ORKESTRA, çok sayıda müzik aleti için yazılmış müzik parçalarını seslendirmek üzere bir şef yönetiminde bir araya gelen müzikçiler topluluğu...
ORKESTRA, çok sayıda müzik aleti için yazılmış müzik parçalarını seslendirmek üzere bir şef yönetiminde bir araya gelen müzikçiler topluluğudur. Dilimize İtalyanca'daki orchesÂtra sözcüğünden geçen bu sözcük, Eski Yunan'da hem dans etmek anlamında hem de seyirciler ile sahneyi ayıran, koronun yer aldıÂğı bölümün adı olarak kullanılan orkhestra sözcüğünden gelir. Bu sözcük İtalya'da 17. yüzyıl başında, opera şarkıcılarına eşlik eden müzikçiler için kullanılmaya başladı.
Yaklaşık 100 kişinin çaldığı ve hemen hemen bütün çalgı türlerinin yer aldığı büyük orkestralara "senfoni orkestrası" adı verilir. Amatör ya da profesyoneller tarafından konÂserler vermek amacıyla kurulmuş orkestralara da "filarmoni orkestrası" denir. Ünlü orkesÂtralar arasında Viyana Filarmoni, Amsterdam Concertgebouw, Çek Filarmoni, Bavyera Radyo Senfoni, Berlin Filarmoni, Londra Filarmoni, New York Filarmoni, Chicago Senfoni ve Moskova Devlet Filarmoni orkesÂtraları sayılabilir.
Büyük orkestraların yanı sıra oda müziği toplulukları gibi 20 kişiyi aşmayan küçük orkestralar da vardır (bak. Oda müziği). Yalnızca yaylı çalgılardan oluşan yaylı çalgılar orkestraları da hemen hemen aynı büyüklükÂtedir. Müzikal komedilere, balelere ve bazı operalara eşlik eden orkestralar yaklaşık 50-60 kişiden oluşur. Öteki orkestra çeşitleri arasında üflemeli ve vurmalı çalgılardan oluÂşan bandolar , hafif müzik orÂkestraları ve çok çeşitli çalgının kullanıldığı caz orkestraları sayılabilir . Büyük profesyonel orkestralardan başka, okul orÂkestraları ve gençlik orkestraları gibi birçok amatör orkestra da vardır.
Orkestrada Kullanılan Müzik Aletleri
Bugünkü biçimiyle bir senfoni orkestrasında kullanılan müzik aletleri kabaca jüç grupta toplanabilir: Yaylı, üflemeli ve vurmalı çalgıÂlar. Keman, viyola, viyolonsel, kontrbas ve arptah oluşan yaylı çalgılar orkestranın yaklaÂşık üçte ikisini ya da dörtte üçünü oluşturur. Bu grupta yaklaşık 40 keman (birinci ve ikinci kemanlar olmak üzere ikiye ayrılır), 14 viyoÂla, 12 viyolonsel, 8 kontrbas, 1 ya da 2 arp bulunur Tahta ve bakır üflemeliler olarak ikiye ayrılan üflemeli çalgılar yaklaşık 25 tanedir. Tahta üflemeli çalgılar flüt, obua, klarnet ve fagot; bakır üflemeliler trompet, korno, trombon, kornet ve tubadan oluşur. Bakır üflemeliler klasik müzikten çok modern müÂzikte kullanılır
Vurmalı çalgılar, sayıca az olmalarına karÂşılık, ses özelliklerinden dolayı güçlü bir etki oluşturur. Bu grupta timbal, zil, üçgen, tef ve davul vardır. Değişik sesli çanlardan oluşan glockenspiel, vibrafon, piyano, çelesta ve ksilofon gibi akortlu vurmalı çalgılar da kullanılır. Piyano klavyeli çalgıların en önemlisi olarak kabul edilmekle birlikte senfoni orkestrasında az kullanılır.
orkestra şefinin solunda birinci ve ikinci kemanlar, sağında viyolalar, viyolonseller ve kontrbaslar yer alır. Yaylı çalgıların hemen arkasında ve ortada flüt, obua, pikolo, klarÂnet ve fagot olmak üzere tiz sesli tahta üflemeli çalgılar; onların arkasında trompet, trombon, korno ve tuba olmak üzere bakır üflemeli çalgılar yer alır. Vurmalı çalgılar orÂkestranın en arkasındadır.
Her müzikçinin önünde kendi çalacağı böÂlümün yazılı olduğu partisyon bulunur. OrÂkestra şefinin önünde tüm partisyonlar vardır. Orkestra şefi partisyonlara bakarak hangi bölümde kimin çalacağını izler. Partisyonlar her zaman aynı düzendedir. Tiz sesli, tahta üflemeli çalgılar sayfanın başında bulunur. Ardından pes sesliler, trompetler, tubalar ve vurmalı çalgılar gelir. Sayfanın en altında yaylı çalgılar bölümü yer alır.
Orkestra Düzeni
Orkestra konser salonunun sahnesine büyük bir yarım daire biçiminde yerleştirilir. OrkesÂtra şefi, tüm müzikçileri rahatça görebileceği biçimde önde, yüksekçe bir yerde durur. Çalgıların sayısı ve konumları orkestra şefinin tercihine göre değişebilir. Ama yaylı çalgılar tüm orkestralarda şefin önünde durur. OrkesÂtra çalgılarının en yaygın yerleşme biçiminde.
Orkestra Şžefi
Bir konser sırasında orkestra şefi ellerinin ve kollarının hareketiyle orkestrayı yönetir. MüÂziğin hangi hızla çalınacağını, hangi ritmin kullanılacağını, bir çalgının ne zaman yumuÂşak ya da canlı çalınması gerektiğini el kol hareketleriyle işaret eder. Bazen baton denen ince bir çubukla müzikçileri yönetir. Konser öncesinde yapılan provalarda bulunarak orÂkestranın uyumlu bir biçimde çalışmasını sağÂlar. Konser sırasında önünde duran partisyonÂlara baksa da müziği ezbere bilmesi gerekir. Müziğe canlılık veren ve kişilik kazandıran orkestra şefidir. Kari Böhm, Leonard Bern-stein, Herbert von Karajan, Leopold Stokovvski, Rafael Kubelik, Arturo Toscanini, Sir Thomas Beecham, Kiril Petroviç Kondraşin gerek teknikleri, gerek yorumlarıyla 20. yüzyılın önde gelen orkestra şefleridir.
Orkestra, birçok çeşitli enstrümanın birlikte müzik yaptığı, büyüklüğü esere göre değişebilen çalgılar topluluğudur. Dört ana enstrüman grubu bulunur. (Bkz.Orkestra Çalgıları) Bazı eserlerde bir soliste eşlik ederken aynı zamanda koro ile birlikte de kullanılmıştı. Her enstrüman grubunun farklı teknik özellikleri, tınısı ve önemi vardır. Besteci ifade etmek istediği konuyu ya da duyguları bu enstrümanların ses tınılarına veya çalınma tekniklerine göre kendine en yakın şekilde, belirli bir teknik bilgi ve mantık içerisinde kullanır.
Orkestra çalgıları
Orkestra çalgıları ses rengi, yapı ve sesin elde ediliş yöntemine göre dört ana kümeye ayrılırlar.
1. Tahta üflemeli çalgılar
2. Bakır üflemeli çalgılar
3. Vurmalı çalgılar
4. Yaylı çalgılar
Tahta üflemeli çalgılar
1. Flüt (Flauto / Flöte / Flute)
2. Obua (Oboe / Hautbois / Oboe)
3. Klarinet (Clarinetto / Klarinette / Clarinet)
4. Fagot (Fagotto / Fagotte / Bassoon)
Bakır üflemeli çalgılar
1. Korno (Corno / Hörn / Horn)
2. Trompet (Tromba / Trumpette / Trumpet)
3. Trombon (Trombone / Posaune / Trombone)
4. Tuba (Tuba / Tuba / Tuba)
Vurmalı çalgılar
1. Timpani
2. Zil (Piatti)
3. Davul (Grand cassa)
4. Çan (Campana)
5. Piyano (Piano e forte / Klavier / Piano)
Bu grupta birçok vurmalı çalgı vardır.
Telli / Yaylı çalgılar
1. Keman (Violino / Violine / Violin)
2. Viyola (Viola / Bratsche / Viola)
3. Viyolonsel (Violoncello / Violoncelle / Cello)
4. Kontrbass (Contrabasso / Kontrabaß / Contrabass)
5. Arp (Arpa / Harfe / Harp)
Orkestra Düzeni
Orkestralar yukarıda saydığımız enstrümanların farklı sayılarda birleşiminden oluşabilir. Üflemeli çalgıların sayıları genelde birbirine eşittir. 2'şer, 3'er adet kullanılabilir ve bu orkestranın bu sayılara göre adlandırılmasını sağlar. Örnek:İkili orkestrada tahta üflemelilerden 2'şer adet kullanılır.
İkili orkestra düzeninde tahta üflemelilerde 2 Flüt, 2 Obua, 2 Klarinet, 2 Fagot ve bakır üflemeliler genel olarak 4 Korno, 2 Trompet, 2 Tenor Trombon ve 1 bas Trombon ile 1 Tuba olarak kullanılır.
Bu düzene göre Timpani ve isteğe bağlı olarak Zil ile Davul kullanılabilinir. Yaylı çalgılar ise nefeslilerin ses gürlüğünü kapatmayacak şekilde kullanılır. 12-14 adet 1.Keman, 10-12 adet 2.Keman, 8-10 Viyola, 7-10 Viyolonsel ve 6-8 Kontrbas olabilir. Genelde bu düzenek içerisinde Arp pek kullanılmaz, fakat bestecinin isteğine göre bu durum değişiklik gösterebilir.
Üçlü orkestra da ise tahta üflemeli enstrümanlara birer üye daha eklenir ve diğer gruplarda da artış görülebilir. Örneğin:
2 YALAK, 2 Tenor ile 1 Bas Trombon ve 1 Tuba. Timpani, Zil, Davul, Çan ve bestecinin isteğine göre daha fazla vurmalı çalgı. Piyano da Orkestra içerisinde vurmalı çalgılar grubuna dahildir. Bu düzen içerisinde nadiren kullanılabilir. Arp genellikle 3'lü orkestralarda kullanılır. 1.Kemanlar 16-18, 2.Kemanlar 14-16, Viyolalar 10-12, Viyolonseller 12-13, Kontrabaslar 8-9, Yaylı çalgılar için verilen sayılar ortalamadır ve değişiklik gösterebilirler.
4'lü orkesralarda da tahta üflemeli çalgılara birer çalgı daha eklenir ve diğer grupların sayısı da artabilir. (3 Flüt + 1 Piccolo, 3 Obua + 1 Kor angle, Mi bemol klarinet + 2 La/Sib Klarinet + Bas klarinet gibi. Bakır üflemeli çalgılar bundan sonra bestecinin kendi isteğine göre değişir, 6 trompet, 8 korno, 4 trombon, 2 tuba, kimi zaman wagner tubası ve hatta bunlara ek olarak bir askeri bando bile eser içerisinde belli amaçlar için kullanılabilir.
4'lü orkestralarda nadiren bazı çalgılar kullanılabilir, bunlara örnek olarak Alto Flüt, Bariton Obua, Mi bemol Klarinet ve Basset Horn'u örnek verebiliriz. Saksafon ise eserin yapısına ve konusuna göre 3'lü ya da 4'lü orkestralarda kullanılan bir çalgıdır. Tahta üflemeliler grubuna üyedir fakat yapı olarak madenden yapılmıştır. Ses rengi ve çalınma yöntemi tahta üflemeliler grubuna girmesinin başlıca nedenleridir.
YORUMLAR