Oyuncak -ğı isim 1 . Oyun aracı: "Çocuğun elinde oyuncak bir köpek."- B. Felek . 2 . ( mecaz ) Önemsiz ve kolay iş: ...
Oyuncak -ğı
isim
1 . Oyun aracı:
2 . (mecaz) Önemsiz ve kolay iş:
3 . (mecaz) Başkaları tarafınca bir vasıta benzer biçimde kullanılan, hiçe sayılan kuvvetsiz kimse.
Birleşik Sözler
isim
1 . Oyun aracı:
"Çocuğun elinde oyuncak bir köpek."- B. Felek.
2 . (mecaz) Önemsiz ve kolay iş:
"Oyuncak değil, sorun çok ciddi."- .
3 . (mecaz) Başkaları tarafınca bir vasıta benzer biçimde kullanılan, hiçe sayılan kuvvetsiz kimse.
Birleşik Sözler
- çocuk oyuncağı
Oyuncak Resimleri
Oyuncak türleri nedir?
Rüyada Oyuncak Bebek Görmek
OYUNCAK a.
1. Evlatları eğlendirmeye yarayan nesne: Oyuncaklarıyla oynamak. Bir oda dolusu oyuncağı vardı. (Bk. ansikl. böl.)
2. Bir kimsenin kendi isteği yönünde ve vasıta olarak kullandığı kimse: Ben senin oyuncağın mıyım? Arkadaşlarının oyuncağı oldu.
3. Önemsiz ve kolay iş: Bu iş oyuncak değil.
4. Birini oyuncak etmek, bir kimseyi kendi istekleri yönünde vasıta olarak kullanmak.
*ANSİKL. Oyuncak çocuk etkinliğine o şekilde derinden bağlıdır ki, arkeolojik kazılarda bile çok eski oyuncak kalıntılarına rastlanmıştır. Sus'ta, Lagaş'ta, Pompei'de, mısır ve hıristiyan mezarlarında bebekler, minik döşeme eşyası, tekerlekli çocuk otomobilleri ve hayvanlar, cenk duruşunda askerler bulunmuştur. Louvre'da, İ.Ö. 2000 yılından kalma tekerlekli bir yabandomuzu vardır. Ondan üç yüzyıl ilkin de Çin'de uçurtma biliniyordu. Antikçağ'da oyuncaklar, bazı bayramlar (Atina'da ilkbahar bayramı) dolayısıyla armağan edilir, kimi zaman de bir simge kıymeti taşırlardı. Beşikte verilince, Bacchus'a adanır, eğer çocuk ölecek olursa cehennem tanrılarına sunulurlardı; genç kızlar evlendikleri gün bebeklerini Venüs'e armağan ederlerdi. Antikçağ'dan XVI. yy.'a kadar çıngırak, çoğu zaman evladı nazardan koruma aracı olarak görüldü. Bu esrarengiz niteliği bir yana bırakılırsa, oyuncak başlangıçtan günümüze kadar kati bir süreklilik göstermiş, kukla, bebek, at ve çember evlatları hep eğlendirmiştir.
Ortaçağdan XVIII. yy.'a kadar oyuncaklar çeşitli loncalara (mücevherciler, fenerciler, tarakçılar) bağlı zanaatçılar tarafınca üretilir, yalnız tuhafiyeciler tarafınca, ayrıcalıklılardan oluşan bir alan kişi kesimine satılırdı. Bu zamanda teknik gelişme, yalnızca madenlerin oyma ve kalıplamasının yetkinleşmesine yöneldi. Ucuz oyuncak, sadece XIX. yy.'da makineleşme sonucu ortaya çıktı. Makineler, hafifçe metal (demir, bakır, çinko) ya da karton oyuncakları levha haline getiriyor, parçalara ayırıyor, kalıp ya da klişelerini basıyorlar, çeşitli bölümlerini kopçalayarak, lehimleyerek ya da direkt doğruya basarak alkollü bir cilaya batırıyor, ya da boya tabancasıyla süslüyorlardı. Fransızlar tarafınca dolu olarak kalıplanan kurşun asker; çukur kalıplama kanalıyla ingilizler tarafınca çok daha ucuza üretildi. Artık acele ve çok sayıda üretilen oyuncak, ya eskiden beri malum yöntemlerle (kinetik enerji, zemberekli mekanizma, ya da XIX. yy.'daki buluşlardan doğan yöntemlerle harekete getiriliyor; bu durumda buğu ve elektrik, minyatür vapur ve trenleri çalıştırırken, gramofon bebekleri konuşturacaktı. 1895-1900 içinde, tüm bir elektrikli oyuncaklar kuşağının ortaya çıkmış olduğu görülüyordu.
Oyuncağın XIX. yy.'da gösterdiği büyük gelişme, transız oyuncağı ile Sonneberg ve Nürnberg'te üretilen alman oyuncağı arasındaki eski rekabeti daha da yoğunlaştırdı. XIX. yy. başlangıcında Nürnberg'te 300 oyuncak fabrikası vardı ve üretimin büyük bir kısmı ihraç ediliyordu. Sözkonusu rekabet, bilhassa bebek ve mekanik oyuncaklar (demiryolu, otomobil) alanında çok canlıydı.
Elektronik oyuncak XX. yy.'ın özelliklerinden biridir. Uzaktan güdülen oyuncaklar, elektromanyetik komutla, ışılelektrik hücre ya da bir ses tanıma mikroişlemcisi yardımıyla "sesle" çalışır. 1970'te “oyuncak†bilgisayar, Fransız altın oyuncak oskarı'nı kazanmıştır.
Modern oyuncağın geçmişteki oyuncakla ortak özelliği, her ikisinin de gündelik yaşamla ilgili olmalarıdır. Ulaşım araçlarının zamanı, mesela 1900'de metronun ya da 1981'de büyük hız treninin başlangıcında olduğu benzer biçimde, minyatürleştirilmiş bir halde oyuncak düzeyinde tekrardan karşımıza çıkar. XX. yy. başlangıcında kaza korkusu, raydan çıkmaları ya da patlamaları yansılamak eden “kaza†oyuncaklarını ortaya çıkardı. Askeri oyuncaklar savaşlardan lanmakta, mesela Ravachol'u simgeleyen ve bir suikastın tahribatını canlandırmak amacıyla aniden ortaya fırlayan bir kukla benzer biçimde bazı oyuncaklar siyasal vakalara göndermede bulunmakta, son olarak bazı oyuncaklar da, mesela Gioconda' nin 1911 'de çalınması üstüne tasarlanan, tabloyu kolunun altında götürmüş olan jokey benzer biçimde, çeşitli günlük vakaları canlandırmaktadır. XX. yy. sonunun uzay serüveni, uzay gemisi, kozmonot ekibi ve yıldızlararası oyunlar benzer biçimde geleceğe yönelik tüm bir oyuncaklar kuşağına yol açtı; yeni kahramanlar tv yayınlarına nazaran biçimlendi. 70'li yıllarda eşeyli bebeklerin ortaya çıkışı, düşüncelerdeki gelişmeyi yansıtıyordu.
Geleceğe yönelik oyuncakların tersine, geçmişe dönük moda gerçek ya da kopya eski oyuncak merakını tekrardan canlandırdı ve çevrebilim tahta, kumaş, hasır, bakır ve gre oyuncaklar benzer biçimde organik maddeleri, tekrardan günün merakı duruma getirdi. 1973'te Poissy'de bir oyuncak müzesinin açılması, oyuncağın tarihsel önemini ortaya koydu.
Oyuncağın evrimi, erginin çocuğa yönelik bakışını da yansıtmaktadır. Erginlerin dünyasının oyuncak ölçeğine daha kolay ve yalın hale getirilmesinin temel ereği, oyun etkinliği vesilesiyle evladı gelecekte toplumda adam ya da hanım olarak oynayacağı role hazırlamak ve bu işi yalnız bir döneme nazaran değil, sosyo-kültürel bir çevreye nazaran de yapmaktır. Geniş anlamda her oyuncağın eğitsel bir görevi olmakla beraber, bazı oyuncaklar çocuğun bilgilerinin artmasına olanak sağladıkları için, bilhassa eğitici bir işlevleri vardır R. Barthes, "çocuğun sadece sahibi ve kullanıcısı olabildiği, hiçbir süre yaratıcısı olamadığı (Mythologies) transız oyuncağının bu "toplumsallaşmış" görünümü karşısında üzüntü duymaktadır. Bununla beraber, bu gerçek, fakat karamsar görüş, pedagog F. Fröbel ve M. Montessori, oyuncakta bir denge etkeni gören psikanalizci M. Klein ve çocuğun ruhbilimsel evrimine nazaran bir oyun sınıflaması düzenleyen ruhbilimci H. VVallon ve J. Piaget'nin çocuk üstüne yaptıkları incelemelerle dengelendi.
Oyuncağın işlevi mevzusundaki bu yöntemli yaklaşım, uzmanlaşmış örgütler olan oyunlukların kurulmasına yol açtı. Çocuğa seçtiği oyuncağı bir sûre için ödünce almak olanağı elde eden bu kurumlar, onu görevli bir duruma getirmekte ve sahiplikle kullanımı ayırmasına katkıda bulunmaktadırlar. Kesici, yanıcı, yutulabilir, vb. bazı tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklamak suretiyle oyuncak yapımcılarına bazı güvenlik normlarına uyma zorunlu- ğu getirilmiş, bunlar da bazı zehirli maddelerin kullanılmasını da yasaklayan yeni normlarla tamamlanmıştır.
OsmanlIlar döneminde oyuncak yapım merkezi İstanbul'du. Bilhassa Eyüp semtindeki oyuncakçıların ürettiği bumbardan yapılmış boyalı balonlar, ağzına üflenince öten minik testiler, tahta otomobiller, çemberler, minik tefler vb. en fazlaca ilgi gören oyuncaklardı. (EYüP OYUNCAKÇILARI.) Anadolu'da daha çok organik malzemelerden yapılmış oyuncaklar kullanılıyordu. Bez, yün, mısır koçanı, tebeşir kayası vb.'den meydana getirilen ve çeşitli malzemelerle bezenen bebekler, tel bükülerek oluşturulan çemberler, otomobiller, tahtadan oyularak meydana getirilen ya da kabak, hıyar vb.'ye çubuklar takılarak oluşturulan hayvan biçimli oyuncaklar, bunların başlıcalarıydı.
Bugün oyuncaklar daha çok plastik ya da metalden yapılmaktadır. Oyuncakçılık gelişerek bir endüstri kolu haline gelmiş; oyuncak türleri teknolojik gelişmelere ve son zamanların gereklerine koşut olarak çeşitlenmiş; oyuncakların çocuk eğitimi üstündeki tesirinin gündeme gelmesi, üreticileri eğitici türde oyuncaklar üretmeye yöneltmiştir.
1. Evlatları eğlendirmeye yarayan nesne: Oyuncaklarıyla oynamak. Bir oda dolusu oyuncağı vardı. (Bk. ansikl. böl.)
2. Bir kimsenin kendi isteği yönünde ve vasıta olarak kullandığı kimse: Ben senin oyuncağın mıyım? Arkadaşlarının oyuncağı oldu.
3. Önemsiz ve kolay iş: Bu iş oyuncak değil.
4. Birini oyuncak etmek, bir kimseyi kendi istekleri yönünde vasıta olarak kullanmak.
*ANSİKL. Oyuncak çocuk etkinliğine o şekilde derinden bağlıdır ki, arkeolojik kazılarda bile çok eski oyuncak kalıntılarına rastlanmıştır. Sus'ta, Lagaş'ta, Pompei'de, mısır ve hıristiyan mezarlarında bebekler, minik döşeme eşyası, tekerlekli çocuk otomobilleri ve hayvanlar, cenk duruşunda askerler bulunmuştur. Louvre'da, İ.Ö. 2000 yılından kalma tekerlekli bir yabandomuzu vardır. Ondan üç yüzyıl ilkin de Çin'de uçurtma biliniyordu. Antikçağ'da oyuncaklar, bazı bayramlar (Atina'da ilkbahar bayramı) dolayısıyla armağan edilir, kimi zaman de bir simge kıymeti taşırlardı. Beşikte verilince, Bacchus'a adanır, eğer çocuk ölecek olursa cehennem tanrılarına sunulurlardı; genç kızlar evlendikleri gün bebeklerini Venüs'e armağan ederlerdi. Antikçağ'dan XVI. yy.'a kadar çıngırak, çoğu zaman evladı nazardan koruma aracı olarak görüldü. Bu esrarengiz niteliği bir yana bırakılırsa, oyuncak başlangıçtan günümüze kadar kati bir süreklilik göstermiş, kukla, bebek, at ve çember evlatları hep eğlendirmiştir.
Ortaçağdan XVIII. yy.'a kadar oyuncaklar çeşitli loncalara (mücevherciler, fenerciler, tarakçılar) bağlı zanaatçılar tarafınca üretilir, yalnız tuhafiyeciler tarafınca, ayrıcalıklılardan oluşan bir alan kişi kesimine satılırdı. Bu zamanda teknik gelişme, yalnızca madenlerin oyma ve kalıplamasının yetkinleşmesine yöneldi. Ucuz oyuncak, sadece XIX. yy.'da makineleşme sonucu ortaya çıktı. Makineler, hafifçe metal (demir, bakır, çinko) ya da karton oyuncakları levha haline getiriyor, parçalara ayırıyor, kalıp ya da klişelerini basıyorlar, çeşitli bölümlerini kopçalayarak, lehimleyerek ya da direkt doğruya basarak alkollü bir cilaya batırıyor, ya da boya tabancasıyla süslüyorlardı. Fransızlar tarafınca dolu olarak kalıplanan kurşun asker; çukur kalıplama kanalıyla ingilizler tarafınca çok daha ucuza üretildi. Artık acele ve çok sayıda üretilen oyuncak, ya eskiden beri malum yöntemlerle (kinetik enerji, zemberekli mekanizma, ya da XIX. yy.'daki buluşlardan doğan yöntemlerle harekete getiriliyor; bu durumda buğu ve elektrik, minyatür vapur ve trenleri çalıştırırken, gramofon bebekleri konuşturacaktı. 1895-1900 içinde, tüm bir elektrikli oyuncaklar kuşağının ortaya çıkmış olduğu görülüyordu.
Oyuncağın XIX. yy.'da gösterdiği büyük gelişme, transız oyuncağı ile Sonneberg ve Nürnberg'te üretilen alman oyuncağı arasındaki eski rekabeti daha da yoğunlaştırdı. XIX. yy. başlangıcında Nürnberg'te 300 oyuncak fabrikası vardı ve üretimin büyük bir kısmı ihraç ediliyordu. Sözkonusu rekabet, bilhassa bebek ve mekanik oyuncaklar (demiryolu, otomobil) alanında çok canlıydı.
Elektronik oyuncak XX. yy.'ın özelliklerinden biridir. Uzaktan güdülen oyuncaklar, elektromanyetik komutla, ışılelektrik hücre ya da bir ses tanıma mikroişlemcisi yardımıyla "sesle" çalışır. 1970'te “oyuncak†bilgisayar, Fransız altın oyuncak oskarı'nı kazanmıştır.
Modern oyuncağın geçmişteki oyuncakla ortak özelliği, her ikisinin de gündelik yaşamla ilgili olmalarıdır. Ulaşım araçlarının zamanı, mesela 1900'de metronun ya da 1981'de büyük hız treninin başlangıcında olduğu benzer biçimde, minyatürleştirilmiş bir halde oyuncak düzeyinde tekrardan karşımıza çıkar. XX. yy. başlangıcında kaza korkusu, raydan çıkmaları ya da patlamaları yansılamak eden “kaza†oyuncaklarını ortaya çıkardı. Askeri oyuncaklar savaşlardan lanmakta, mesela Ravachol'u simgeleyen ve bir suikastın tahribatını canlandırmak amacıyla aniden ortaya fırlayan bir kukla benzer biçimde bazı oyuncaklar siyasal vakalara göndermede bulunmakta, son olarak bazı oyuncaklar da, mesela Gioconda' nin 1911 'de çalınması üstüne tasarlanan, tabloyu kolunun altında götürmüş olan jokey benzer biçimde, çeşitli günlük vakaları canlandırmaktadır. XX. yy. sonunun uzay serüveni, uzay gemisi, kozmonot ekibi ve yıldızlararası oyunlar benzer biçimde geleceğe yönelik tüm bir oyuncaklar kuşağına yol açtı; yeni kahramanlar tv yayınlarına nazaran biçimlendi. 70'li yıllarda eşeyli bebeklerin ortaya çıkışı, düşüncelerdeki gelişmeyi yansıtıyordu.
Geleceğe yönelik oyuncakların tersine, geçmişe dönük moda gerçek ya da kopya eski oyuncak merakını tekrardan canlandırdı ve çevrebilim tahta, kumaş, hasır, bakır ve gre oyuncaklar benzer biçimde organik maddeleri, tekrardan günün merakı duruma getirdi. 1973'te Poissy'de bir oyuncak müzesinin açılması, oyuncağın tarihsel önemini ortaya koydu.
Oyuncağın evrimi, erginin çocuğa yönelik bakışını da yansıtmaktadır. Erginlerin dünyasının oyuncak ölçeğine daha kolay ve yalın hale getirilmesinin temel ereği, oyun etkinliği vesilesiyle evladı gelecekte toplumda adam ya da hanım olarak oynayacağı role hazırlamak ve bu işi yalnız bir döneme nazaran değil, sosyo-kültürel bir çevreye nazaran de yapmaktır. Geniş anlamda her oyuncağın eğitsel bir görevi olmakla beraber, bazı oyuncaklar çocuğun bilgilerinin artmasına olanak sağladıkları için, bilhassa eğitici bir işlevleri vardır R. Barthes, "çocuğun sadece sahibi ve kullanıcısı olabildiği, hiçbir süre yaratıcısı olamadığı (Mythologies) transız oyuncağının bu "toplumsallaşmış" görünümü karşısında üzüntü duymaktadır. Bununla beraber, bu gerçek, fakat karamsar görüş, pedagog F. Fröbel ve M. Montessori, oyuncakta bir denge etkeni gören psikanalizci M. Klein ve çocuğun ruhbilimsel evrimine nazaran bir oyun sınıflaması düzenleyen ruhbilimci H. VVallon ve J. Piaget'nin çocuk üstüne yaptıkları incelemelerle dengelendi.
Oyuncağın işlevi mevzusundaki bu yöntemli yaklaşım, uzmanlaşmış örgütler olan oyunlukların kurulmasına yol açtı. Çocuğa seçtiği oyuncağı bir sûre için ödünce almak olanağı elde eden bu kurumlar, onu görevli bir duruma getirmekte ve sahiplikle kullanımı ayırmasına katkıda bulunmaktadırlar. Kesici, yanıcı, yutulabilir, vb. bazı tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklamak suretiyle oyuncak yapımcılarına bazı güvenlik normlarına uyma zorunlu- ğu getirilmiş, bunlar da bazı zehirli maddelerin kullanılmasını da yasaklayan yeni normlarla tamamlanmıştır.
OsmanlIlar döneminde oyuncak yapım merkezi İstanbul'du. Bilhassa Eyüp semtindeki oyuncakçıların ürettiği bumbardan yapılmış boyalı balonlar, ağzına üflenince öten minik testiler, tahta otomobiller, çemberler, minik tefler vb. en fazlaca ilgi gören oyuncaklardı. (EYüP OYUNCAKÇILARI.) Anadolu'da daha çok organik malzemelerden yapılmış oyuncaklar kullanılıyordu. Bez, yün, mısır koçanı, tebeşir kayası vb.'den meydana getirilen ve çeşitli malzemelerle bezenen bebekler, tel bükülerek oluşturulan çemberler, otomobiller, tahtadan oyularak meydana getirilen ya da kabak, hıyar vb.'ye çubuklar takılarak oluşturulan hayvan biçimli oyuncaklar, bunların başlıcalarıydı.
Bugün oyuncaklar daha çok plastik ya da metalden yapılmaktadır. Oyuncakçılık gelişerek bir endüstri kolu haline gelmiş; oyuncak türleri teknolojik gelişmelere ve son zamanların gereklerine koşut olarak çeşitlenmiş; oyuncakların çocuk eğitimi üstündeki tesirinin gündeme gelmesi, üreticileri eğitici türde oyuncaklar üretmeye yöneltmiştir.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR