Osmanlı Toplumu Nedir

Örgütlenmiş gruplar halinde yaşayan insanların oluşturduğu bütünlüğe cemiyet denir. İnsanların bir arada yaşamış olduğu en üst seviyedeki ör...

Dermatoloji Nedir? Dermatoloji Ne Demektir? Anlamı

Proje Nedir? Proje Ne Demektir? Anlamı

Odeon Nedir

Örgütlenmiş gruplar halinde yaşayan insanların oluşturduğu bütünlüğe cemiyet denir. İnsanların bir arada yaşamış olduğu en üst seviyedeki örgütlenme şekline ise devlet denir. Devlet, halk ülke ve hükümranlık unsurlarından oluşur. Osmanlı toplumu denince, Osmanlı sınırları içinde yaşamış olan insan grupları anlaşılır. Cemiyet yapısı ise bu grupların örgütlenme şekli ve aralarındaki ilişkiler ağıdır.

Osmanlı Devleti kurulduğunda halkının tamamı Türk’tü. 14. yüzyıldan itibaren sınırları hızla genişleyen Osmanlı Devleti’nin egemenliği altına değişik soy ve dinden bir çok insan girmiştir. Bu nedenle Osmanlı Devleti, çok uluslu ve çok dinli bir cemiyet haline gelmiştir.

NOT: Bu çok uluslu yapının çatırdayarak, Osmanlı Devletinin parçalanmasına yol açan en mühim dış gelişme Fransız İhtilali'dir.

Devletin Resmi Tasnifine Bakılırsa Osmanlı Toplumu

Osmanlı anlayışına bakılırsa, hak, devlet, şeriat, hükümranlık, ordu, servet ve halk cemiyet yapısının temel dayanaklarını oluşturuyordu.

Osmanlı Devleti’nde cemiyet, yönetenler (Askeri) ve yönetilenler (Reaya) olmak suretiyle ikiye ayrılmıştır.

1 - YÖNETENLER (ASKERİ SINIF)

Askeri derslik, padişahın kendilerine dini ya da yönetimsel yetki tanımış olduğu devlet görevlilerinden oluşuyordu. Yönetenlerle, yönetilenler arasındaki en mühim fark, yönetenlerin devlete vergi vermemesi, yönetilenlerin vergi vermesidir. Yönetenler, gördükleri vazife ve eğitime bakılırsa üç gruba ayrılmıştır.

Seyfiye Sınıfı: Osmanlı toplumunda yönetim vazife de olan askeri zümreyi ifade eder. Sadrazam, vezirler, beylerbeyleri, sancakbeyleri, kapıkulu zabitleri ve neferleri ile tımarlı sipahiler ve deniz askerleri bu gruptandı.

İlmiye Sınıfı: İlmiye, ilimle meşgul olanlar topluluğu anlamına gelir. Kazaskerler, şeyhülislam, müderrisler ve kadılar bu gruptandı. İlmiye sınıfı eğitim, hak, yargıçlık, noterlik, fetva ve yöresel yönetim işlerine bakarlardı.

Kalemiye Sınıfı: Yazıhane ya da daire anlamına gelen, devlet kalemlerinde çalışan her düzeydeki yönetimsel memurların oluşturduğu gruptur. Nişancılar, reisülküttaplar ve divan kâtipleri bu gruptandı. Kalemiye sınıfı, devletin yazışma, maliye ve dışişlerine bakarlardı.

2 - YÖNETİLENLER (REAYA)

Osmanlı Devleti’nde yönetilenlere “reaya” denirdi. Reaya askerlerden değişik olarak vergi öderlerdi. Reayayı, türlü din, mezhep, ırk ve dilden topluluklar oluşturmuştur. Sistem Müslümanların hâkimiyeti üstüne kurulduğundan, Müslümanlara “Millet-i Hâkime”(Başat olan Millet, başka din mensuplarına ise “Milleti Mahkume” (egemenlik altında yaşayan) deniyordu.

Osmanlı Devleti’nde yönetilenler dini yönden; Müslümanlar ve Gayrimüslimler olmak suretiyle iki gruba ayrılmıştır.

Müslümanlar: Türkler, Araplar, Acemler, Boşnaklar ve Arnavutlar Müslüman toplumu oluşturuyordu. Müslümanlar yönetici olurlar, askerlik yaparlar ve vergi öderlerdi. Osmanlı Devleti’nde yönetici olmak için ilk koşul Müslüman olmaktı. Müslümanlar genellikle ziraat ve zanaatla uğraşmışlardır.

Gayrimüslimler: Gayrimüslimler, Hıristiyan ve Musevilerdi. Geniş inanç özgürlüğüne haiz olan bu gayrimüslimler, ziraat ve tecim faaliyetleri ile uğraşırlardı. Askerlik yapmayan bu gayrimüslimler “cizye ve haraç” ismi ile devlete iki vergi vermişlerdir (Rumlar, Ermeniler, Sırplar, Bulgarlar, Romenler Hıristiyan toplumu, Yahudilerde Musevi toplumu meydana getirmişlerdir).

YERLEŞžME DURUMUNA GÖRE OSMANLI TOPLUMU

Osmanlı toplumu yerleşme yerine bakılırsa; şehirliler, köylüler ve göçebeler şeklinde üç gruba ayrılmıştır.
1 - Şžehirliler: Burada askerler, tacirler, esnaflar, gezici satıcılar, seyyidler ve başka ülkelerden Osmanlılara sığınan amanlar yaşardı. Şžehirde yaşayan bu gruplar yönetim, hak, eğitim, üretim, tecim ve zanaat işlerine bakarak geçimlerini sağlarlardı.
2 - Köylüler: Osmanlı ekonomisinin temeli, tarıma dayalı olduğundan nüfusun büyük bir kısımı köyde yaşıyordu. Köylü, işlediği toprağa karşılık çift vergisi öderdi. Kanunların yükümlülükleri haricinde köylüler hür ve bağımsızdı. Tımar beyleri, ziraatçi aileleri, mukataa ya da kesim denilen işletme biçimiyle yer işleyenler, mülk sahipleri, müsellem ve muaflar köyde yaşayan toplumu meydana getirmişlerdir.
3 - Göçebeler (Konargöçerler): Devamlı yer değiştiren göçebeler hayvancılıkla uğraşırlardı. Osmanlı fetih hareketlerine paralel olarak bu konar-göçer aşiretlerin büyük bir kısmının yeni fethedilen bölgelere yerleştirilmesi, buraların Türkleşmesinde etkili olmuştur. Göçebeler, devlete ağnam vergisi yanında kullandıkları otlak, kışlak ve yaylaklar için de vergi ödemişlerdir.

OSMANLI TOPLUMUNDA SOSYAL HAREKETLİLİK

Osmanlı toplumunda toplumsal hareketlilik iki şekilde yaşanmıştır:
1 - YATAY HAREKETLİLİK Bir toplumun ülke coğrafyası üstünde, köyden şehre ya da bir mıntıkadan başka bir mıntıkaya gidip gelmesi ya da oraya göçerek yerleşmesine toplumun yatay hareketliliği denir.

Bu hareketlerin bir bölümü kendiliğinden gerçekleşmiş, bir bölümü de devletin bayındır ve iskân politikası sonunda meydana gelmiştir.

a) Müessese ve yükselme dönemlerinde yatay hareketlilik: Bu dönemlerde yatay hareketlilik fethedilen bölgelere doğru yerleşme şeklinde görülür. Osmanlı Devleti bu zamanda Balkanlar'daki Türk nüfusunu çoğaltmak için yatay hareketliliği teşvik edici uygulamalar yapmıştır.

Bu teşvik uygulamaları şunlardır: Bataklık ya da tenha bölgelere vakıflar oluşturmak kanalıyla buraların ekonomik yaşamını canlandırmış, insanların buraya yerleşmesini özendirmiştir.

Fethedilen bölgelere yerleşeceklere bağzı vergi kolaylıkları sağlanmıştır.

b) Osmanlı Devletinde Duraklama Devri sonrası Yatay Hareketlilik: Bu dönemlerde kaybedilen yerlerdeki Türk ve Müslüman halk iç kesimlere göç etmek zorunda kalmıştır.

Nüfus artışı, ekonomik güçlükler ve eşkıyalık hareketleri şeklinde nedenlerle kırsal kesimdeki halk büyük kentlere göç etmiştir

2 - DİKEY HAREKETLİLİK Bir sınıftan başka bir sınıfa geçmek ya da bulunmuş olduğu derslik içinde daha yüksek mevkilere gelmeye "Dikey hareketlilik" denir. Ortaçağ Avrupa'sının sınıflı toplumlarında ve Hindistan'daki "Kast" teşkilatının katı sınıfsal yapısında dikey hareketlilik yoktur. Çünkü buralardaki sınıflar kan bağına dayanmaktadır. Mesela; baron, dük, kont, Lord olabilmenin şartı bu kimselerin soyundan gelmektir.

Osmanlı Devletinde "kan bağına" dayanan sınıfsal bir yapı olmadığından dikey hareketlilik yoğun bir biçimde görülür. Reaya statüsünden askeri statüsüne geçmenin, ya da bulunmuş olduğu mevkide daha üst kademelere yükselmenin üç temel şartı vardı:

Müslüman olmak
Devlet görevini en iyi şekilde yapmak
Padişaha tam bağlı olmak

Yönetenler sınıfına geçebilmek ya da mesleğinde yükselebilmek, fakat eğitim-öğretim kanalıyla mümkündü. Savaşlarda başarı göstererek tımar sahibi olmak, kalemiye sınıfına dâhil bir büroya kâtip olarak girmekte yönetenler sınıfına geçmenin yollarındandı.

Reaya içindeki Müslüman olmayanların devşirme kanalıyla Müslümanlaştığını ve kapıkulu sistemi içinde eğitimlerini tamamlayarak devletin mühim kadrolarında vazife aldıklarını görüyoruz. Örneğin 1453-1566 yılları içinde vazife meydana getiren 24 veziri azamın 20'si devşirmedir.

OSMANLI TOPLUMUNDA MEYDANA GELEN DEÄžİŞžMELER

Osmanlı cemiyet düzeni ve barışı Kanuni’nin son yıllarından itibaren bozulmaya adım atmıştır. 1554’lerden itibaren taşra yönetimiyle ilgili olan dirliklerin büyük bir kısmını eline geçiren kapıkullarının, merkezden bağımsız olarak çiftlik ve malikâneler kurmaları, resmi kimlik sahibi yeni tip köy zenginini ortaya çıkarmıştır. Bu gelişmelerden sonrasında tımarlı sipahilerin büyük kısımı dirliklerini yitirmiş ve işi olmayan kalmıştır.

Bu gelişmeler sonucunda köylü, geçim sıkıntısı içine düşmüş, elindeki toprağı azalmıştır. Borcunu ödeyemediğinden kendi topraklarında ücretle çalışır duruma gelen köylü, toprağını terk edip göç etmek zorunda kalmıştır.

Dirlik sisteminin bozulmasından sonrasında Osmanlı toplumunu derinden etkileyen mühim bir faktörde Coğrafi keşiflerdir. Coğrafi Keşifler sonucunda Avrupa’ya getirilen gümüşün kaçak yollardan Osmanlı topraklarına girmesiyle, paranın kıymeti düşmüş ve fiyatlar %200’lere varan artışlar göstermiştir. Bunun sonucu olarak halk geçim sıkıntısı içine düşmüştür.

İşsiz kalan halk eşkıyalık yaparak Anadolu’daki isyanlara iştirak etmiştir. !7. yüzyılın ikinci yarısına kadar devam eden Celali İsyanları halkı mühim seviyede etkilemiştir.

Bu olumsuzluklara karşı devlet, köylünün mülkünü gasledenlere karşı savaşım ettiyse de tam başarı göstermiş olamamıştır.

1 - Osmanlı Toplumunda 18. Yüzyılda Meydana Gelen Değişmeler: Avrupa ile diplomatik ilişkilerin yoğunlaşmasına paralel olarak “Kalemiye” sınıfının önemi artmıştır. Bundan sonra sadrazamlar seyfiyeden değildir kalemiyeden seçilmişlerdir.

Avrupa’nın tesiri ile türlü reformlar yapılmış. Bu reformlar içinde yabancı uzmanlar getirilmiştir.

Devşirme sistemi önemini yitirmiştir. Bunun sonucunda reayaya mensup kimseler yoğun olarak yönetici ekibe girmiş ve yöneticilerin etnik yapısı Türkler lehine değişmiştir.

18. yüzyılda devlet savaştan çekinmiş, deneyimli, yenilik taraftarı ve İstanbul’daki Avrupalı devletlerin elçileriyle boy ölçüşebilecek tecrübeli kişiler yönetime getirilmiştir.

18. yüzyılda güçlenen gruplardan biride “Ayan ve Eşraf”tır.. 19. yüzyılın başlarında iyice güçlenen ayanlar, merkez üstünde etkili olmuşlardır. Ilk başlarda, ayanlarla bir sözleşme imzalamak (Sened-i ittifak-1808) kalan II. Mahmut bir süre sonra merkezi idareyi güçlendirerek ayanların enerjisini kırmıştır.

Osmanlı Devleti önceleri fethettiği mıntıkalara Türkleri taşıyıp yerleştirirken, 17. yüzyılın sonlarında ve 18. yüzyılda savaşların kaybedilmesi sebebiyle elden çıkan topraklardan Anadolu’ya gelen insanoğlu uygun bölgelere yerleştirilmeye çalışılmıştır.

Elden çıkan topraklardan gelen ürünlerin telafisi için konar-göçerler yerleşik hayata geçirilmeye çalışılmıştır.

2 - Osmanlı Toplumunda Tanzimat ve Sonrasında Meydana Gelen Değişmeler: Değişik bir anlayışa haiz, garp seçimi okulları bitiren ve yabancı dil bilen yeni bir siyasetçi türü ortaya çıkmıştır. Bu yeni bürokratlar Bu yeni bürokratlar, İstanbul’daki yabancı elçilerle ilişki içindeydiler, buda yabancıların Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışmasını kolaylaştırmıştır.

Tanzimat Fermanı ile devlet ile cemiyet ilişkilerinde yeni düzenlemeler yapılmış, halka yeni hak ve güvenceler verilmiş ve padişahın yetkileri sınırlandırılmıştır.

Islahat Fermanıyla Müslim-Gayrimüslim halk, din ve ırk ayrımı gözetilmeksizin kaynaştırılmaya çalışılmıştır.

19. yüzyılda toprak kayıpları sebebiyle Osmanlı genel nüfusu azalırken, daralan Osmanlı sınırları içindeki nüfus ise kaybedilen yerlerden gelen göçlerle artmaktaydı.

19. yüzyılda ulaşımın buharlı gemiler ve demiryolları ile yapılmaya başlanması, istasyon, rıhtım, depo ve yeni postahane binalarının yapımına yol açmış ve bu binaların kervansaray ve hanların yerini almasını elde etmiştir.

Şžehirlerdeki yönetim işleri, askeri sınıfın konaklarından, yeni oluşan siyaset için yapılmış devlet dairelerine kaymıştır.

Ayrı mahallelerde oturan milletler bir herhangi birine karışarak kent haricinde yeni mahalleler kurmuşlar, yeni varlıklı ve kozmopolit tabakaların oluşması sağlamışlardır.