PALMİYE a. (fr. palmier'den). 1. Çok azca dallı ya da dalsız gövdeli (kongövde), türüne gore elsi ya da tüysü bileşik yapraklı,...
PALMİYE a. (fr. palmier'den).
1. Çok azca dallı ya da dalsız gövdeli (kongövde), türüne gore elsi ya da tüysü bileşik yapraklı, birçenekli ağaç. (Palmiyeler, palmiyegiller familyasını oluşturur. 4 000'den fazla türü bilinmektedir.) [Bk. ansikl. böl.]
2. Palmiye cevizi, Cenup ABD'da yetişen bir palmiye türünün (Phytelephas macrocarpa) cevizi ya da çok sert besidokulu meyvesi. (Meyve olgunlaşınca besidokusu sertleşir ve düğme yapımı için ihraç edilir.) || Palmiye şarabı, bazı palmiyelerden meydana getirilen mayalı içki. || Palmiye şekeri, başi palmiye çeşitlerinden çıkarılan şekerli madde || Palmiye yağı (katı), çeşitli palmiye türlerinin tohumlarından çıkarılan ve tereyağı nitelikleri taşıyan madde. || Palmiye yağı (sıvı), palmiyenin meyvesinde bulunan ve ihtiva ettiği karaten sebebiyle kırmızı renkte olan sıvı yağ (ılıman iklimlerde katılaşır).
*Bes. san. Palmiye özeği, bazı palmiyelerin (felfelek) körpe filizleri. (Bir çok süre konserve biçiminde satılır, çeşitli yöntemlerle pişirilerek soğuk ya da sıcak yenir.)
*Bot. Mum palmiyesi, içit ve mum elde edilmiş palmiye. (Bk. ansikl. böl.) || Şarap palmiyesi, şeker palmiyesi, besisuyundan şeker ve şarap meydana getirilen çeşitli palmiyelere verilen ad. (Bk. ansikl. böl.) || Yağ palmiyesi, meyveleri için yetiştirilen ve meyvesinden katı ve sıvı yağ elde edilmiş palmiye. (Bk. ansikl. böl.)
*Böcbil. Palmiye kurdu, tropikal bölgelerde, palmiyeler üstünde yaşayan hor- tumlukınkanatlı larvalarına verilen ortak ad.
*Mim. Palmiye biçimli sütun, Eski Mısır' da, başlığı üst bölümde genişleyen palmiye yaprakları biçiminde sütun.
*Ziraat. Palmiye serası, palmiye yetiştirilen sera.
*Yağ. mad. Palmiye çekirdeği posası, palmiye çekirdeği yağının özütlenmesin- den sonrasında elde edilmiş artık; protein bakımından yoksul olduğundan öteki posalarla karıştırıldıktan sonrasında hayvan yemi olarak kullanılır || Palmiye çekirdeği yağı, palmiye çekirdeğinde bulunan ve kopra yağıyla aynı özellikleri gösteren, laurik asit bakımından varlıklı (°/o 40) yenebilir yağ. (Bu yağlar, yaygın olarak margarin yapımında ve ihtiva ettiği sodyum tuzlarının köpürme özelliğinden dolayı sabunculukta kullanılır.)
*ANSİKL. Palmiyeler, bilhassa ABD' da, Asya'da ve Pasifik adalarında yaygın, Afrika'da seyrek yetişen tropikal bölge ağaçları ya da sarmaşık bitkileridir.
Palmiyelerin gövdesi nerede ise hepsinde basittir (kongövde), tepesinde dipleri kınlı bir yaprak demeti bulunur. Kongövdeler cinslere gore çok değişik boyda olabilir (birkdç santimetre'den 30 m'ye kadar); üstü pütürsüz ya da dökülen yaprakların sap izleriyle kaplıdır. Bazı türlerde beden dallı (hyphaene), bazılarında çok ince ve çok uzundur: yaprakların tüm kongövde süresince yayılmış olduğu bu türlere sarmaşık türler denir (kalamus).
Yapraklar çoğunda büyük boydadır. Tam olarak ya da beden üstünde güdük bir parça bırakarak dökülür. Çiçekler, muntazam 3+1 tipinde erdişi ya da bireşeyli, rahat ya da dallı bir başak biçiminde ve azca çok odunsu bir bürgü ile sarılı (yen) bir küme halindedir. Yumurtalık üç meyveyap- raklıdır ve bunlardan ikisi çoğunlukla meyve yapmaz. Meyveler çoğu zaman drupa biçiminde ve değişik büyüklüktedir (1-50 santimetre) iç kısmı azca ya da çok odunsudur.
Başlıca palmiye cinsleri şunlardır: areca, ceroxylon, chamaedorea, arenga, caryota, phoenix, corypha, sabal, chama- erops, copernicia, calamus, raphia, lepidocaryum, borassus, lodoicea, latania, cocos, hyphaene, elaeis. Kimi palmiyelerin meyveleri yenir (hurma, hindistancevizi); beden ya da meyve lifleri de kullanılır (hindistancevizi lifi); yaprakların birçok kullanım alanı vardır; kerestesi yapılarda kullanılır. Bir çok palmiye türü, iklimi elverişli olan yerlerde park ve bahçelerde yapraklarının güzelliği için süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Tropikal bölgelerde palmiyelerin, yerliler için çok büyük ekonomik önemi vardır. Bazı türler endüstri düzeyinde yetiştirilmekte ve dünya ticaretini beslemektedir Yararlı palmiyeler içinde şunları sayabiliriz: koşu (Areca catechu), hurma (Phoenix dactylifera), hindistancevizi (Cocos nucifera), metroxylon, Borassus flabellilormis, yağ palmiyesi (Elaeis guineensis), mum palmiyesi (Copernicia cerifera), Ceroxylon andicola, Chamaerops humilis, Raphia pedunculata, Calamus rotang.
*Mum palmiyesi. Bu palmiye (Copernicia cerifera) pütürsüz kongövdeli ve kurşuni gri renklidir. Brezilya ve Arjantin'de bulunur. Özeği besleyici bir nişasta ihtiva eder ve bundan mayalandırılarak hoş bir içki elde edilir. Alt yüzü yere gelecek halde yatırılmış körpe, kuru yapraklarından “Carnauba mumu†denilen tatsız, kokusuz, çok sert bir mum akar; bu mum, vernik ve cila yapımında kullanılır.
* Şeker palmiyesi ve şarap palmiyesi. Birçok palmiyenin (Raphia, Arenga. Borâs- sus) çiçek hevenklerinin genç dokularının çizilmesiyle şekerli bir besisuyu elde edilir. Bundan şeker çıkartılır ya da mayalandırarak şarap elde edilir.
* Yağ palmiyesi. Yağ palmiyesi (Elaeis guineerısis) bilhassa Afrika'nın tropikal ormanlarında yetişir. Bu ağaç dönem dönem, nemli olan varlıklı alüvyonları sever. Ufak drupa halindeki meyvelerinin (palmiye cevizi) kabuğundan ve tohumundan sıvı palmiye yağı çıkarılır.
1. Çok azca dallı ya da dalsız gövdeli (kongövde), türüne gore elsi ya da tüysü bileşik yapraklı, birçenekli ağaç. (Palmiyeler, palmiyegiller familyasını oluşturur. 4 000'den fazla türü bilinmektedir.) [Bk. ansikl. böl.]
2. Palmiye cevizi, Cenup ABD'da yetişen bir palmiye türünün (Phytelephas macrocarpa) cevizi ya da çok sert besidokulu meyvesi. (Meyve olgunlaşınca besidokusu sertleşir ve düğme yapımı için ihraç edilir.) || Palmiye şarabı, bazı palmiyelerden meydana getirilen mayalı içki. || Palmiye şekeri, başi palmiye çeşitlerinden çıkarılan şekerli madde || Palmiye yağı (katı), çeşitli palmiye türlerinin tohumlarından çıkarılan ve tereyağı nitelikleri taşıyan madde. || Palmiye yağı (sıvı), palmiyenin meyvesinde bulunan ve ihtiva ettiği karaten sebebiyle kırmızı renkte olan sıvı yağ (ılıman iklimlerde katılaşır).
*Bes. san. Palmiye özeği, bazı palmiyelerin (felfelek) körpe filizleri. (Bir çok süre konserve biçiminde satılır, çeşitli yöntemlerle pişirilerek soğuk ya da sıcak yenir.)
*Bot. Mum palmiyesi, içit ve mum elde edilmiş palmiye. (Bk. ansikl. böl.) || Şarap palmiyesi, şeker palmiyesi, besisuyundan şeker ve şarap meydana getirilen çeşitli palmiyelere verilen ad. (Bk. ansikl. böl.) || Yağ palmiyesi, meyveleri için yetiştirilen ve meyvesinden katı ve sıvı yağ elde edilmiş palmiye. (Bk. ansikl. böl.)
*Böcbil. Palmiye kurdu, tropikal bölgelerde, palmiyeler üstünde yaşayan hor- tumlukınkanatlı larvalarına verilen ortak ad.
*Mim. Palmiye biçimli sütun, Eski Mısır' da, başlığı üst bölümde genişleyen palmiye yaprakları biçiminde sütun.
*Ziraat. Palmiye serası, palmiye yetiştirilen sera.
*Yağ. mad. Palmiye çekirdeği posası, palmiye çekirdeği yağının özütlenmesin- den sonrasında elde edilmiş artık; protein bakımından yoksul olduğundan öteki posalarla karıştırıldıktan sonrasında hayvan yemi olarak kullanılır || Palmiye çekirdeği yağı, palmiye çekirdeğinde bulunan ve kopra yağıyla aynı özellikleri gösteren, laurik asit bakımından varlıklı (°/o 40) yenebilir yağ. (Bu yağlar, yaygın olarak margarin yapımında ve ihtiva ettiği sodyum tuzlarının köpürme özelliğinden dolayı sabunculukta kullanılır.)
*ANSİKL. Palmiyeler, bilhassa ABD' da, Asya'da ve Pasifik adalarında yaygın, Afrika'da seyrek yetişen tropikal bölge ağaçları ya da sarmaşık bitkileridir.
Palmiyelerin gövdesi nerede ise hepsinde basittir (kongövde), tepesinde dipleri kınlı bir yaprak demeti bulunur. Kongövdeler cinslere gore çok değişik boyda olabilir (birkdç santimetre'den 30 m'ye kadar); üstü pütürsüz ya da dökülen yaprakların sap izleriyle kaplıdır. Bazı türlerde beden dallı (hyphaene), bazılarında çok ince ve çok uzundur: yaprakların tüm kongövde süresince yayılmış olduğu bu türlere sarmaşık türler denir (kalamus).
Yapraklar çoğunda büyük boydadır. Tam olarak ya da beden üstünde güdük bir parça bırakarak dökülür. Çiçekler, muntazam 3+1 tipinde erdişi ya da bireşeyli, rahat ya da dallı bir başak biçiminde ve azca çok odunsu bir bürgü ile sarılı (yen) bir küme halindedir. Yumurtalık üç meyveyap- raklıdır ve bunlardan ikisi çoğunlukla meyve yapmaz. Meyveler çoğu zaman drupa biçiminde ve değişik büyüklüktedir (1-50 santimetre) iç kısmı azca ya da çok odunsudur.
Başlıca palmiye cinsleri şunlardır: areca, ceroxylon, chamaedorea, arenga, caryota, phoenix, corypha, sabal, chama- erops, copernicia, calamus, raphia, lepidocaryum, borassus, lodoicea, latania, cocos, hyphaene, elaeis. Kimi palmiyelerin meyveleri yenir (hurma, hindistancevizi); beden ya da meyve lifleri de kullanılır (hindistancevizi lifi); yaprakların birçok kullanım alanı vardır; kerestesi yapılarda kullanılır. Bir çok palmiye türü, iklimi elverişli olan yerlerde park ve bahçelerde yapraklarının güzelliği için süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Tropikal bölgelerde palmiyelerin, yerliler için çok büyük ekonomik önemi vardır. Bazı türler endüstri düzeyinde yetiştirilmekte ve dünya ticaretini beslemektedir Yararlı palmiyeler içinde şunları sayabiliriz: koşu (Areca catechu), hurma (Phoenix dactylifera), hindistancevizi (Cocos nucifera), metroxylon, Borassus flabellilormis, yağ palmiyesi (Elaeis guineensis), mum palmiyesi (Copernicia cerifera), Ceroxylon andicola, Chamaerops humilis, Raphia pedunculata, Calamus rotang.
*Mum palmiyesi. Bu palmiye (Copernicia cerifera) pütürsüz kongövdeli ve kurşuni gri renklidir. Brezilya ve Arjantin'de bulunur. Özeği besleyici bir nişasta ihtiva eder ve bundan mayalandırılarak hoş bir içki elde edilir. Alt yüzü yere gelecek halde yatırılmış körpe, kuru yapraklarından “Carnauba mumu†denilen tatsız, kokusuz, çok sert bir mum akar; bu mum, vernik ve cila yapımında kullanılır.
* Şeker palmiyesi ve şarap palmiyesi. Birçok palmiyenin (Raphia, Arenga. Borâs- sus) çiçek hevenklerinin genç dokularının çizilmesiyle şekerli bir besisuyu elde edilir. Bundan şeker çıkartılır ya da mayalandırarak şarap elde edilir.
* Yağ palmiyesi. Yağ palmiyesi (Elaeis guineerısis) bilhassa Afrika'nın tropikal ormanlarında yetişir. Bu ağaç dönem dönem, nemli olan varlıklı alüvyonları sever. Ufak drupa halindeki meyvelerinin (palmiye cevizi) kabuğundan ve tohumundan sıvı palmiye yağı çıkarılır.
Kaynak: Büyük Larousse
Palmiye Yetiştiriciliği
Palmiye (Arecaceae palmae)
Rüyada Palmiye Ağaçları Görmek
YORUMLAR