde “oran" sözcüğünün kullanımı, bu işlemin değişmeli olmasını önceden var sayar ve yaklaşık çözümleri “bölüm" sözcüğü için olduğu gibi dışta bırakır.] || Bir (Uâ€) aritmetik dizisinin oranı, her n için Un+1 - U†= r olan r gerçek sayısı. || Bir geometrik dizinin oranı, her n için Uâ€,, = r U†olan r gerçek sayısı.
*Bank. Asgari ya da azami faiz oranı, bankaların kabul ettikleri mevduata ya da verdikleri kredilere uygulayabilecekleri en yüksek ya da en düşük faiz oranı. (Türkiye'de, 1970'te yürürlüğe giren 1211 sayılı yasada mevduat ve kredi faizlerinin asgari ya da azami oranlarını saptama yetkisi TC Merkez bankasfna verilmişken, 1983'te Bankalar kanunu'nda 70 sayılı Kanun hükmünde kararname ile meydana getirilen değişiklikle bu oranların saptanması, kısmen ya da tümüyle özgür bırakılması, bunların yürürlükte kalacakları sürelerin belirlenmesi yetkisi Bakanlar kurulu'na bırakılmıştır.) || Gerçek faiz oranı, enflasyon oranı çıkarıldıktan sonrasında kalan faiz oranı. || TC Merkez bankasTnm reeskont oranı, TCMB'nin ıskontoya kabul etmiş olduğu senetlere uyguladığı faiz oranı. (TCMB kanunu'na bakılırsa, bu oran Banka meclisi'nce saptanır.)
*Bisikç. Tahvil oranı, bir bisikletin pedal ayna dişlisiyle, arka tekerlek dişlisinin diş sayıları arasındaki hız çoğaltma oranı. (Bu oran, ya her iki diş sayısıyla [örneğin 42x15] ya da kimi kez pedalın bir turuna karşılık gelen developmanla [örneğin 5,88 m] belirtilir.)
*Biyokim. Fosforilleme oranı, yükseltgen bir fosforilleme esnasında A.D.R'den türeyen A.T.R molekülleri sayısının tüketilen oksijen atomları sayısına oranı. (Enerji aktarımlarında baş görevi oynar.) || Serumda albümin oranı, serum-albümin miktarının serum-globülin miktarına oranı. (Düzgüsel olarak 1,5 ile 2 içinde bulunur.)
*Bors. Dışsal oran ya da zahiri oran, istikrazın nominal değerine uygulandığında, borçlananın borç verene ödemek zorunda olduğu faizi belirlemeye yarayan oran. (Bu oran, istikrazın düzenlenmesinde sözkonusu olan öğelerin hepsini hesaba katmaz.) || Senelik brüt aktüarya getiri oranı, değişik tipte yatırımların süreler ve faiz ödeme dönemleri iyi mi olursa olsun, sağladıkları getirilerin karşılaştırılmasını olanaklı kılan oran. || Senelik brüt nominal oran, bir yatırımın faiz ödeme dönemleri dikkate alınmaksızın, bir yıl esası üstünden hesaplanan verim planı. || Senelik net aktüarya oranı, faiz ödeme dönemleri ve vergi yansıması (kaynağında kesinti ya da maktu vergi) dikkate alınarak hesaplanan getiri oranı.
*Çekird. fiz. izotop oranı, aynı elementin izotoplarından oluşan bir karışımda, belli bir izotopun atom sayısının, bu elementin toplam atom sayısına oranı. (Çoğu zaman yüzde olarak anlatılır.) [Eşanl. TENOR.]
*Denizbil. Yükseklik-boy oranı, bir soluğan ya da dalgada dalga yüksekliğiyle boyu arasındaki oran.
*Fizs. kim. Belirli oranlar yasası, bir bileşiği oluşturan iki ya da daha çok elementin kütleleri içinde, belirli ye değişmez bir oran bulunduğunu ifade eden yasa. (Bir kimyasal bileşikte bileşimin değişmediğini gösteren bu yasa, bununla birlikte karışımla bileşimin birbirinden ayırt edilmesini sağlar.) [KİMYA.] (Eşanl. PROUST YASASI .) || Kattan oluşan oranlar yasası, iki ayrı element, birden çok bileşik oluşturuyorsa, bu değişik bileşiklerde, bileşen elementlerden birinin kütlesiyle öteki elementin eşdeğer hacmi içinde tam ve çoğu zaman yalın sayılarla anlatılan oranlar bulunduğunu gösteren yasa. (KİMYA.) [Eşanl. JALTON YASASI ]
*Fizyol. Solunum oranı, C02/02 oranı, şu demek oluyor ki solunum esnasında alınan oksijen hacminin, atılan karbondioksit hacmine oranı. (Daima 1 'e eşit olan bu oran, açlıkta organizmadaki yağ rezervinin yanması yüzünden 0,7'ye iner, fakat açlığın ölüm öncesi devresinde, hücre proteinlerinin yanmasıyla 0,8'e yükselir.)
*Hematol. Alyuvarın ortalama hemoglobin oranı, bir alyuvar içinde bulunan ortalama hemoglobin miktarı. (Bir milimetre küpteki hemoglobin miktarının [g olarak] bir milimetre küpteki alyuvar sayısına oranı anlama gelir ve normalde 27 ile 31 pikograma 10~12 g eşittir.)
*ikt. Mutlak kıymet ya da yüzde olarak belirtilen büyüklük: Enflasyon oranı. Pahalılık oranı.
*istat. Oran zinciri, bir değerle önceki içinde oran kurarak ardışık değerler serisini hesaplama yöntemi. (Bk. ansikl. böl.)
*Kim. Bir cismin belirli bir maddeden ihtiva ettiği miktar: Bir cevherin demir oranı. Bir çözeltinin alkol oranı. (Bk. ansikl. böl. Kim.)
*Mad. oc. TENÖR'ün eşanlamlısı.
*Mak. san. Tahvil oranı, bir dişli sisteminde, bir hız kutusunda vb. çıkış milinin dönme sayısının, giriş milinin dönme sayısına oranı.
*Oto. Tahvil oranı, arka köprü (diferansiyel) oranı, bu organların dişli oranı.
*Ruhbil. Bir davranış parametresiyle bir çevre değişkeni arasındaki niceliksel bağıntı. || Amaç oranı, fert maddi ya da simgesel bir amaca ne kadar yaklaşırsa, davranışının da o denli belirginleştiğini gösteren bağıntı. || Genelleme oranı, uyartının genelleştirilmesinin önemini ve yeni uyartıyla ilk uyartı (U0) arasındaki benzeşimi birbirine yaklaştıran bağıntı. (Çoğu zaman yeni ya da genelleştirilmiş uyartı U0'a ne kadar benzemezse, koşullu tepkinin o denli kuvvetsiz olduğu gözlemlenir.) || Kaçınma oranı, bir kaçınma davranışında ferdin, kaçınılacak uyartıya ne kadar yakınsa, davranışının da o denli belirgin bulunduğunu gösteren bağıntı. || Pekiştirme oranı, bir pekiştirmeyi tepkiden ayıran süre aralığı arttıkça, pekiştirme etkiliğinin azaldığını gösteren bağıntı. || Yaklaşma oranı, kaçınma oranının karşıtı olarak kullanılan amaç oranının diğeri adı.
*Telekom. Kipleme oranı, tam taşıyıcılı genlik kiplemesınde ve bakışımlı alternatif bir kipleyici işaret için, kiplenimin maksimum ve minimum genlikleri arasındaki farkın, bunların toplamına oranı (yüzdeyle belirtilir).
*'Tic. Alacağı oranında, kişilere bir işe yatırdıkları para ya da o işteki çıkarları oranında meydana getirilen bir tür bölüştürme ya da ödemeye denir.
*Verg. huk. Vergi oranı, vergi mevzusu olan şey üstünden alınan verginin yüzde oranı. (Bk. ansikl. böl.)
*Zootekn. Islah oranı, ıslah edilmiş hayvanların sayısının ıslaha aday hayvanların sayısına oranı.
*ANSİKL. istat. Oran zinciri, fiyat indekslerinde zincirleme dizin düzenlemeye yarar. Temel dönem her yeni indekste değiştirilerek, değişmez temelli indeksin çok eski bir döneme dayanma benzer biçimde sakıncaları önlenir. Senelik seride her senenin indeksi bundan önceki yıla bakılırsa, aylık serideyse bundan önceki aya bakılırsa hesaplanır. Ardışık çarpımlarla bir başka seriye geçilebilir ki değişmez temelli indekslerden değişik olabilen sonuçlarıyla bu seri herhangi iki devrin direkt karşılaştırılmasını sağlar. Bu yöntemin sakıncası, bir hesap hatasının tüm indekslere yansımasıdır. Fakat elde edilmiş sonuçların kıymeti, değişmez temelli indekslerinkinden üstündür.
*Kim. Oran, benzeşik bir örnek içindeki bir madde miktarını gösteren herhangi bir büyüklüğün ölçümünün, bu mesela tamamının miktarını gösteren herhangi bir büyüklüğün ölçümüne bölümüdür. (Bu iki büyüklük, aynı ya da değişik cinsten olabilir. Benzeşik olmayan bir örnekte çoğu zaman istatistiksel bir kıymet alınır. Seçilen büyüklüklere bakılırsa oran, bir derişim, bir ağırlık, bir molar derişim, bir hacimsel derişim vb. olabilir; buna bağlı olarak da g/cm3, g/t, mml/l vb. cinsinden ifade edilebilir.)
*Verg. huk. Götürü usule bakılırsa vergilemenin haricinde tüm vergiler bir ya da birden çok vergi oranına dayanır. Vergi oranları matrahla ilişkilerine bakılırsa düz oranlı (matrah değişmiş olduğu halde oran değişmiyorsa), artan‘ oranlı (matrah büyüdükçe oran büyüyorsa) ve azalan" oranlı (matrah büyüdükçe oran küçülüyorsa) vergiler olmak suretiyle üçe ayrılır. Düz oranlı vergilere kurumlar vergisi, artan oranlı vergilere gelir vergisi örnek olarak gösterilebilir. Dolaylı vergilerin bir çoğunda (bilhassa mecburi gereksinim maddelerinden alınanlarda) azalan oranlı vergi uygulanmaktadır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR